«Ների՛ր, բջջայինիս մարտկոցը սպառվեց»:

«Ինձ մոտ ամեն բան կարգին է»:

«Այս մեղադրանքներն միանգամայն անհիմն են»:

Կազմակերպությունը անտեղյակ էր սխալմունքից:

«Ես սիրում եմ քեզ»:

Մենք ամեն օր լսում ենք 10-ից 200 սուտ,

և պատմությունը փաստում է, որ մենք 
փորձել ենք բացահայտել այդ ստերը`

սկսած միջնադարյան խոշտանգիչ սարքավորումներից 
մինչև պոլիգրաֆներ,

արյան ճնշման չափիչներից մինչև
շնչառական մոնիթորներ,

ձայնային տատանումները գրանցող սարքեր, 
աչքի ընկալիչներ,

գլխուղեղի ինֆրակարմիր սկաներներ, 
հսկա էլեկտրաէնցեֆալոգրաֆներ:

Թեպետև այսօրինակ գործիքները կիրառելի էին
որոշ պայմաններում,

այնուամենայնիվ որոշակի պատրաստվածության 
դեպքում դրանց ևս կարելի է խաբել

և ոչ մեկն էլ բավարար չափով հուսալի չէին
համարվում դատարանի կողմից ընդունելի լինելու համար:

Սակայն, գուցե խնդիրը ոչ թե սարքավորումներն են,
այլ այն ենթադրությունը,

ըստ որի ստելը հանգեցնում է
հոգեբանական փոփոխությունների:

Իսկ ինչ կլինի, եթե մենք ցուցաբերենք 
առավել անմիջական մոտեցում

և ստերն հենց իրենցով ուսումնասիրենք հաղորդակցման ոլորտում:

Հոգեբանության դիտանկյունից մենք
հակված ենք ստելու մասամբ այն պատճառով, որ ձգտում ենք պատկերել մեզ առավել դրական կողմից,

նաև գործի դնելով մեր երևակայությունը` ցանկանում ենք լինել այնպիսին,

ինչպիսին չենք հանդիսանում:

Այդուհանդերձ մինչդեռ մեր ուղեղը զբաղված է երազելով,
այն շրջանցում է մի շարք ազդանշաններ:

Մեր գիտակից միտքը ճանաչողական գործառույթից
վերահսկում է ընդամենը 5%-ը`

ներառյալ հաղորդակցումը,

մինչդեռ մնացյալ 95%-ը վերգիտակցական մակարդակում է

և համաձայն իրողությունների մոնիտորինգի
վրա հիմնված գրականության տվյալների`

թվացյալ փորձառությունները 
որակապես տարբերվում են

իրականության վրա հիմնված փորձառություններից:

Սա ենթադրում է, որ անձնական թեմայի շուրջ կեղծ պատմություն հորինելը աշխատատար է

և հանգեցնում է լեզվի կիրառման տարաբնույթ ձևերի:

Լեզվական տեքստի վերլուծություն անվամբ տեխնոլոգիան

օգնել է բացահայտել ենթագիտակցության
մղումով իրականացվող

խաբեության չորս ընդհանրական օրինաչափություններ:

Առաջին, խաբեբաները ստելիս խուսափում են իրենց ես-ի անձնավորումից:

Նրանք գրում կամ խոսում են առավելապես այլոց մասին`
հաճախ օգտագործելով երրորդ անձի`

առաջացնելով հեռավորության մտայնություն
կամ խզելով ասոցիատիվ կապերը իրենց անձի հետ,

որն իրականում էլ ավելի կեղծ է հնչում,

“բացարձակապես ոչ մի խնջույք չի եղել այս տանը”,

կամ “ես այստեղ չեմ հյուրընկալել որևէ մեկին”:

Երկրորդ, խաբեբաներն հակված են առավել բացասաբար արտահայտվելուն,

քանի որ ենթագիտակցական մակարդակում 
նրանք մեղավոր են զգում ստելու համար:

Օրինակ, որևէ ստահակ կարող է արտաբերել
նմանատիպ արտահայտություն.

“Ներիր, իմ հիմար բջջայինի մարտկոցը մեռել է, ես դա ատում եմ”:

Երրորդ, ստախոսներն, որպես կանոն, իրադրությունները 
մեկնաբանում են պարզունակ բառերով,

այն պարզ պատճառով, որ մեր գլխուղեղը այդ
ակնթարթին ջանում է կառուցել բարդ ստեր:

Վճռումն ու գնահատանքը խրթին են

մեր ուղեղի հաշվարկման առումով:

Ինչպես ԱՄՆ նախագահն էր ժամանակին հանդես եկել հանրահայտ պնդմամբ.

“Ես սեռական հարաբերություններ
չեմ ունեցել այդ կնոջ հետ”:

Եվ վերջապես, թեև ստախոսներն հակված են հակիրճ նկարագրությունների,

նրանք սովորաբար կիրառում են նախադասության
ավելի երկար և ավելի խրթին կառույցներ`

ներառելով ավելորդ բառեր, ինչպես նաև

սուտը կոծկելու համար անհարկի, բայց փաստացի
հնչեղություն ունեցող մանրամասներ:

Մեկ այլ նախագահ, որը ևս հայտնվել էր սկանդալի կիզակետում,
հանդես է եկել բառացի այսպիսի հայտարարությամբ.

«Ես կարող եմ կտրականապես պնդել, որ ինչպես այս քննությունն է փաստում`

Սպիտակ տան աշխատակազմից ոչ ոք, ներգրավված չի

եղել այս արտասովոր միջադեպում»:

վարչակազմում ներկայումս աշխատողներից ոչ ոք

ներգրավված չի եղել այս արտասովոր միջադեպում»:

Փորձենք լեզվական վերլուծության մեթոդը կիրառել որոշ հայտնի օրինակների վրա:

Ինչպես, Տուր դե Ֆրանս մրցաշարի 7-ակի մեդալակիր Լենս Արմսթրոնգի դեպքում:

Եթե համեմատենք 2005-ին անցկացված հարցազրույցը,

որտեղ վերջինս հերքել էր աշխատունակությունը խթանող դեղամիջոցներ գործածելու փաստը,

2013-ին անցկացված հարցազրույցի հետ, որի ընթացքում նա խոստովանել էր այդ իրողությունը.

իր խոսքում անձնական դերանունների կիրառման քանակն ավելացել էր մոտ ¾-ով:

Նկատենք երկու մեջբերումներում առկա հակադրությունը:

Առաջինում. “Լավ, համարենք մի երիտասարդ Ֆրանսիայում,
փարիզյան մի լաբորատորիայում

վերցնում է Ձեր փորձանմուշը համարենք Ժան-Ֆրանսիզ, այսպես-
այնպես, և թեստ անցկացնում:

Հետո դուք հեռախոսազանգ եք ստանում թերթի խմբագրատնից, և հնչում է

“Մենք բացահայտել ենք, որ խթանիչների չափաբաժինը վեցն անգամ գերազանցում է սահմանվածը»:

Երկրորդ հարցազրույցին. «Ես արդեն մոլորվել եմ այդ ամենի մեջ:

Ես վստահ եմ, որ շատ մարդիկ չէին կարողանա
կարգավորել դա,

ես իհարկե կորցրեցի կառավարումը,

ես սովոր էի վերահսկել ամեն բան իմ կյանքում.

Ես վերահսկում էի իմ կյանքում ցանկացած արդյունք»:

Իր մերժման խոսքում, Արմսթրոնգը նկարագրում էր հիպոթետիկ իրավիճակ`

հիմնվելով այլ մեկի վրա`

իրեն իրողությունից միանգամայնորեն անջատելով:

Իսկ հաստատման խոսքում նա հանդես է գալիս սեփական պնդումներով`

ներսուզվելով իր իսկ հույզերի և 
պատճառաբանությունների աշխարհ:

Այնուամենայնիվ անձնական դերանունների կիրառումը
խաբեությունը բացահայտելու ընդամենը մեկ ցուցիչ է:

Եկե՛ք մեկ այլ օրինակ քննարկենք ԱՄՆ նախագահի
նախկին թեկնածու,

սենատոր Ջոն Էդվարդսը. սենատոր Ջոն Էդվարդսը.

«Ես միայն գիտեմ, որ փաստացի հայրը հանրության առաջ

ասել է, որ ինքն է երեխայի հայրը:

Ինչպես նաև ես բացարձակապես ներառված չեմ եղել որևէ գործունեության մեջ,

որի համաձայն պահանջվում է, համաձայնվում է կամ ենթադրվում է

վճարումներ կատարել որևէ կնոջ կամ երեխայի փաստացի հորը»:

Սա ոչ միայն «երեխան իմը չէ» արտահայտության
արտաբերման բավականին երկարաշունչ միջոց է,

այլև Էդվարդսը երբեք մյուս կողմերին անվանապես չի
դիմում,

փոխարենը շրջանառում է «այդ երեխան», «այդ կինը» և «փաստացի հայրը» անվանումները:

Հիմա տեսնենք, թե ինչ էր նա ստիպված եղել ասել ավելի ուշ`հայրությունն ընդունելիս.

«Ես Քուիննի հայրիկն եմ:

Ես իմ ուժերի սահմաններում կանեմ հնարավորին ամեն ինչ` ապահովելու նրան

այն սիրով և աջակցությամբ, որին նա արժանի է»:

Խոսքը հակիրճ է և անմիջական`

երեխային անունով կոչելով և ընդգծելով փոքրիկի դերն իր կյանքում:

Այսպիսով, ինչպե՞ս դուք կարող եք շրջանառել սուտը հայտնաբերելու այս տեխնոլոգիաները ձեր կյանքում:

Առաջնահերթ, հիշե՛ք, որ օրական կտրվածքով մեզ հանդիպող ստերից շատերը

վերոթվարկյալ օրինակներից սակավ լուրջ են
և նույնիսկ կարող են անվնաս լինել:

Այդուհանդերձ արժե տեղյակ լինել մատնիչ
հմտություններից, ինչպես օրինակ`

սեփական անձի անձնավորման նվազագույն քանակը, բացասական
խոսքը,

պարզամիտ բացատրությունները և խճճված արտահայտությունները:

Սա հնարավոր է օգնի ձեզ խուսափել գերագնահատված ապրանքներ ձեռք բերելուց,

անարդյունավետ արտադրանքից, ինչու ոչ նաև 
սարսափելի հարաբերություններից: