WEBVTT

00:00:01.295 --> 00:00:02.921
Bonan tagon!

00:00:03.340 --> 00:00:05.889
Ĉu vi estas maldormaj?

00:00:06.679 --> 00:00:08.983
Oni forprenis mian nometikedon,
sed jen demando por vi:

00:00:09.183 --> 00:00:11.773
Ĉu iu, ĉi tie, skribis sian nomon
en la araba?

00:00:11.900 --> 00:00:17.294
Ĉu iu? Neniu?
Bone, ne gravas.

00:00:17.529 --> 00:00:21.492
Iam, antaŭ nelonge,

00:00:21.632 --> 00:00:26.014
kune kun amiko, mi volis mendi manĝaĵon
en iu restoracio.

00:00:26.477 --> 00:00:29.997
Al la kelnero mi diris:

00:00:30.087 --> 00:00:32.959
"Ĉu vi havas menuon?"
uzante la araban vorton.

00:00:33.683 --> 00:00:37.443
Li rigardis min strange,
kvazaŭ li misaŭdis.

00:00:37.633 --> 00:00:39.706
Li respondis: "Sorry?"

00:00:40.132 --> 00:00:43.550
Mi repetis arabe:
"La menuon, mi petas."

00:00:44.110 --> 00:00:47.403
Li rebatis:
"Ĉu vi ne scias kiel ĝi nomiĝas?"

00:00:47.714 --> 00:00:49.008
"Ja scias mi."

00:00:49.133 --> 00:00:52.618
Li diris: "Ne! ĝi nomiĝas "menu" (angle),
aŭ "menu" (france)."

00:00:52.688 --> 00:00:54.613
Ĉu bonas mia franca prononco?

00:00:54.663 --> 00:00:57.053
"Venu, venu, servu tiun ĉi!"
li fine diris.

00:00:57.123 --> 00:01:01.358
Li ŝajnis naŭzita parolante al mi,
kvazaŭ li estis pensanta:

00:01:01.458 --> 00:01:05.400
"Eĉ se ŝi estus la tutlasta ino sur la Tero,
mi ŝin senhesite ignorus!"

00:01:05.450 --> 00:01:07.507
Kion signifas
diri "menuon" en la araba?

00:01:07.578 --> 00:01:15.583
Tiu vorto igis junan Libanulon
taksi samlandaninon neprogresema

00:01:16.323 --> 00:01:18.350
kaj nescia.

00:01:18.820 --> 00:01:23.996
Kiel ŝi povas paroli tiele?

00:01:24.346 --> 00:01:27.031
Tiumomente, mi komencis pripensi.

00:01:27.059 --> 00:01:28.107
Tio kolerigis min,

00:01:28.152 --> 00:01:29.236
sendube vundis min!

00:01:29.326 --> 00:01:32.391
Ĉu oni malpermesas min paroli 
mian propran lingvon en mia hejmlando?

00:01:32.441 --> 00:01:34.312
Kie povus okazi tielaĵo?

00:01:34.392 --> 00:01:37.672
Kiel ĝi povis estiĝi?

00:01:37.732 --> 00:01:41.504
Nu, pri tiu punkto,
estas multaj homoj kiel mi,

00:01:41.674 --> 00:01:45.082
kiuj dum siaj vivoj atingas fazon,
en kiu ili pretas nevolonte forlasi

00:01:45.132 --> 00:01:47.420
ĉion, kio devenas de la pasinteco,

00:01:47.420 --> 00:01:49.559
nur por ke ili povas diri sin modernaj

00:01:49.699 --> 00:01:51.840
kaj civilizitaj.

00:01:51.920 --> 00:01:54.745
Ĉu mi devus forgesi mian kulturon, pensojn,

00:01:54.835 --> 00:01:59.440
intelekton kaj ĉiujn memoraĵojn?

00:01:59.690 --> 00:02:02.995
Niaj infanmemoraĵoj estas eble
la plej bonaj, kiujn ni havas pri la milito!

00:02:03.118 --> 00:02:08.303
Ĉu mi devus forgesi ĉion, 
kion mi lernis en la araba, nur por konformiĝi?

00:02:08.423 --> 00:02:11.588
Por esti unu el ili?

00:02:11.878 --> 00:02:14.022
Ĉu logike?

00:02:14.132 --> 00:02:17.690
Malgraŭ ĉio, 
mi strebis kompreni lin.

00:02:17.780 --> 00:02:23.946
Mi ne volis juĝi lin tiel kruele,
kiel li juĝis min.

00:02:23.946 --> 00:02:27.712
La araba lingvo 
ne sufiĉas por la bezonoj hodiaŭaj.

00:02:27.902 --> 00:02:29.694
Ne estas lingvo por scienco,

00:02:29.764 --> 00:02:31.215
esplorado, ne estas

00:02:31.275 --> 00:02:33.234
lingvo kutima en universitatoj,

00:02:33.294 --> 00:02:35.374
lingvo kutima en la laborejo,

00:02:35.694 --> 00:02:41.798
lingvo, kiun ni uzus por
esplorprojekto progresema,

00:02:41.888 --> 00:02:44.555
kaj tute ne lingvo 
uzita en flughaveno.

00:02:44.555 --> 00:02:47.360
Se ni uzus ĝin tie,
oni tuj pripalpserĉus nin.

00:02:48.780 --> 00:02:52.328
Kie ĝi estas uzebla, tiam?
Jen demando por ni ĉiuj!

00:02:52.408 --> 00:02:55.980
Nu, vi volas, ke ni uzu la araban...
Sed kie do?

00:02:56.660 --> 00:02:59.130
Jen unu realo nia.

00:02:59.240 --> 00:03:04.488
Sed estas alia realo, pli grava,
kiun ni devus pripensi.

00:03:04.878 --> 00:03:07.807
La araba estas nia patrolingvo.

00:03:07.867 --> 00:03:13.692
Laŭ esploroj, la estreco de fremdaj lingvoj postulas estrecon de la patrolingvo.

00:03:13.718 --> 00:03:17.214
Estreco de la patrolingvo estas antaŭkondiĉo 
por kreiva esprimeco en aliaj lingvoj.

00:03:17.679 --> 00:03:24.344
Kiel?

00:03:24.514 --> 00:03:25.819
Ĝibran Ĥalil Ĝibran.

00:03:26.199 --> 00:03:27.899
Kiam li komencis verkadi,
li uzis la araban.

00:03:28.489 --> 00:03:32.390
Liaj ideoj, lia imagpovo, lia filosofio

00:03:32.540 --> 00:03:38.872
devenis tute de tiu knabeto 
el la vilaĝo

00:03:39.122 --> 00:03:42.589
kie li kreskis,
flarante specifajn odorojn,

00:03:42.869 --> 00:03:44.980
aŭdante specifajn voĉojn,

00:03:45.150 --> 00:03:46.361
kaj pensante specifajn pensojn.

00:03:46.421 --> 00:03:47.986
Do kiam li komencis verki angle
li jam havis solidan fundamenton.

00:03:48.206 --> 00:03:52.787
Eĉ angle,

00:03:52.917 --> 00:03:55.185
kiam oni legas lin angle,
oni retrovas la samajn odorojn,

00:03:55.265 --> 00:03:58.976
la samajn sentojn.

00:03:59.157 --> 00:04:00.871
Eblas imagi lin 
verkante en la angla,

00:04:01.147 --> 00:04:04.733
tiun saman knabeton
el iu Libana monta vilaĝo.

00:04:04.813 --> 00:04:10.077
Jen do ekzemplo neniel pridisputinda.

00:04:10.730 --> 00:04:17.091
Due, oni ofte diras,
ke por mortigi nacion,

00:04:17.401 --> 00:04:21.981
la nura maniero,

00:04:22.060 --> 00:04:24.841
estas mortigi ĝian lingvon.

00:04:25.006 --> 00:04:26.465
Tiun fakton disvolvigitaj socioj 
tute prikonscias.

00:04:26.875 --> 00:04:31.995
Germanoj, Francoj, Japanoj, Ĉinoj,
ĉiuj estas konsciaj pri tio.

00:04:32.352 --> 00:04:38.666
Jen kial ili perleĝe 
protektas siajn lingvojn.

00:04:38.876 --> 00:04:42.712
Ili faras ilin sakraĵoj.

00:04:42.842 --> 00:04:45.243
Jen kial ili uzas ilin ĉiumaniere,
kaj multpagas por disvolvigi ilin.

00:04:45.323 --> 00:04:50.830
Ĉu ni estas pli astutaj ol ili?

00:04:51.340 --> 00:04:53.706
Kompreneble,

00:04:54.116 --> 00:04:55.116
ni ne estas parto de la plej modernaj landoj,

00:04:55.122 --> 00:04:56.949
tia aŭdaca pensmaniero 
ankoraŭ ne trafis nin,

00:04:56.949 --> 00:04:59.167
sed ni devus strebi
samniveliĝi kun ili.

00:04:59.257 --> 00:05:01.901
Landoj, kiuj antaŭe estis je nia nivelo,
sed firmdecidis disvolviĝi,

00:05:03.181 --> 00:05:07.224
faras esplorojn,

00:05:07.514 --> 00:05:08.950
kaj sukcesas samniveliĝi,

00:05:09.100 --> 00:05:10.933
landoj kiel Turkio, Malajzio k.a.,

00:05:10.994 --> 00:05:13.773
kunportas siajn lingvojn
dum ili supreniras la progresmonton,

00:05:13.933 --> 00:05:17.604
kaj protektas ilin kvazaŭ diamantoj,

00:05:17.724 --> 00:05:21.011
kaj vartas ilin.

00:05:21.131 --> 00:05:22.640
Ĉar se vi aĉetas aĵon 
el Turkio aŭ aliloke

00:05:22.690 --> 00:05:26.940
kaj la etiketo estas ne en la turka,

00:05:27.030 --> 00:05:29.106
nacia varo ĝi ne estas.

00:05:29.616 --> 00:05:32.065
Ĝi ne estis farita en la lando mem.

00:05:32.195 --> 00:05:34.778
La aĉetinto estas ne plu faranto,

00:05:35.168 --> 00:05:37.640
li nur aĉetas, kiel ni, 
plejofte.

00:05:37.800 --> 00:05:43.153
Do por esti novigantoj kaj produktantoj,
ili nepre protektis siajn lingvojn.

00:05:43.463 --> 00:05:49.334
Se mi diras: "Libereco, memregadeco,
sendependeco" en la araba,

00:05:51.187 --> 00:05:55.521
pri kio mi memorigas vin?

00:05:56.101 --> 00:05:58.555
Ĝi neniel eĥas ĉe vi, ĉu?

00:06:00.625 --> 00:06:02.241
Ne gravas, kiu diris la vortojn
nek kiel aŭ kial.

00:06:02.819 --> 00:06:06.520
Lingvoj ne utilas nur por konversacii,
ne estas nur elbuŝigitaj vortoj.

00:06:07.580 --> 00:06:13.658
Ili korespondas al specifaj periodoj 
el niaj vivoj,

00:06:13.798 --> 00:06:18.500
kaj al terminaroj
ligitaj al niaj emocioj.

00:06:18.690 --> 00:06:23.723
Kiam oni diras:
"Libereco, memregadeco, sendependeco"

00:06:23.723 --> 00:06:26.155
ĉiu el vi bildigas ion specifan
en via menso,

00:06:26.155 --> 00:06:29.565
specifajn emociojn

00:06:29.778 --> 00:06:32.374
pri specifa tago
en specifa historiperiodo.

00:06:32.444 --> 00:06:35.001
Lingvoj estas ne unu, du
aŭ tri vortoj aŭ literoj kunigitaj.

00:06:35.121 --> 00:06:38.425
Estas interna ideo, kiu rilatas
al nia maniero pensi,

00:06:38.765 --> 00:06:41.339
kaj vidi la aliajn.

00:06:41.339 --> 00:06:47.003
Kio estas nia intelekto?

00:06:47.003 --> 00:06:48.707
Kiel scii, ĉu la alia 
ja komprenas vin?

00:06:48.977 --> 00:06:51.499
Se mi dirus: "Freedom, sovereignty,
independence",

00:06:51.639 --> 00:06:59.368
aŭ se via filo alparolus vin kaj dirus:

00:07:00.164 --> 00:07:02.153
"Paĉjo, ĉu vi travivis la periodon,
kiam uziĝis la slogano "Freedom"?

00:07:02.265 --> 00:07:06.851
Kion vi sentus?

00:07:06.971 --> 00:07:08.651
Se problemon vi ne vidas,

00:07:09.741 --> 00:07:13.465
mi tuj eliru la scenejon,
ĉar mi parolas vane.

00:07:13.665 --> 00:07:17.144
Esprimoj tiaj memorigas nin pri specifaj ideoj.

00:07:17.334 --> 00:07:22.600
Francparolanta amikino mia 
edzigis Francon.

00:07:23.250 --> 00:07:28.586
Iam, mi demandis al ŝi, kiel iras ŝian geedziĝon.

00:07:28.946 --> 00:07:32.163
"Ĉio glatas", diris ŝi,

00:07:32.253 --> 00:07:33.789
"sed iam mi pasigis tutan nokton
provante traduki

00:07:33.921 --> 00:07:38.370
la sencon de 'toqborni' en la francan".

00:07:38.370 --> 00:07:40.970
(Ridoj)

00:07:40.970 --> 00:07:42.359
(Aplaŭdoj)

00:07:42.385 --> 00:07:45.495
La malfeliĉulino faris la eraron diri
"toqborni" al li,

00:07:50.013 --> 00:07:53.363
kaj devis pasigi tutan nokton 
klarigi la esprimon.

00:07:53.483 --> 00:07:56.335
Li estis ege konsternigita... 
Kia krueleco!

00:07:56.335 --> 00:07:59.863
Ĉu ŝi volas sinmortigi?

00:08:00.093 --> 00:08:01.779
"Enterigu min"?

00:08:02.369 --> 00:08:04.585
Estas nur unu el multaj ekzemploj.

00:08:05.085 --> 00:08:07.533
Ni kune konstatis, ke ŝi ne povas diri 
tiun esprimon al sia edzo,

00:08:07.623 --> 00:08:10.772
ĉar ĝi estas nekomprenebla de li,

00:08:10.772 --> 00:08:13.461
kaj prave;
lia pensmaniero malsamas.

00:08:13.461 --> 00:08:16.382
Ŝi ankaŭ rakontis: 
"Fajruz ni aŭskultas kune,

00:08:16.862 --> 00:08:20.176
kaj iun vesperon,
mi provis traduki por li,

00:08:20.446 --> 00:08:24.861
por ke li sentu tion, kion mi sentas 
aŭsukultante al Fajruz".

00:08:24.991 --> 00:08:28.250
La kompatindulino provis francigi:

00:08:28.310 --> 00:08:30.500
"El ili mi etendis la manojn 
kaj ŝtelis vin --"

00:08:30.590 --> 00:08:34.695
(Ridoj)

00:08:34.755 --> 00:08:35.830
Kaj jen la stumbligaĵo:

00:08:36.000 --> 00:08:37.405
"Sed vi apartenas al ili,
kaj mi reprenis la manojn kaj lasis vin".

00:08:37.405 --> 00:08:41.500
Traduku tion por mi.

00:08:41.500 --> 00:08:42.616
(Ridoj)

00:08:42.765 --> 00:08:44.080
Traduku tion por mi.

00:08:44.140 --> 00:08:51.674
(Aplaŭdoj)

00:08:51.804 --> 00:08:55.849
Do, kion ni faris 
por protekti la araban?

00:08:56.129 --> 00:08:59.265
Ni faris tiun problemon 
socia zorgado,

00:08:59.495 --> 00:09:02.199
kaj starigis kampanjon por protekti la araban.

00:09:02.279 --> 00:09:05.594
Malgraŭ ke multaj diris: 
"Kiucele havigi al vi penon tian?

00:09:05.644 --> 00:09:08.677
Forgesu pri tio kaj amuziĝu".

NOTE Paragraph

00:09:08.717 --> 00:09:10.254
Nenia problemo!

00:09:10.434 --> 00:09:13.527
La kampanjo por protekti la araban 
uzis sloganon, kiu diris:

00:09:13.527 --> 00:09:16.360
"Mi alparolas vin oriente,
sed vi respondas okcidente".

00:09:16.620 --> 00:09:23.928
Ni ne diris:
"Ne! Ni rifuzas tion aŭ tion ĉi".

00:09:24.188 --> 00:09:29.053
Ni elektis alian stilon, 
por ke oni komprenu nin.

00:09:29.203 --> 00:09:32.647
Kaj kiam oni parolas al mi tiel,
mi malŝatas la araban.

00:09:32.947 --> 00:09:34.279
Ni diras --

00:09:34.359 --> 00:09:37.181
(Aplaŭdoj)

00:09:37.271 --> 00:09:39.653
Ni volas ŝanĝi nian realon,

00:09:39.703 --> 00:09:44.385
kaj konvinki per maniero konforma 
al niaj revoj, niaj aspiroj kaj nia ĉiutaga vivo.

00:09:44.655 --> 00:09:49.950
Per maniero, kiu similas al ni 
kaj pensas kiel ni.

00:09:49.950 --> 00:09:52.823
Tiukiale, "Mi alparolas vin oriente,
sed vi respondas okcidente"

00:09:52.823 --> 00:09:54.476
estis ja trafe.

00:09:54.476 --> 00:09:58.169
Io plej facila,
tamen kreiva kaj persvadiva.

00:09:58.579 --> 00:10:01.677
Poste,
ni starigis alian kampanjon

00:10:02.277 --> 00:10:05.685
per leteroj sternitaj surteren.

00:10:05.795 --> 00:10:08.104
Vi vidas ekzemplon ekstere,

00:10:08.284 --> 00:10:12.666
iun leteron kadritan 
de nigra kaj flava glubendo,

00:10:12.666 --> 00:10:15.508
kiu diras: "Ne mortigu vian lingvon!"

00:10:15.508 --> 00:10:19.122
Kial? Serioze, ne mortigu vian lingvon.

00:10:19.212 --> 00:10:22.126
Ni devus ja ne mortigi nian lingvon.

00:10:22.266 --> 00:10:27.304
Se ni mortigus ĝin,
neprus trovi identecon.

00:10:27.424 --> 00:10:29.313
Neprus trovi ekzistadon.

00:10:29.383 --> 00:10:31.698
Ni devus reveni al la komenco.

00:10:31.768 --> 00:10:38.260
Tio transas nur maltrafi nian ŝancon 
esti modernaj kaj civilizitaj.

00:10:39.260 --> 00:10:45.200
Poste, ni publikigis fotojn 
de gejunuloj portantaj arabajn literojn.

00:10:45.620 --> 00:10:48.133
Fotoj de "cool" genujuloj.

00:10:48.263 --> 00:10:50.424
Ja "cool" ni estas!

00:10:50.904 --> 00:10:55.198
Kaj al ĉiuj, kiuj diros:
"Ha! Vi ĵus uzis anglan vorton!"

00:10:55.278 --> 00:10:59.070
Mi respondos,
"Ne! Mi alproprigas al mi la vorton 'cool'".

00:10:59.120 --> 00:11:02.865
Obĵetu kion ajn vi volas,
sed donu al mi vorton pli bonan,

00:11:02.895 --> 00:11:05.531
kiu pli bone rilatas al la mondo.

00:11:05.591 --> 00:11:07.565
Mi ne ĉesos diri "Internet"

00:11:07.565 --> 00:11:10.389
Mi ne diros:
"Mi iras en la Tut-Tera Teksaĵo"

00:11:10.399 --> 00:11:12.175
(Ridoj)

00:11:12.175 --> 00:11:15.446
Ne rilatas al ni!
Ni ne mensogu al ni mem.

00:11:15.686 --> 00:11:19.355
Sed por atingi tiun punkton,
ni devas esti konvinkitaj,

00:11:19.885 --> 00:11:22.020
ke ni ne permesu 
al iu pli granda, aŭ al iu

00:11:22.020 --> 00:11:25.356
kiu pensas rajti estri nin 
lingvo-rilate,

00:11:25.356 --> 00:11:30.815
kontroli nin, aŭ igi nin pensi kaj senti 
kion ajn li volas.

00:11:31.685 --> 00:11:35.443
Kreivo estas neceso.

00:11:35.653 --> 00:11:38.213
Se ni ne povas atingi la foran spacon
aŭ fari raketon, ktp,

00:11:38.213 --> 00:11:40.113
ni estu kreivaj.

00:11:40.113 --> 00:11:43.880
Tiun momenton mem, ĉiu el vi 
estas kreiva projekto.

00:11:43.950 --> 00:11:46.468
La kreivo de via patrolingvo 
estas la vojo.

00:11:46.798 --> 00:11:50.244
Ni eku je tiu momento.

00:11:50.534 --> 00:11:52.536
Ni verku romanon
aŭ faru mallongan kinaĵon.

00:11:52.596 --> 00:11:55.874
Simpla romano tutmondigus nin denove.

00:11:55.934 --> 00:11:59.700
Ĝi denove unuarangigus la araban.

00:12:00.380 --> 00:12:04.231
Ne pravas, ke ne estas solvo;
solvo estas ja!

00:12:04.231 --> 00:12:08.230
Sed tion ni devas scii, konvinkiĝi ke solvo ekzistas,

00:12:08.230 --> 00:12:11.229
ke estas nia devo
esti parto de tiu solvo.

00:12:11.929 --> 00:12:14.716
Konklude, kion vi povas fari hodiaŭ?

00:12:14.836 --> 00:12:18.000
Nu, pepadoj... Kiu ĉi tie pepadas?

00:12:20.060 --> 00:12:25.335
Mi petas... petegas vin,
kvankam mia tempo estas preskaŭ finita,

00:12:25.430 --> 00:12:30.487
en la araba, la angla, la franca aŭ la ĉina.

00:12:30.577 --> 00:12:36.158
Sed ne skribu en la araba 
per latinaj literoj miksitaj kun numeroj!

00:12:36.298 --> 00:12:40.358
(Aplaŭdoj)

00:12:40.408 --> 00:12:43.556
Kia katastrofo!
Tio estas ne lingvo.

00:12:43.866 --> 00:12:47.412
Estas la virtuala lingvo 
de virtuala mondo.

00:12:47.562 --> 00:12:50.244
Ne facilas reveni 
el tia mondo kaj disvolviĝi.

00:12:50.724 --> 00:12:52.806
Jen la unua afero farebla.

00:12:52.896 --> 00:12:55.499
Due, multaj aliaj faroj
entrepreneblas.

00:12:55.499 --> 00:12:57.904
Ni estas ĉi tie hodiaŭ 
ne por konvinki unujn la aliajn.

00:12:57.904 --> 00:13:01.438
Ni volas priatentigi la neceson 
protekti nian lingvon.

00:13:01.438 --> 00:13:04.313
Nun, jen sekreto.

00:13:05.303 --> 00:13:10.490
Bebo rekonas sian patron unue

00:13:10.490 --> 00:13:12.557
per lia lingvo.

00:13:12.557 --> 00:13:17.716
Kiam naskiĝos mian filinon, mi diros al ŝi:
"Jen via patro, kara".

00:13:17.796 --> 00:13:22.324
Mi ne diros: 
"This is your dad, honey".

00:13:22.585 --> 00:13:25.770
Ĉe la supermerkato,
mi promesis al mia filino Noor,

00:13:25.770 --> 00:13:27.986
ke se iam ŝi diras:
"Dankon" en la araba,

00:13:28.086 --> 00:13:32.753
Mi ne respondos: "Dis: 'Merci, Maman'",
esperante, ke neniu aŭdis ŝin.

00:13:32.813 --> 00:13:35.900
(Aplaŭdoj)

00:13:43.980 --> 00:13:48.877
Ni forigu tiun kulturan malestimon.

00:13:49.297 --> 00:13:52.343
(Aplaŭdoj)