WEBVTT

00:00:01.373 --> 00:00:04.031
IQ, yani genel zeka düzeyini
duymuşsunuzdur,

00:00:04.055 --> 00:00:05.745
peki ya Psy-Q?

00:00:05.769 --> 00:00:07.975
Davranışlarınızı neler belirliyor?

00:00:07.999 --> 00:00:10.672
İnsanların davranışlarını
tahmin etmede ne kadar iyisiniz

00:00:10.672 --> 00:00:12.097
hatta kendi davranışlarınızı?

00:00:12.097 --> 00:00:15.206
Peki psikoloji hakkında bildiğinizi
sandığınızın ne kadarı yanlış?

00:00:15.206 --> 00:00:18.550
En yaygın psikoloji mitlerini 
sırayla görelim.

NOTE Paragraph

00:00:19.081 --> 00:00:22.462
Muhtemelen duymuşsunuzdur,
söz konusu psikolojileri olduğunda

00:00:22.486 --> 00:00:25.420
sanki erkekler Mars'tan, 
kadınlar da Venüs'ten gelmiştir.

00:00:25.444 --> 00:00:27.539
Erkekler ve kadınlar
aslında ne kadar farklı?

00:00:27.563 --> 00:00:29.571
Bunu çözmek için erkek ve kadınların

00:00:29.571 --> 00:00:31.736
gerçekten farklı oldukları
bir şeyi ele alalım

00:00:31.760 --> 00:00:35.037
ve aynı skalada psikolojik cinsiyet
farklılıklarını grafiklendirelim.

00:00:35.061 --> 00:00:36.643
Erkekler ve kadınlar

00:00:36.643 --> 00:00:38.697
topu uzağa atabilme
konusunda farklıdır.

00:00:38.721 --> 00:00:40.614
Burada erkeklerin verilerine bakarsak

00:00:40.638 --> 00:00:43.105
normal dağılım eğrisini görürüz.

00:00:43.129 --> 00:00:46.215
Birkaç erkek topu uzağa atabilirken
birkaçı da hiç uzağa atamıyor

00:00:46.239 --> 00:00:48.171
ama çoğu ortalama bir uzaklık yakalıyor.

00:00:48.171 --> 00:00:50.223
Kadınlar da aynı dağılımı gösteriyorlar

00:00:50.247 --> 00:00:52.062
ama arada bayağı büyük bir fark var.

00:00:52.062 --> 00:00:54.144
Aslında sıradan bir erkek,

00:00:54.144 --> 00:00:56.596
topu tüm kadınların
%98'inden daha uzağa atabilir.

NOTE Paragraph

00:00:56.620 --> 00:01:00.046
O hâlde, aynı standarttaki
psikolojik cinsiyet farklılıklarının

00:01:00.070 --> 00:01:01.579
nasıl göründüğüne bakalım.

00:01:02.504 --> 00:01:04.066
Her psikolog yer yön ayrımsamada

00:01:04.090 --> 00:01:06.661
erkeklerin kadınlardan daha iyi
olduğunu söyler,

00:01:06.685 --> 00:01:09.266
yani harita okuma gibi şeyler
ve doğru da.

00:01:09.290 --> 00:01:11.793
Ama farklılığın boyutuna da 
bir göz atalım.

00:01:11.817 --> 00:01:14.974
Çok küçük; çizgiler birbirine çok yakın,
neredeyse çakışıyorlar.

00:01:14.998 --> 00:01:18.802
Aslında sıradan bir kadın
tüm erkeklerin %33'ünden daha iyi,

00:01:18.826 --> 00:01:20.938
elbette bu oran %50 olsaydı

00:01:20.962 --> 00:01:23.173
o zaman iki cinsiyet 
tamamen eşit olurdu.

00:01:23.570 --> 00:01:27.292
Unutmamak gerekir ki
bu ve az sonra göstereceğim şey,

00:01:27.316 --> 00:01:29.097
psikolojide şimdiye kadar keşfedilmiş

00:01:29.097 --> 00:01:31.628
neredeyse en büyük
psikolojik cinsiyet farklılıkları.

NOTE Paragraph

00:01:31.652 --> 00:01:32.804
Sıradakine bakalım.

00:01:32.828 --> 00:01:35.033
Psikologlar kadınların
dil ve dil bilgisinde

00:01:35.033 --> 00:01:36.992
erkeklerden daha iyi olduğunu söyler.

00:01:37.016 --> 00:01:39.487
Bunlar standart bir dil bilgisi
testi performansları.

00:01:39.487 --> 00:01:41.171
Kadınlar ve erkekler.

00:01:41.195 --> 00:01:43.145
Evet yine ortalamada kadınlar daha iyi

00:01:43.169 --> 00:01:44.416
ama çizgiler öyle yakın ki

00:01:44.440 --> 00:01:47.554
erkeklerin %33'ü
sıradan bir kadından daha iyi.

00:01:47.578 --> 00:01:49.122
Aynı şekilde, oran %50 olsaydı

00:01:49.146 --> 00:01:51.923
tam anlamıyla
cinsiyet eşitliğini gösterecekti.

00:01:52.345 --> 00:01:54.424
Öyleyse tam da bir
Mars ve Venüs durumu yok.

00:01:54.448 --> 00:01:56.997
Aksine Mars ve Snickers gibi bir durum:

00:01:57.021 --> 00:02:00.686
Temel olarak aynılar ama belki de
biri diğerinden biraz daha çılgın.

NOTE Paragraph

00:02:00.710 --> 00:02:04.476
Kek yaparken resimli bir tarif
kitabı mı tercih edersiniz?

00:02:05.272 --> 00:02:06.451
Evet, birkaç kişi var.

00:02:06.475 --> 00:02:08.233
Bir arkadaşınızın tarif etmesini mi?

00:02:08.984 --> 00:02:11.266
Yoksa deneyip kendi başınıza
halletmeyi mi?

00:02:12.052 --> 00:02:13.276
Bayağı fazla kişi var.

00:02:13.300 --> 00:02:14.828
Pekala, eğer A dediyseniz

00:02:14.852 --> 00:02:17.339
demek ki görsel bir öğrencisiniz,

00:02:17.363 --> 00:02:20.634
bilgiyi en iyi görsel olarak
sunulduğunda öğreniyorsunuz.

00:02:20.658 --> 00:02:23.308
B dediyseniz işitsel öğrencisiniz,

00:02:23.332 --> 00:02:27.106
yani bilgiyi en iyi
dinleyerek öğrenirsiniz.

00:02:27.130 --> 00:02:30.037
C dediyseniz de kinestetik öğrencisiniz,

00:02:30.061 --> 00:02:33.450
yani en iyi, zorunda kalıp 
kendiniz yaptığınızda öğrenirsiniz.

NOTE Paragraph

00:02:33.474 --> 00:02:35.658
Bütün bunlar bir yana,
tahmin ettiğiniz gibi

00:02:35.682 --> 00:02:38.496
durum pek de öyle değil
çünkü hepsi tamamen mit.

00:02:38.520 --> 00:02:42.258
Öğrenme şekilleri uydurma
ve bilimsel kanıtları yok.

00:02:42.282 --> 00:02:45.702
Bizse bunları sıkı takip edilen
deneysel çalışmalardan anlıyoruz.

00:02:45.726 --> 00:02:47.896
Öğrencilere öğrenmeleri için 
tercih ettikleri

00:02:47.920 --> 00:02:50.549
ya da tersi bir şekilde
materyal verildiğinde

00:02:50.573 --> 00:02:54.238
edindikleri bilgi miktarında
pek değişim olmuyor.

00:02:54.262 --> 00:02:56.328
Bir saniyeliğine düşünseniz,

00:02:56.352 --> 00:02:58.178
doğru olduğu açıkça görülür.

00:02:58.202 --> 00:03:02.609
En iyi sunum şekli size bağlı değil,

00:03:02.633 --> 00:03:04.323
ne öğrenmeye çalıştığınıza bağlı.

00:03:04.347 --> 00:03:07.803
Mesela araba kullanmayı sadece

00:03:07.827 --> 00:03:08.999
ne yapmanız gerektiğini söyleyen
birini dinleyerek,

00:03:09.023 --> 00:03:10.508
hiç denemeden öğrenebilir misiniz?

00:03:10.532 --> 00:03:14.157
Çok bilinmeyenli denklemleri

00:03:14.181 --> 00:03:15.454
zihinden hesaplayarak ve de 
hiç yazmadan çözebilir misiniz?

00:03:15.478 --> 00:03:18.757
Kinestetik öğrenciyseniz
mimarlık sınavınıza

00:03:18.781 --> 00:03:20.328
açıklayıcı hareketlerle 
dans ederek çalışabilir misiniz?

00:03:20.352 --> 00:03:23.147
Hayır. Yapmanız gereken 
öğrenilecek konuyla sunu biçimini

00:03:23.171 --> 00:03:24.478
birbirine uydurmak, kendinize değil.

00:03:24.502 --> 00:03:25.819
Birçoğunuzun GCSE sonuçlarını henüz almış

NOTE Paragraph

00:03:26.981 --> 00:03:28.900
A seviye öğrenciler
olduğunu biliyorum.

00:03:28.924 --> 00:03:31.215
Eğer tam olarak
umduğunuz notu almadıysanız,

00:03:31.239 --> 00:03:33.716
bundan öğrenme şeklinizi
sorumlu tutamazsınız,

00:03:33.740 --> 00:03:36.032
fakat genlerinizi sorumlu tutma konusunda 
düşünmek isteyebilirsiniz.

00:03:36.056 --> 00:03:39.491
Tüm bunlar kısa süre önce
University College London'da

00:03:39.515 --> 00:03:43.414
yapılan bir çalışmada
farklı öğrenciler ile

00:03:43.438 --> 00:03:47.567
GCSE sonuçlarının arasındaki
%58 farkın nedeninin genetik faktörler

00:03:47.591 --> 00:03:49.112
olduğunun bulunmasıyla ilgili.

00:03:49.136 --> 00:03:50.890
Bu çok doğru bir sayı gibi geliyor, 
peki nasıl emin olabiliriz?

00:03:50.914 --> 00:03:54.211
Pekala, genlerin ve dış etkilerin
oranlarını çözümlemek istersek

00:03:54.235 --> 00:03:57.457
yapabileceğimiz şey,

00:03:57.481 --> 00:03:59.581
ikiz çalışması yapmaktır.

00:03:59.605 --> 00:04:01.612
Tek yumurta ikizleri 
dış etkilerin ve genlerinin

00:04:01.636 --> 00:04:05.315
%100'ünü paylaşırken,

00:04:05.339 --> 00:04:07.386
çift yumurta ikizlerinde
dış etkilerin %100'ü aynı,

00:04:07.410 --> 00:04:10.856
fakat herhangi erkek ve kız kardeş gibi,
genlerinin sadece %50'si ortaktır.

00:04:10.880 --> 00:04:14.430
Dolayısıyla tek yumurta ikizlerinin
GCSE sonuçlarındaki benzerliği

00:04:14.454 --> 00:04:18.745
çift yumurta ikizleriyle
kıyaslayarak,

00:04:18.769 --> 00:04:20.840
biraz da ince hesap yaparak,

00:04:20.864 --> 00:04:22.240
farklılığın ve verimliliğin dış etkilere
ve genlere ne kadar bağlı olduğu

00:04:22.264 --> 00:04:26.235
ile ilgili bir fikir edinebiliriz.

00:04:26.259 --> 00:04:27.942
Sonuç olarak %58 genlerle alakalıdır.

00:04:27.966 --> 00:04:31.390
Bu sizin ve öğretmenlerinizin uğraşlarını
küçümseme anlamına gelmiyor.

00:04:31.897 --> 00:04:35.909
Eğer GCSE sonucunuz
tam istediğiniz gibi değilse,

00:04:35.933 --> 00:04:39.072
o halde ebeveynlerinizi ya da en azından 
genlerini sorumlu tutmayı deneyin.

00:04:39.096 --> 00:04:41.218
Sağ beyinli ya da sol beyinli olmayı da


00:04:41.242 --> 00:04:42.828
sorumlu tutamazsınız,

NOTE Paragraph

00:04:43.392 --> 00:04:45.037
çünkü bu da bir mittir.

00:04:45.061 --> 00:04:47.609
Sol beyin mantıksaldır,

00:04:47.633 --> 00:04:49.569
denklemlerle arası iyidir miti

00:04:49.593 --> 00:04:52.860
ve sağ beyin daha yaratıcıdır, dolayısıyla
sağ beyin müzikte daha iyidir.

00:04:52.884 --> 00:04:54.573
Aynı şekilde bu da mittir, çünkü
neredeyse yaptığınız her şey

00:04:54.597 --> 00:04:58.229
hemen hemen beyninizin tümünün
beraber çalışmasını gerektirir,

00:04:58.253 --> 00:04:59.513
hatta en basitinden
günlük konuşmalarınız bile.

00:04:59.537 --> 00:05:01.068
Buna rağmen, bu mitin yaşamasının
bir sebebi belki de

00:05:01.092 --> 00:05:03.816
ufak da olsa doğruluk payı olmasıdır.

00:05:03.840 --> 00:05:07.136
Benzeri bir mit ise,

00:05:07.692 --> 00:05:10.569
sol elini kullananların sağ elini
kullananlardan daha yaratıcı olduğudur.

00:05:10.593 --> 00:05:12.961
Bu bir bakıma doğrudur çünkü
beyniniz zıt ellerinizi yönlendirir,

00:05:12.985 --> 00:05:16.720
yani sol elini kullananlarda

00:05:16.744 --> 00:05:17.993
beynin sağ kısmı sol kısmından


00:05:18.017 --> 00:05:21.450
biraz daha aktiftir,

00:05:21.474 --> 00:05:25.163
yani sağ taraf daha yaratıcıdır görüşü.

00:05:25.187 --> 00:05:26.985
Dolayısıyla sol elini kullananların

00:05:27.009 --> 00:05:29.515
sağ elini kullananlardan
daha yaratıcı olduğu doğru değildir.

00:05:29.539 --> 00:05:32.765
Doğru olan; iki elini kullanabilen


00:05:32.789 --> 00:05:34.040
veya iki elini
farklı işlerde kullanabilenlerin

00:05:34.064 --> 00:05:36.354
tek elini kullananlardan
daha yaratıcı olduğudur,

00:05:36.378 --> 00:05:39.040
çünkü iki eli kullanmak
beynin her iki tarafının

00:05:39.064 --> 00:05:42.819
birbiriyle çok fazla
iletişimini gerektirir,

00:05:42.843 --> 00:05:44.610
bu da esnek düşünmeyi içine alıyor gibi.

00:05:44.634 --> 00:05:47.326
Yaratıcı solaklar miti


00:05:47.350 --> 00:05:51.214
iki elini kullanabilmenin

00:05:51.238 --> 00:05:54.007
solaklarda, sağ elini kullananlardan
daha yaygın olmasından doğar,

00:05:54.031 --> 00:05:56.831
dolayısıyla yaratıcı solaklar tezinin
ufak da olsa doğruluk payı vardır

00:05:56.855 --> 00:05:58.010
ama çok değil.

00:05:58.034 --> 00:06:01.140
Benzer bir mite göre,
muhtemelen duymuşsunuzdur,

00:06:01.164 --> 00:06:02.427
beynimizin sadece 
%10'unu kullanıyoruz.

NOTE Paragraph

00:06:02.967 --> 00:06:05.058
Bu da tamamen mittir.

00:06:05.082 --> 00:06:07.374
Hemen hemen yaptığımız her şeyde,
hatta en sıradan şeyde bile,

00:06:07.398 --> 00:06:08.974
neredeyse beynimizin tamamını kullanırız.

00:06:08.998 --> 00:06:11.738
Bununla beraber çoğumuzun beyin gücünü


00:06:11.762 --> 00:06:13.614
mümkün olduğu kadar çok 
kullanmadığı da gerçektir.

NOTE Paragraph

00:06:15.074 --> 00:06:17.234
Peki beyin gücümüzü artırmak
için ne yapabiliriz?

00:06:17.258 --> 00:06:21.814
Belki biraz Mozart dinleyebiliriz.

00:06:22.273 --> 00:06:24.728
Mozart etkisini duydunuz mu?

00:06:24.752 --> 00:06:27.007
Yani Mozart'ı dinlemek zekayı açar

00:06:27.031 --> 00:06:29.636
ve I.Q. testinde performansınızı artırır.


00:06:29.660 --> 00:06:32.593
Aynı şekilde bu mitin de ilginç yanı,

00:06:32.617 --> 00:06:35.177
aslında mit olmasına rağmen,
biraz doğruluk payı olmasıdır.

00:06:35.503 --> 00:06:37.612
İlk araştırmada birkaç dakika

00:06:37.636 --> 00:06:41.048
Mozart dinletilen katılımcıların,
sonrasında yapılan

00:06:41.072 --> 00:06:43.332
I.Q. testinde sessiz oturanlardan

00:06:43.356 --> 00:06:46.409
daha başarılı olduğu görüldü.

00:06:46.433 --> 00:06:48.400
Fakat sonraki araştırmaya
Mozart müziklerini sevenler

00:06:48.424 --> 00:06:51.575
ve Stephen King'in korku hikayelerinin

00:06:52.026 --> 00:06:55.636
hayranı olan bir grup alındı.

00:06:55.660 --> 00:06:57.217
Katılımcılara müzik ya da
hikayeler dinletildi.

00:06:57.241 --> 00:06:59.748
Hikayelerdense Mozart'ı 
seçen kişilerin I.Q.'sunda

00:06:59.772 --> 00:07:03.491
hikayelerden çok Mozart'ı dinlemekten,


00:07:03.515 --> 00:07:06.000
fakat Mozart müziklerine 
hikayeleri tercih edenlerin I.Q.'sunda

00:07:06.024 --> 00:07:08.807
Mozart'tansa Stephen King 
hikayeleri dinlemekten

00:07:08.831 --> 00:07:11.668
dolayı yükselme oldu.

00:07:11.692 --> 00:07:14.826
Demek ki, sevdiğiniz bir şeyi dinlemek

00:07:14.850 --> 00:07:16.036
sizi bir derece canlandırır ve 
dar kapsamlı işlerde

00:07:16.060 --> 00:07:18.808
geçici olarak I.Q.'nuzu artırır.

00:07:18.832 --> 00:07:21.973
Mozart dinlemek ya da 


00:07:21.997 --> 00:07:23.652
Stephen King hikayeleri dinlemek

00:07:23.676 --> 00:07:26.020
sizi önünde sonunda daha zeki
yapar diye bir ima yok.

00:07:26.044 --> 00:07:27.645
Mozart mitinin diğer bir şekli de

00:07:27.669 --> 00:07:30.755
Mozart dinlemenin sadece zekaya değil,
aynı zamanda sağlığa da faydalı olduğudur.

NOTE Paragraph

00:07:31.619 --> 00:07:33.913
Maalesef neredeyse her gün
Mozart dinleyen biri olan

00:07:33.937 --> 00:07:38.986
Mozart'ın kendisi
bel soğukluğu, çiçek hastalığı,

00:07:39.501 --> 00:07:41.565
eklem iltihabı ve 


00:07:41.589 --> 00:07:44.610
çoğu kimsenin sonunda

00:07:44.634 --> 00:07:45.796
ölümüne sebep olduğunu düşündüğü
frengiden muzdaripti.

00:07:45.820 --> 00:07:48.975
Bu Mozart'ın cinsel partnerini seçerken

00:07:48.999 --> 00:07:53.065
biraz daha dikkatli olmuş olması
gerektiğini gösterir.

00:07:53.851 --> 00:07:57.246
Peki partnerimizi nasıl seçeriz?

00:07:57.270 --> 00:07:59.416
Söylemek istediğim, bazen
sosyologların yaydığı,

00:07:59.440 --> 00:08:01.313
duygusal ilişkilerde eş seçimimizin
kültürümüzün bir ürünü

NOTE Paragraph

00:08:01.337 --> 00:08:06.596
ve kültüre özgü olduğu miti.

00:08:06.620 --> 00:08:10.164
Fakat veriler bunu desteklemiyor.

00:08:10.188 --> 00:08:12.051
Meşhur bir araştırmada Amerikalılar'dan 
Zululular'a, dünya genelinden

00:08:12.075 --> 00:08:14.326
32 farklı kültürden insanın

00:08:14.350 --> 00:08:18.401
partnerlerinde
ne aradıkları incelendi.

00:08:18.425 --> 00:08:19.840
Dünya'daki her kültürde

00:08:19.864 --> 00:08:21.896
erkekler partnerlerindeki 
fiziksel çekiciliğe

00:08:22.269 --> 00:08:24.445
kadınlardan daha çok 
değer verdi,

00:08:24.469 --> 00:08:28.346
ve her kültürde de

00:08:28.370 --> 00:08:29.536
kadınlar hırsa ve yüksek kazanca 
erkeklerden daha fazla önem verdi.

00:08:29.560 --> 00:08:31.149
Her kültürde de,

00:08:31.173 --> 00:08:35.995
erkekler kendilerinden yaşça küçük
kadınları tercih etti,

00:08:36.019 --> 00:08:37.257
ortalama rakam 2.66 yaştı sanırım,

00:08:37.281 --> 00:08:39.796
ve her kültürde de

00:08:39.820 --> 00:08:42.817
kadınlar kendilerinden yaşça daha büyük
erkekleri tercih etti,

00:08:42.841 --> 00:08:44.290
ortalama olarak 3.42 yaş,

00:08:44.314 --> 00:08:46.899
neden "herkes yaşlı ve zengin
sevgili ister" durumu.

00:08:46.923 --> 00:08:49.666
Şimdi partner tutturmaktan,

00:08:49.690 --> 00:08:52.803
basketbol veya futbolda ya da
herhangi bir sporda tutturmaya geçiyoruz.

NOTE Paragraph

00:08:52.827 --> 00:08:53.827
Buradaki mit, Amerikalıların deyimiyle
"hot-hand streaks" (üst üste isabet)

NOTE Paragraph

00:08:53.851 --> 00:08:56.150
ya da İngiltere'de dediğimiz
"purple putches", (mükemmel performans)

00:08:56.174 --> 00:08:59.837
tıpkı bu çocuk gibi,
hiçbir atışı kaçırmayan sporcular.

00:08:59.861 --> 00:09:03.993
Halbuki isabetleri ve kaçan vuruşları

00:09:04.017 --> 00:09:06.321
istatistiksel olarak incelerseniz,

00:09:06.345 --> 00:09:08.853
neredeyse hep rastlantı 
olduğu ortaya çıkar.

00:09:08.877 --> 00:09:12.763
Beyniniz rastlantısal olarak
model oluşturur.

00:09:12.787 --> 00:09:14.406
Yazı tura attığınızda,

00:09:14.430 --> 00:09:16.861
rastlantısal olarak arka arkaya
yazı veya tura geldiği an olacaktır

00:09:16.885 --> 00:09:19.230
ve beyin de olmayan modelleri
görmeyi sevdiğinden,

00:09:19.254 --> 00:09:20.770
biz de bu dizilere bakarak
anlam yükleriz ve

00:09:20.794 --> 00:09:24.593
"Evet, bugün gerçekten de formunda" deriz.

00:09:24.617 --> 00:09:27.750
Halbuki atışlar rastgele girseydi,

00:09:27.774 --> 00:09:30.365
aynı isabetli ve isabetsiz atış
dizisini elde ederdiniz.

00:09:30.389 --> 00:09:32.414
Bir istisna ise 
maç sonu penaltı atışlarıdır.

00:09:32.438 --> 00:09:34.670
Futbolda penaltı atışlarını inceleyen
yeni bir araştırma,

00:09:34.694 --> 00:09:37.111
maç sonu penaltılarında 
kötü sicili olan ülkeleri,

NOTE Paragraph

00:09:38.591 --> 00:09:41.745
örneğin İngiltere gibi ülkeler,

00:09:41.769 --> 00:09:44.690
temsil eden futbolcuların şut çekerken,

00:09:44.714 --> 00:09:46.808
daha iyi olan ülkelerden daha
hızlı atma eğiliminde olduğunu gösterdi

00:09:46.832 --> 00:09:49.142
ve sonuç olarak da daha çok
isabetsiz atış yapmaları kaçınılmazdır.

00:09:49.166 --> 00:09:51.325
Buradan da

00:09:51.349 --> 00:09:55.236
insanların performanslarını artırmanın
bir yolu var mıdır sorusu çıkar.

00:09:55.260 --> 00:09:58.505
Düşünmeniz gereken şey,

NOTE Paragraph

00:09:58.894 --> 00:10:00.710
başarısızlıkları yüzünden insanları
cezalandırmak ve etkisini izlemek.

00:10:00.734 --> 00:10:03.763
"Ceza performansı artırabilir" fikri

00:10:03.787 --> 00:10:05.763
Milgram'ın meşhur
öğrenme ve ceza deneyinde

00:10:05.787 --> 00:10:09.172
katılımcıların test ettiklerini
düşündükleri şeydi.

00:10:09.196 --> 00:10:12.735
Psikoloji öğrencisiyseniz 
bunu mutlaka bilirsiniz.

00:10:12.759 --> 00:10:14.971
Devamı şöyle; katılımcılar

00:10:14.995 --> 00:10:17.595
ölümcül olduğuna inandıkları
elektrik şoklarından diğer katılımcı

00:10:17.619 --> 00:10:20.627
yanlış cevap verdiğinde,
sırf beyaz önlüklü biri

00:10:20.651 --> 00:10:23.194
öyle yapmasını dediği için
vermeye hazırdı.

00:10:23.218 --> 00:10:26.514
Fakat bu hikaye 
üç sebepten dolayı mittir.

00:10:26.538 --> 00:10:28.575
İlk olarak, laboratuvar önlüğü
beyaz değil aslında gri renkti.

00:10:28.599 --> 00:10:31.330
İkincisi, deney katılımcılara
önceden anlatılmıştı

NOTE Paragraph

00:10:31.354 --> 00:10:33.653
ve her endişe duyduklarında

00:10:33.677 --> 00:10:38.557
şokların acı verici fakat 
öldürücü olmadığı

00:10:38.581 --> 00:10:43.318
ve kalıcı bir hasara da
sebep olmadığı hatırlatılmıştı.

00:10:43.342 --> 00:10:45.685
Üçüncüsü, katılımcılar şokları


00:10:45.709 --> 00:10:48.428
sırf önlüklü biri 
dediği için vermiyordu.

00:10:48.452 --> 00:10:51.408
Deneyden sonra
görüşme yapıldığında,

00:10:51.432 --> 00:10:53.798
bütün katılımcılar
öğrenme ve ceza deneyinin

00:10:53.822 --> 00:10:56.620
katılımcılara anlık, fakat 
ölümcül olmayan acılar vermesine rağmen,

00:10:56.644 --> 00:10:58.649
bilim için kalıcı kazanımları olan


00:10:58.673 --> 00:11:01.080
önemli bir bilimsel amaca hizmet ettiğine 
kesinlikle inandıklarını söyledi.

00:11:01.104 --> 00:11:04.637
Pekala, yaklaşık olarak
12 dakikadır konuşuyorum

00:11:04.661 --> 00:11:06.786
ve herhalde siz de
oturmuş beni dinliyor,

00:11:06.810 --> 00:11:12.953
konuşma tarzımı ve vücut dilimi inceliyor

NOTE Paragraph

00:11:13.929 --> 00:11:16.719
ve söylediklerimi
dikkate alıp almamanız gerektiğini,

00:11:16.743 --> 00:11:19.332
doğru mu yoksa yalan mı konuştuğumu
çözmeye çalışıyorsunuz.

00:11:19.356 --> 00:11:21.611
Öyle ise, büyük ihtimalle
tamamen yanıldınız.

00:11:21.635 --> 00:11:25.062
Bir yalancıyı 
vücut dilinden ve konuşma şeklinden

00:11:25.086 --> 00:11:27.500
tespit edebileceğimizi düşünsek de,

00:11:27.524 --> 00:11:29.643
yıllardır yapılan
yüzlerce psikolojik teste göre,

00:11:29.667 --> 00:11:31.980
polisler ve dedektifler de 
dahil olmak üzere, hepimizin

00:11:32.004 --> 00:11:34.182
vücut dili ve konuşma tarzından
yola çıkarak yalanı tespit etmesi

00:11:34.206 --> 00:11:37.646
aslında bir ihtimaldir.

00:11:37.670 --> 00:11:39.649
İlginçtir ki, istisnai bir durum vardır:

00:11:39.673 --> 00:11:43.193
televizyondaki kayıp haberleri.

00:11:43.217 --> 00:11:44.369
Akrabası kaybolduğunda
çağrıda bulunan kişinin

00:11:44.393 --> 00:11:46.307
aslında yakınını kendisinin öldürdüğünü
tespit etmek çok basittir.

00:11:46.331 --> 00:11:48.479
Sahte yakaranların 
başını sallama, yana çevirme ve

00:11:48.503 --> 00:11:51.618
konuşurken hata yapmaları


00:11:51.642 --> 00:11:55.071
daha muhtemelken,
gerçek mağdurların

00:11:55.095 --> 00:11:58.637
kayıplarının döneceğine
olan umudunu ifade etmesi

00:11:58.661 --> 00:12:00.364
ve şiddet içeren dilden kaçınması
daha muhtemeldir.

00:12:00.388 --> 00:12:03.069
Mesela "öldürüldü" yerine 
"bizden alındı" derler.

00:12:03.093 --> 00:12:04.733
Bu arada konuşmayı bitirme vaktim gelmiş

00:12:04.757 --> 00:12:06.176
ama öncesinde 30 saniye içinde

00:12:06.200 --> 00:12:10.682
psikolojinin en önemli mitinden
bahsetmek stiyorum.

NOTE Paragraph

00:12:11.076 --> 00:12:13.617
Mit şu: psikoloji sadece 
ilginç teoriler koleksiyonudur

00:12:13.641 --> 00:12:16.593
ve bunların hepsi faydalı şeyler anlatır
ve hepsinin de bir önerisi vardır.

00:12:16.617 --> 00:12:19.964
Geçirdiğimiz sürede size
gösterdiğimi umduğum şey,

00:12:19.988 --> 00:12:24.642
bunun doğru olmadığıdır.

00:12:24.666 --> 00:12:28.234
Yapmamız gereken psikoloji teorilerini
ne tür tahminler yaptıklarını

00:12:28.258 --> 00:12:30.749
görerek değerlendirmektir.

00:12:30.773 --> 00:12:32.064
Mozart dinlemenin zekayı geliştirmesi,

00:12:32.088 --> 00:12:35.481
bilgiyi tercih ettiğiniz öğrenme şekliyle
daha iyi öğrenmeniz

00:12:35.505 --> 00:12:37.311
ya da her ne olursa olsun, tümü,
test edilebilir deneysel tahminlerdir

00:12:37.335 --> 00:12:40.112
ve ilerleyebileceğimiz tek yol

00:12:40.136 --> 00:12:44.597
bu tahminleri sıkıca denetlenen,

00:12:44.621 --> 00:12:45.796
deneysel çalışmalardaki verilerle
test etmektir.

00:12:45.820 --> 00:12:48.365
Sadece böyle yaparak
hangi teorilerin

00:12:48.389 --> 00:12:50.200
daha tutarlı olduğunu 
ve hangilerinin de,

00:12:50.224 --> 00:12:52.326
tıpkı bugün anlattıklarım gibi, 
mit olduğunu keşfetmeyi umabiliriz.

00:12:52.350 --> 00:12:54.501
Teşekkür ederim.

00:12:54.525 --> 00:12:57.430
(Alkışlar)