0:00:01.436,0:00:04.643
Pewnego gorącego październikowego poranka

0:00:04.667,0:00:07.377
wysiadłem z nocnego pociągu

0:00:07.401,0:00:08.559
w Mandalaj,

0:00:08.583,0:00:11.701
starej królewskiej stolicy Birmy,

0:00:11.725,0:00:13.142
obecnie Mjanmy.

0:00:13.660,0:00:17.858
Na ulicy spotkałem grupę silnych mężczyzn

0:00:17.882,0:00:21.775
stojących koło swoich riksz.

0:00:21.799,0:00:23.229
Jeden z nich podszedł do mnie

0:00:23.229,0:00:25.375
i zaoferował mi oprowadzenie po mieście.

0:00:26.615,0:00:29.279
Cena, którą podał, była oburzająca.

0:00:29.832,0:00:33.820
Mniej niż za tabliczkę czekolady.

0:00:33.844,0:00:36.985
Wdrapałem się do jego rikszy,

0:00:37.009,0:00:42.880
zaczęliśmy powoli jeździć[br]między pałacami i pagodami.

0:00:43.972,0:00:49.271
Opowiadał mi, jak trafił[br]do tego miasta ze swojej wioski.

0:00:49.295,0:00:51.674
Uzyskał stopień naukowy z matematyki.

0:00:51.698,0:00:54.025
Marzył o pracy nauczyciela.

0:00:54.445,0:00:59.257
Jednak pod wojskową dyktaturą[br]życie jest ciężkie,

0:00:59.281,0:01:03.401
więc tylko tak mógł zarobić na życie.

0:01:04.796,0:01:08.737
Powiedział mi, że wiele razy[br]spał w swojej rikszy,

0:01:08.761,0:01:13.147
żeby móc złapać pierwszych gości[br]z nocnego pociągu.

0:01:15.543,0:01:19.392
Bardzo wcześnie odkryliśmy, [br]że w pewien sposób

0:01:19.416,0:01:21.082
mieliśmy dużo wspólnego...

0:01:21.106,0:01:22.967
Obaj mieliśmy ponad 20 lat,

0:01:22.991,0:01:26.203
fascynowały nas obce kultury.

0:01:26.734,0:01:28.658
Zaprosił mnie do siebie.

0:01:30.056,0:01:33.863
Skręciliśmy z szerokich, zatłoczonych ulic

0:01:33.887,0:01:38.097
w wyboiste, odrapane, dzikie zaułki.

0:01:38.121,0:01:40.469
Wszędzie wokół stały zniszczone chałupy.

0:01:40.493,0:01:43.335
Straciłem poczucie, gdzie jestem.

0:01:44.136,0:01:47.818
Zdałem sobie sprawę, że wtedy[br]wszystko mogło mnie spotkać.

0:01:47.842,0:01:50.284
Mogłem zostać obrabowany,[br]nafaszerowany narkotykami

0:01:50.308,0:01:51.624
lub nawet gorzej.

0:01:51.648,0:01:53.032
Nikt by się nie dowiedział.

0:01:54.309,0:01:58.006
W końcu zatrzymał się [br]i zaprowadził do chaty,

0:01:58.030,0:02:01.354
która składała się tylko [br]z jednego pokoiku.

0:02:02.228,0:02:06.275
Schylił się pod łóżko.

0:02:07.608,0:02:10.596
Zamarłem w bezruchu.

0:02:12.046,0:02:14.746
Czekałem, by zobaczyć, co wyciągnie.

0:02:15.361,0:02:18.371
Wreszcie wyciągnął pudełko.

0:02:19.295,0:02:24.226
W środku były listy, które otrzymał

0:02:24.250,0:02:26.291
od gości zza granicy.

0:02:27.001,0:02:29.103
Na kilku z nich nakleił małe,

0:02:29.127,0:02:32.518
czarno-białe, przetarte zdjęcia

0:02:32.542,0:02:34.746
jego nowych zagranicznych przyjaciół.

0:02:36.387,0:02:40.014
Kiedy powiedzieliśmy sobie "dobranoc",

0:02:40.038,0:02:42.625
pojąłem, że pokazał mi także

0:02:42.649,0:02:44.959
ukryty cel podróży,

0:02:44.983,0:02:47.039
którym jest zanurzenie się,

0:02:47.063,0:02:49.755
zarówno wewnętrznie,[br]duchowo, jak i zewnętrznie,

0:02:49.779,0:02:52.794
w miejsca, do których [br]inaczej byś nie poszedł.

0:02:52.990,0:02:55.918
Celem jest wyprawa w niepewność,

0:02:55.928,0:02:57.101
niejednoznaczność,

0:02:57.498,0:02:58.780
nawet strach.

0:03:00.298,0:03:02.737
Z niebezpieczną łatwością[br]przyjmuje się w domu,

0:03:02.761,0:03:04.971
że jest się na bieżąco.

0:03:05.810,0:03:09.822
Poza nim każdy moment[br]przypomina, że tak nie jest

0:03:10.309,0:03:12.855
i trudno zrozumieć pewne rzeczy.

0:03:14.235,0:03:17.137
Wszędzie słychać: "Ludzie chcą być pewni".

0:03:17.161,0:03:19.440
Ralph Waldo Emerson przypomniał nam,

0:03:19.464,0:03:22.140
"dopóki jesteśmy niepewni,

0:03:22.164,0:03:23.850
dopóty jest dla nas nadzieja".

0:03:24.891,0:03:27.318
Podczas tej konferencji mieliśmy szczęście

0:03:27.342,0:03:30.795
usłyszeć kilka radosnych [br]nowych idei i odkryć

0:03:30.819,0:03:33.099
oraz o wszystkich[br]emocjonujących sposobach,

0:03:33.099,0:03:35.922
na jakie wiedza idzie naprzód.

0:03:36.797,0:03:40.026
W pewnym momencie wiedza słabnie.

0:03:40.802,0:03:44.410
To decydujący moment w życiu.

0:03:45.825,0:03:47.507
Zakochujecie się,

0:03:48.093,0:03:49.928
tracicie przyjaciela,

0:03:50.893,0:03:52.465
gaśnie światło.

0:03:53.000,0:03:58.014
Wtedy, gdy jesteście zagubieni,[br]niespokojni lub wychodzicie z siebie,

0:03:58.038,0:04:00.200
poznajecie, kim jesteście.

0:04:02.224,0:04:05.552
Nie uważam niewiedzy za błogosławieństwo.

0:04:06.193,0:04:09.324
Nauka niewątpliwie wniosła nam w życie

0:04:09.348,0:04:11.816
światło, długowieczność i zdrowie.

0:04:12.825,0:04:17.652
Jestem dozgonnie wdzięczny nauczycielom,[br]którzy wyjaśnili mi prawa fizyki

0:04:17.676,0:04:21.189
i pokazali, że trzy razy trzy to dziewięć.

0:04:21.678,0:04:24.503
Mogę policzyć to na palcach

0:04:24.527,0:04:26.869
o każdej porze dnia i nocy.

0:04:28.802,0:04:30.414
Kiedy matematyk mówi mi,

0:04:30.438,0:04:33.961
że minus trzy razy [br]minus trzy równa się dziewięć,

0:04:33.985,0:04:38.854
jest to rodzaj logiki [br]bardzo podobny do zaufania.

0:04:40.674,0:04:44.435
Przeciwieństwem wiedzy [br]nie zawsze jest niewiedza.

0:04:44.948,0:04:46.098
Może być to domysł.

0:04:46.482,0:04:47.632
Albo tajemnica.

0:04:47.964,0:04:49.147
Możliwość.

0:04:49.894,0:04:53.731
Zauważyłem, że w moim życiu [br]rzeczy, których nie wiem

0:04:53.755,0:04:56.434
podniosły mnie i popchnęły dalej

0:04:56.458,0:04:59.026
o wiele bardziej niż rzeczy, które wiem.

0:05:00.222,0:05:02.021
Rzeczy, których nie wiem,

0:05:02.045,0:05:05.439
zbliżyły mnie także do ludzi, [br]którzy mnie otaczają.

0:05:06.549,0:05:08.549
Przez osiem ostatnich listopadów

0:05:08.573,0:05:13.001
podróżowałem corocznie[br]z Dalai Lamą przez Japonię.[br]

0:05:14.001,0:05:17.101
Każdego dnia mówił coś,

0:05:17.125,0:05:20.672
co wydawało się podnosić ludzi na duchu:

0:05:20.696,0:05:23.554
"Nie wiem".

0:05:24.325,0:05:26.732
"Co stanie się z Tybetem?"

0:05:27.226,0:05:30.586
"Kiedy w końcu na świecie zapanuje pokój?"

0:05:30.765,0:05:33.866
"Jak najlepiej wychowywać dzieci?"

0:05:34.134,0:05:37.205
"Szczerze" - mówił ten [br]bardzo mądry człowiek

0:05:37.229,0:05:38.466
- "Nie wiem".

0:05:40.117,0:05:43.818
Zdobywca Nagrody Nobla[br]z ekonomii Daniel Kahneman

0:05:43.842,0:05:48.345
spędził ponad 60 lat[br]na badaniu ludzkiego zachowania

0:05:48.369,0:05:50.401
i doszedł do wniosku,

0:05:50.425,0:05:55.039
że nasza pewność co do rzeczy,[br]które podobno wiemy,

0:05:55.063,0:05:56.788
jest dużo większa niż powinna.

0:05:56.812,0:05:59.471
Mamy, tak jak to pamiętnie przedstawił,

0:05:59.495,0:06:03.699
"nieograniczoną zdolność [br]ignorowania własnej niewiedzy".

0:06:04.849,0:06:09.936
Wiemy, że "nasza drużyna [br]wygra w ten weekend"

0:06:09.960,0:06:12.129
i pamiętamy o tej wiedzy

0:06:12.153,0:06:14.502
tylko w tych rzadkich przypadkach,[br]gdy mamy rację.

0:06:15.582,0:06:18.425
Przez większość czasu [br]jesteśmy w ciemności.

0:06:19.319,0:06:22.794
Właśnie tam jest prawdziwa intymność.

0:06:24.580,0:06:27.513
Czy wiecie, co wasz ukochany[br]zamierza zrobić jutro?

0:06:28.673,0:06:30.856
Czy chcecie to wiedzieć?

0:06:31.621,0:06:34.434
Rodzice nas wszystkich,[br]tak nazywają ich niektórzy,

0:06:34.458,0:06:35.617
Adam i Ewa

0:06:35.641,0:06:39.799
mogli żyć wiecznie tak długo, [br]jak długo jedli z drzewa życia.

0:06:40.631,0:06:42.829
Ale od chwili, gdy nadgryźli owoc

0:06:42.853,0:06:45.435
z drzewa poznania dobra i zła,

0:06:45.459,0:06:47.263
przestali być niewinni.

0:06:47.808,0:06:50.833
Byli zakłopotani, niespokojni,

0:06:50.857,0:06:52.054
samoświadomi.

0:06:52.865,0:06:55.233
Nauczyli się, być może za późno,

0:06:55.257,0:06:57.997
że oczywiście są rzeczy,[br]które trzeba wiedzieć,

0:06:58.021,0:07:01.968
ale jest o wiele więcej tych,[br]o których lepiej się nie dowiedzieć.

0:07:03.999,0:07:05.924
Wiedziałem to wszystko,

0:07:05.948,0:07:09.266
gdy byłem dzieckiem.

0:07:09.290,0:07:13.502
Przez 20 lat zbierałem fakty w szkołach,

0:07:13.526,0:07:16.245
potem pracowałem w branży informacyjnej,

0:07:16.269,0:07:18.419
pisząc artykuły dla Time'a.

0:07:19.129,0:07:24.305
Pojechałem na pierwszą wycieczkę[br]do Japonii na dwa i pół tygodnia

0:07:24.329,0:07:27.609
i wróciłem z 40-stronicowym esejem,

0:07:27.633,0:07:31.197
tłumaczącym każdy [br]detal japońskich świątyń,

0:07:31.221,0:07:33.903
mody, meczów baseballowych,

0:07:34.490,0:07:35.649
duszy.

0:07:37.276,0:07:39.606
Jednakże pod tym wszystkich było coś,

0:07:39.630,0:07:42.807
czego nie mogłem zrozumieć,

0:07:42.831,0:07:47.325
i to działało na mnie z przyczyn,[br]których nie umiem wam wyjaśnić.

0:07:48.087,0:07:51.296
Zamieszkałem w Japonii.

0:07:52.450,0:07:55.201
Żyję tam już od 28 lat

0:07:55.225,0:07:57.625
i nie umiałbym powiedzieć wam dużo

0:07:57.649,0:07:59.313
o moim przybranym domu.

0:08:00.222,0:08:01.569
Jest cudowny,

0:08:01.593,0:08:04.473
bo każdego dnia odkrywam coś nowego.

0:08:06.012,0:08:09.906
Rozglądam się i dostrzegam[br]setki nowych rzeczy,

0:08:09.930,0:08:11.231
których nigdy nie poznam.

0:08:12.964,0:08:15.430
Wiedza to bezcenny dar,

0:08:16.452,0:08:21.007
lecz iluzja wiedzy może być[br]groźniejsza od niewiedzy.

0:08:21.895,0:08:24.528
Myślenie, że znasz swojego ukochanego

0:08:25.115,0:08:26.272
albo wroga

0:08:26.621,0:08:28.076
może być bardziej zdradliwe

0:08:28.100,0:08:30.548
niż uznanie, że nigdy ich nie poznamy.

0:08:31.937,0:08:36.409
Każdego poranka w Japonii, gdy słońce[br]wlewa się do naszego małego mieszkania,

0:08:36.433,0:08:40.791
starannie omijam prognozę pogody,

0:08:40.815,0:08:42.453
bo jeśli zajrzę,

0:08:42.477,0:08:45.740
mój umysł będzie zachmurzony, rozproszony,

0:08:45.764,0:08:48.278
nawet jeśli dzień jest pogodny.

0:08:50.160,0:08:54.353
Jestem pisarzem[br]na pełnym etacie od 34 lat.

0:08:54.816,0:08:57.696
Nauczyłem się,

0:08:57.720,0:09:01.256
że zmiana przychodzi,[br]gdy nie mam kontroli

0:09:01.280,0:09:03.457
gdy nie wiem, co zaraz nastąpi,

0:09:03.481,0:09:08.008
gdy nie mogę założyć,[br]że jestem ponad wszystko.

0:09:09.191,0:09:11.097
To samo dzieje się w miłości

0:09:11.643,0:09:13.919
lub w momentach kryzysowych.

0:09:14.929,0:09:18.371
Nagle znów jesteśmy w rikszy

0:09:18.395,0:09:22.430
i podskakujemy na szerokich, [br]dobrze oświetlonych ulicach.

0:09:22.454,0:09:26.118
Przypomina nam się pierwsze prawo podróży,

0:09:26.142,0:09:28.778
a zatem i życia:

0:09:29.090,0:09:35.259
masz tyle siły ile gotowości,[br]by się poddać.

0:09:35.512,0:09:37.521
W końcu to możliwe,

0:09:37.545,0:09:38.739
że bycie człowiekiem

0:09:39.262,0:09:41.015
jest o wiele ważniejsze

0:09:41.039,0:09:43.694
niż posiadanie pełni wiedzy.

0:09:44.763,0:09:45.949
Dziękuję.

0:09:45.973,0:09:52.596
(Brawa)