0:00:00.140,0:00:02.246
Hasteko, etnobotanikaria naiz.

0:00:02.296,0:00:04.121
Oihan tropikalean[br]bizi direnek landareak nola

0:00:04.121,0:00:07.502
erabiltzen dituzten [br]aztertzen duen zientzialaria, alegia.[br]

0:00:07.552,0:00:10.238
Luzaroan aritu naiz honetan,

0:00:10.368,0:00:12.187
eta esan nahi dizuet

0:00:12.187,0:00:15.814
bertakoek oihanak eta altxor medizinalak[br]ondotxo ezagutzen dituztela,

0:00:15.814,0:00:19.163
guk baino hobeto,[br]guk inoiz ezagutuko duguna baino hobeto.

0:00:19.163,0:00:20.801
Baina, gainera, kultura horiek,

0:00:20.841,0:00:22.235
kultura indigena horiek,

0:00:22.285,0:00:26.634
oihanak baino askoz azkarrago[br]ari dira desagertzen.

0:00:26.724,0:00:29.974
Amazoniako oihan tropikaleko[br]espezie ikusgarrienak

0:00:29.974,0:00:31.918
eta desagertzeteko arrisku [br]handiena dutenak

0:00:31.918,0:00:33.278
ez dira jaguarrak,

0:00:33.278,0:00:35.123
edo harpia arranoak:

0:00:35.193,0:00:39.004
kontaktatu gabeko tribu isolatuak dira.

0:00:39.084,0:00:42.613
Duela lau urte oin batean min hartu nuen[br]mendiko istripu batean,

0:00:42.613,0:00:44.467
eta medikuarengana joan nintzen.

0:00:44.517,0:00:45.741
Beroa agindu zidan,

0:00:45.741,0:00:48.155
gero hotza, aspirina,

0:00:48.155,0:00:51.545
analgesiko narkotikoak, antinflamatorioak

0:00:51.545,0:00:53.602
eta kortisona-txertoak.

0:00:53.682,0:00:55.509
Ez zuten funtzionatu.

0:00:55.559,0:00:57.396
Hainbat hilabeteren buruan

0:00:57.396,0:00:59.613
Amazoniako ipar-ekialdean nengoela,

0:00:59.613,0:01:01.356
herrixka batera iritsi

0:01:01.356,0:01:04.003
eta xamanak esan zidan: herrenka zatoz.

0:01:04.043,0:01:06.632
Hura ez dut ahaztuko[br]bizi naizen artean.

0:01:06.672,0:01:08.466
Aurpegira begiratu eta esan zidan:

0:01:08.466,0:01:12.342
erantzi oinetakoa eta[br]emadazu zure aihotza.

0:01:12.402,0:01:14.517
(Barreak)

0:01:14.587,0:01:16.631
Palmondo batera hurbildu zen,

0:01:16.631,0:01:18.397
eta hostaila bat ebaki zuen.

0:01:18.457,0:01:19.429
Sutara bota,

0:01:19.429,0:01:21.331
nire oina harekin igurtzi,

0:01:21.331,0:01:23.080
urez beteriko ontzi batera bota

0:01:23.080,0:01:25.126
eta te hura edanarazi zidan.

0:01:25.126,0:01:28.398
Zazpi hilabetean ez nuen minik eduki.

0:01:28.428,0:01:31.204
Mina itzuli zitzaidanean,[br]xamana ikustera joan nintzen berriz.

0:01:31.204,0:01:33.119
Tratamendu berdina eman zidan,

0:01:33.119,0:01:35.959
eta ordutik hiru urte [br]daramatzat sendatuta.

0:01:35.999,0:01:38.641
Nork sendatzea gustatuko litzaizueke?

0:01:38.681,0:01:41.617
(Txaloak)

0:01:41.657,0:01:43.865
Tira, ez zaitezte nahastu.[br]Mendebaldeko medikuntza

0:01:43.865,0:01:47.265
inoiz izan den sendatze-sistema[br]arrakastatsuena da,

0:01:47.265,0:01:49.470
baina hutsune asko ditu.

0:01:49.520,0:01:51.838
Non dago [br]bularreko minbiziaren sendagaia?

0:01:51.838,0:01:53.878
Non dago eskizofreniarena?

0:01:53.878,0:01:56.272
Non dago [br]errefluxu gastroesofagikoarena?

0:01:56.272,0:01:58.289
Non dago loezinaren sendagaia?

0:01:58.329,0:01:59.888
Kontua da oihaneko jendeak,

0:01:59.888,0:02:01.734
oso-oso noizbehinka bada ere,

0:02:01.734,0:02:04.380
guk sendatu ezin ditugun [br]gaitzak senda ditzakeela.

0:02:04.380,0:02:06.562
Hemen sendalari bat ikus dezakezue [br]Amazoniako ipar ekialdean

0:02:06.562,0:02:08.072
leishmaniasia sendatzen,

0:02:08.072,0:02:10.173
munduan 12 milioi pertsonari[br]eragiten dion

0:02:10.173,0:02:12.894
gaixotasun protozoal larria.

0:02:12.974,0:02:15.957
Mendebaldean antimonio-txertoak[br]erabiltzen dira tratamenduan.

0:02:15.957,0:02:18.028
Mingarriak dira, garestiak dira,

0:02:18.028,0:02:20.149
eta ziurrenez bihotzarentzako txarrak;

0:02:20.149,0:02:22.179
metal astuna da.

0:02:22.209,0:02:25.397
Gizon honek Amazoniako oihaneko[br]hiru landare erabiltzen ditu sendatzeko.

0:02:25.397,0:02:27.712
Hau igel magikoa da.

0:02:27.712,0:02:30.448
Nire lankide bikain [br]Loren McIntyre hilberria,

0:02:30.448,0:02:33.182
Amazonas ibaiaren [br]sorburu-lakua aurkitu zuena,

0:02:33.182,0:02:35.296
Peruar Andeetako McIntyre laguna, alegia,

0:02:35.296,0:02:38.851
galdu egin zen Peru eta Brazil [br]arteko mugan duela 30 urte inguru.

0:02:38.851,0:02:42.846
Matses indio isolatu batzuek [br]salbatu zuten.

0:02:42.916,0:02:46.795
Keinuen bidez eurekin oihanera joan zedin[br]esan zioten, eta hala egin zuen.

0:02:46.795,0:02:49.479
Han, palmondoen hostoekin[br]egindako saskiak hartu zituzten.

0:02:49.479,0:02:51.891
Gero, tximino-igel berdeak [br]hartu zituzten.

0:02:51.891,0:02:54.059
Miazkatzen bikainak dira[br]eta neurri hau dute.

0:02:54.059,0:02:56.132
Orduan nire laguna[br]miazkatzen hasi ziren.

0:02:56.132,0:02:58.930
Kontua da haluzinazio[br]ikaragarriak sortzen dituela.

0:02:58.980,0:03:03.832
McIntyrek horretaz idatzi eta High Times [br]aldizkariko editoreak irakurri zuen.

0:03:03.832,0:03:08.573
Ikusten duzue etnobotanikariok kultura[br]arraroenetan ere lagunak dauzkagula.

0:03:08.573,0:03:11.883
Editore hark Amazoniara joan eta [br]probatzea erabaki zuen,

0:03:11.883,0:03:15.690
igelen miazkadak probatzea.[br]Horixe egin, eta horretaz idatzi zuen:

0:03:15.780,0:03:17.835
"Odolaren presioa zeruraino igo zitzaidan,

0:03:17.835,0:03:20.195
gorputzaren funtzioen kontrola[br]erabat galdu nuen,

0:03:20.195,0:03:21.855
bapatean konortea galdu nuen,

0:03:21.855,0:03:24.601
hamaka batean esnatu nintzen[br]sei ordu beranduago,

0:03:24.601,0:03:27.025
eta Jainkoa nintzela [br]uste izan nuen bi egunez".

0:03:27.025,0:03:28.104
(Barreak)

0:03:28.104,0:03:30.137
Italiar kimikari batek hori irakurri,[br]eta zera esan zuen:

0:03:30.137,0:03:33.513
"Nik ez dut interesik[br]tximino-igelaren alderdi teologikoan.

0:03:33.513,0:03:36.348
Zer gertatzen da[br]odolaren presioaren aldaketarekin?".

0:03:36.348,0:03:38.232
Italiar kimikari hori

0:03:38.232,0:03:41.187
odolaren presio altua kontrolatzeko[br]tratamendu berri batekin lanean ari da,

0:03:41.187,0:03:44.277
tximino-igel berdearen azaleko[br]peptidoak oinarri dituena.

0:03:44.277,0:03:46.659
Beste zientzialari batzuk[br]botikek eragiten ez dioten

0:03:46.659,0:03:50.360
Staphylococcus aureus gaitzarentzat[br]sendabidea bilatzen dabiltza.

0:03:50.470,0:03:54.129
Ironikoa litzateke isolatutako indioak[br]eta euren igel magikoa

0:03:54.129,0:03:55.858
izatea sendabidea.

0:03:55.858,0:03:57.787
Amazonia ipar-mendebaldeko

0:03:57.787,0:04:01.110
aiahuaska xaman bat da hau,[br]eta yaye ospakizunean dago.

0:04:01.150,0:04:04.214
Behin Los Angelesera eraman nuen[br]erakunde bateko arduradunarengana,

0:04:04.214,0:04:07.632
euren kultura babesteko [br]dirulaguntzak lortzeko asmoz.

0:04:07.632,0:04:10.280
Arduradunak sendalariari begiratu[br]eta esan zion:

0:04:10.280,0:04:13.447
"Ez duzu medikuntza-ikasketarik,[br]ez da hala?"

0:04:13.447,0:04:15.127
Xamanak ezetz erantzun zion.

0:04:15.127,0:04:18.008
Orduan gizonak: "Tira, orduan[br]zer jakingo duzu zuk sendabideez".

0:04:18.008,0:04:19.972
Xamanak hari begiratu eta:

0:04:19.972,0:04:23.248
"Badakizu zer? Infekzio bat duzunean,[br]joan medikuarengana.

0:04:23.248,0:04:29.859
Baina gizakiaren arazoetariko asko[br]bihotzekoak, burukoak eta espirituarenak dira.

0:04:29.889,0:04:34.321
Mendebaldeko medikuntzak ez ditu[br]horiek ukitzen. Nik, sendatu egiten ditut".

0:04:34.361,0:04:38.550
(Txaloak)

0:04:38.550,0:04:42.358
Baina naturako botikei buruz ikastean[br]guztia ez da arrosa kolorekoa.

0:04:42.378,0:04:44.345
Hau Brazilgo sugegorri bat da.

0:04:44.345,0:04:47.603
Bere pozoia São Pauloko[br]unibertsitaten aztertu zuten,

0:04:47.603,0:04:51.084
eta inibitzaile entzimatikoak [br]egiteko erabili zen gero.

0:04:51.124,0:04:54.180
Hori da hipertentsioari aurre egiteko[br]tratamendurik aurreratuena.

0:04:54.180,0:04:56.084
Hipertentsioa da munduan [br]egunero gertatzen diren

0:04:56.084,0:04:58.458
heriotzen %10aren erantzulea.

0:04:58.458,0:05:00.542
Brazildar sugearen pozoinean

0:05:00.542,0:05:03.314
oinarritutako industriak[br]ia 1,7 bilioi €-ko balioa du,

0:05:03.314,0:05:06.288
eta Brazildarrek ez dute [br]zentimo bat ere jaso trukean.

0:05:06.288,0:05:10.986
Ezin dugu onartu [br]negozioak era horretan egitea.

0:05:11.056,0:05:14.670
Oihan tropikala Lurreko bizitzaren [br]adierazpen garbiena dela esan ohi da.

0:05:14.670,0:05:17.336
Surinamen badute [br]nik biziki maite dudan esaera bat:

0:05:17.336,0:05:22.925
Oihan tropikalak guk galdetu gabeko [br]galderen erantzunak gordetzen ditu.

0:05:22.955,0:05:26.042
Baina dakizuen moduan,[br]ezin azkarrago ari da desagertzen.

0:05:26.072,0:05:27.938
Hemen, Brazilen, Amazonian,

0:05:27.938,0:05:29.475
eta mundu osoan zehar.

0:05:29.525,0:05:31.855
Argazki hau [br]hegazkin txiki batetik atera nuen,

0:05:31.855,0:05:34.733
Mato Grosso estatuko [br]Xingu indigenen erreserbaren gainetik

0:05:34.733,0:05:37.502
pasatzean, hemendik ipar-mendebaldera.

0:05:37.532,0:05:39.725
Ikusten duzue non bizi diren indioak,

0:05:39.725,0:05:41.127
argazkiaren goiko erdian.

0:05:41.127,0:05:42.414
Erdialdeko lerroa

0:05:42.414,0:05:44.761
erreserbaren ekialdeko muga da.

0:05:44.761,0:05:48.239
Erditik gora, indioak; erditik behera, zuriak.

0:05:48.239,0:05:50.411
Erditik gora, sendagai miragarriak;

0:05:50.411,0:05:53.806
erditik behera, ipurdi mehardun[br]behi batzuk besterik ez;

0:05:53.806,0:05:57.469
erditik gora, oihanaren parte den[br]karbonoa lapurtzen diete;

0:05:57.469,0:06:00.273
erditik behera, karbonoa daukate airean,

0:06:00.273,0:06:02.546
klima-aldaketari eraginez.

0:06:02.546,0:06:05.184
Hain zuzen, basoen suntsiketa da

0:06:05.184,0:06:07.573
atmosferara karbono dioxidoa

0:06:07.573,0:06:10.461
askatzeko bigarren arrazoi nagusia.

0:06:10.491,0:06:12.427
Baina suntsiketari buruz ari garenez,

0:06:12.427,0:06:14.241
garrantzitsua da gogoan izatea

0:06:14.241,0:06:18.094
Amazonia dela [br]paisaia guztietan indartsuena.

0:06:18.094,0:06:20.626
Edertasunaren eta mirarien herria da.

0:06:20.626,0:06:23.117
Munduko hartz inurrijale handiena

0:06:23.117,0:06:25.065
oihan tropikalean bizi da,

0:06:25.065,0:06:27.538
eta 40 kg-tik gora pisatzen ditu.

0:06:27.538,0:06:29.519
Goliat tarantula txorizalea

0:06:29.519,0:06:31.467
munduko armiarmarik handiena da

0:06:31.467,0:06:33.368
eta hori ere Amazonian bizi da.

0:06:33.368,0:06:38.276
Harpia arranoak bi metrotik gorako[br]hego-zabalera dauka.

0:06:38.326,0:06:40.453
Eta kaiman beltza,

0:06:40.453,0:06:43.509
tonelada erdiko pisua izan dezakeena,

0:06:43.509,0:06:46.078
giza jalea dela diote.

0:06:46.078,0:06:49.648
Anakonda: sugerik handiena.

0:06:49.648,0:06:52.375
Kapibara: karraskaririk handiena.

0:06:52.375,0:06:54.037
Hemen, Brazilen, 91 kg-ko pisua

0:06:54.037,0:06:57.233
neurtu zioten ale bati.

0:06:57.383,0:07:00.028
Goazen izaki hauek bizi diren tokira,

0:07:00.028,0:07:01.864
Amazoniako ipar-ekialdera,

0:07:01.864,0:07:03.833
Akuriyo tribuaren bizilekura.

0:07:03.833,0:07:09.076
Kontaktatu gabeko herriek[br]rol mistiko eta ikonikoa

0:07:09.076,0:07:11.211
daukate gure irudimenean.

0:07:11.211,0:07:13.678
Hori da natura ondoen [br]ezagutzen duen jendea.

0:07:13.678,0:07:15.399
Hori da benetan naturarekin

0:07:15.399,0:07:18.387
erabateko harmonian bizi den jendea.

0:07:18.427,0:07:22.101
Gure estandarrak kontuan izanik,[br]batzuek primitibotzat hartuko lituzkete.

0:07:22.101,0:07:23.572
Surik pizten ez dakitela,

0:07:23.572,0:07:26.264
edo lehen aldiz kontaktuan [br]jarri zirenean behintzat ez zekitela.

0:07:26.264,0:07:28.668
Baina guk baino askoz hobeto[br]ezagutzen dute oihana.

0:07:28.668,0:07:31.452
Akuriyoek 35 hitz dauzkate "eztia" esateko,

0:07:31.452,0:07:33.882
eta beste indioek [br]miresmenez begiratzen diete,

0:07:33.882,0:07:37.687
erreinu esmeraldako[br]nagusiak balira bezala.

0:07:37.687,0:07:40.072
Hemen nire lagun Pohnay ikus dezakezue.

0:07:40.072,0:07:42.015
Ni nerabea nintzenean, eta Rolling Stones

0:07:42.015,0:07:44.749
rockeroen atzetik nenbilenean[br]nire jaioterri New Orleansen,

0:07:44.749,0:07:46.794
Pohnay oihaneko nomada bat zen,

0:07:46.794,0:07:49.291
Amazonia ipar-ekialdeko oihanetan

0:07:49.291,0:07:52.521
hara-honaka zebilena taldetxo batekin,

0:07:52.531,0:07:55.156
dibertsio bila, landare medizinalen bila,

0:07:55.156,0:07:56.333
emazte baten bila

0:07:56.333,0:07:58.441
eta beste talde nomada batzuen bila.

0:07:58.491,0:08:00.779
Baina Ponhay bezalako jendeak

0:08:00.779,0:08:02.712
guk ez dakigun gauza asko daki,

0:08:02.712,0:08:06.682
eta lezio ugari dauka[br]guri irakasteko.

0:08:06.682,0:08:10.230
Dena den, Amazoniako [br]oihaneko txoko gehienetan

0:08:10.230,0:08:12.037
ez da bizi indigenarik.

0:08:12.037,0:08:15.281
Hara joanez gero [br]zizelkatutako harkaitzak aurkituko dituzu,

0:08:15.281,0:08:17.860
jente indigenak, kontaktatu gabekoak,

0:08:17.860,0:08:21.550
harrizko aizkorak zorrozteko[br]erabilitako harkaitzak.

0:08:21.550,0:08:24.032
Behin batean dantza eta maitasuna [br]egiten zuten kultura haietatik,

0:08:24.032,0:08:26.203
jainkoei abesten zieten haietatik,

0:08:26.203,0:08:27.786
eta oihana gurtzen zutenetatik,

0:08:27.786,0:08:31.434
atzean ikusten diren harri markatuak[br]besterik ez dira geratzen.

0:08:31.434,0:08:34.004
Goazen mendebaldeko Amazoniara,

0:08:34.004,0:08:36.991
herri isolatuen epizentrora.

0:08:37.031,0:08:38.909
Puntu hauetako bakoitzak

0:08:38.909,0:08:41.422
kontaktatu gabeko tribu bana erakusten du.

0:08:41.422,0:08:46.380
Aipagarria dena zera da,[br]soilik kolonbiar Amazonian

0:08:46.381,0:08:49.762
14 edo 15 talde isolatu daudela.

0:08:49.792,0:08:51.654
Zergatik dauden isolatuta?

0:08:51.654,0:08:55.121
Badakite existitzen garela, badakite[br]mundu bat dagoela oihanetik haratago.

0:08:55.121,0:08:56.831
Erresistentzia-mota bat da haiena.

0:08:56.831,0:08:59.226
Isolatuta gelditzea erabaki dute,

0:08:59.226,0:09:01.999
euren ustez giza eskubide bat delako.

0:09:01.999,0:09:04.862
Zergatik ezkutatzen dira[br]gainerako gizakiengandik?

0:09:04.862,0:09:05.967
Hona hemen zergatia:

0:09:05.967,0:09:09.225
Alde batetik, 1492. urteak[br]eragina izan zuen, noski.

0:09:09.225,0:09:11.247
Baina XX. mendearen hasierako

0:09:11.247,0:09:13.372
kautxuaren sukarra [br]izan zen eragile nagusia.

0:09:13.372,0:09:14.722
Amazoniako oihaneko

0:09:14.722,0:09:16.628
kautxu naturalaren eskaria

0:09:16.628,0:09:19.672
urre-arrapalada baten[br]baliokide botanikoa izan zen.

0:09:19.672,0:09:21.678
Kautxua bizikleten gurpiletarako,

0:09:21.678,0:09:23.466
kautxua autoen gurpiletarako,

0:09:23.466,0:09:25.047
kautxua zeppelinetarako.

0:09:25.047,0:09:28.054
Kautxua lortzeko [br]lasterketa zoro bihurtu zen hura,

0:09:28.054,0:09:30.732
eta ezkerrean ikus dezakezuen [br]gizona, Julio Arana,

0:09:30.732,0:09:34.029
istorioko maltzurrenetariko bat dugu.

0:09:34.069,0:09:35.492
Bere menpekoek, bere enpresak

0:09:35.492,0:09:37.594
eta antzeko beste enpresek

0:09:37.594,0:09:41.039
orain ikusiko dituzuen[br]Witotoak eta beste zenbait indio

0:09:41.039,0:09:45.656
hil, sarraskitu, torturatu[br]edo sakailatu egin zituzten.

0:09:45.656,0:09:48.081
Gaur egun ere, oihanetik ateratzen badira

0:09:48.081,0:09:50.786
istorioa gutxitan amaitzen da ondo.

0:09:50.786,0:09:54.266
Hauek Nukak indioak dira, 80ko[br]hamarkadan kontaktuan jarri zirenak.

0:09:54.266,0:09:58.083
Urtebetera, 40 urtetik gorako guztiak[br]hil egin ziren.

0:09:58.083,0:10:00.415
Eta gogoratu alfabetatu [br]gabeko gizarteak direla.

0:10:00.415,0:10:02.305
Helduak dira gazteen liburutegiak.

0:10:02.305,0:10:04.163
Xaman bat hiltzen den aldiro,

0:10:04.163,0:10:07.042
liburutegi bat erre balitz bezala da.

0:10:07.042,0:10:09.538
Euren lurretatik alde egitera[br]behartuak izan dira.

0:10:09.538,0:10:13.761
Droga-trafikatzaileek[br]Nukaken lurrak hartu dituzte,

0:10:13.761,0:10:15.739
eta orain Nukakak eskale gisa bizi dira

0:10:15.739,0:10:18.981
Kolonbia ekialdeko parke publikoetan.

0:10:18.981,0:10:22.211
Nukak herritik hego-mendebaldera[br]eraman nahi zaituztet,

0:10:22.211,0:10:24.668
munduko paisaiarik ikusgarrienera:

0:10:24.668,0:10:26.891
Chiribiquete parke nazionalera.

0:10:26.891,0:10:28.740
Hiru tribu isolatu bizi ziren inguruan,

0:10:28.740,0:10:31.771
eta Kolonbiako gobernuari [br]eta lankideei esker

0:10:31.771,0:10:34.327
parkea askoz handiagoa da orain,

0:10:34.327,0:10:36.534
Maryland estatua baino handiagoa.

0:10:36.534,0:10:38.956
Aniztasun botanikoaren[br]altxor ezkutua da.

0:10:39.016,0:10:40.298
Nire maisu Richard Schultes-ek

0:10:40.298,0:10:42.390
1943an aztertu zuen lehen aldiz

0:10:42.390,0:10:43.880
botanikaren ikuspuntutik.

0:10:43.880,0:10:46.750
Hemen, Bell mendiaren gailurrean dago,

0:10:46.750,0:10:49.135
Karijona herriaren mendi sakratuan.

0:10:49.135,0:10:51.476
Utz iezadazue orain [br]Chiriquete gainean hegan egitea

0:10:51.476,0:10:53.345
zer den erakusten,

0:10:53.345,0:10:56.543
mundu galdu honetako mendiak[br]oraindik galduta daudela erakusten.

0:10:56.543,0:10:58.408
Zientzialari bat ere ez da egon[br]gailur horietan.

0:10:58.408,0:11:00.191
Egia esan, inor ez da egon[br]Bell mendiaren gailurrean

0:11:00.191,0:11:02.070
1943an Schultes igo zenetik.

0:11:02.070,0:11:04.622
Hemen geldituko gara, Bell mendia

0:11:04.622,0:11:07.070
irudiaren ezkerraldean dugula.

0:11:07.070,0:11:10.290
Ikus ezazue gaur nolako itxura daukan.

0:11:10.290,0:11:12.937
Ez da bakarrik aniztasun[br]botanikoaren altxor ezkutu bat,

0:11:12.937,0:11:15.715
ez da bakarrik [br]hiru tribu isolaturen etxea,

0:11:15.715,0:11:17.503
munduko aurrekoloniar artearen

0:11:17.503,0:11:20.828
gotorleku baliotsuena da:

0:11:20.828,0:11:23.367
200.000 margolan baino gehiago daude.

0:11:23.367,0:11:26.311
Thomas van der Hammen [br]holandar zientzialariak

0:11:26.311,0:11:31.697
Amazoniar oihan tropikaleko[br]Sixtoren kapera dela esan zuen.

0:11:31.697,0:11:34.461
Utz dezagun atzean Chiribiquete[br]eta goazen berriro

0:11:34.461,0:11:36.562
hego-ekialdera, kolonbiar Amazoniara.

0:11:36.562,0:11:39.584
Gogoratu kolonbiar Amazonia[br]Ingalaterra Berria baino handiagoa dela.

0:11:39.584,0:11:41.041
Amazonia oihan handia da,

0:11:41.041,0:11:42.732
eta zati handi bat Brazili dagokio,

0:11:42.732,0:11:43.968
baina ez guztia.

0:11:44.008,0:11:45.286
Goazen hegoaldera kolonbiar Amazoniako

0:11:45.286,0:11:47.435
bi parke nazionaletara,

0:11:47.435,0:11:49.571
Cahuinari eta Puré parkeetara;

0:11:49.571,0:11:51.469
eskuinaldean Brazilekiko muga dago.

0:11:51.469,0:11:53.843
Eremu hori kontaktatu gabeko

0:11:53.843,0:11:55.587
hainbat talde isolaturen etxea da.

0:11:55.587,0:11:58.206
Ondo begiratuz gero,[br]maloca edo etxe komunitarioen

0:11:58.206,0:11:59.807
teilatuak ikus daitezke,

0:11:59.807,0:12:01.978
eta aniztasun kulturala dagoela antzeman.

0:12:01.978,0:12:03.776
Izan ere, tribu desberdinetakoak dira.

0:12:03.776,0:12:06.340
Eremu hauek isolatuta badaude ere,

0:12:06.340,0:12:10.455
utz iezadazue erakusten kanpoko[br]mundua nola ari den indarrez sartzen.

0:12:10.455,0:12:13.776
Hemen ikusten dugu Putumayoko[br]merkataritza eta garraioaren gorakada.

0:12:13.776,0:12:15.756
Kolonbian gerra zibila baretzearekin batera

0:12:15.756,0:12:18.258
kanpoko mundua ate joka hasi zen.

0:12:18.258,0:12:21.120
Iparraldean legez kanpoko urre-meatzeak daude,

0:12:21.120,0:12:22.812
baita ekialdean, Brazil aldean ere.

0:12:22.812,0:12:26.452
Helburu komertzialdun[br]ehiza eta arrantza gehitu da.

0:12:26.452,0:12:29.509
Legez kanpoko zuhaitz-mozketa[br]hasi da hegoaldean.

0:12:29.509,0:12:32.114
Eta droga-trafikatzaileak[br]Brazilera igaro nahi dute

0:12:32.114,0:12:34.370
parkea zeharkatuz.

0:12:34.370,0:12:36.708
Iraganean hau zen indio isolatuekin

0:12:36.708,0:12:38.639
traturik ez izateko arrazoia.

0:12:38.639,0:12:40.613
Argazkia fokutik kanpo[br]dagoela irudituko zaizue,

0:12:40.613,0:12:43.899
presaka atera baitzuten.[br]Hemen duzue arrazoia:

0:12:43.899,0:12:46.416
(Barreak)

0:12:46.416,0:12:52.303
Brazildar Amazoniako — (Barreak)

0:12:52.303,0:12:54.823
Brazildar Amazoniako[br]hegazkinen tailer bat dirudi.

0:12:54.823,0:12:57.566
Habanako, Kubako, arte-erakusketa bat da,

0:12:57.566,0:12:59.653
Los Carpinteros taldearena.

0:12:59.653,0:13:03.804
Horrela adierazi dute zergatik ez dugun [br]muturrik sartu behar indio isolatuen bizitzan.

0:13:03.804,0:13:05.551
Baina mundua aldatzen ari da.

0:13:05.551,0:13:08.659
Hauek Mashco-Piro indioak dira,[br]Brazil eta Peru arteko mugan.

0:13:08.659,0:13:10.560
Ihes egin behar izan zuten oihanetik,

0:13:10.560,0:13:12.594
droga-trafikatzaileak eta egurketariak

0:13:12.594,0:13:14.902
jarraika zituztelako.

0:13:14.902,0:13:17.425
Eta Perun negozio [br]nazkagarri bat daukate,

0:13:17.425,0:13:19.245
giza safaria deiturikoa.

0:13:19.245,0:13:22.277
Talde isolatu batengana[br]eramaten zaituzte, argazkiak egitera.

0:13:22.277,0:13:25.583
Eta noski, arropa edo tresnak[br]ematen dizkiezunean

0:13:25.583,0:13:27.611
gaixotasunak ere pasatzen dizkiezu.

0:13:27.611,0:13:30.068
"Giza safari" deitzen diegu.

0:13:30.068,0:13:32.166
Hauek Peruko mugako indio batzuk dira;

0:13:32.166,0:13:35.784
misiolariek babestutako hegazkinak[br]euren gainean aritu ziren hegan,

0:13:35.784,0:13:38.575
indioengana iritsi eta[br]kristau bihurtu nahi baituzte.

0:13:38.575,0:13:40.560
Badakigu nola amaituko den kontua.

0:13:40.560,0:13:42.284
Zer egin dezakegu?

0:13:42.284,0:13:44.840
Kontaktatutako tribuei[br]teknologia aurkeztu,

0:13:44.840,0:13:46.612
baina ez kontaktatu gabekoei;

0:13:46.612,0:13:49.835
eta betiere kulturarekin kontu handiz jokatuz.

0:13:49.875,0:13:53.211
Hori da xamanen antzinako jakintza

0:13:53.211,0:13:56.547
eta XXI. mendeko teknologia [br]batzeko modurik egokiena.

0:13:56.637,0:13:59.728
Jada 30 tribu baino gehiagorekin egin dugu;

0:13:59.728,0:14:02.862
arbasoen oihaneko[br]28 milioi hektarea baino gehiagoren

0:14:02.862,0:14:06.675
babesa taxutu, kudeatu eta hobetu dugu.

0:14:06.675,0:14:11.968
(Txaloak)

0:14:11.968,0:14:15.050
Horri esker, indioek euren etorkizun kulturala

0:14:15.050,0:14:18.577
eta ingurunea kontrola dezakete.

0:14:18.577,0:14:21.146
Gainera, zaintza-etxeak[br]eraikitzen dituzte,

0:14:21.146,0:14:23.132
kanpotarrak sar ez daitezen.

0:14:23.212,0:14:25.511
Indio horiek basozain izaten ikasi dute,

0:14:25.511,0:14:26.867
baita mugak patruilatzen

0:14:26.867,0:14:29.948
eta kanpoko mundua urrun mantentzen ere.

0:14:29.948,0:14:32.707
Argazki honek benetako kontaktua erakusten du.

0:14:32.707,0:14:34.614
Chitonahua indioak dira,

0:14:34.614,0:14:36.617
Brazil eta Peru arteko mugakoak.

0:14:36.617,0:14:38.321
Oihanetik irten dira

0:14:38.321,0:14:40.062
laguntza eske.

0:14:40.062,0:14:41.468
Tirokatuak izan dira,

0:14:41.468,0:14:44.205
malokak edo etxe komunitarioak erre dizkiete,

0:14:44.205,0:14:46.708
eta euretariko batzuk [br]sarraskian hil dituzte.

0:14:46.708,0:14:52.444
Kontaktatu gabeko jendea akabatzeko[br]arma automatikoak erabiltzea

0:14:52.444,0:14:57.196
gaur egun munduan giza eskubideak[br]urratzeko modurik zital eta ankerrena da,

0:14:57.196,0:14:59.671
eta amaitu egin behar du.

0:14:59.671,0:15:06.205
(Txaloak)

0:15:06.205,0:15:08.928
Baina beste zerbait esanez amaitu nahi nuke.

0:15:08.928,0:15:11.792
lan hau atsegina izan daiteke espiritualki,

0:15:11.792,0:15:14.816
baina zaila eta arriskutsua ere bada.

0:15:14.846,0:15:17.538
Nire bi lankide [br]orain dela gutxi hil dira

0:15:17.538,0:15:19.903
hegazkin txiki baten istripuan.

0:15:19.903,0:15:21.681
Oihanarentzat lanean ari ziren,

0:15:21.681,0:15:24.429
kontaktatu gabeko tribuak babestu nahian.

0:15:24.429,0:15:26.366
Beraz, funtsean, galdera honakoa da:

0:15:26.366,0:15:28.191
zer ekarriko digu etorkizunak?

0:15:28.191,0:15:30.288
Hauek Brazilgo Urayak dira.

0:15:30.288,0:15:31.969
Zer ekarriko die etorkizunak?

0:15:31.969,0:15:34.640
Eta zer ekarriko digu guri?

0:15:34.640,0:15:36.951
Pentsa dezagun beste era batean.

0:15:36.951,0:15:38.918
Sor dezagun mundu hobe bat.

0:15:38.918,0:15:40.747
Klima aldatzera baldin badoa,

0:15:40.747,0:15:43.996
izan dadila hoberako aldaketa,[br]ez txarrerakoa.

0:15:44.116,0:15:48.177
Bizi gaitezen [br]luxuzko landaretzadun mundu batean,

0:15:48.177,0:15:50.834
herri isolatuak isolatuta mantenduko diren

0:15:50.834,0:15:52.044
mundu batean

0:15:52.044,0:15:53.930
eta haiek horrela erabakiz gero

0:15:53.930,0:15:55.929
euren misterioa eta jakintza

0:15:55.929,0:15:57.202
mantenduko duten

0:15:57.202,0:15:59.248
mundu batean.

0:15:59.808,0:16:01.133
Bizi gaitezen

0:16:01.133,0:16:04.338
xamanak oihanean bizi diren mundu batean,

0:16:04.338,0:16:07.167
eta landare mistikoak eta igel sakratuak

0:16:07.167,0:16:09.751
sendagai gisa erabiltzen dituzten

0:16:09.751,0:16:11.488
mundu batean.

0:16:11.578,0:16:13.135
Mila esker, berriro ere.

0:16:13.135,0:16:17.372
(Txaloak)