0:00:01.759,0:00:05.112
Tôi là người đưa tin trong chiến tranh[br]suốt 15 năm

0:00:05.136,0:00:08.601
trước khi nhận ra rằng [br]tôi thật sự có một vấn đề.

0:00:09.101,0:00:11.207
Có điều gì đó không đúng với tôi.

0:00:11.231,0:00:14.569
Đó là khoảng một năm trước 11/9[br]và nước Mỹ vẫn chưa có chiến tranh.

0:00:15.432,0:00:17.824
Chúng tôi không nói về PTSD

0:00:17.848,0:00:22.044
Chúng tôi cũng không nói về[br]ảnh hưởng của chấn thương và chiến tranh

0:00:22.068,0:00:23.852
lên tinh thần con người

0:00:24.706,0:00:26.956
Tôi đã từng ở Afghanistan[br]trong vài tháng

0:00:26.980,0:00:29.988
với Khối liên minh miền Bắc[br]khi họ đang chiến với Taliban

0:00:30.012,0:00:33.269
Và lúc Taliban có [br]lực lượng không quân,

0:00:33.293,0:00:36.522
họ có máy bay chiến đấu,[br]họ có xe tăng, họ có pháo,

0:00:36.546,0:00:39.837
và chúng tôi đã bị đánh bại[br]trầm trọng một vài lần

0:00:39.861,0:00:41.827
Chúng tôi đã thấy vài điều rất xấu xa.

0:00:43.104,0:00:45.074
Nhưng tôi không nghĩ nó[br]ảnh hưởng đến tôi

0:00:45.098,0:00:46.626
Tôi không nghĩ nhiều về nó.

0:00:46.650,0:00:48.601
Tôi về nhà ở New York, nơi tôi sống.

0:00:49.141,0:00:51.506
Rồi một ngày khi tôi đi tàu điện ngầm,

0:00:52.490,0:00:54.941
đó là lần đầu tiên trong đời,

0:00:54.965,0:00:56.799
tôi thật sự biết sợ.

0:00:56.823,0:00:59.162
Tôi bị hoảng tột độ.

0:01:00.058,0:01:02.937
Tôi sợ còn hơn lúc ở Afghanistan.

0:01:04.093,0:01:07.493
Mọi thứ tôi nhìn thấy như thể[br]sắp giết chết tôi,

0:01:07.517,0:01:09.810
nhưng tôi không hiểu tại sao.

0:01:10.121,0:01:12.095
Tàu đi quá nhanh.

0:01:12.119,0:01:13.473
Lại có quá nhiều người.

0:01:13.497,0:01:15.285
Đèn thì quá sáng.

0:01:15.309,0:01:18.108
Mọi thứ quá ồn ào,[br]mọi thứ di chuyển quá nhanh.

0:01:18.132,0:01:21.460
Tôi tựa lưng vào một cái cột đỡ[br]và chờ đợi.

0:01:23.115,0:01:26.311
Đến khi tôi không thể chịu được nữa, [br]tôi chạy trốn khỏi ga tàu

0:01:26.335,0:01:28.064
và cứ đi mãi không cần biết nơi nào.

0:01:29.648,0:01:33.827
Sau đó, tôi phát hiện rằng tôi bị [br]PTSD ngắn hạn:

0:01:33.851,0:01:35.754
Rối loạn stress sau chấn thương.

0:01:36.993,0:01:40.221
Vì được tiến hóa từ động vật nên[br]chúng ta rất biết cách sinh tồn,

0:01:40.245,0:01:43.166
và khi cuộc sống bạn đang gặp nguy hiểm,

0:01:43.190,0:01:45.831
bạn muốn phản ứng lại những tiếng động lạ.

0:01:47.352,0:01:49.607
Bạn muốn ngủ thật nhanh và dậy thật nhanh.

0:01:49.631,0:01:51.825
Bạn muốn có những cơn ác mộng và hồi ức

0:01:51.849,0:01:53.658
về những thứ có thể đã giết chết bạn.

0:01:54.756,0:01:57.813
Bạn muốn nổi giận vì nó khiến [br]bạn muốn chiến đấu,

0:01:57.837,0:02:01.210
hoặc suy nhược vì nó làm bạn nhớ ngày xưa.

0:02:01.591,0:02:02.922
Bảo trọng.

0:02:03.580,0:02:06.458
Nó không dễ chịu cho lắm.[br]nhưng vậy còn hơn bị vùi dập.

0:02:08.469,0:02:10.923
Đa số mọi người đều ổn định lại khá nhanh

0:02:10.947,0:02:13.037
sau khoảng vài tuần, vài tháng.

0:02:13.061,0:02:16.176
Tôi từng bị khủng hoảng nặng nề[br]nhưng rồi cũng hết.

0:02:16.200,0:02:18.850
Tôi không biết nó liên quan[br]đến trận chiến tôi đã thấy.

0:02:18.874,0:02:20.470
Tôi chỉ nghĩ rằng tôi bị điên,

0:02:20.494,0:02:23.628
và rồi tôi lại nghĩ, à bây giờ tôi không [br]còn điên nữa rồi.

0:02:25.197,0:02:27.827
Tuy nhiên, khoảng 20% số người

0:02:27.851,0:02:31.142
bị PTSD dài hạn hoặc mãn tính.

0:02:31.166,0:02:33.560
Họ không quen những thứ mới mẻ.

0:02:33.584,0:02:36.345
Họ không quen với cuộc sống đời thường,

0:02:36.369,0:02:37.547
nếu không được giúp đỡ.

0:02:37.994,0:02:41.533
Chúng ta biết những người dễ bị [br]tổn thương bởi PTSD dài hạn

0:02:41.557,0:02:44.273
là những người từng bị bạo hành lúc nhỏ,

0:02:44.297,0:02:46.028
người bị thương lúc nhỏ,

0:02:46.052,0:02:48.670
những người có trình độ học vấn thấp,

0:02:48.694,0:02:51.252
những người có người thân bị tâm thần.

0:02:51.276,0:02:52.554
Nếu bạn phục vụ ở Việt Nam

0:02:52.578,0:02:55.272
và anh bạn đồng ngũ bị tâm thần phân liệt,

0:02:55.296,0:02:59.412
Bạn rất có khả năng bị [br]PTSD dài hạn ở Việt Nam.

0:03:00.571,0:03:03.199
Vậy tôi bắt đầu tìm hiểu về cái này[br]như một nhà báo,

0:03:03.868,0:03:07.391
và nhận ra có điều gì đó [br]khác lạ đang xảy ra

0:03:07.415,0:03:10.158
Những con số dường như đi sai hướng.

0:03:10.597,0:03:12.969
Mỗi cuộc chiến mà chúng tôi[br]đã đấu vì đất nước,

0:03:12.993,0:03:14.967
bắt đầu với cuộc Nội Chiến,

0:03:14.991,0:03:18.047
sức ảnh hưởng của cuộc chiến đã suy yếu.

0:03:18.878,0:03:22.258
Vì vậy, tỉ lệ thương vong cũng giảm theo.

0:03:22.707,0:03:24.662
Nhưng tỉ lệ tàn tật lại tăng.

0:03:24.686,0:03:26.888
Chúng đáng ra nên đi cùng một hướng,

0:03:27.702,0:03:29.951
nhưng rồi chúng lại đi khác.

0:03:32.124,0:03:36.713
Cuộc chiến gần đây tại Iraq và [br]Afghanistan đã gây ra,nhờ ơn trời

0:03:36.737,0:03:42.081
tỉ lệ thương vong[br]chỉ bằng 1/3 ở Việt Nam.

0:03:44.129,0:03:46.089
Nhưng chúng cũng tạo ra --

0:03:46.678,0:03:50.024
chúng cũng gây ra[br]tỉ lệ tàn tật gấp 3 lần

0:03:51.526,0:03:57.499
Khoảng 10% quân đội Mỹ [br]chủ động tham gia chiến đấu,

0:03:58.439,0:03:59.777
10% hoặc thấp hơn.

0:03:59.801,0:04:02.075
Họ bắn người, giết người,

0:04:02.099,0:04:04.437
rồi họ bị bắn, nhìn đồng đội bị bắn.

0:04:04.461,0:04:06.014
Vô cùng đau đớn.

0:04:06.038,0:04:08.848
Đó chỉ là 10% quân đội chúng ta.

0:04:08.872,0:04:11.105
Khoảng một nửa quân đội chúng ta được xếp

0:04:11.129,0:04:15.351
vào danh sách được đền bù vì bị PTSD [br]từ chính phủ.

0:04:16.922,0:04:21.617
Nhưng sự tự sát không thể được lý giải[br]một cách hợp lý với việc này.

0:04:22.173,0:04:27.959
Tất cả chúng ta đều được nghe về con số[br]đau lòng là khoảng 22 cựu binh bình quân

0:04:27.983,0:04:30.590
trên đất nước này tự sát

0:04:31.564,0:04:33.054
Hầu hết mọi người không nhận ra

0:04:33.078,0:04:38.715
rằng đa số những vụ tự tử đó[br]là cựu binh từ chiến tranh Việt Nam,

0:04:38.739,0:04:40.617
thế hệ đó

0:04:40.641,0:04:45.139
và quyết định của họ để có cuộc sống riêng[br]thật ra không liên quan

0:04:45.163,0:04:47.861
đến chiến tranh 50 năm về trước.

0:04:49.122,0:04:52.814
Sự thật là, không có một kết nối thống kê[br]nào giữa chiến đấu và tự tử.

0:04:52.838,0:04:55.905
Nếu bạn trong quân đội[br]và bạn tham gia nhiều cuộc chiến đấu

0:04:55.929,0:04:58.939
Bạn không có nhiều khả năng tự tử hơn[br]nếu bạn không tham gia.

0:04:59.614,0:05:00.940
Một nghiên cứu cho thấy

0:05:00.964,0:05:02.988
nếu bạn dàn trận đến Iraq hoặc Afghanistan

0:05:03.012,0:05:06.432
bạn sẽ ít khả năng sẽ tự tử sau này hơn.

0:05:08.626,0:05:10.896
Tôi từng học ngành nhân chủng học [br]hồi đại học,

0:05:10.920,0:05:13.939
làm vài nghiên cứu về vùng đất Navajo

0:05:13.963,0:05:17.358
và viết luận án về những người[br]Navajo chạy đường dài.

0:05:18.473,0:05:22.477
Gần đây, khi đang nghiên cứu PTSD,

0:05:23.501,0:05:25.606
tôi chợt có suy nghĩ

0:05:26.325,0:05:29.404
rằng trở lại với công việc[br]tôi làm khi còn trẻ

0:05:29.428,0:05:33.497
và tôi cá rằng Navajo,[br]Apache, Comanche --

0:05:33.521,0:05:36.085
những bộ tộc này rất hiếu chiến --

0:05:36.109,0:05:39.891
Tôi cá họ không bị PTSD như chúng ta.

0:05:40.814,0:05:43.806
Khi chiến binh của họ trở về [br]từ trận chiến với quân đội Mỹ

0:05:43.830,0:05:45.438
hoặc đánh đấu lẫn nhau,

0:05:46.241,0:05:50.184
tôi cá họ ngay tức khắc trở về với [br]cuộc sống bộ tộc.

0:05:51.635,0:05:53.889
Và có lẽ những thứ xác định

0:05:53.913,0:05:56.607
tỉ lệ mắc PTSD dài hạn

0:05:56.631,0:05:58.619
không phải những gì đã xảy ra ngoài kia

0:05:59.942,0:06:02.347
mà là nơi bạn quay về.

0:06:03.107,0:06:08.061
Nếu bạn trở về với một cộng đồng[br]gần gũi, đoàn kết,

0:06:08.823,0:06:11.148
bạn có thể hồi phục rất nhanh.

0:06:11.830,0:06:16.176
Còn nếu bạn trở về một nơi[br]hiện đại nhưng đầy định kiến,

0:06:16.719,0:06:20.224
bạn có thể không bao giờ hồi phục được.

0:06:20.248,0:06:23.359
Nói cách khác, có lẽ vấn đề không phải[br]ở họ, những cựu binh;

0:06:23.383,0:06:25.147
mà là ở chúng ta.

0:06:27.325,0:06:31.768
Con người chắc chắn khó thích nghi với[br]xã hội hiện đại

0:06:32.649,0:06:34.563
với mỗi chuẩn mực chúng ta đặt ra.

0:06:37.043,0:06:39.404
Khi sự giàu có tăng lên trong một xã hội

0:06:41.523,0:06:45.094
thì tỉ lệ tự tử cũng sẽ tăng theo.

0:06:46.066,0:06:48.156
Nếu sống trong một xã hội hiện đại,

0:06:48.180,0:06:50.316
bạn có lẽ phải chịu đựng gấp 8 lần

0:06:52.379,0:06:54.700
những sự muộn phiền trong cuộc sống

0:06:54.724,0:06:57.612
hơn là sống ở nơi làng quê nghèo khó.

0:06:58.915,0:07:02.514
Xã hội hiện đại có tỉ lệ tự sát,

0:07:02.538,0:07:05.792
lo lắng, buồn bực, cô độc và bạo hành[br]trẻ em cao nhất

0:07:05.816,0:07:07.561
trong lịch sử loài người.

0:07:08.695,0:07:10.268
Tôi thấy một nghiên cứu

0:07:10.292,0:07:13.334
so sánh phụ nữ ở Nigeria,

0:07:13.358,0:07:15.855
một trong những nước hỗn độn, [br]bạo lực, mục nát

0:07:16.627,0:07:18.833
và nghèo nhất ở châu Phi,

0:07:19.358,0:07:20.649
với phụ nữ ở Bắc Mỹ.

0:07:20.673,0:07:25.863
Tỉ lệ đau buồn nhiều nhất thuộc về[br]nhóm phụ nữ thị thành ở Bắc Mỹ.

0:07:25.887,0:07:27.882
Đó cũng là nhóm giàu nhất.

0:07:28.637,0:07:32.486
Trở lại với quân đội Mỹ.

0:07:33.096,0:07:35.614
10% đang trong chiến đấu.

0:07:35.638,0:07:40.377
Khoảng 50% được xếp vào [br]danh sách đền bù PTSD.

0:07:41.602,0:07:46.704
Khoảng 40% cựu binh hoàn toàn[br]bình thường khi ở nước ngoài

0:07:47.734,0:07:52.040
nhưng khi về nước lại cảm thấy lạc loài

0:07:52.563,0:07:53.889
và u buồn.

0:07:56.341,0:07:59.278
Vậy chuyện gì đang xảy ra với họ?

0:07:59.302,0:08:01.119
Chuyện gì đang đến với những người này,

0:08:02.051,0:08:06.786
những cựu binh về nước có vấn đề nào đó[br]mà chính họ không rõ nguyên do?

0:08:06.810,0:08:08.134
Có lẽ là thế này:

0:08:08.158,0:08:12.802
họ đã trải nghiệm sự gần gũi đặc trưng

0:08:12.826,0:08:15.056
của đơn vị mình khi còn ở nước ngoài.

0:08:16.075,0:08:18.708
Họ ăn cùng nhau,[br]ngủ cùng nhau,

0:08:18.732,0:08:21.031
thi hành nhiệm vụ cùng nhau,

0:08:21.055,0:08:23.594
và đặc biệt họ tin tưởng nhau tuyệt đối.

0:08:25.160,0:08:26.833
Rồi khi hồi hương

0:08:26.857,0:08:28.857
họ không còn được như vậy nữa

0:08:29.851,0:08:33.590
họ trở về sống với một xã hội hiện đại

0:08:33.614,0:08:37.147
mà con người nơi đó chưa từng ở quân ngũ.

0:08:37.171,0:08:38.796
Thực khó khăn cho bất kỳ ai.

0:08:39.494,0:08:43.417
Chúng ta cứ quan tâm đến PTSD,

0:08:44.685,0:08:46.377
mà với đa số những người này,

0:08:47.340,0:08:48.537
nó còn không phải bệnh.

0:08:48.561,0:08:51.116
Ý tôi là chắc chắn [br]họ bị tổn thương tinh thần.

0:08:51.140,0:08:53.509
và họ cần được chữa trị.

0:08:53.533,0:08:54.727
Nhưng với nhiều người,

0:08:54.751,0:08:57.981
thứ làm họ phiền muộn nhiều[br]thực tế là sự lạc loài.

0:08:58.321,0:09:01.091
Có lẽ chúng ta đã không đúng đắn[br]theo một vài hướng nào đó,

0:09:01.115,0:09:03.504
chỉ cần thay đổi một chút để hòa hợp

0:09:03.528,0:09:04.702
có lẽ mọi chuyện sẽ ổn.

0:09:04.726,0:09:07.438
"Rối loạn stress sau chấn thương."

0:09:07.462,0:09:10.340
Chỉ cần nói điều đó với vài người

0:09:11.634,0:09:14.212
cũng có thể khiến họ khựng lại,

0:09:14.236,0:09:17.002
cố hình dung ra một loại bệnh [br]không hề tồn tại trong họ

0:09:17.707,0:09:20.478
để giải thích cho thứ cảm giác [br]họ đang cảm nhận.

0:09:20.502,0:09:23.019
Và thực tế, cảm xúc đó cực kỳ không tốt.

0:09:23.043,0:09:25.783
Bệnh tinh thần trầm trọng có thể [br]dẫn tới tự tử.

0:09:25.807,0:09:27.804
Những con người này đang gặp nguy hiểm.

0:09:27.828,0:09:29.950
Và việc hiểu nguyên do là rất cần thiết.

0:09:31.167,0:09:35.441
Quân đội Israel có tỉ lệ mắc PTSD là 1%.

0:09:35.650,0:09:41.249
Lý luận cho rằng tất cả dân cư Israel [br]đều phục vụ cho quân đội.

0:09:41.273,0:09:43.383
nên khi những người lính trở về,

0:09:43.407,0:09:47.845
họ không phải đi từ quân đội mà trở[br]về với cuộc sống trái ngược với nó,

0:09:48.741,0:09:52.448
họ trở về với một cộng đồng [br]nơi ai cũng hiểu và từng trải

0:09:53.698,0:09:54.853
về quân đội.

0:09:54.877,0:09:57.032
Mọi người đều đã và đang ở đó [br]hoặc sẽ ở đó,

0:09:57.056,0:09:59.412
mọi người đều hiểu tình cảnh họ đồng trải

0:09:59.436,0:10:01.705
giống như họ là một đại gia đình.

0:10:02.282,0:10:04.316
Chúng ta biết rằng nếu lấy một con chuột

0:10:04.340,0:10:08.012
làm tổn thương nó rồi nhốt nó [br]vào lồng một mình,

0:10:08.036,0:10:11.193
bạn có thể giữ những thương tích đó của nó[br]gần như mãi mãi.

0:10:11.717,0:10:16.804
Và nếu bạn vẫn thí nghiệm y nguyên như vậy[br]rồi để nó ở lồng cùng những con khác,

0:10:18.018,0:10:21.374
sau một vài tuần, nó lại ổn.

0:10:23.509,0:10:24.771
Sau 9/11

0:10:26.549,0:10:29.842
tỉ lệ giết người ở New York đã giảm 40%.

0:10:29.866,0:10:31.688
Tỉ lệ tự tử giảm,

0:10:32.756,0:10:37.260
Tỉ lệ tội phạm bạo lực cũng giảm.

0:10:37.284,0:10:42.603
Ngay cả cựu binh của cuộc chiến trước,[br]những người bị PTSD

0:10:42.627,0:10:47.124
cũng nói rằng các triệu chứng của họ giảm[br]sau khi 9/11 diễn ra.

0:10:47.148,0:10:50.584
Lý do là khi bạn làm tổn thương cả xã hội,

0:10:52.450,0:10:55.669
chúng tôi không tách rời mà hợp thành [br]một thể khác.

0:10:55.693,0:10:57.807
Chúng tôi đến với nhau, hợp nhất lại.

0:10:57.831,0:10:59.878
Nói đơn giản, chúng tôi thành một gia đình

0:10:59.902,0:11:05.455
và quá trình đến với nhau thật tuyệt vời,

0:11:05.479,0:11:06.896
nó giúp rất nhiều những người

0:11:06.920,0:11:10.214
đang bị mắc bệnh tinh thần thấy ổn.

0:11:10.238,0:11:12.003
Trong một trận đánh nhanh ở Luân Đôn,

0:11:12.027,0:11:17.040
số bệnh nhân vào viện tâm thần đã giảm[br]khi các cuộc đánh bom diễn ra.

0:11:18.606,0:11:21.828
Chỉ một thời gian ngắn, đất nước

0:11:21.852,0:11:25.723
mà quân Mỹ trở về-- thành[br]một đất nước thống nhất.

0:11:26.288,0:11:27.559
Chúng tôi gắn bó với nhau.

0:11:27.583,0:11:30.194
Chúng tôi hiểu những khó khăn và[br]mối đe dọa đè lên mình.

0:11:30.218,0:11:34.297
Chúng tôi cố gắng giúp đỡ nhau và [br]giúp đất nước này.

0:11:35.521,0:11:37.122
Nhưng mọi thứ đã thay đổi.[br]

0:11:38.392,0:11:40.738
Quân lính Mỹ bây giờ,

0:11:40.762,0:11:44.582
những cựu binh trở về một đất nước[br]bị chia rẽ nặng nề

0:11:45.716,0:11:49.138
thành hai bên chính trị đối lập[br]đấu đá nhau, buộc tội nhau

0:11:50.670,0:11:53.510
là kẻ phản nước, tội đồ của quốc gia

0:11:54.265,0:11:59.025
là kẻ làm mất sự bảo an và [br]hao mòn tài sản đất nước.

0:11:59.049,0:12:03.182
Sự phân hóa giàu nghèo lên đến đỉnh điểm.

0:12:03.206,0:12:04.391
Mọi thứ chỉ tệ hơn.

0:12:04.415,0:12:06.823
Phân biệt chủng tộc thật kinh khủng.

0:12:06.847,0:12:09.703
Có những cuộc biểu tình và thậm chí[br]nổi loạn trên đường phố

0:12:09.727,0:12:11.706
đấu tranh vì bất bình đẳng chủng tộc.

0:12:12.727,0:12:16.988
Và các cựu binh biết rằng dân tộc họ[br]thay đổi như vậy, hay chính xác

0:12:17.012,0:12:21.942
những trung đội thay đổi theo hướng đó[br]sẽ không bao giờ tồn tại lâu dài.

0:12:23.068,0:12:24.959
Chúng ta đã quen với điều đó.

0:12:24.983,0:12:28.836
Những chiến binh đi xa và trở lại

0:12:28.860,0:12:33.301
rồi nhìn ngắm đất nước mình,

0:12:33.325,0:12:34.982
họ hiểu cái gì đang diễn ra.

0:12:35.738,0:12:37.593
Đó là nơi họ đã chiến đấu và bảo vệ.

0:12:38.433,0:12:40.111
Không màng đau thương.

0:12:40.135,0:12:41.709
Không màng sợ hãi.

0:12:43.371,0:12:47.248
Đôi lúc, chúng ta tự vấn bản thân rằng[br]liệu có thể giúp họ không

0:12:48.248,0:12:51.418
hay đúng hơn theo tôi nghĩ là liệu ta [br]có thể giúp chính mình không.

0:12:51.905,0:12:53.595
Nếu có,

0:12:53.619,0:12:55.593
tôi tin họ-- những cựu chiến binh sẽ ổn.

0:12:56.697,0:12:59.834
Đã đến lúc đất nước ta cùng đoàn kết lại,

0:13:01.818,0:13:06.610
để giúp những người đã chiến đấu[br]vì chúng ta.

0:13:07.182,0:13:08.413
Xin cảm ơn.

0:13:08.437,0:13:15.103
( Vỗ tay )