WEBVTT

00:00:00.857 --> 00:00:03.716
Hẳn bạn đã biết về I.Q, 
hay chỉ số thông minh

00:00:03.716 --> 00:00:05.392
vậy Psy-Q là gì?

00:00:05.392 --> 00:00:07.629
Bạn biết bao nhiêu về những gì khiến bạn hành xử như vậy,

00:00:07.629 --> 00:00:10.374
và bạn giỏi tiên đoán hành vi người khác

00:00:10.374 --> 00:00:11.880
hay thậm chí của chính bạn ra sao?

00:00:11.880 --> 00:00:15.159
Và bạn nghĩ bao nhiêu trong những gì mình biết về tâm lí học là sai?

00:00:15.159 --> 00:00:18.947
Hãy tìm ra bằng việc đếm ngược top 10 giai thoại về tâm lí học.

NOTE Paragraph

00:00:18.947 --> 00:00:22.343
Bạn có lẽ đã nghe nói rằng khi nói về tâm lí của mình,

00:00:22.343 --> 00:00:25.225
thì như thể là đàn ông đến từ sao hỏa, và phụ nữ đến từ sao Kim.

00:00:25.235 --> 00:00:27.264
Nhưng đàn ông và phụ nữ thực sự khác nhau ra sao?

00:00:27.264 --> 00:00:29.518
Để tìm hiểu, hãy bắt đầu bằng việc nhìn vào thứ gì đó

00:00:29.518 --> 00:00:31.495
mà cả đàn ông và phụ nữ đều thực sự làm khác

00:00:31.495 --> 00:00:34.943
và chỉ ra những khác biệt giới tính về mặt tâm lí trên cùng bình diện.

00:00:34.943 --> 00:00:37.116
Một điều đàn ông và phụ nữ làm thực sự khác nhau là

00:00:37.116 --> 00:00:38.913
khoảng cách họ có thể ném một quả bóng.

00:00:38.913 --> 00:00:40.803
Vậy nếu ta nhìn vào số liệu cho đàn ông ở đây,

00:00:40.803 --> 00:00:43.274
ta thấy điều được cho là một đường cong phân bổ bình thường.

00:00:43.274 --> 00:00:46.482
Một vài người có thể ném bóng đi rất xa, và một vài thì không hề,

00:00:46.482 --> 00:00:48.252
nhưng đa số là ở khoảng cách trung bình.

00:00:48.252 --> 00:00:50.416
Và phụ nữ cũng có cùng sự phân bổ như vậy,

00:00:50.416 --> 00:00:52.465
nhưng thực ra có một sự khác biệt khá lớn.

00:00:52.465 --> 00:00:54.913
Trên thực tế, đàn ông trung bình có thể ném bóng xa hơn

00:00:54.913 --> 00:00:56.620
khoảng 98% phụ nữ.

00:00:56.620 --> 00:00:59.647
Vậy giờ hãy nhìn vào một vài sự khác biệt tâm lí giới

00:00:59.647 --> 00:01:02.504
có vẻ như ở cùng cán cân tiêu chuẩn.

00:01:02.504 --> 00:01:04.090
Bất kì nhà tâm lí học nào cũng sẽ nói với bạn

00:01:04.090 --> 00:01:06.635
rằng đàn ông giỏi nhận thức không gian hơn phụ nữ -

00:01:06.635 --> 00:01:09.373
nên ví dụ như đọc bản đồ - và điều đó đúng,

00:01:09.373 --> 00:01:11.863
nhưng hãy nhìn vào tầm cỡ của sự khác biệt này,

00:01:11.863 --> 00:01:15.250
Rất nhỏ; đường phân cách quá gần đến nỗi gần như chồng lên nhau.

00:01:15.250 --> 00:01:19.244
Trên thực tế, phụ nữ trung bình giỏi hơn 33% đàn ông,

00:01:19.244 --> 00:01:21.125
và dĩ nhiên, nếu đó là 50%,

00:01:21.125 --> 00:01:23.181
thì hai giới sẽ chính xác là ngang bằng.

00:01:23.181 --> 00:01:26.839
Đáng lưu ý là sự khác biệt này và cái tiếp tôi sẽ chỉ cho các bạn

00:01:26.839 --> 00:01:29.664
có lẽ là những khác biệt tâm lí giới lớn nhất

00:01:29.664 --> 00:01:31.101
từng được phát hiện trong tâm lí học.

00:01:31.101 --> 00:01:32.212
Và đây là cái tiếp theo.

00:01:32.212 --> 00:01:34.650
Nhà tâm lí học nào cũng sẽ bảo bạn rằng phụ nữ giỏi hơn

00:01:34.650 --> 00:01:36.315
với ngôn ngữ và ngữ pháp so với đàn ông.

00:01:36.315 --> 00:01:38.904
Và đây là kết quả trong bài kiểm tra ngữ pháp tiêu chuẩn.

00:01:38.904 --> 00:01:40.861
Phụ nữ ở đây. Đàn ông ở đây.

00:01:40.861 --> 00:01:44.560
Lại lần nữa, vâng, trung bình thì phụ nữ giỏi hơn, nhưng ranh giới rất mong manh

00:01:44.560 --> 00:01:48.047
đến nỗi 33% đàn ông giỏi hơn một phụ nữ trung bình,

00:01:48.047 --> 00:01:49.720
và lại nữa, nếu đó là 50%,

00:01:49.720 --> 00:01:52.462
nó sẽ đại diên cho sự cân bằng giới hoàn toàn.

00:01:52.462 --> 00:01:54.583
Vậy đó không thực sự là một trường hợp của sao hỏa và sao kim.

00:01:54.583 --> 00:01:57.250
Nó giống hơn với trường hợp của hãng Mars (Sao hỏa) và Snickers (Nhãn hàng socola của công ti này).

00:01:57.250 --> 00:02:01.612
về cơ bản là giống nhau, nhưng một cái có lẽ ít nhiều hấp dẫn hơn cái kia.

00:02:01.612 --> 00:02:03.638
Tôi sẽ không nói ra cái nào.

NOTE Paragraph

00:02:03.638 --> 00:02:05.503
Giờ các bạn đã hứng thú hơn rồi.

00:02:05.503 --> 00:02:08.539
Hãy phân tích tâm lí bạn bằng việc sử dụng bài kiểm tra tâm lí của Rorschach.

00:02:08.539 --> 00:02:12.122
Vậy bạn có thể thấy 2, tôi không biết, 2 con gấu hay hai người hay cái gì đó.

00:02:12.122 --> 00:02:13.875
Nhưng bạn nghĩ chúng (họ) đang làm gì?

00:02:13.875 --> 00:02:17.059
Giơ tay lên nếu bạn nghĩ họ đang nói xin chào.

00:02:17.059 --> 00:02:18.870
Không nhiều người. Được rồi.

00:02:18.870 --> 00:02:21.337
Giơ tay lên nếu bạn nghĩ chúng đang đập tay.

00:02:21.337 --> 00:02:23.307
Được rồi. Nếu bạn nghĩ chúng đang đánh nhau thì sao nhỉ?

00:02:23.307 --> 00:02:24.562
Chỉ rất ít người ở kia.

00:02:24.562 --> 00:02:27.639
Vâng, vậy nếu bạn nghĩ họ đang nói xin chào hay đang đập tay,

00:02:27.639 --> 00:02:29.630
thì tức là bạn là một người thân thiện.

00:02:29.630 --> 00:02:31.220
Nếu bạn nghĩ chúng đang đánh nhau,

00:02:31.220 --> 00:02:33.536
bạn có lẽ là người hơi khó tính và hung hăng.

00:02:33.536 --> 00:02:35.476
Cơ bản thì, bạn là một người yêu hay một chiến binh.

00:02:35.476 --> 00:02:36.763
Còn cái này thì sao?

00:02:36.763 --> 00:02:40.385
Đây không thực sự là một cuộc biểu quyết, nên khi tôi đếm đến 3, mọi người hãy hô to xem bạn nhìn thấy gì.

00:02:40.385 --> 00:02:43.549
Một, hai, ba. (Khán giả hô vang)

00:02:43.549 --> 00:02:45.241
Tôi nghe là chuột hamster. Ai nói rằng hamster?

00:02:45.241 --> 00:02:46.778
Điều đó rất đáng lo ngại.

00:02:46.778 --> 00:02:48.291
Một người ở kia nói rằng hamster.

00:02:48.291 --> 00:02:51.599
Vâng, bạn nên thấy một con vật hai chân gì đó ở đây,

00:02:51.599 --> 00:02:53.983
và rồi hình ảnh qua gương của chúng ở đó.

00:02:53.983 --> 00:02:57.414
Nếu bạn không thấy, thì tức là bạn gặp khó khăn

00:02:57.414 --> 00:03:01.504
trong việc xử lí những bình huống phức tạp khi có nhiều chuyện đang diễn ra.

NOTE Paragraph

00:03:01.504 --> 00:03:03.729
Dĩ nhiên, ngoại trừ việc nó không có ý nghĩa như vậy.

00:03:03.729 --> 00:03:06.400
Bài kiểm tra Rorschach cơ bản không có giá trị pháp lí

00:03:06.400 --> 00:03:08.675
trong việc chẩn đoán tính cách của một người

00:03:08.675 --> 00:03:11.136
và không được sử dụng bởi các nhà tâm lí học ngày nay.

00:03:11.136 --> 00:03:14.555
Trên thực tế, một nghiên cứu gần đây tìm ra rằng khi bạn cố gắng

00:03:14.555 --> 00:03:17.614
chẩn đoán tính cách người khác với bài kiểm tra này,

00:03:17.614 --> 00:03:19.356
chứng tâm thần phân liệt đã được phát hiện

00:03:19.356 --> 00:03:23.349
trong khoảng 1/6 những người hoàn toàn bình thường.

NOTE Paragraph

00:03:23.349 --> 00:03:26.182
Vậy nếu bạn không làm tốt bài kiểm tra này,

00:03:26.182 --> 00:03:28.736
có lẽ bạn không phải người giỏi nhìn hình cho lắm.

00:03:28.736 --> 00:03:31.105
Vậy hãy làm một câu hỏi nhanh khác để tìm ra.

00:03:31.105 --> 00:03:34.883
Khi làm bánh, bạn có thích - xin hãy giơ tay lên với mỗi cái như khi nãy -

00:03:34.883 --> 00:03:37.652
bạn thích dùng một cuốn công thức có hình ảnh?

00:03:37.652 --> 00:03:39.672
Vâng, một vài người.

00:03:39.672 --> 00:03:42.412
Có một người bạn chỉ dần từng bước?

00:03:42.412 --> 00:03:45.075
Hay thử tự mình nghĩ sao làm vậy?

00:03:45.075 --> 00:03:46.567
Khá ít người ở kia.

00:03:46.567 --> 00:03:48.287
Vâng, nếu bạn nói A,

00:03:48.287 --> 00:03:50.459
thì tức là bạn là một người học từ hình ảnh

00:03:50.459 --> 00:03:53.987
và bạn học hỏi tốt nhất khi thông tin được trình bày dưới dạng hình.

00:03:53.987 --> 00:03:56.569
Nếu bạn nói B, tức là bạn là một người học bằng tai,

00:03:56.569 --> 00:04:00.294
và bạn học tốt nhất khi thông tin được đưa đến dưới hình thức âm thanh.

00:04:00.294 --> 00:04:03.229
Và nếu bạn nói C, tức là bạn là một người học vân động,

00:04:03.229 --> 00:04:06.630
và học tốt nhất khi có hứng thú và tự làm mọi thứ với đôi bàn tay mình.

NOTE Paragraph

00:04:06.630 --> 00:04:08.788
Dĩ nhiên, ngoại trừ việc, chắc bạn đã đoán ra,

00:04:08.788 --> 00:04:11.607
rằng nó không phải vậy, vì toàn bộ hoàn toàn chỉ là một giai thoại.

00:04:11.607 --> 00:04:15.465
Các phong cách học được tạo ra và không được khoa học kiểm chứng.

00:04:15.465 --> 00:04:19.021
Vậy ta biết được điều này vì những nghiên cứu thực nghiệm được kiểm soát chặt chẽ,

00:04:19.021 --> 00:04:21.142
khi người học được trao cho tài liệu để học

00:04:21.142 --> 00:04:23.762
hoặc theo phong cách ưa thích của họ hay theo cách đối ngược,

00:04:23.762 --> 00:04:27.338
thì không có gì khác biệt trong lượng thông tin họ giữ lại được.

00:04:27.338 --> 00:04:29.404
Và nếu bạn nghĩ về điều đó chỉ một chốc lát,

00:04:29.404 --> 00:04:31.482
rất hiển nhiên rằng nó phải là sự thật.

00:04:31.482 --> 00:04:34.054
Rõ ràng là hình thức trình bày tốt nhất

00:04:34.054 --> 00:04:37.352
không phụ thuộc vào bạn, mà vào điều bạn đang cố học.

00:04:37.357 --> 00:04:39.479
Giả sử, liệu bạn có thể học lái ô tô

00:04:39.479 --> 00:04:41.897
chỉ bằng nghe ai đó bảo bạn phải làm gì

00:04:41.897 --> 00:04:43.525
với không một trải nghiệm vận động?

00:04:43.525 --> 00:04:45.341
Liệu bạn có thể giải các phương trình đồng thời

00:04:45.341 --> 00:04:48.487
bằng việc bàn về chúng trong đầu và không hề viết chúng ra?

00:04:48.487 --> 00:04:50.588
Liệu bạn có thể ôn tập cho bài kiểm tra kiến trúc

00:04:50.588 --> 00:04:53.261
bằng việc sử dụng điệu nhảy trình diễn nếu bạn là một người học vận động?

00:04:53.261 --> 00:04:56.202
Không. Điều bạn cần làm là thích ứng tài liệu cần học

00:04:56.202 --> 00:04:59.977
với hình thức trình bày, không phải với bạn.

NOTE Paragraph

00:04:59.977 --> 00:05:02.126
Tôi biết nhiều trong các bạn là những học sinh A-level

00:05:02.126 --> 00:05:04.418
và sẽ sớm nhận được kết quả GCSE của mình.

00:05:04.418 --> 00:05:06.976
Và nếu bạn dường như không đạt được những gì mình mong đợi,

00:05:06.976 --> 00:05:09.323
thì bạn không thể đỗ lỗi cho phong cách học của mình,

00:05:09.323 --> 00:05:12.950
mà một điều bạn có thể muốn nghĩ đến là gen của mình.

00:05:12.950 --> 00:05:16.635
Vậy điều này tất cả có liên quan đến một nghiên cứu gần đây ở Đại học Cao Đẳng Luân Đôn

00:05:16.635 --> 00:05:19.189
tìm ra rằng 58% sự thay đổi

00:05:19.189 --> 00:05:22.440
giữa những học sinh khác nhau và kết quả GCSE của họ

00:05:22.440 --> 00:05:24.097
được quy cho những nhân tố gen của họ.

00:05:24.097 --> 00:05:27.233
Nghe như là một con số chính xác, vậy bằng cách nào ta có thể nói vậy?

00:05:27.233 --> 00:05:30.738
Vâng, khi ta muốn gỡ bỏ những đóng góp liên quan

00:05:30.738 --> 00:05:32.842
của gen và môi trường,

00:05:32.842 --> 00:05:35.071
điều ta có thể làm là một nghiên cứu về các cặp song sinh.

00:05:35.071 --> 00:05:38.647
Những cặp sinh đôi cùng trứng có cùng 100% môi trường

00:05:38.647 --> 00:05:40.551
và cùng chung 100% gen,

00:05:40.551 --> 00:05:43.773
trong khi những cặp khác trứng có cùng 100% môi trường,

00:05:43.773 --> 00:05:47.509
nhưng cũng như anh/em trai và chị/em gái, chỉ có cùng 50% gen.

00:05:47.509 --> 00:05:51.707
Do đó bằng việc so sánh sự tương đồng giữa các kết quả GCSE ở các cặp cùng trứng

00:05:51.707 --> 00:05:54.018
với những cặp khác trứng,

00:05:54.018 --> 00:05:55.364
và làm một vài phéo toán khéo léo,

00:05:55.364 --> 00:05:59.265
ta có thể nắm được sự thay đổi và kết quả phụ thuộc bao nhiêu vào môi trường,

00:05:59.265 --> 00:06:01.401
và bao nhiêu vào gen.

00:06:01.401 --> 00:06:05.178
Và hóa ra có khoảng 58% là do gen.

00:06:05.178 --> 00:06:08.941
Vâng điều này không nhằm hạ thấp những nỗ lực mà bạn và giáo viên của mình đã đặt vào.

00:06:08.941 --> 00:06:12.072
Nếu bạn không dường như có được kết quả GCSE mình mong muốn,

00:06:12.072 --> 00:06:16.578
thì bạn luôn có thể đổ lỗi cha mẹ mình, hay ít nhất là gen của họ.

NOTE Paragraph

00:06:16.578 --> 00:06:18.606
Một điều bạn không nên đổ lỗi

00:06:18.606 --> 00:06:21.068
là việc làm một người não trái hay não phải,

00:06:21.068 --> 00:06:22.879
vì lại lần nữa, đó là một giai thoại.

00:06:22.879 --> 00:06:25.636
Vậy giai thoại ở đây là rằng não trái hợp với logic,

00:06:25.636 --> 00:06:27.435
nó giỏi với những phương trình kiểu này,

00:06:27.435 --> 00:06:31.534
và não phải sáng tạo hơn, nên giỏi về âm nhạc hơn.

00:06:31.534 --> 00:06:34.465
Nhưng lần nữa, đậy là một giai thoại vì gần như mọi việc bạn làm

00:06:34.465 --> 00:06:37.275
liên quan gần như tất cả các phần của não bộ phối hợp cùng nhau,

00:06:37.275 --> 00:06:40.595
thậm chí chỉ việc đơn thuần nhất là một cuộc nói chuyện bình thường.

00:06:40.595 --> 00:06:43.938
Tuy nhiên, có lẽ một lí do vì sao nó vẫn tồn tại

00:06:43.938 --> 00:06:46.180
là rằng có một mẩu sự thật trong đó.

00:06:46.180 --> 00:06:47.790
Vậy một phiên bản liên quan của giai thoại này

00:06:47.790 --> 00:06:51.073
là rằng người thuận tay trái sáng tạo hơn người thuận tay phải,

00:06:51.073 --> 00:06:54.527
điều khá dễ hiểu vì não bạn kiểm soát tay đối diện,

00:06:54.527 --> 00:06:55.887
nên hỡi những người thuận tay trái,

00:06:55.887 --> 00:06:58.313
phần não bên phải có phần chủ động hơn

00:06:58.313 --> 00:07:00.118
phần não bên trái,

00:07:00.118 --> 00:07:02.606
và ý tưởng là phần tay trái sáng tạo hơn.

00:07:02.606 --> 00:07:04.003
Bây giờ, điều này tự nó không còn đúng nữa

00:07:04.003 --> 00:07:07.204
rằng người thuận tay trái sáng tạo hơn người thuận tay phải.

00:07:07.204 --> 00:07:09.619
Điều đúng là rằng những người thuận cả hai tay,

00:07:09.619 --> 00:07:12.312
hay người dùng cả hai tay cho những việc khác nhau,

00:07:12.312 --> 00:07:16.074
là những người suy nghĩ sáng tạo hơn người chỉ thuận một tay,

00:07:16.074 --> 00:07:17.807
vì việc thuận hai tay liên quan đến việc

00:07:17.807 --> 00:07:20.536
để hai bên não bộ trao đổi lẫn nhau rất nhiều,

00:07:20.536 --> 00:07:24.298
điều dường như liên quan đến việc tạo nên suy nghĩ linh hoạt.

00:07:24.298 --> 00:07:26.113
Giai thoại về người thuật tay trái sáng tạo

00:07:26.113 --> 00:07:28.171
bắt nguồn từ sự thật rằng người thuận hai tay

00:07:28.171 --> 00:07:31.298
là thường thấy ở người thuận tay trái hơn là tay phải,

00:07:31.298 --> 00:07:34.347
vậy là có chút sự thật trong quan niệm về người thuận tay trái sáng tạo hơn,

00:07:34.347 --> 00:07:35.694
nhưng không nhiều.

NOTE Paragraph

00:07:35.694 --> 00:07:38.131
Một giai thoại có liên quan bạn có lẽ đã nghe nói

00:07:38.131 --> 00:07:40.504
là rằng ta chỉ dùng 10% não bộ.

00:07:40.504 --> 00:07:42.030
Lần nữa, đây hoàn toàn chỉ là một giai thoại.

00:07:42.030 --> 00:07:44.749
Gần như mọi thứ ta làm, dù là điều nhỏ nhặt nhất,

00:07:44.749 --> 00:07:46.932
đều dùng gần như tất cả não bộ.

NOTE Paragraph

00:07:46.932 --> 00:07:50.693
Tức là, dĩ nhiên là đúng

00:07:50.693 --> 00:07:55.273
rằng đa số chúng ta không dùng năng lượng não bộ hết mức có thể.

00:07:55.273 --> 00:07:58.239
Vậy ta có thể làm gì để tăng cường năng lượng não bộ?

00:07:58.239 --> 00:08:00.377
Có lẽ ta có thể nghe chút nhạc Mô-da.

00:08:00.377 --> 00:08:03.095
Bạn đã bao giờ nghe về ý tưởng về hiệu ứng Mô-da?

00:08:03.095 --> 00:08:06.052
Vậy ý tưởng là rằng việc nghe nhạc Mô-da khiến bạn thông minh hơn

00:08:06.052 --> 00:08:08.221
và cải thiện kết quả trong bài kiểm tra IQ.

00:08:08.221 --> 00:08:10.326
Lại lần nữa, điều thú vị về giai thoại này

00:08:10.326 --> 00:08:13.767
là rằng dù nó cơ bản là một giai thoại, có chút sự thật trong đó.

00:08:13.767 --> 00:08:15.541
Nghiên cứu ban đầu đã tìm ra rằng

00:08:15.541 --> 00:08:19.322
những người tham gia được nghe nhạc Mô-da một vài phút

00:08:19.322 --> 00:08:21.621
làm tốt hơn trong một bài kiểm tra IQ sau đó

00:08:21.621 --> 00:08:25.034
hơn những người chỉ đơn giản ngồi trong yên lặng.

00:08:25.034 --> 00:08:28.758
Nhưng một nghiên cứu kế thừa đã nhờ vài người thích nhạc Mô-da

00:08:28.758 --> 00:08:30.539
và một nhóm người khác

00:08:30.539 --> 00:08:33.207
là fan truyện kinh dị của Stephen King.

00:08:33.207 --> 00:08:36.771
Và họ đã cho những người này nghe nhạc hoặc truyện.

00:08:36.771 --> 00:08:39.279
Những người thích nhạc Mô-da hơn là truyện

00:08:39.279 --> 00:08:42.010
có một sự tăng IQ lớn hơn so với việc nghe truyện kể,

00:08:42.010 --> 00:08:44.848
nhưng những người thích truyện hơn nhạc Mô-da

00:08:44.848 --> 00:08:47.955
có một sự tăng trưởng IQ lớn hơn từ việc nghe truyện của Stephen King

00:08:47.955 --> 00:08:49.170
so với nhạc Mô-da.

00:08:49.170 --> 00:08:51.933
Vậy sự thật là rằng việc nghe thứ gì đó bạn thích

00:08:51.933 --> 00:08:55.184
phần nào tạo hứng thú cho bạn và giúp IQ của bạn tăng lên tạm thời

00:08:55.184 --> 00:08:57.111
trong một phạm vi hẹp các hoạt động.

00:08:57.111 --> 00:08:59.479
Không có đề xuất rằng việc nghe nhạc Mô-da,

00:08:59.479 --> 00:09:01.104
hay quả thực truyện Stephen King

00:09:01.104 --> 00:09:04.526
sẽ khiến bạn thông minh hơn về lâu về dài.

NOTE Paragraph

00:09:04.526 --> 00:09:07.466
Một phiên bản khác của giai thoại Mô-da

00:09:07.466 --> 00:09:12.324
là rằng việc nghe nhạc Mô-da có thể khiến bạn không chỉ thông minh mà còn khỏe mạnh hơn.

00:09:12.324 --> 00:09:14.392
Không may thay, điều này cũng không có vẻ đúng

00:09:14.392 --> 00:09:17.451
với những người nghe nhạc Mô-da gần như mỗi ngày,

00:09:17.451 --> 00:09:19.169
bản thân Mô-da,

00:09:19.169 --> 00:09:22.149
người mắc chứng bệnh lậu, đậu mùa, viêm khớp,

00:09:22.149 --> 00:09:26.663
và, điều đa số cho rằng cuối cùng đã giết chết ông, bệnh giang mai.

00:09:26.673 --> 00:09:30.035
Điều này cho thấy rằng Mô-da lẽ ra nên cẩn thận hơn, có lẽ,

00:09:30.035 --> 00:09:32.613
khi chọn bạn đời của mình.

00:09:32.613 --> 00:09:34.772
Nhưng ta chọn bạn đời bằng cách nào?

NOTE Paragraph

00:09:34.772 --> 00:09:39.798
Vậy một giai thoại tôi phải nói ra, đã được lan truyền bởi các nhà xã hội học

00:09:39.798 --> 00:09:43.421
là rằng sự ưa thích hơn vào một người bạn tình là một sản phẩm của nên văn hóa,

00:09:43.421 --> 00:09:45.352
rằng chúng là đặc trưng văn hóa.

00:09:45.352 --> 00:09:47.496
Nhưng trên thực tế, số liệu không cho thấy điều này.

00:09:47.496 --> 00:09:51.541
Một nghiên cứu nổi tiếng đã khảo sát mọi người từ 37 nền văn hóa khác nhau trên toàn cầu,

00:09:51.541 --> 00:09:53.117
từ người Mỹ đến người Zulu (Nam Phi),

00:09:53.117 --> 00:09:55.483
về điều họ tìm kiếm ở một người bạn đời.

00:09:55.483 --> 00:09:57.852
Và trong mỗi nền văn hóa riêng biệt trên toàn cầu,

00:09:57.852 --> 00:10:01.567
đàn ông đặt nặng hơn về sự hấp dẫn sinh lí ở một người bạn đời

00:10:01.567 --> 00:10:02.867
hơn là phụ nữ,

00:10:02.867 --> 00:10:04.608
và cũng trong mỗi nền văn hóa riêng,

00:10:04.608 --> 00:10:09.222
phụ nữ đặt nặng hơn đàn ông ở tham vọng và quyền lực.

00:10:09.222 --> 00:10:10.605
Cũng trong mỗi nền văn hóa,

00:10:10.605 --> 00:10:13.130
đàn ông thích những người phụ nữ trẻ hơn mình,

00:10:13.130 --> 00:10:15.939
trung bình, tôi cho là 2,66 năm,

00:10:15.939 --> 00:10:17.588
và cũng trong mỗi nền văn hóa,

00:10:17.588 --> 00:10:20.188
phụ nữ thích đàn ông lớn tuổi hơn mình,

00:10:20.188 --> 00:10:22.998
trung bình khoảng 3,42 tuổi,

00:10:22.998 --> 00:10:26.713
đó là lí do tại sao ta có ở đây "Mỗi người cần một người "cha nuôi"".

NOTE Paragraph

00:10:26.713 --> 00:10:29.290
Vậy đi từ việc cố gắng ghi điểm với bạn tình

00:10:29.290 --> 00:10:33.212
đến việc cố ghi điểm trong môn bóng rổ, bóng đá hay bất kì môn thể thao nào bạn tham gia.

00:10:33.212 --> 00:10:37.353
Giai thoại ở đây là rằng vận động viên đi từ chuỗi hot-hand (thành công trong bóng rổ), người Mỹ gọi như vậy,

00:10:37.353 --> 00:10:39.553
hay purple patch (giai đoạn thành công), ta thường nói ở Anh,

00:10:39.553 --> 00:10:42.393
nơi người ta không thể bỏ lỡ, như anh chàng ở đây.

00:10:42.393 --> 00:10:46.077
Nhưng trên thực tế, điều xảy ra là rằng nếu bạn phân tích kiểu mẫu

00:10:46.077 --> 00:10:47.865
của những quả trúng và quả trật theo số liệu,

00:10:47.865 --> 00:10:50.164
hóa ra là nó gần như luôn ngẫu nhiên.

00:10:50.164 --> 00:10:52.579
Não bạn tạo ra những kiểu mẫu từ sự ngẫu nhiên.

00:10:52.579 --> 00:10:53.936
Nếu bạn tung một đồng xu,

00:10:53.936 --> 00:10:57.572
một chuỗi ngửa và sấp sẽ xuất hiện đâu đó trong sự ngẫu nhiên,

00:10:57.572 --> 00:11:00.683
và vì não bộ thích nhìn thấy những kiểu mẫu ở nơi không hề có,

00:11:00.683 --> 00:11:03.284
ta nhìn vào những chuỗi này và gán ý nghĩa cho chúng

00:11:03.284 --> 00:11:05.591
và nói, "Yeah, anh ta sẽ chơi tốt hôm nay."

00:11:05.591 --> 00:11:07.901
trong khi thực sự bạn sẽ nhận cùng kiểu mẫu

00:11:07.901 --> 00:11:10.546
nếu bạn chỉ nhận được những cú trúng và trật ngẫu nhiên.

NOTE Paragraph

00:11:11.406 --> 00:11:14.872
Vậy một ngoại lệ cho điều này, tuy nhiên, là những cú sút penaty trong bóng đá.

00:11:14.872 --> 00:11:17.957
Một nghiên cứu gần đây khảo sát các cú sút penaty trong bóng đá

00:11:17.957 --> 00:11:19.977
chỉ ra rằng những người chơi đại diện những nước

00:11:19.977 --> 00:11:22.601
với lịch sử xấu về các quả sút phạt,

00:11:22.601 --> 00:11:24.784
ví dụ như nước Anh,

00:11:24.784 --> 00:11:28.545
có xu hướng thực hiện cú sút của mình nhanh hơn những nước có lịch sử tốt hơn,

00:11:28.545 --> 00:11:31.865
và kết quả là, như bạn có thể đoán, họ có khả năng bỏ lỡ cao hơn.

NOTE Paragraph

00:11:31.865 --> 00:11:33.560
Điều này đặt ra câu hỏi

00:11:33.560 --> 00:11:36.949
là liệu có khả năng nào ta có thể cải thiện sự thực hiện của người khác.

00:11:36.949 --> 00:11:38.947
Và một điều bạn có thể nghĩ đến

00:11:38.947 --> 00:11:42.366
là phạt những người bỏ lỡ và xem liệu điều đó có giúp họ tốt hơn không.

00:11:42.366 --> 00:11:45.998
Ý tưởng này, ảnh hưởng rằng sự trừng phạt có thể cải thiện sự thực hiện,

00:11:45.998 --> 00:11:48.204
là điều những người tham gia nghĩ họ đang thử nghiệm

00:11:48.204 --> 00:11:50.736
trong thí nghiệm học và phạt nổi tiếng của Milgram

00:11:50.736 --> 00:11:53.744
mà bạn có lẽ đã nghe nói đến nếu bạn là một học sinh khoa tâm lí.

00:11:53.744 --> 00:11:56.566
Chuyện kể rằng những người tham gia sẵn sàng để trao

00:11:56.566 --> 00:11:59.867
cái mà họ tin là những ổ điện chết người cho một người kia

00:11:59.867 --> 00:12:01.888
khi họ trả lời sai,

00:12:01.888 --> 00:12:04.697
chỉ vì ai đó trong chiếc áo choàng trắng bảo họ làm vậy.

NOTE Paragraph

00:12:04.697 --> 00:12:07.112
Nhưng câu chuyện này là một giai thoại vì ba lí do.

00:12:07.112 --> 00:12:12.016
Đầu tiên và quan trọng nhất, áo phòng thí nghiệm không có màu trắng, trên thực tế là xám.

00:12:12.016 --> 00:12:16.423
Thứ hai, những người tham gia được yêu cầu trước nghiên cứu

00:12:16.423 --> 00:12:18.930
và được nhắc nhở mỗi lần họ quan ngại,

00:12:18.930 --> 00:12:21.763
rằng dù cơn giật rất đau đớn, chúng hoàn toàn không gây chết người

00:12:21.763 --> 00:12:24.505
và thực tế là chẳng gây một tổn thương vĩnh viễn nào hết.

00:12:24.505 --> 00:12:26.825
Và thứ ba, những người tham gia đã không trao dây điện

00:12:26.825 --> 00:12:29.473
chỉ vì ai đó trong chiếc áo choàng bảo họ làm vậy.

00:12:29.473 --> 00:12:31.515
Khi họ được phỏng vấn sau nghiên cứu,

00:12:31.515 --> 00:12:34.023
tất cả nói rằng họ tin tưởng chắc chắn

00:12:34.023 --> 00:12:37.807
rằng nghiên cứu học hỏi và trừng phạt phục vụ một mục đích khoa học xứng đáng

00:12:37.807 --> 00:12:40.245
cái mà sẽ có những gặt hái lâu bền cho khoa học

00:12:40.245 --> 00:12:46.114
so với sự không thoải mái tạm thời được gây đến cho người tham gia.

NOTE Paragraph

00:12:47.025 --> 00:12:49.603
Được rồi, vậy là tôi vừa nói được khoảng 12 phút,

00:12:49.603 --> 00:12:52.289
và bạn có lẽ đã luôn ngồi kia lắng nghe tôi,

00:12:52.289 --> 00:12:54.509
phân tích những cách dùng từ và ngôn ngữ cơ thể của tôi

NOTE Paragraph

00:12:54.509 --> 00:12:58.116
và cố gắng hiểu ra liệu bạn có nên chú ý đến những gì tôi đang nói không,

00:12:58.116 --> 00:13:00.577
liệu tôi có đang nói thật hay nói dối,

00:13:00.577 --> 00:13:02.759
nhưng nếu là vậy, bạn có lẽ đã hoàn toàn thất bại,

00:13:02.759 --> 00:13:05.104
vì dù ta đều nghĩ rằng ta có thể nhận ra kẻ nói dối

00:13:05.104 --> 00:13:07.197
từ ngôn ngữ cơ thể và cấu trúc lời nói của họ,

00:13:07.197 --> 00:13:09.870
hàng trăm bài kiểm tra tâm lí qua nhiều năm đã chỉ ra

00:13:09.870 --> 00:13:12.561
rằng tất cả chúng ta, bao gồm cả sĩ quan cảnh sát và thám tử,

00:13:12.561 --> 00:13:16.061
cơ bản cũng ngẫu nhiên mới phát hiện ra lời nói dối từ ngôn ngữ cơ thể

00:13:16.061 --> 00:13:17.642
và đặc điểm khẩu hình.

00:13:17.642 --> 00:13:19.686
Thú vị thay, có một ngoại lệ:

00:13:19.686 --> 00:13:21.938
TV nhờ tìm người thân bị mất tích

00:13:21.938 --> 00:13:24.923
Khá dễ để dự đoán thời điểm người thân bị thất lạc

00:13:24.923 --> 00:13:28.254
và khi nào người kháng án thực tế đã tự mình giết chết người họ hàng.

00:13:28.254 --> 00:13:31.769
Vậy những kẻ kháng án gian trá có khả năng lắc đầu, hay nhìn đi nơi khác,

00:13:31.769 --> 00:13:33.483
và mắc lỗi trong lời nói của mình,

00:13:33.483 --> 00:13:35.498
trong khi kẻ nói thật có thiên hướng

00:13:35.498 --> 00:13:37.843
bày tỏ hi vọng rằng người kia sẽ trở về an toàn

00:13:37.843 --> 00:13:39.584
và tránh ngôn từ cay nghiệt.

00:13:39.584 --> 00:13:44.187
Do vậy, cho ví dụ, họ có thể nói "bị tước đi khỏi chúng tôi" thay vì "bị giết."

NOTE Paragraph

00:13:44.187 --> 00:13:46.844
Nhân tiện nói về điều này, đã đến lúc tôi kết thúc bài thuyết trình của mình,

00:13:46.844 --> 00:13:50.052
nhưng trước đó, tôi chỉ muốn mang đến cho các bạn trong 30 giây

00:13:50.052 --> 00:13:53.423
giai thoại bao quát của tâm lí học.

00:13:53.423 --> 00:13:57.720
Vậy giai thoại là rằng tâm lí học chỉ là một sự tập hợp những lí thuyết thú vị,

00:13:57.720 --> 00:14:01.241
tất cả chúng nói lên điều gì đó hữu ích và có gì đó để dâng hiến.

00:14:01.241 --> 00:14:03.740
Điều tôi hi vọng đã chỉ ra cho các bạn trong vài phút qua

00:14:03.740 --> 00:14:05.325
là rằng điều này không đúng.

00:14:05.325 --> 00:14:08.584
Điều ta cần làm là đánh giá những lí thuyết tâm lí

00:14:08.584 --> 00:14:10.468
bằng việc xem xét những tiên đoán chúng đưa ra,

00:14:10.468 --> 00:14:13.289
liệu đó là nghe nhạc Mô-da khiến bạn thông minh hơn,

00:14:13.289 --> 00:14:18.056
rằng bạn học tốt hơn khi thông tin được trình bày theo phong cách ưa thích

00:14:18.056 --> 00:14:21.521
hay dù gì chăng nữa, tất cả những cái này chỉ là những dự đoán dựa trên kinh nghiệm,

00:14:21.521 --> 00:14:23.306
và cách duy nhất ta có thể cải thiện

00:14:23.306 --> 00:14:25.426
là kiểm tra những dự đoán này với dữ liệu

00:14:25.426 --> 00:14:27.755
trong những nghiên cứu thực nghiệm được kiểm soát chặt chẽ.

00:14:27.755 --> 00:14:30.889
Và chỉ bằng cách đó ta mới có thể hi vọng phát hiện ra

00:14:30.889 --> 00:14:33.513
cái nào trong những lí thuyết này được chứng minh,

00:14:33.513 --> 00:14:36.903
và cái nào, như những gì tôi đã nói hôm nay, những giai thoại.

NOTE Paragraph

00:14:36.903 --> 00:14:38.412
Cảm ơn.

NOTE Paragraph

00:14:38.412 --> 00:14:41.872
(Vỗ tay)