"Kechirasiz, telefonimni quvvati tugadi".

"Jiddiy narsa yo'q. Hammasi yaxshi".

"Qo'yilgan ayblovlar mutlaqo asossiz".

"Kompaniya boshliqlari bu 
qonunbuzarliklardan bexabar edi".

"Men seni sevaman".

Biz yolg'on bilan har kuni 10 dan
200 martagacha yuzlanamiz,

va yolg'onni aniqlash yo'llarini

topish uchun ancha vaqt ketkazamiz:

O'rta asr tergov va qiynash 
qurollaridan tortib, poligraflar

ovoz va nafas olishni 
analiz qiladigan mashinalar,

200 kg dan iborat miya biotoklarini 
yozuvchi uskunalargacha.

Shunga qaramay, bunday uskunalar ma'lum bir
sharoyitda ishlaydi

va ko'pchiliklarini hattoki aldash 
ham mumkin, va ularni sud

jarayoni uchun ishlatishni 
ishonchli deb bilishmaydi.

Agar muammo bu usullarda emas, 
aldoqchilarning

fiziologik belgilarining o'zgarishi 
borasidagi g'oyada bo'lsa-chi?

Agar bunga to'g'ri qarasak, muloqotga

oid bilimlarni yolg'onni analiz qilish 
uchun qo'llasak-chi?

Biz ko'pincha o'zimizni yanada yaxshiroq 
ta'riflash uchun aldasak kerak.

Aslida qanday bo'lishni xoxlasak 
shunday ta'riflaymiz.

Asli holimizda qanaqa ekanligimizni emas.

Lekin miyamiz orzu qilish bilan band 
bo'lganda, u juda ko'p signallar beradi.

Bizning ongimiz emotsional informatsiya-
ning bor-yo'g'i 5%ini boshqaradi,

muloqot ham shu jumladan.

Qolgan 95%i esa ongimiz doirasidan 
tashqarida.

Reallikni his qilish haqidagi ayrim 
adabiyotlarga ko'ra,

tasavvurga asoslangan voqealar

haqiqatga asoslanganlariga qaraganda 
katta farq qiladi.

Bu shuni anglatadiki, ma'lum bir mavzuda 
yolg'onni o'ylab topish kuch talab etadi,

va buning oqibatida boshqacha 
til modeli ishlatiladi.

"Lingvistik matn analizi" deb nom 
olgan texnologiya

yolg'onning ong osti tilining to'rtta 
umumiy modelini

aniqlashga yordam berdi.

Birinchi model: aldayotganda yolg'onchilar
o'zi haqida juda kam axborot beradi.

Ular o'z yolg'onidan uzoqroq bo'lish 
maqsadida o'zlari haqida

uchinchi shaxsda gapirishadi yoki 
yozishadi.

Nima soxta eshitiladi:

"Uyda hech qanday bazm uyushtirilmadi"

yoki "Men bu uyda bazm uyushtirmadim"?

Ikkinchi tomondan, yolg'onchilarda
odatda o'z yolg'oni

sabab aybdorlik hissi uyg'onib, 
oqibatda negativ kayfiyatda bo'lishadi.

Masalan yolg'onchi shunday deydi:

"Kechirasiz, telefonim o'chib qolgandi. 
O'lgudek yomon ko'raman shunday qilishini"

Uchinchidan, yolg'onchilar odatda 
hammasini juda oddiy izohlashadi.

Bunga sabab, miyaning murakkab
yolg'on o'ylab topishdan bosh tortishi.

Hukm yoki baho?

Bu narsalarni miyada hisob-kitob 
qilish qiyin.

AQSH prezidentining gaplarini eslaymiz:

"Menda bu ayol bilan hech qanday jinsiy 
aloqa bo'lgani yo'q".

Va, nihoyat, oddiy izohlashlarga qaramasdan,

yolg'onchilar murakkab va oddiy bo'lmagan
gap tuzilishlarini qo'llashadi.

Keraksiz so'zlarni ishlatib,

ahamiyatsiz, lekin rost bo'lib ko'rinuvchi
detallarni keltirishadi.

Boshqa prezident shov-shuvdan
keyin shunday degan:

"Haqiqiy qidiruv-tergov ishlaridan keyin 
shuni ishontirib aytamanki,

Oq uy ishchilaridan hech kim,

hozirgi administratiyadan hech kimning

bu g'alati hodisada qo'li yo'q".

Keling lingvistik analizni mashhur 
misollar bilan ko'rib chiqamiz.

7 karra "Tur de Frans" g'olibi 
Lens Armstrongni olaylik.

2005-yilgi doping moddalarini

iste'mol qilganini inkor qilgan 
intervyusi bilan

2013-yilgi buni tan olgan 
intervyusini solishtiramiz.

Ikkinchi intervyuda u ishlatgan shaxsiy 
olmoshlar soni 3/4 ga ortgan.

Quyidagi ikkita gaplarni bir 
solishtirib ko'ring.

Birinchisi: "Xa, bilasizmi, 
Parij laboratoriyasidagi yigit, kim edi,

qandaydir Jan-Fransis, sinov uchun 
namunalar oladi.

Keyin esa sizga gazetadan qo'ng'iroq qilib
aytishadi:

"Biz EPO bo'yicha 6 marta ijobiy 
analiz oldik".

Ikkinchisi: "Men adashib ketdim.

Men aminman, bu qo'lidan keladigan 
odamlar topiladi, lekin

bu aniq meni qo'limdan kelmaydi.

Men hayotimda hamma narsani 
boshqarishga odatlanganman.

Va men hayotimdagi har bir natijani 
boshqarganman."

Armstrong inkor qilayotib tahminiy 
bir holatni tasvirlaydi,

uyam bo'lsa boshqa bir shaxsga qaratilgan,

o'zini to'liq chetda qoldirgan holda.

Tan olayotib esa u o'zi haqda gapiradi

va shaxsiy hissiyotlari va motivatsiyasiga
berilib ketadi.

Lekin shaxs olmoshlari ishlatilish tartibi
ham yolg'on ko'rsatuvchi indikatordir.

AQSH prezidentligiga da'vogar 
sobiq senator

Jon Edvardsning ham nutqini ko'rib 
chiqamiz:

"Menga faqat bolaning otasi
deyilayotgan inson go'dakning

otasi u ekanini tan olgani ma'lum.

Men shuningdek, ayolga yoki
go'dakning otasiga

qo'yilgan talab yoki to'lov bilan bog'liq
bo'lgan,

shu kabi hech qanday biror harakatlarda 
qatnashmadim".

Bu yerda nafaqat "Bola meniki emas" gapi-
ning chalkash bir ko'rinishini ko'ryapmiz,

bunda Edvards boshqalarni biror marta ham 
ismlari bilan

aytmasdan, "go'dak", "ayol", 
"taxminiy ota" so'zlarini ishlatdi.

Endi esa oxiri qanday holatda tan olganini
ko'ramiz:

"Men Quinning otasiman.

Men unga u loyiq bo'lgan mehrni
va yordamni

berish uchun kelgan hamma ishni qilaman.

Gaplar qisqa va aniq.

Go'dak ismi bilan aytilyapti, uning 
hayotidagi roli nazarda tutilgan.

Xo'sh, bu metodlarni hayotda 
qanday qo'llasa bo'ladi?

Birinchidan, hayotda biz eshitadigan 
yolg'onlar

misollarda keltirilgan yolg'onlarga 
nisbatan ancha zararsiz va jiddiy emas.

Qaysi belgilar yolg'onni fosh etib 
qo'yadi:

o'zi haqida kam gapirish, 
nutqdagi negativ ton,

oddiy ta'riflar va murakkab iboralar.

Bu sizni katta narxlarda arzon aksiyalarni
sotib olmaslikdan,

sifatsiz mahsulot sotib olishdan,
yomon munosabatlardan saqlaydi.