1
00:00:01,373 --> 00:00:04,031
IQ, yani genel zeka düzeyini
duymuşsunuzdur,

2
00:00:04,055 --> 00:00:05,745
peki ya Psy-Q?

3
00:00:05,769 --> 00:00:07,975
Davranışlarınızı neler belirliyor?

4
00:00:07,999 --> 00:00:10,672
İnsanların davranışlarını
tahmin etmede ne kadar iyisiniz

5
00:00:10,672 --> 00:00:12,097
hatta kendi davranışlarınızı?

6
00:00:12,097 --> 00:00:15,206
Peki psikoloji hakkında bildiğinizi
sandığınızın ne kadarı yanlış?

7
00:00:15,206 --> 00:00:18,550
En yaygın psikoloji mitlerini 
sırayla görelim.

8
00:00:19,081 --> 00:00:22,462
Muhtemelen duymuşsunuzdur,
söz konusu psikolojileri olduğunda

9
00:00:22,486 --> 00:00:25,420
sanki erkekler Mars'tan, 
kadınlar da Venüs'ten gelmiştir.

10
00:00:25,444 --> 00:00:27,539
Erkekler ve kadınlar
aslında ne kadar farklı?

11
00:00:27,563 --> 00:00:29,571
Bunu çözmek için erkek ve kadınların

12
00:00:29,571 --> 00:00:31,736
gerçekten farklı oldukları
bir şeyi ele alalım

13
00:00:31,760 --> 00:00:35,037
ve aynı skalada psikolojik cinsiyet
farklılıklarını grafiklendirelim.

14
00:00:35,061 --> 00:00:36,643
Erkekler ve kadınlar

15
00:00:36,643 --> 00:00:38,697
topu uzağa atabilme
konusunda farklıdır.

16
00:00:38,721 --> 00:00:40,614
Burada erkeklerin verilerine bakarsak

17
00:00:40,638 --> 00:00:43,105
normal dağılım eğrisini görürüz.

18
00:00:43,129 --> 00:00:46,215
Birkaç erkek topu uzağa atabilirken
birkaçı da hiç uzağa atamıyor

19
00:00:46,239 --> 00:00:48,171
ama çoğu ortalama bir uzaklık yakalıyor.

20
00:00:48,171 --> 00:00:50,223
Kadınlar da aynı dağılımı gösteriyorlar

21
00:00:50,247 --> 00:00:52,062
ama arada bayağı büyük bir fark var.

22
00:00:52,062 --> 00:00:54,144
Aslında sıradan bir erkek,

23
00:00:54,144 --> 00:00:56,596
topu tüm kadınların
%98'inden daha uzağa atabilir.

24
00:00:56,620 --> 00:01:00,046
O hâlde, aynı standarttaki
psikolojik cinsiyet farklılıklarının

25
00:01:00,070 --> 00:01:01,579
nasıl göründüğüne bakalım.

26
00:01:02,504 --> 00:01:04,066
Her psikolog yer yön ayrımsamada

27
00:01:04,090 --> 00:01:06,661
erkeklerin kadınlardan daha iyi
olduğunu söyler,

28
00:01:06,685 --> 00:01:09,266
yani harita okuma gibi şeyler
ve doğru da.

29
00:01:09,290 --> 00:01:11,793
Ama farklılığın boyutuna da 
bir göz atalım.

30
00:01:11,817 --> 00:01:14,974
Çok küçük; çizgiler birbirine çok yakın,
neredeyse çakışıyorlar.

31
00:01:14,998 --> 00:01:18,802
Aslında sıradan bir kadın
tüm erkeklerin %33'ünden daha iyi,

32
00:01:18,826 --> 00:01:20,938
elbette bu oran %50 olsaydı

33
00:01:20,962 --> 00:01:23,173
o zaman iki cinsiyet 
tamamen eşit olurdu.

34
00:01:23,570 --> 00:01:27,292
Unutmamak gerekir ki
bu ve az sonra göstereceğim şey,

35
00:01:27,316 --> 00:01:29,097
psikolojide şimdiye kadar keşfedilmiş

36
00:01:29,097 --> 00:01:31,628
neredeyse en büyük
psikolojik cinsiyet farklılıkları.

37
00:01:31,652 --> 00:01:32,804
Sıradakine bakalım.

38
00:01:32,828 --> 00:01:35,033
Psikologlar kadınların
dil ve dil bilgisinde

39
00:01:35,033 --> 00:01:36,992
erkeklerden daha iyi olduğunu söyler.

40
00:01:37,016 --> 00:01:39,487
Bunlar standart bir dil bilgisi
testi performansları.

41
00:01:39,487 --> 00:01:41,171
Kadınlar ve erkekler.

42
00:01:41,195 --> 00:01:43,145
Evet yine ortalamada kadınlar daha iyi

43
00:01:43,169 --> 00:01:44,416
ama çizgiler öyle yakın ki

44
00:01:44,440 --> 00:01:47,554
erkeklerin %33'ü
sıradan bir kadından daha iyi.

45
00:01:47,578 --> 00:01:49,122
Aynı şekilde, oran %50 olsaydı

46
00:01:49,146 --> 00:01:51,923
tam anlamıyla
cinsiyet eşitliğini gösterecekti.

47
00:01:52,345 --> 00:01:54,424
Öyleyse tam da bir
Mars ve Venüs durumu yok.

48
00:01:54,448 --> 00:01:56,997
Aksine Mars ve Snickers gibi bir durum:

49
00:01:57,021 --> 00:02:00,686
Temel olarak aynılar ama belki de
biri diğerinden biraz daha çılgın.

50
00:02:00,710 --> 00:02:04,476
Kek yaparken resimli bir tarif
kitabı mı tercih edersiniz?

51
00:02:05,272 --> 00:02:06,451
Evet, birkaç kişi var.

52
00:02:06,475 --> 00:02:08,233
Bir arkadaşınızın tarif etmesini mi?

53
00:02:08,984 --> 00:02:11,266
Yoksa deneyip kendi başınıza
halletmeyi mi?

54
00:02:12,052 --> 00:02:13,276
Bayağı fazla kişi var.

55
00:02:13,300 --> 00:02:14,828
Pekala, eğer A dediyseniz

56
00:02:14,852 --> 00:02:17,339
demek ki görsel bir öğrencisiniz,

57
00:02:17,363 --> 00:02:20,634
bilgiyi en iyi görsel olarak
sunulduğunda öğreniyorsunuz.

58
00:02:20,658 --> 00:02:23,308
B dediyseniz işitsel öğrencisiniz,

59
00:02:23,332 --> 00:02:27,106
yani bilgiyi en iyi
dinleyerek öğrenirsiniz.

60
00:02:27,130 --> 00:02:30,037
C dediyseniz de kinestetik öğrencisiniz,

61
00:02:30,061 --> 00:02:33,450
yani en iyi, zorunda kalıp 
kendiniz yaptığınızda öğrenirsiniz.

62
00:02:33,474 --> 00:02:35,658
Bütün bunlar bir yana,
tahmin ettiğiniz gibi

63
00:02:35,682 --> 00:02:38,496
durum pek de öyle değil
çünkü hepsi tamamen mit.

64
00:02:38,520 --> 00:02:42,258
Öğrenme şekilleri uydurma
ve bilimsel kanıtları yok.

65
00:02:42,282 --> 00:02:45,702
Bizse bunları sıkı takip edilen
deneysel çalışmalardan anlıyoruz.

66
00:02:45,726 --> 00:02:47,896
Öğrencilere öğrenmeleri için 
tercih ettikleri

67
00:02:47,920 --> 00:02:50,549
ya da tersi bir şekilde
materyal verildiğinde

68
00:02:50,573 --> 00:02:54,238
edindikleri bilgi miktarında
pek değişim olmuyor.

69
00:02:54,262 --> 00:02:56,328
Bir saniyeliğine düşünseniz,

70
00:02:56,352 --> 00:02:58,178
doğru olduğu açıkça görülür.

71
00:02:58,202 --> 00:03:02,609
En iyi sunum şekli size bağlı değil,

72
00:03:02,633 --> 00:03:04,323
ne öğrenmeye çalıştığınıza bağlı.

73
00:03:04,347 --> 00:03:06,024
Mesela araba kullanmayı

74
00:03:06,024 --> 00:03:08,883
sadece ne yapmanız gerektiğini
söyleyen birini dinleyerek

75
00:03:08,883 --> 00:03:10,508
hiç denemeden öğrenebilir misiniz?

76
00:03:10,532 --> 00:03:13,618
Çok bilinmeyenli denklemleri
zihinden hesaplayarak

77
00:03:13,618 --> 00:03:15,284
ve hiç yazmadan çözebilir misiniz?

78
00:03:15,308 --> 00:03:16,921
Kinestetik öğrenciyseniz

79
00:03:16,921 --> 00:03:19,810
mimarlık sınavınıza
açıklayıcı dansla çalışabilir misiniz?

80
00:03:19,810 --> 00:03:23,147
Hayır. Yapmanız gereken 
öğrenilecek konuyla sunu biçimini

81
00:03:23,171 --> 00:03:24,478
birbirine uydurmak,

82
00:03:24,502 --> 00:03:25,819
kendinize değil.


83
00:03:26,981 --> 00:03:28,900
Çoğunuzun A seviye öğrencilersiniz,

84
00:03:28,924 --> 00:03:30,239
Birçoğunuz GCSE sonuçlarını
daha yeni aldı.

85
00:03:30,239 --> 00:03:31,239
Umduğunuz notu alamadıysanız

86
00:03:31,239 --> 00:03:33,716
bundan öğrenme şeklinizi
sorumlu tutamazsınız,

87
00:03:33,740 --> 00:03:36,032
fakat genlerinizi sorumlu tutma konusunda 
düşünmek isteyebilirsiniz.

88
00:03:36,056 --> 00:03:39,491
Tüm bunlar kısa süre önce
University College London'da

89
00:03:39,515 --> 00:03:43,414
yapılan bir çalışmada
farklı öğrenciler ile

90
00:03:43,438 --> 00:03:47,567
GCSE sonuçlarının arasındaki
%58 farkın nedeninin genetik faktörler

91
00:03:47,591 --> 00:03:49,112
olduğunun bulunmasıyla ilgili.

92
00:03:49,136 --> 00:03:50,890
Bu çok doğru bir sayı gibi geliyor, 
peki nasıl emin olabiliriz?

93
00:03:50,914 --> 00:03:54,211
Pekala, genlerin ve dış etkilerin
oranlarını çözümlemek istersek

94
00:03:54,235 --> 00:03:57,457
yapabileceğimiz şey,

95
00:03:57,481 --> 00:03:59,581
ikiz çalışması yapmaktır.

96
00:03:59,605 --> 00:04:01,612
Tek yumurta ikizleri 
dış etkilerin ve genlerinin

97
00:04:01,636 --> 00:04:05,315
%100'ünü paylaşırken,

98
00:04:05,339 --> 00:04:07,386
çift yumurta ikizlerinde
dış etkilerin %100'ü aynı,

99
00:04:07,410 --> 00:04:10,856
fakat herhangi erkek ve kız kardeş gibi,
genlerinin sadece %50'si ortaktır.

100
00:04:10,880 --> 00:04:14,430
Dolayısıyla tek yumurta ikizlerinin
GCSE sonuçlarındaki benzerliği

101
00:04:14,454 --> 00:04:18,745
çift yumurta ikizleriyle
kıyaslayarak,

102
00:04:18,769 --> 00:04:20,840
biraz da ince hesap yaparak,

103
00:04:20,864 --> 00:04:22,240
farklılığın ve verimliliğin dış etkilere
ve genlere ne kadar bağlı olduğu

104
00:04:22,264 --> 00:04:26,235
ile ilgili bir fikir edinebiliriz.

105
00:04:26,259 --> 00:04:27,942
Sonuç olarak %58 genlerle alakalıdır.

106
00:04:27,966 --> 00:04:31,390
Bu sizin ve öğretmenlerinizin uğraşlarını
küçümseme anlamına gelmiyor.

107
00:04:31,897 --> 00:04:35,909
Eğer GCSE sonucunuz
tam istediğiniz gibi değilse,

108
00:04:35,933 --> 00:04:39,072
o halde ebeveynlerinizi ya da en azından 
genlerini sorumlu tutmayı deneyin.

109
00:04:39,096 --> 00:04:41,218
Sağ beyinli ya da sol beyinli olmayı da


110
00:04:41,242 --> 00:04:42,828
sorumlu tutamazsınız,

111
00:04:43,392 --> 00:04:45,037
çünkü bu da bir mittir.

112
00:04:45,061 --> 00:04:47,609
Sol beyin mantıksaldır,

113
00:04:47,633 --> 00:04:49,569
denklemlerle arası iyidir miti

114
00:04:49,593 --> 00:04:52,860
ve sağ beyin daha yaratıcıdır, dolayısıyla
sağ beyin müzikte daha iyidir.

115
00:04:52,884 --> 00:04:54,573
Aynı şekilde bu da mittir, çünkü
neredeyse yaptığınız her şey

116
00:04:54,597 --> 00:04:58,229
hemen hemen beyninizin tümünün
beraber çalışmasını gerektirir,

117
00:04:58,253 --> 00:04:59,513
hatta en basitinden
günlük konuşmalarınız bile.

118
00:04:59,537 --> 00:05:01,068
Buna rağmen, bu mitin yaşamasının
bir sebebi belki de

119
00:05:01,092 --> 00:05:03,816
ufak da olsa doğruluk payı olmasıdır.

120
00:05:03,840 --> 00:05:07,136
Benzeri bir mit ise,

121
00:05:07,692 --> 00:05:10,569
sol elini kullananların sağ elini
kullananlardan daha yaratıcı olduğudur.

122
00:05:10,593 --> 00:05:12,961
Bu bir bakıma doğrudur çünkü
beyniniz zıt ellerinizi yönlendirir,

123
00:05:12,985 --> 00:05:16,720
yani sol elini kullananlarda

124
00:05:16,744 --> 00:05:17,993
beynin sağ kısmı sol kısmından


125
00:05:18,017 --> 00:05:21,450
biraz daha aktiftir,

126
00:05:21,474 --> 00:05:25,163
yani sağ taraf daha yaratıcıdır görüşü.

127
00:05:25,187 --> 00:05:26,985
Dolayısıyla sol elini kullananların

128
00:05:27,009 --> 00:05:29,515
sağ elini kullananlardan
daha yaratıcı olduğu doğru değildir.

129
00:05:29,539 --> 00:05:32,765
Doğru olan; iki elini kullanabilen


130
00:05:32,789 --> 00:05:34,040
veya iki elini
farklı işlerde kullanabilenlerin

131
00:05:34,064 --> 00:05:36,354
tek elini kullananlardan
daha yaratıcı olduğudur,

132
00:05:36,378 --> 00:05:39,040
çünkü iki eli kullanmak
beynin her iki tarafının

133
00:05:39,064 --> 00:05:42,819
birbiriyle çok fazla
iletişimini gerektirir,

134
00:05:42,843 --> 00:05:44,610
bu da esnek düşünmeyi içine alıyor gibi.

135
00:05:44,634 --> 00:05:47,326
Yaratıcı solaklar miti


136
00:05:47,350 --> 00:05:51,214
iki elini kullanabilmenin

137
00:05:51,238 --> 00:05:54,007
solaklarda, sağ elini kullananlardan
daha yaygın olmasından doğar,

138
00:05:54,031 --> 00:05:56,831
dolayısıyla yaratıcı solaklar tezinin
ufak da olsa doğruluk payı vardır

139
00:05:56,855 --> 00:05:58,010
ama çok değil.

140
00:05:58,034 --> 00:06:01,140
Benzer bir mite göre,
muhtemelen duymuşsunuzdur,

141
00:06:01,164 --> 00:06:02,427
beynimizin sadece 
%10'unu kullanıyoruz.

142
00:06:02,967 --> 00:06:05,058
Bu da tamamen mittir.

143
00:06:05,082 --> 00:06:07,374
Hemen hemen yaptığımız her şeyde,
hatta en sıradan şeyde bile,

144
00:06:07,398 --> 00:06:08,974
neredeyse beynimizin tamamını kullanırız.

145
00:06:08,998 --> 00:06:11,738
Bununla beraber çoğumuzun beyin gücünü


146
00:06:11,762 --> 00:06:13,614
mümkün olduğu kadar çok 
kullanmadığı da gerçektir.

147
00:06:15,074 --> 00:06:17,234
Peki beyin gücümüzü artırmak
için ne yapabiliriz?

148
00:06:17,258 --> 00:06:21,814
Belki biraz Mozart dinleyebiliriz.

149
00:06:22,273 --> 00:06:24,728
Mozart etkisini duydunuz mu?

150
00:06:24,752 --> 00:06:27,007
Yani Mozart'ı dinlemek zekayı açar

151
00:06:27,031 --> 00:06:29,636
ve I.Q. testinde performansınızı artırır.


152
00:06:29,660 --> 00:06:32,593
Aynı şekilde bu mitin de ilginç yanı,

153
00:06:32,617 --> 00:06:35,177
aslında mit olmasına rağmen,
biraz doğruluk payı olmasıdır.

154
00:06:35,503 --> 00:06:37,612
İlk araştırmada birkaç dakika

155
00:06:37,636 --> 00:06:41,048
Mozart dinletilen katılımcıların,
sonrasında yapılan

156
00:06:41,072 --> 00:06:43,332
I.Q. testinde sessiz oturanlardan

157
00:06:43,356 --> 00:06:46,409
daha başarılı olduğu görüldü.

158
00:06:46,433 --> 00:06:48,400
Fakat sonraki araştırmaya
Mozart müziklerini sevenler

159
00:06:48,424 --> 00:06:51,575
ve Stephen King'in korku hikayelerinin

160
00:06:52,026 --> 00:06:55,636
hayranı olan bir grup alındı.

161
00:06:55,660 --> 00:06:57,217
Katılımcılara müzik ya da
hikayeler dinletildi.

162
00:06:57,241 --> 00:06:59,748
Hikayelerdense Mozart'ı 
seçen kişilerin I.Q.'sunda

163
00:06:59,772 --> 00:07:03,491
hikayelerden çok Mozart'ı dinlemekten,


164
00:07:03,515 --> 00:07:06,000
fakat Mozart müziklerine 
hikayeleri tercih edenlerin I.Q.'sunda

165
00:07:06,024 --> 00:07:08,807
Mozart'tansa Stephen King 
hikayeleri dinlemekten

166
00:07:08,831 --> 00:07:11,668
dolayı yükselme oldu.

167
00:07:11,692 --> 00:07:14,826
Demek ki, sevdiğiniz bir şeyi dinlemek

168
00:07:14,850 --> 00:07:16,036
sizi bir derece canlandırır ve 
dar kapsamlı işlerde

169
00:07:16,060 --> 00:07:18,808
geçici olarak I.Q.'nuzu artırır.

170
00:07:18,832 --> 00:07:21,973
Mozart dinlemek ya da 


171
00:07:21,997 --> 00:07:23,652
Stephen King hikayeleri dinlemek

172
00:07:23,676 --> 00:07:26,020
sizi önünde sonunda daha zeki
yapar diye bir ima yok.

173
00:07:26,044 --> 00:07:27,645
Mozart mitinin diğer bir şekli de

174
00:07:27,669 --> 00:07:30,755
Mozart dinlemenin sadece zekaya değil,
aynı zamanda sağlığa da faydalı olduğudur.

175
00:07:31,619 --> 00:07:33,913
Maalesef neredeyse her gün
Mozart dinleyen biri olan

176
00:07:33,937 --> 00:07:38,986
Mozart'ın kendisi
bel soğukluğu, çiçek hastalığı,

177
00:07:39,501 --> 00:07:41,565
eklem iltihabı ve 


178
00:07:41,589 --> 00:07:44,610
çoğu kimsenin sonunda

179
00:07:44,634 --> 00:07:45,796
ölümüne sebep olduğunu düşündüğü
frengiden muzdaripti.

180
00:07:45,820 --> 00:07:48,975
Bu Mozart'ın cinsel partnerini seçerken

181
00:07:48,999 --> 00:07:53,065
biraz daha dikkatli olmuş olması
gerektiğini gösterir.

182
00:07:53,851 --> 00:07:57,246
Peki partnerimizi nasıl seçeriz?

183
00:07:57,270 --> 00:07:59,416
Söylemek istediğim, bazen
sosyologların yaydığı,

184
00:07:59,440 --> 00:08:01,313
duygusal ilişkilerde eş seçimimizin
kültürümüzün bir ürünü

185
00:08:01,337 --> 00:08:06,596
ve kültüre özgü olduğu miti.

186
00:08:06,620 --> 00:08:10,164
Fakat veriler bunu desteklemiyor.

187
00:08:10,188 --> 00:08:12,051
Meşhur bir araştırmada Amerikalılar'dan 
Zululular'a, dünya genelinden

188
00:08:12,075 --> 00:08:14,326
32 farklı kültürden insanın

189
00:08:14,350 --> 00:08:18,401
partnerlerinde
ne aradıkları incelendi.

190
00:08:18,425 --> 00:08:19,840
Dünya'daki her kültürde

191
00:08:19,864 --> 00:08:21,896
erkekler partnerlerindeki 
fiziksel çekiciliğe

192
00:08:22,269 --> 00:08:24,445
kadınlardan daha çok 
değer verdi,

193
00:08:24,469 --> 00:08:28,346
ve her kültürde de

194
00:08:28,370 --> 00:08:29,536
kadınlar hırsa ve yüksek kazanca 
erkeklerden daha fazla önem verdi.

195
00:08:29,560 --> 00:08:31,149
Her kültürde de,

196
00:08:31,173 --> 00:08:35,995
erkekler kendilerinden yaşça küçük
kadınları tercih etti,

197
00:08:36,019 --> 00:08:37,257
ortalama rakam 2.66 yaştı sanırım,

198
00:08:37,281 --> 00:08:39,796
ve her kültürde de

199
00:08:39,820 --> 00:08:42,817
kadınlar kendilerinden yaşça daha büyük
erkekleri tercih etti,

200
00:08:42,841 --> 00:08:44,290
ortalama olarak 3.42 yaş,

201
00:08:44,314 --> 00:08:46,899
neden "herkes yaşlı ve zengin
sevgili ister" durumu.

202
00:08:46,923 --> 00:08:49,666
Şimdi partner tutturmaktan,

203
00:08:49,690 --> 00:08:52,803
basketbol veya futbolda ya da
herhangi bir sporda tutturmaya geçiyoruz.

204
00:08:52,827 --> 00:08:53,827
Buradaki mit, Amerikalıların deyimiyle
"hot-hand streaks" (üst üste isabet)

205
00:08:53,851 --> 00:08:56,150
ya da İngiltere'de dediğimiz
"purple putches", (mükemmel performans)

206
00:08:56,174 --> 00:08:59,837
tıpkı bu çocuk gibi,
hiçbir atışı kaçırmayan sporcular.

207
00:08:59,861 --> 00:09:03,993
Halbuki isabetleri ve kaçan vuruşları

208
00:09:04,017 --> 00:09:06,321
istatistiksel olarak incelerseniz,

209
00:09:06,345 --> 00:09:08,853
neredeyse hep rastlantı 
olduğu ortaya çıkar.

210
00:09:08,877 --> 00:09:12,763
Beyniniz rastlantısal olarak
model oluşturur.

211
00:09:12,787 --> 00:09:14,406
Yazı tura attığınızda,

212
00:09:14,430 --> 00:09:16,861
rastlantısal olarak arka arkaya
yazı veya tura geldiği an olacaktır

213
00:09:16,885 --> 00:09:19,230
ve beyin de olmayan modelleri
görmeyi sevdiğinden,

214
00:09:19,254 --> 00:09:20,770
biz de bu dizilere bakarak
anlam yükleriz ve

215
00:09:20,794 --> 00:09:24,593
"Evet, bugün gerçekten de formunda" deriz.

216
00:09:24,617 --> 00:09:27,750
Halbuki atışlar rastgele girseydi,

217
00:09:27,774 --> 00:09:30,365
aynı isabetli ve isabetsiz atış
dizisini elde ederdiniz.

218
00:09:30,389 --> 00:09:32,414
Bir istisna ise 
maç sonu penaltı atışlarıdır.

219
00:09:32,438 --> 00:09:34,670
Futbolda penaltı atışlarını inceleyen
yeni bir araştırma,

220
00:09:34,694 --> 00:09:37,111
maç sonu penaltılarında 
kötü sicili olan ülkeleri,

221
00:09:38,591 --> 00:09:41,745
örneğin İngiltere gibi ülkeler,

222
00:09:41,769 --> 00:09:44,690
temsil eden futbolcuların şut çekerken,

223
00:09:44,714 --> 00:09:46,808
daha iyi olan ülkelerden daha
hızlı atma eğiliminde olduğunu gösterdi

224
00:09:46,832 --> 00:09:49,142
ve sonuç olarak da daha çok
isabetsiz atış yapmaları kaçınılmazdır.

225
00:09:49,166 --> 00:09:51,325
Buradan da

226
00:09:51,349 --> 00:09:55,236
insanların performanslarını artırmanın
bir yolu var mıdır sorusu çıkar.

227
00:09:55,260 --> 00:09:58,505
Düşünmeniz gereken şey,

228
00:09:58,894 --> 00:10:00,710
başarısızlıkları yüzünden insanları
cezalandırmak ve etkisini izlemek.

229
00:10:00,734 --> 00:10:03,763
"Ceza performansı artırabilir" fikri

230
00:10:03,787 --> 00:10:05,763
Milgram'ın meşhur
öğrenme ve ceza deneyinde

231
00:10:05,787 --> 00:10:09,172
katılımcıların test ettiklerini
düşündükleri şeydi.

232
00:10:09,196 --> 00:10:12,735
Psikoloji öğrencisiyseniz 
bunu mutlaka bilirsiniz.

233
00:10:12,759 --> 00:10:14,971
Devamı şöyle; katılımcılar

234
00:10:14,995 --> 00:10:17,595
ölümcül olduğuna inandıkları
elektrik şoklarından diğer katılımcı

235
00:10:17,619 --> 00:10:20,627
yanlış cevap verdiğinde,
sırf beyaz önlüklü biri

236
00:10:20,651 --> 00:10:23,194
öyle yapmasını dediği için
vermeye hazırdı.

237
00:10:23,218 --> 00:10:26,514
Fakat bu hikaye 
üç sebepten dolayı mittir.

238
00:10:26,538 --> 00:10:28,575
İlk olarak, laboratuvar önlüğü
beyaz değil aslında gri renkti.

239
00:10:28,599 --> 00:10:31,330
İkincisi, deney katılımcılara
önceden anlatılmıştı

240
00:10:31,354 --> 00:10:33,653
ve her endişe duyduklarında

241
00:10:33,677 --> 00:10:38,557
şokların acı verici fakat 
öldürücü olmadığı

242
00:10:38,581 --> 00:10:43,318
ve kalıcı bir hasara da
sebep olmadığı hatırlatılmıştı.

243
00:10:43,342 --> 00:10:45,685
Üçüncüsü, katılımcılar şokları


244
00:10:45,709 --> 00:10:48,428
sırf önlüklü biri 
dediği için vermiyordu.

245
00:10:48,452 --> 00:10:51,408
Deneyden sonra
görüşme yapıldığında,

246
00:10:51,432 --> 00:10:53,798
bütün katılımcılar
öğrenme ve ceza deneyinin

247
00:10:53,822 --> 00:10:56,620
katılımcılara anlık, fakat 
ölümcül olmayan acılar vermesine rağmen,

248
00:10:56,644 --> 00:10:58,649
bilim için kalıcı kazanımları olan


249
00:10:58,673 --> 00:11:01,080
önemli bir bilimsel amaca hizmet ettiğine 
kesinlikle inandıklarını söyledi.

250
00:11:01,104 --> 00:11:04,637
Pekala, yaklaşık olarak
12 dakikadır konuşuyorum

251
00:11:04,661 --> 00:11:06,786
ve herhalde siz de
oturmuş beni dinliyor,

252
00:11:06,810 --> 00:11:12,953
konuşma tarzımı ve vücut dilimi inceliyor

253
00:11:13,929 --> 00:11:16,719
ve söylediklerimi
dikkate alıp almamanız gerektiğini,

254
00:11:16,743 --> 00:11:19,332
doğru mu yoksa yalan mı konuştuğumu
çözmeye çalışıyorsunuz.

255
00:11:19,356 --> 00:11:21,611
Öyle ise, büyük ihtimalle
tamamen yanıldınız.

256
00:11:21,635 --> 00:11:25,062
Bir yalancıyı 
vücut dilinden ve konuşma şeklinden

257
00:11:25,086 --> 00:11:27,500
tespit edebileceğimizi düşünsek de,

258
00:11:27,524 --> 00:11:29,643
yıllardır yapılan
yüzlerce psikolojik teste göre,

259
00:11:29,667 --> 00:11:31,980
polisler ve dedektifler de 
dahil olmak üzere, hepimizin

260
00:11:32,004 --> 00:11:34,182
vücut dili ve konuşma tarzından
yola çıkarak yalanı tespit etmesi

261
00:11:34,206 --> 00:11:37,646
aslında bir ihtimaldir.

262
00:11:37,670 --> 00:11:39,649
İlginçtir ki, istisnai bir durum vardır:

263
00:11:39,673 --> 00:11:43,193
televizyondaki kayıp haberleri.

264
00:11:43,217 --> 00:11:44,369
Akrabası kaybolduğunda
çağrıda bulunan kişinin

265
00:11:44,393 --> 00:11:46,307
aslında yakınını kendisinin öldürdüğünü
tespit etmek çok basittir.

266
00:11:46,331 --> 00:11:48,479
Sahte yakaranların 
başını sallama, yana çevirme ve

267
00:11:48,503 --> 00:11:51,618
konuşurken hata yapmaları


268
00:11:51,642 --> 00:11:55,071
daha muhtemelken,
gerçek mağdurların

269
00:11:55,095 --> 00:11:58,637
kayıplarının döneceğine
olan umudunu ifade etmesi

270
00:11:58,661 --> 00:12:00,364
ve şiddet içeren dilden kaçınması
daha muhtemeldir.

271
00:12:00,388 --> 00:12:03,069
Mesela "öldürüldü" yerine 
"bizden alındı" derler.

272
00:12:03,093 --> 00:12:04,733
Bu arada konuşmayı bitirme vaktim gelmiş

273
00:12:04,757 --> 00:12:06,176
ama öncesinde 30 saniye içinde

274
00:12:06,200 --> 00:12:10,682
psikolojinin en önemli mitinden
bahsetmek stiyorum.

275
00:12:11,076 --> 00:12:13,617
Mit şu: psikoloji sadece 
ilginç teoriler koleksiyonudur

276
00:12:13,641 --> 00:12:16,593
ve bunların hepsi faydalı şeyler anlatır
ve hepsinin de bir önerisi vardır.

277
00:12:16,617 --> 00:12:19,964
Geçirdiğimiz sürede size
gösterdiğimi umduğum şey,

278
00:12:19,988 --> 00:12:24,642
bunun doğru olmadığıdır.

279
00:12:24,666 --> 00:12:28,234
Yapmamız gereken psikoloji teorilerini
ne tür tahminler yaptıklarını

280
00:12:28,258 --> 00:12:30,749
görerek değerlendirmektir.

281
00:12:30,773 --> 00:12:32,064
Mozart dinlemenin zekayı geliştirmesi,

282
00:12:32,088 --> 00:12:35,481
bilgiyi tercih ettiğiniz öğrenme şekliyle
daha iyi öğrenmeniz

283
00:12:35,505 --> 00:12:37,311
ya da her ne olursa olsun, tümü,
test edilebilir deneysel tahminlerdir

284
00:12:37,335 --> 00:12:40,112
ve ilerleyebileceğimiz tek yol

285
00:12:40,136 --> 00:12:44,597
bu tahminleri sıkıca denetlenen,

286
00:12:44,621 --> 00:12:45,796
deneysel çalışmalardaki verilerle
test etmektir.

287
00:12:45,820 --> 00:12:48,365
Sadece böyle yaparak
hangi teorilerin

288
00:12:48,389 --> 00:12:50,200
daha tutarlı olduğunu 
ve hangilerinin de,

289
00:12:50,224 --> 00:12:52,326
tıpkı bugün anlattıklarım gibi, 
mit olduğunu keşfetmeyi umabiliriz.

290
00:12:52,350 --> 00:12:54,501
Teşekkür ederim.

291
00:12:54,525 --> 00:12:57,430
(Alkışlar)