0:00:00.857,0:00:03.716
Hẳn bạn đã biết về I.Q, [br]hay chỉ số thông minh

0:00:03.716,0:00:05.392
vậy Psy-Q là gì?

0:00:05.392,0:00:07.629
Bạn biết bao nhiêu về những gì khiến bạn hành xử như vậy,

0:00:07.629,0:00:10.374
và bạn giỏi tiên đoán hành vi người khác

0:00:10.374,0:00:11.880
hay thậm chí của chính bạn ra sao?

0:00:11.880,0:00:15.159
Và bạn nghĩ bao nhiêu trong những gì mình biết về tâm lí học là sai?

0:00:15.159,0:00:18.947
Hãy tìm ra bằng việc đếm ngược top 10 giai thoại về tâm lí học.

0:00:18.947,0:00:22.343
Bạn có lẽ đã nghe nói rằng khi nói về tâm lí của mình,

0:00:22.343,0:00:25.225
thì như thể là đàn ông đến từ sao hỏa, và phụ nữ đến từ sao Kim.

0:00:25.235,0:00:27.264
Nhưng đàn ông và phụ nữ thực sự khác nhau ra sao?

0:00:27.264,0:00:29.518
Để tìm hiểu, hãy bắt đầu bằng việc nhìn vào thứ gì đó

0:00:29.518,0:00:31.495
mà cả đàn ông và phụ nữ đều thực sự làm khác

0:00:31.495,0:00:34.943
và chỉ ra những khác biệt giới tính về mặt tâm lí trên cùng bình diện.

0:00:34.943,0:00:37.116
Một điều đàn ông và phụ nữ làm thực sự khác nhau là

0:00:37.116,0:00:38.913
khoảng cách họ có thể ném một quả bóng.

0:00:38.913,0:00:40.803
Vậy nếu ta nhìn vào số liệu cho đàn ông ở đây,

0:00:40.803,0:00:43.274
ta thấy điều được cho là một đường cong phân bổ bình thường.

0:00:43.274,0:00:46.482
Một vài người có thể ném bóng đi rất xa, và một vài thì không hề,

0:00:46.482,0:00:48.252
nhưng đa số là ở khoảng cách trung bình.

0:00:48.252,0:00:50.416
Và phụ nữ cũng có cùng sự phân bổ như vậy,

0:00:50.416,0:00:52.465
nhưng thực ra có một sự khác biệt khá lớn.

0:00:52.465,0:00:54.913
Trên thực tế, đàn ông trung bình có thể ném bóng xa hơn

0:00:54.913,0:00:56.620
khoảng 98% phụ nữ.

0:00:56.620,0:00:59.647
Vậy giờ hãy nhìn vào một vài sự khác biệt tâm lí giới

0:00:59.647,0:01:02.504
có vẻ như ở cùng cán cân tiêu chuẩn.

0:01:02.504,0:01:04.090
Bất kì nhà tâm lí học nào cũng sẽ nói với bạn

0:01:04.090,0:01:06.635
rằng đàn ông giỏi nhận thức không gian hơn phụ nữ -

0:01:06.635,0:01:09.373
nên ví dụ như đọc bản đồ - và điều đó đúng,

0:01:09.373,0:01:11.863
nhưng hãy nhìn vào tầm cỡ của sự khác biệt này,

0:01:11.863,0:01:15.250
Rất nhỏ; đường phân cách quá gần đến nỗi gần như chồng lên nhau.

0:01:15.250,0:01:19.244
Trên thực tế, phụ nữ trung bình giỏi hơn 33% đàn ông,

0:01:19.244,0:01:21.125
và dĩ nhiên, nếu đó là 50%,

0:01:21.125,0:01:23.181
thì hai giới sẽ chính xác là ngang bằng.

0:01:23.181,0:01:26.839
Đáng lưu ý là sự khác biệt này và cái tiếp tôi sẽ chỉ cho các bạn

0:01:26.839,0:01:29.664
có lẽ là những khác biệt tâm lí giới lớn nhất

0:01:29.664,0:01:31.101
từng được phát hiện trong tâm lí học.

0:01:31.101,0:01:32.212
Và đây là cái tiếp theo.

0:01:32.212,0:01:34.650
Nhà tâm lí học nào cũng sẽ bảo bạn rằng phụ nữ giỏi hơn

0:01:34.650,0:01:36.315
với ngôn ngữ và ngữ pháp so với đàn ông.

0:01:36.315,0:01:38.904
Và đây là kết quả trong bài kiểm tra ngữ pháp tiêu chuẩn.

0:01:38.904,0:01:40.861
Phụ nữ ở đây. Đàn ông ở đây.

0:01:40.861,0:01:44.560
Lại lần nữa, vâng, trung bình thì phụ nữ giỏi hơn, nhưng ranh giới rất mong manh

0:01:44.560,0:01:48.047
đến nỗi 33% đàn ông giỏi hơn một phụ nữ trung bình,

0:01:48.047,0:01:49.720
và lại nữa, nếu đó là 50%,

0:01:49.720,0:01:52.462
nó sẽ đại diên cho sự cân bằng giới hoàn toàn.

0:01:52.462,0:01:54.583
Vậy đó không thực sự là một trường hợp của sao hỏa và sao kim.

0:01:54.583,0:01:57.250
Nó giống hơn với trường hợp của hãng Mars (Sao hỏa) và Snickers (Nhãn hàng socola của công ti này).

0:01:57.250,0:02:01.612
về cơ bản là giống nhau, nhưng một cái có lẽ ít nhiều hấp dẫn hơn cái kia.

0:02:01.612,0:02:03.638
Tôi sẽ không nói ra cái nào.

0:02:03.638,0:02:05.503
Giờ các bạn đã hứng thú hơn rồi.

0:02:05.503,0:02:08.539
Hãy phân tích tâm lí bạn bằng việc sử dụng bài kiểm tra tâm lí của Rorschach.

0:02:08.539,0:02:12.122
Vậy bạn có thể thấy 2, tôi không biết, 2 con gấu hay hai người hay cái gì đó.

0:02:12.122,0:02:13.875
Nhưng bạn nghĩ chúng (họ) đang làm gì?

0:02:13.875,0:02:17.059
Giơ tay lên nếu bạn nghĩ họ đang nói xin chào.

0:02:17.059,0:02:18.870
Không nhiều người. Được rồi.

0:02:18.870,0:02:21.337
Giơ tay lên nếu bạn nghĩ chúng đang đập tay.

0:02:21.337,0:02:23.307
Được rồi. Nếu bạn nghĩ chúng đang đánh nhau thì sao nhỉ?

0:02:23.307,0:02:24.562
Chỉ rất ít người ở kia.

0:02:24.562,0:02:27.639
Vâng, vậy nếu bạn nghĩ họ đang nói xin chào hay đang đập tay,

0:02:27.639,0:02:29.630
thì tức là bạn là một người thân thiện.

0:02:29.630,0:02:31.220
Nếu bạn nghĩ chúng đang đánh nhau,

0:02:31.220,0:02:33.536
bạn có lẽ là người hơi khó tính và hung hăng.

0:02:33.536,0:02:35.476
Cơ bản thì, bạn là một người yêu hay một chiến binh.

0:02:35.476,0:02:36.763
Còn cái này thì sao?

0:02:36.763,0:02:40.385
Đây không thực sự là một cuộc biểu quyết, nên khi tôi đếm đến 3, mọi người hãy hô to xem bạn nhìn thấy gì.

0:02:40.385,0:02:43.549
Một, hai, ba. (Khán giả hô vang)

0:02:43.549,0:02:45.241
Tôi nghe là chuột hamster. Ai nói rằng hamster?

0:02:45.241,0:02:46.778
Điều đó rất đáng lo ngại.

0:02:46.778,0:02:48.291
Một người ở kia nói rằng hamster.

0:02:48.291,0:02:51.599
Vâng, bạn nên thấy một con vật hai chân gì đó ở đây,

0:02:51.599,0:02:53.983
và rồi hình ảnh qua gương của chúng ở đó.

0:02:53.983,0:02:57.414
Nếu bạn không thấy, thì tức là bạn gặp khó khăn

0:02:57.414,0:03:01.504
trong việc xử lí những bình huống phức tạp khi có nhiều chuyện đang diễn ra.

0:03:01.504,0:03:03.729
Dĩ nhiên, ngoại trừ việc nó không có ý nghĩa như vậy.

0:03:03.729,0:03:06.400
Bài kiểm tra Rorschach cơ bản không có giá trị pháp lí

0:03:06.400,0:03:08.675
trong việc chẩn đoán tính cách của một người

0:03:08.675,0:03:11.136
và không được sử dụng bởi các nhà tâm lí học ngày nay.

0:03:11.136,0:03:14.555
Trên thực tế, một nghiên cứu gần đây tìm ra rằng khi bạn cố gắng

0:03:14.555,0:03:17.614
chẩn đoán tính cách người khác với bài kiểm tra này,

0:03:17.614,0:03:19.356
chứng tâm thần phân liệt đã được phát hiện

0:03:19.356,0:03:23.349
trong khoảng 1/6 những người hoàn toàn bình thường.

0:03:23.349,0:03:26.182
Vậy nếu bạn không làm tốt bài kiểm tra này,

0:03:26.182,0:03:28.736
có lẽ bạn không phải người giỏi nhìn hình cho lắm.

0:03:28.736,0:03:31.105
Vậy hãy làm một câu hỏi nhanh khác để tìm ra.

0:03:31.105,0:03:34.883
Khi làm bánh, bạn có thích - xin hãy giơ tay lên với mỗi cái như khi nãy -

0:03:34.883,0:03:37.652
bạn thích dùng một cuốn công thức có hình ảnh?

0:03:37.652,0:03:39.672
Vâng, một vài người.

0:03:39.672,0:03:42.412
Có một người bạn chỉ dần từng bước?

0:03:42.412,0:03:45.075
Hay thử tự mình nghĩ sao làm vậy?

0:03:45.075,0:03:46.567
Khá ít người ở kia.

0:03:46.567,0:03:48.287
Vâng, nếu bạn nói A,

0:03:48.287,0:03:50.459
thì tức là bạn là một người học từ hình ảnh

0:03:50.459,0:03:53.987
và bạn học hỏi tốt nhất khi thông tin được trình bày dưới dạng hình.

0:03:53.987,0:03:56.569
Nếu bạn nói B, tức là bạn là một người học bằng tai,

0:03:56.569,0:04:00.294
và bạn học tốt nhất khi thông tin được đưa đến dưới hình thức âm thanh.

0:04:00.294,0:04:03.229
Và nếu bạn nói C, tức là bạn là một người học vân động,

0:04:03.229,0:04:06.630
và học tốt nhất khi có hứng thú và tự làm mọi thứ với đôi bàn tay mình.

0:04:06.630,0:04:08.788
Dĩ nhiên, ngoại trừ việc, chắc bạn đã đoán ra,

0:04:08.788,0:04:11.607
rằng nó không phải vậy, vì toàn bộ hoàn toàn chỉ là một giai thoại.

0:04:11.607,0:04:15.465
Các phong cách học được tạo ra và không được khoa học kiểm chứng.

0:04:15.465,0:04:19.021
Vậy ta biết được điều này vì những nghiên cứu thực nghiệm được kiểm soát chặt chẽ,

0:04:19.021,0:04:21.142
khi người học được trao cho tài liệu để học

0:04:21.142,0:04:23.762
hoặc theo phong cách ưa thích của họ hay theo cách đối ngược,

0:04:23.762,0:04:27.338
thì không có gì khác biệt trong lượng thông tin họ giữ lại được.

0:04:27.338,0:04:29.404
Và nếu bạn nghĩ về điều đó chỉ một chốc lát,

0:04:29.404,0:04:31.482
rất hiển nhiên rằng nó phải là sự thật.

0:04:31.482,0:04:34.054
Rõ ràng là hình thức trình bày tốt nhất

0:04:34.054,0:04:37.352
không phụ thuộc vào bạn, mà vào điều bạn đang cố học.

0:04:37.357,0:04:39.479
Giả sử, liệu bạn có thể học lái ô tô

0:04:39.479,0:04:41.897
chỉ bằng nghe ai đó bảo bạn phải làm gì

0:04:41.897,0:04:43.525
với không một trải nghiệm vận động?

0:04:43.525,0:04:45.341
Liệu bạn có thể giải các phương trình đồng thời

0:04:45.341,0:04:48.487
bằng việc bàn về chúng trong đầu và không hề viết chúng ra?

0:04:48.487,0:04:50.588
Liệu bạn có thể ôn tập cho bài kiểm tra kiến trúc

0:04:50.588,0:04:53.261
bằng việc sử dụng điệu nhảy trình diễn nếu bạn là một người học vận động?

0:04:53.261,0:04:56.202
Không. Điều bạn cần làm là thích ứng tài liệu cần học

0:04:56.202,0:04:59.977
với hình thức trình bày, không phải với bạn.

0:04:59.977,0:05:02.126
Tôi biết nhiều trong các bạn là những học sinh A-level

0:05:02.126,0:05:04.418
và sẽ sớm nhận được kết quả GCSE của mình.

0:05:04.418,0:05:06.976
Và nếu bạn dường như không đạt được những gì mình mong đợi,

0:05:06.976,0:05:09.323
thì bạn không thể đỗ lỗi cho phong cách học của mình,

0:05:09.323,0:05:12.950
mà một điều bạn có thể muốn nghĩ đến là gen của mình.

0:05:12.950,0:05:16.635
Vậy điều này tất cả có liên quan đến một nghiên cứu gần đây ở Đại học Cao Đẳng Luân Đôn

0:05:16.635,0:05:19.189
tìm ra rằng 58% sự thay đổi

0:05:19.189,0:05:22.440
giữa những học sinh khác nhau và kết quả GCSE của họ

0:05:22.440,0:05:24.097
được quy cho những nhân tố gen của họ.

0:05:24.097,0:05:27.233
Nghe như là một con số chính xác, vậy bằng cách nào ta có thể nói vậy?

0:05:27.233,0:05:30.738
Vâng, khi ta muốn gỡ bỏ những đóng góp liên quan

0:05:30.738,0:05:32.842
của gen và môi trường,

0:05:32.842,0:05:35.071
điều ta có thể làm là một nghiên cứu về các cặp song sinh.

0:05:35.071,0:05:38.647
Những cặp sinh đôi cùng trứng có cùng 100% môi trường

0:05:38.647,0:05:40.551
và cùng chung 100% gen,

0:05:40.551,0:05:43.773
trong khi những cặp khác trứng có cùng 100% môi trường,

0:05:43.773,0:05:47.509
nhưng cũng như anh/em trai và chị/em gái, chỉ có cùng 50% gen.

0:05:47.509,0:05:51.707
Do đó bằng việc so sánh sự tương đồng giữa các kết quả GCSE ở các cặp cùng trứng

0:05:51.707,0:05:54.018
với những cặp khác trứng,

0:05:54.018,0:05:55.364
và làm một vài phéo toán khéo léo,

0:05:55.364,0:05:59.265
ta có thể nắm được sự thay đổi và kết quả phụ thuộc bao nhiêu vào môi trường,

0:05:59.265,0:06:01.401
và bao nhiêu vào gen.

0:06:01.401,0:06:05.178
Và hóa ra có khoảng 58% là do gen.

0:06:05.178,0:06:08.941
Vâng điều này không nhằm hạ thấp những nỗ lực mà bạn và giáo viên của mình đã đặt vào.

0:06:08.941,0:06:12.072
Nếu bạn không dường như có được kết quả GCSE mình mong muốn,

0:06:12.072,0:06:16.578
thì bạn luôn có thể đổ lỗi cha mẹ mình, hay ít nhất là gen của họ.

0:06:16.578,0:06:18.606
Một điều bạn không nên đổ lỗi

0:06:18.606,0:06:21.068
là việc làm một người não trái hay não phải,

0:06:21.068,0:06:22.879
vì lại lần nữa, đó là một giai thoại.

0:06:22.879,0:06:25.636
Vậy giai thoại ở đây là rằng não trái hợp với logic,

0:06:25.636,0:06:27.435
nó giỏi với những phương trình kiểu này,

0:06:27.435,0:06:31.534
và não phải sáng tạo hơn, nên giỏi về âm nhạc hơn.

0:06:31.534,0:06:34.465
Nhưng lần nữa, đậy là một giai thoại vì gần như mọi việc bạn làm

0:06:34.465,0:06:37.275
liên quan gần như tất cả các phần của não bộ phối hợp cùng nhau,

0:06:37.275,0:06:40.595
thậm chí chỉ việc đơn thuần nhất là một cuộc nói chuyện bình thường.

0:06:40.595,0:06:43.938
Tuy nhiên, có lẽ một lí do vì sao nó vẫn tồn tại

0:06:43.938,0:06:46.180
là rằng có một mẩu sự thật trong đó.

0:06:46.180,0:06:47.790
Vậy một phiên bản liên quan của giai thoại này

0:06:47.790,0:06:51.073
là rằng người thuận tay trái sáng tạo hơn người thuận tay phải,

0:06:51.073,0:06:54.527
điều khá dễ hiểu vì não bạn kiểm soát tay đối diện,

0:06:54.527,0:06:55.887
nên hỡi những người thuận tay trái,

0:06:55.887,0:06:58.313
phần não bên phải có phần chủ động hơn

0:06:58.313,0:07:00.118
phần não bên trái,

0:07:00.118,0:07:02.606
và ý tưởng là phần tay trái sáng tạo hơn.

0:07:02.606,0:07:04.003
Bây giờ, điều này tự nó không còn đúng nữa

0:07:04.003,0:07:07.204
rằng người thuận tay trái sáng tạo hơn người thuận tay phải.

0:07:07.204,0:07:09.619
Điều đúng là rằng những người thuận cả hai tay,

0:07:09.619,0:07:12.312
hay người dùng cả hai tay cho những việc khác nhau,

0:07:12.312,0:07:16.074
là những người suy nghĩ sáng tạo hơn người chỉ thuận một tay,

0:07:16.074,0:07:17.807
vì việc thuận hai tay liên quan đến việc

0:07:17.807,0:07:20.536
để hai bên não bộ trao đổi lẫn nhau rất nhiều,

0:07:20.536,0:07:24.298
điều dường như liên quan đến việc tạo nên suy nghĩ linh hoạt.

0:07:24.298,0:07:26.113
Giai thoại về người thuật tay trái sáng tạo

0:07:26.113,0:07:28.171
bắt nguồn từ sự thật rằng người thuận hai tay

0:07:28.171,0:07:31.298
là thường thấy ở người thuận tay trái hơn là tay phải,

0:07:31.298,0:07:34.347
vậy là có chút sự thật trong quan niệm về người thuận tay trái sáng tạo hơn,

0:07:34.347,0:07:35.694
nhưng không nhiều.

0:07:35.694,0:07:38.131
Một giai thoại có liên quan bạn có lẽ đã nghe nói

0:07:38.131,0:07:40.504
là rằng ta chỉ dùng 10% não bộ.

0:07:40.504,0:07:42.030
Lần nữa, đây hoàn toàn chỉ là một giai thoại.

0:07:42.030,0:07:44.749
Gần như mọi thứ ta làm, dù là điều nhỏ nhặt nhất,

0:07:44.749,0:07:46.932
đều dùng gần như tất cả não bộ.

0:07:46.932,0:07:50.693
Tức là, dĩ nhiên là đúng

0:07:50.693,0:07:55.273
rằng đa số chúng ta không dùng năng lượng não bộ hết mức có thể.

0:07:55.273,0:07:58.239
Vậy ta có thể làm gì để tăng cường năng lượng não bộ?

0:07:58.239,0:08:00.377
Có lẽ ta có thể nghe chút nhạc Mô-da.

0:08:00.377,0:08:03.095
Bạn đã bao giờ nghe về ý tưởng về hiệu ứng Mô-da?

0:08:03.095,0:08:06.052
Vậy ý tưởng là rằng việc nghe nhạc Mô-da khiến bạn thông minh hơn

0:08:06.052,0:08:08.221
và cải thiện kết quả trong bài kiểm tra IQ.

0:08:08.221,0:08:10.326
Lại lần nữa, điều thú vị về giai thoại này

0:08:10.326,0:08:13.767
là rằng dù nó cơ bản là một giai thoại, có chút sự thật trong đó.

0:08:13.767,0:08:15.541
Nghiên cứu ban đầu đã tìm ra rằng

0:08:15.541,0:08:19.322
những người tham gia được nghe nhạc Mô-da một vài phút

0:08:19.322,0:08:21.621
làm tốt hơn trong một bài kiểm tra IQ sau đó

0:08:21.621,0:08:25.034
hơn những người chỉ đơn giản ngồi trong yên lặng.

0:08:25.034,0:08:28.758
Nhưng một nghiên cứu kế thừa đã nhờ vài người thích nhạc Mô-da

0:08:28.758,0:08:30.539
và một nhóm người khác

0:08:30.539,0:08:33.207
là fan truyện kinh dị của Stephen King.

0:08:33.207,0:08:36.771
Và họ đã cho những người này nghe nhạc hoặc truyện.

0:08:36.771,0:08:39.279
Những người thích nhạc Mô-da hơn là truyện

0:08:39.279,0:08:42.010
có một sự tăng IQ lớn hơn so với việc nghe truyện kể,

0:08:42.010,0:08:44.848
nhưng những người thích truyện hơn nhạc Mô-da

0:08:44.848,0:08:47.955
có một sự tăng trưởng IQ lớn hơn từ việc nghe truyện của Stephen King

0:08:47.955,0:08:49.170
so với nhạc Mô-da.

0:08:49.170,0:08:51.933
Vậy sự thật là rằng việc nghe thứ gì đó bạn thích

0:08:51.933,0:08:55.184
phần nào tạo hứng thú cho bạn và giúp IQ của bạn tăng lên tạm thời

0:08:55.184,0:08:57.111
trong một phạm vi hẹp các hoạt động.

0:08:57.111,0:08:59.479
Không có đề xuất rằng việc nghe nhạc Mô-da,

0:08:59.479,0:09:01.104
hay quả thực truyện Stephen King

0:09:01.104,0:09:04.526
sẽ khiến bạn thông minh hơn về lâu về dài.

0:09:04.526,0:09:07.466
Một phiên bản khác của giai thoại Mô-da

0:09:07.466,0:09:12.324
là rằng việc nghe nhạc Mô-da có thể khiến bạn không chỉ thông minh mà còn khỏe mạnh hơn.

0:09:12.324,0:09:14.392
Không may thay, điều này cũng không có vẻ đúng

0:09:14.392,0:09:17.451
với những người nghe nhạc Mô-da gần như mỗi ngày,

0:09:17.451,0:09:19.169
bản thân Mô-da,

0:09:19.169,0:09:22.149
người mắc chứng bệnh lậu, đậu mùa, viêm khớp,

0:09:22.149,0:09:26.663
và, điều đa số cho rằng cuối cùng đã giết chết ông, bệnh giang mai.

0:09:26.673,0:09:30.035
Điều này cho thấy rằng Mô-da lẽ ra nên cẩn thận hơn, có lẽ,

0:09:30.035,0:09:32.613
khi chọn bạn đời của mình.

0:09:32.613,0:09:34.772
Nhưng ta chọn bạn đời bằng cách nào?

0:09:34.772,0:09:39.798
Vậy một giai thoại tôi phải nói ra, đã được lan truyền bởi các nhà xã hội học

0:09:39.798,0:09:43.421
là rằng sự ưa thích hơn vào một người bạn tình là một sản phẩm của nên văn hóa,

0:09:43.421,0:09:45.352
rằng chúng là đặc trưng văn hóa.

0:09:45.352,0:09:47.496
Nhưng trên thực tế, số liệu không cho thấy điều này.

0:09:47.496,0:09:51.541
Một nghiên cứu nổi tiếng đã khảo sát mọi người từ 37 nền văn hóa khác nhau trên toàn cầu,

0:09:51.541,0:09:53.117
từ người Mỹ đến người Zulu (Nam Phi),

0:09:53.117,0:09:55.483
về điều họ tìm kiếm ở một người bạn đời.

0:09:55.483,0:09:57.852
Và trong mỗi nền văn hóa riêng biệt trên toàn cầu,

0:09:57.852,0:10:01.567
đàn ông đặt nặng hơn về sự hấp dẫn sinh lí ở một người bạn đời

0:10:01.567,0:10:02.867
hơn là phụ nữ,

0:10:02.867,0:10:04.608
và cũng trong mỗi nền văn hóa riêng,

0:10:04.608,0:10:09.222
phụ nữ đặt nặng hơn đàn ông ở tham vọng và quyền lực.

0:10:09.222,0:10:10.605
Cũng trong mỗi nền văn hóa,

0:10:10.605,0:10:13.130
đàn ông thích những người phụ nữ trẻ hơn mình,

0:10:13.130,0:10:15.939
trung bình, tôi cho là 2,66 năm,

0:10:15.939,0:10:17.588
và cũng trong mỗi nền văn hóa,

0:10:17.588,0:10:20.188
phụ nữ thích đàn ông lớn tuổi hơn mình,

0:10:20.188,0:10:22.998
trung bình khoảng 3,42 tuổi,

0:10:22.998,0:10:26.713
đó là lí do tại sao ta có ở đây "Mỗi người cần một người "cha nuôi"".

0:10:26.713,0:10:29.290
Vậy đi từ việc cố gắng ghi điểm với bạn tình

0:10:29.290,0:10:33.212
đến việc cố ghi điểm trong môn bóng rổ, bóng đá hay bất kì môn thể thao nào bạn tham gia.

0:10:33.212,0:10:37.353
Giai thoại ở đây là rằng vận động viên đi từ chuỗi hot-hand (thành công trong bóng rổ), người Mỹ gọi như vậy,

0:10:37.353,0:10:39.553
hay purple patch (giai đoạn thành công), ta thường nói ở Anh,

0:10:39.553,0:10:42.393
nơi người ta không thể bỏ lỡ, như anh chàng ở đây.

0:10:42.393,0:10:46.077
Nhưng trên thực tế, điều xảy ra là rằng nếu bạn phân tích kiểu mẫu

0:10:46.077,0:10:47.865
của những quả trúng và quả trật theo số liệu,

0:10:47.865,0:10:50.164
hóa ra là nó gần như luôn ngẫu nhiên.

0:10:50.164,0:10:52.579
Não bạn tạo ra những kiểu mẫu từ sự ngẫu nhiên.

0:10:52.579,0:10:53.936
Nếu bạn tung một đồng xu,

0:10:53.936,0:10:57.572
một chuỗi ngửa và sấp sẽ xuất hiện đâu đó trong sự ngẫu nhiên,

0:10:57.572,0:11:00.683
và vì não bộ thích nhìn thấy những kiểu mẫu ở nơi không hề có,

0:11:00.683,0:11:03.284
ta nhìn vào những chuỗi này và gán ý nghĩa cho chúng

0:11:03.284,0:11:05.591
và nói, "Yeah, anh ta sẽ chơi tốt hôm nay."

0:11:05.591,0:11:07.901
trong khi thực sự bạn sẽ nhận cùng kiểu mẫu

0:11:07.901,0:11:10.546
nếu bạn chỉ nhận được những cú trúng và trật ngẫu nhiên.

0:11:11.406,0:11:14.872
Vậy một ngoại lệ cho điều này, tuy nhiên, là những cú sút penaty trong bóng đá.

0:11:14.872,0:11:17.957
Một nghiên cứu gần đây khảo sát các cú sút penaty trong bóng đá

0:11:17.957,0:11:19.977
chỉ ra rằng những người chơi đại diện những nước

0:11:19.977,0:11:22.601
với lịch sử xấu về các quả sút phạt,

0:11:22.601,0:11:24.784
ví dụ như nước Anh,

0:11:24.784,0:11:28.545
có xu hướng thực hiện cú sút của mình nhanh hơn những nước có lịch sử tốt hơn,

0:11:28.545,0:11:31.865
và kết quả là, như bạn có thể đoán, họ có khả năng bỏ lỡ cao hơn.

0:11:31.865,0:11:33.560
Điều này đặt ra câu hỏi

0:11:33.560,0:11:36.949
là liệu có khả năng nào ta có thể cải thiện sự thực hiện của người khác.

0:11:36.949,0:11:38.947
Và một điều bạn có thể nghĩ đến

0:11:38.947,0:11:42.366
là phạt những người bỏ lỡ và xem liệu điều đó có giúp họ tốt hơn không.

0:11:42.366,0:11:45.998
Ý tưởng này, ảnh hưởng rằng sự trừng phạt có thể cải thiện sự thực hiện,

0:11:45.998,0:11:48.204
là điều những người tham gia nghĩ họ đang thử nghiệm

0:11:48.204,0:11:50.736
trong thí nghiệm học và phạt nổi tiếng của Milgram

0:11:50.736,0:11:53.744
mà bạn có lẽ đã nghe nói đến nếu bạn là một học sinh khoa tâm lí.

0:11:53.744,0:11:56.566
Chuyện kể rằng những người tham gia sẵn sàng để trao

0:11:56.566,0:11:59.867
cái mà họ tin là những ổ điện chết người cho một người kia

0:11:59.867,0:12:01.888
khi họ trả lời sai,

0:12:01.888,0:12:04.697
chỉ vì ai đó trong chiếc áo choàng trắng bảo họ làm vậy.

0:12:04.697,0:12:07.112
Nhưng câu chuyện này là một giai thoại vì ba lí do.

0:12:07.112,0:12:12.016
Đầu tiên và quan trọng nhất, áo phòng thí nghiệm không có màu trắng, trên thực tế là xám.

0:12:12.016,0:12:16.423
Thứ hai, những người tham gia được yêu cầu trước nghiên cứu

0:12:16.423,0:12:18.930
và được nhắc nhở mỗi lần họ quan ngại,

0:12:18.930,0:12:21.763
rằng dù cơn giật rất đau đớn, chúng hoàn toàn không gây chết người

0:12:21.763,0:12:24.505
và thực tế là chẳng gây một tổn thương vĩnh viễn nào hết.

0:12:24.505,0:12:26.825
Và thứ ba, những người tham gia đã không trao dây điện

0:12:26.825,0:12:29.473
chỉ vì ai đó trong chiếc áo choàng bảo họ làm vậy.

0:12:29.473,0:12:31.515
Khi họ được phỏng vấn sau nghiên cứu,

0:12:31.515,0:12:34.023
tất cả nói rằng họ tin tưởng chắc chắn

0:12:34.023,0:12:37.807
rằng nghiên cứu học hỏi và trừng phạt phục vụ một mục đích khoa học xứng đáng

0:12:37.807,0:12:40.245
cái mà sẽ có những gặt hái lâu bền cho khoa học

0:12:40.245,0:12:46.114
so với sự không thoải mái tạm thời được gây đến cho người tham gia.

0:12:47.025,0:12:49.603
Được rồi, vậy là tôi vừa nói được khoảng 12 phút,

0:12:49.603,0:12:52.289
và bạn có lẽ đã luôn ngồi kia lắng nghe tôi,

0:12:52.289,0:12:54.509
phân tích những cách dùng từ và ngôn ngữ cơ thể của tôi

0:12:54.509,0:12:58.116
và cố gắng hiểu ra liệu bạn có nên chú ý đến những gì tôi đang nói không,

0:12:58.116,0:13:00.577
liệu tôi có đang nói thật hay nói dối,

0:13:00.577,0:13:02.759
nhưng nếu là vậy, bạn có lẽ đã hoàn toàn thất bại,

0:13:02.759,0:13:05.104
vì dù ta đều nghĩ rằng ta có thể nhận ra kẻ nói dối

0:13:05.104,0:13:07.197
từ ngôn ngữ cơ thể và cấu trúc lời nói của họ,

0:13:07.197,0:13:09.870
hàng trăm bài kiểm tra tâm lí qua nhiều năm đã chỉ ra

0:13:09.870,0:13:12.561
rằng tất cả chúng ta, bao gồm cả sĩ quan cảnh sát và thám tử,

0:13:12.561,0:13:16.061
cơ bản cũng ngẫu nhiên mới phát hiện ra lời nói dối từ ngôn ngữ cơ thể

0:13:16.061,0:13:17.642
và đặc điểm khẩu hình.

0:13:17.642,0:13:19.686
Thú vị thay, có một ngoại lệ:

0:13:19.686,0:13:21.938
TV nhờ tìm người thân bị mất tích

0:13:21.938,0:13:24.923
Khá dễ để dự đoán thời điểm người thân bị thất lạc

0:13:24.923,0:13:28.254
và khi nào người kháng án thực tế đã tự mình giết chết người họ hàng.

0:13:28.254,0:13:31.769
Vậy những kẻ kháng án gian trá có khả năng lắc đầu, hay nhìn đi nơi khác,

0:13:31.769,0:13:33.483
và mắc lỗi trong lời nói của mình,

0:13:33.483,0:13:35.498
trong khi kẻ nói thật có thiên hướng

0:13:35.498,0:13:37.843
bày tỏ hi vọng rằng người kia sẽ trở về an toàn

0:13:37.843,0:13:39.584
và tránh ngôn từ cay nghiệt.

0:13:39.584,0:13:44.187
Do vậy, cho ví dụ, họ có thể nói "bị tước đi khỏi chúng tôi" thay vì "bị giết."

0:13:44.187,0:13:46.844
Nhân tiện nói về điều này, đã đến lúc tôi kết thúc bài thuyết trình của mình,

0:13:46.844,0:13:50.052
nhưng trước đó, tôi chỉ muốn mang đến cho các bạn trong 30 giây

0:13:50.052,0:13:53.423
giai thoại bao quát của tâm lí học.

0:13:53.423,0:13:57.720
Vậy giai thoại là rằng tâm lí học chỉ là một sự tập hợp những lí thuyết thú vị,

0:13:57.720,0:14:01.241
tất cả chúng nói lên điều gì đó hữu ích và có gì đó để dâng hiến.

0:14:01.241,0:14:03.740
Điều tôi hi vọng đã chỉ ra cho các bạn trong vài phút qua

0:14:03.740,0:14:05.325
là rằng điều này không đúng.

0:14:05.325,0:14:08.584
Điều ta cần làm là đánh giá những lí thuyết tâm lí

0:14:08.584,0:14:10.468
bằng việc xem xét những tiên đoán chúng đưa ra,

0:14:10.468,0:14:13.289
liệu đó là nghe nhạc Mô-da khiến bạn thông minh hơn,

0:14:13.289,0:14:18.056
rằng bạn học tốt hơn khi thông tin được trình bày theo phong cách ưa thích

0:14:18.056,0:14:21.521
hay dù gì chăng nữa, tất cả những cái này chỉ là những dự đoán dựa trên kinh nghiệm,

0:14:21.521,0:14:23.306
và cách duy nhất ta có thể cải thiện

0:14:23.306,0:14:25.426
là kiểm tra những dự đoán này với dữ liệu

0:14:25.426,0:14:27.755
trong những nghiên cứu thực nghiệm được kiểm soát chặt chẽ.

0:14:27.755,0:14:30.889
Và chỉ bằng cách đó ta mới có thể hi vọng phát hiện ra

0:14:30.889,0:14:33.513
cái nào trong những lí thuyết này được chứng minh,

0:14:33.513,0:14:36.903
và cái nào, như những gì tôi đã nói hôm nay, những giai thoại.

0:14:36.903,0:14:38.412
Cảm ơn.

0:14:38.412,0:14:41.872
(Vỗ tay)