1
00:00:00,741 --> 00:00:02,383
Spavanje.

2
00:00:02,383 --> 00:00:05,204
U tome provodimo trećinu svog života,

3
00:00:05,204 --> 00:00:08,525
ali da li iko od nas zna o čemu se tu
zapravo radi?

4
00:00:08,525 --> 00:00:10,740
Prije 2000 godina, Galen,

5
00:00:10,740 --> 00:00:12,880
jedan od najistaknutijih istraživača
medicine

6
00:00:12,880 --> 00:00:13,939
antičkog doba

7
00:00:13,939 --> 00:00:16,258
predložio je da motivaciona snaga
našeg mozga,

8
00:00:16,258 --> 00:00:19,620
njegovi sokovi, u budnom stanju

9
00:00:19,620 --> 00:00:22,190
protiču kroz sve druge dijelove tijela

10
00:00:22,190 --> 00:00:26,204
i animiraju ih, ali time iscrpljuju mozak.

11
00:00:26,204 --> 00:00:27,820
Galen je pomislio da dok spavamo

12
00:00:27,820 --> 00:00:30,358
sva ta vlažnost koja je ispunila ostatak
tijela

13
00:00:30,358 --> 00:00:32,102
naglo bi se vratila

14
00:00:32,102 --> 00:00:33,913
i hidrirala mozak

15
00:00:33,913 --> 00:00:36,459
i osvježila um.

16
00:00:36,459 --> 00:00:38,880
Nama to sada zvuči baš smiješno,

17
00:00:38,880 --> 00:00:40,921
ali Galen je prosto pokušao da
objasni

18
00:00:40,921 --> 00:00:42,528
nešto vezano za san

19
00:00:42,528 --> 00:00:45,185
sa čime se susrećemo svaki dan.

20
00:00:45,185 --> 00:00:47,109
Na osnovu svog iskustva, svi znamo

21
00:00:47,109 --> 00:00:49,821
da nam san razbistruje um

22
00:00:49,821 --> 00:00:51,283
i nedostatak istog

23
00:00:51,283 --> 00:00:54,210
čini naš um mutnim.

24
00:00:54,210 --> 00:00:56,722
Iako se danas zna mnogo više o snu

25
00:00:56,722 --> 00:00:58,526
nego kad je Galen bio živ,

26
00:00:58,526 --> 00:01:01,406
još uvijek ne znamo zašto san

27
00:01:01,406 --> 00:01:04,035
pored svih drugih aktivnosti, ima
nevjerovatnu

28
00:01:04,035 --> 00:01:06,754
iscjeliteljsku moć nad našim umom.

29
00:01:06,754 --> 00:01:08,254
Danas želim da vam pričam

30
00:01:08,254 --> 00:01:09,610
o nedavnom istraživanju

31
00:01:09,610 --> 00:01:12,368
koje možda rasvijetli ovo pitanje.

32
00:01:12,368 --> 00:01:15,573
Otkrili smo da je san zapravo

33
00:01:15,573 --> 00:01:17,946
takoreći elegantno rješenje

34
00:01:17,946 --> 00:01:21,010
za neke od najosnovnijih potreba mozga,

35
00:01:21,010 --> 00:01:22,469
jedinstven način na koji mozak

36
00:01:22,469 --> 00:01:25,292
odgovara na velike zahtijeve i finese

37
00:01:25,292 --> 00:01:30,291
koje ga razdvajaju od ostalih organa
tijela.

38
00:01:30,291 --> 00:01:33,346
Skoro sva biologija koju posmatramo

39
00:01:33,346 --> 00:01:35,800
može se okarakterisati kao niz
problema

40
00:01:35,800 --> 00:01:37,841
i odgovarajućih rješenja.

41
00:01:37,841 --> 00:01:41,321
Prvi problem koji svaki organ mora da
riješi

42
00:01:41,321 --> 00:01:43,819
je konstantna opskrba svih tih ćelija

43
00:01:43,819 --> 00:01:45,560
hranjivim materijama.

44
00:01:45,560 --> 00:01:48,138
To je posebno bitno za mozak.

45
00:01:48,138 --> 00:01:50,355
Njegova intenzivna električna aktivnost
crpi

46
00:01:50,355 --> 00:01:53,213
četvrtinu ukupne energije tijela

47
00:01:53,213 --> 00:01:54,843
iako mozak zauzima

48
00:01:54,843 --> 00:01:58,180
samo oko 2 procenta tjelesne mase.

49
00:01:58,180 --> 00:01:59,792
Krvotok rješava

50
00:01:59,792 --> 00:02:02,223
problem dostave hranjivih materija

51
00:02:02,223 --> 00:02:04,763
šaljući krvne sudove da obskrbe tim
materijama

52
00:02:04,763 --> 00:02:08,106
i kiseonikom svaki pedalj našeg tijela.

53
00:02:08,106 --> 00:02:11,120
To možete vidjeti na ovom snimku.

54
00:02:11,120 --> 00:02:12,702
Ovdje su prikazani krvni sudovi

55
00:02:12,702 --> 00:02:15,597
u mozgu živog miša.

56
00:02:15,597 --> 00:02:18,117
Krvni sudovi formiraju složenu mrežu

57
00:02:18,117 --> 00:02:20,465
koja ispunjava čitavu zapreminu mozga.

58
00:02:20,465 --> 00:02:22,266
Oni počinju na površini mozga

59
00:02:22,266 --> 00:02:25,147
a onda zadiru u samo tkivo.

60
00:02:25,147 --> 00:02:27,508
Dok se šire, opskrbljuju svaku moždanu
ćeliju


61
00:02:27,508 --> 00:02:33,273
hranjivim materijama i kiseonikom .

62
00:02:33,276 --> 00:02:36,246
Kao što svakoj ćeliji trebaju

63
00:02:36,246 --> 00:02:38,137
ove materije za pogon,

64
00:02:38,137 --> 00:02:41,277
svaka ćelija proizvodi otpad

65
00:02:41,277 --> 00:02:42,823
i uklanjanje tog otpada

66
00:02:42,823 --> 00:02:45,090
je drugi osnovni problem koji

67
00:02:45,090 --> 00:02:47,882
svaki organ treba da riješi.

68
00:02:47,882 --> 00:02:50,465
Ovaj dijagram prikazuje tjelesni limfni
sistem

69
00:02:50,465 --> 00:02:52,895
koji je evoluirao kako bi riješio
ovaj problem.

70
00:02:52,895 --> 00:02:55,707
Ovo je drugi paralelni sistem sudova

71
00:02:55,707 --> 00:02:57,721
koji se prostire po cijelom tijelu.

72
00:02:57,721 --> 00:02:59,678
On sakuplja proteine i drugi otpad

73
00:02:59,678 --> 00:03:01,602
iz međućelijskih dijelova

74
00:03:01,602 --> 00:03:04,414
i onda ih premiješta u krv

75
00:03:04,414 --> 00:03:06,675
kako bi se oni otklonili.

76
00:03:06,675 --> 00:03:08,464
Ako pažljivije pogledate ovaj
dijagram

77
00:03:08,464 --> 00:03:09,858
primijetićete da nešto

78
00:03:09,858 --> 00:03:12,186
ne štima.

79
00:03:12,186 --> 00:03:14,943
Ako biste zumirali glavu ovog čovjeka

80
00:03:14,943 --> 00:03:17,136
ono što vidite je da

81
00:03:17,136 --> 00:03:21,298
u mozgu nema limfnih sudova.

82
00:03:21,298 --> 00:03:24,392
Ali to nema mnogo smisla.

83
00:03:24,392 --> 00:03:27,597
Mozak je jedan izuzetno intenzivan
organ

84
00:03:27,597 --> 00:03:30,162
koji shodno tome proizvodi velike
količine otpada

85
00:03:30,162 --> 00:03:32,739
koji se mora učinkovito otkloniti.

86
00:03:32,739 --> 00:03:35,701
Ipak, on nema limfne sudove,
što znači da

87
00:03:35,701 --> 00:03:37,497
pristup koji ostatak tijela koristi

88
00:03:37,497 --> 00:03:39,482
kako bi otklonio otpad

89
00:03:39,482 --> 00:03:42,491
neće djelovati u mozgu.

90
00:03:42,491 --> 00:03:44,539
Kako onda mozak rješava

91
00:03:44,539 --> 00:03:46,293
problem odstranjivanja otpada?

92
00:03:46,293 --> 00:03:49,982
Kod ovog naizgled svakodnevnog pitanja

93
00:03:49,982 --> 00:03:53,390
naša prva grupa ulazi u igru.

94
00:03:53,390 --> 00:03:55,411
Ono što smo otkrili

95
00:03:55,411 --> 00:03:57,746
zaronivši dublje u mozak

96
00:03:57,746 --> 00:04:00,637
dole među neurone i krvne sudove

97
00:04:00,637 --> 00:04:02,820
bilo je da je rješenje mozga

98
00:04:02,820 --> 00:04:05,383
za odstranjivanje otpada

99
00:04:05,383 --> 00:04:07,200
sasvim nesvakidašnje.

100
00:04:07,200 --> 00:04:10,050
Bilo je genijalno,

101
00:04:10,050 --> 00:04:13,168
ali i prelijepo.

102
00:04:13,168 --> 00:04:14,835
Da vam ispričam šta smo našli.

103
00:04:14,835 --> 00:04:17,389
Mozak ima prostor prepun

104
00:04:17,389 --> 00:04:20,850
čiste i bistre tečnosti koja se zove
cerebrospinalna tečnost.

105
00:04:20,850 --> 00:04:22,169
Mi je zovemo CST.

106
00:04:22,169 --> 00:04:26,149
CST ispunjava prostor koji okružuje
mozak

107
00:04:26,149 --> 00:04:27,672
i otpad iz mozga

108
00:04:27,672 --> 00:04:29,894
ulazi u CST

109
00:04:29,894 --> 00:04:33,157
koja se zajedno s otpadnom uliva u krv.

110
00:04:33,157 --> 00:04:34,277
Ovo puno zvuči kao

111
00:04:34,277 --> 00:04:36,869
limfni sistem, zar ne?

112
00:04:36,869 --> 00:04:39,625
Ono što je interesantno je da tečnost
i otpad

113
00:04:39,625 --> 00:04:41,357
iz mozga

114
00:04:41,357 --> 00:04:43,764
ne izlaze nasumično

115
00:04:43,764 --> 00:04:46,138
iz ovog prostora CST-a.

116
00:04:46,138 --> 00:04:49,861
Naprotiv, postoji specijalizovan sistem

117
00:04:49,861 --> 00:04:53,753
koji organizuje i podupire ovaj proces.

118
00:04:53,753 --> 00:04:55,902
To možete vidjeti na ovim snimcima.

119
00:04:55,902 --> 00:04:58,940
Ovdje ponovo imate prikaz mozga

120
00:04:58,940 --> 00:05:00,424
živog miša.

121
00:05:00,424 --> 00:05:02,347
Slika lijevo prikazuje

122
00:05:02,347 --> 00:05:04,406
šta se dešava na površini mozga

123
00:05:04,406 --> 00:05:05,970
a slika desno prikazuje

124
00:05:05,970 --> 00:05:07,916
šta se dešava ispod površine mozga

125
00:05:07,916 --> 00:05:09,639
unutar samog tkiva.

126
00:05:09,639 --> 00:05:11,898
Krvni sudovi su crvene boje

127
00:05:11,898 --> 00:05:13,922
a CST koja okružuje mozak

128
00:05:13,922 --> 00:05:15,745
je zelene.

129
00:05:15,745 --> 00:05:17,545
Ono što nas je iznenadilo je

130
00:05:17,545 --> 00:05:20,796
to da tečnost izvan mozga

131
00:05:20,796 --> 00:05:23,608
nije ostala izvan njega.

132
00:05:23,608 --> 00:05:27,011
CST se vratila unutar

133
00:05:27,011 --> 00:05:28,884
i prošla kroz krv

134
00:05:28,884 --> 00:05:31,916
duž vanjskog dijela krvnih sudova.

135
00:05:31,916 --> 00:05:34,300
Dok se spuštala u mozak

136
00:05:34,300 --> 00:05:36,100
duž vanjskog dijela ovih sudova

137
00:05:36,100 --> 00:05:38,912
ona je zapravo pomagala u otklanjanju

138
00:05:38,912 --> 00:05:41,353
otpada iz

139
00:05:41,353 --> 00:05:44,199
međućelijskog prostora.

140
00:05:44,199 --> 00:05:46,111
Ako razmislite o tome,

141
00:05:46,111 --> 00:05:49,588
korištenje vanjskog dijela ovih sudova

142
00:05:49,588 --> 00:05:52,107
je jako pametno rješenje

143
00:05:52,107 --> 00:05:54,829
jer je mozak zatvoren

144
00:05:54,829 --> 00:05:56,652
u čvrstu lobanju

145
00:05:56,652 --> 00:05:58,755
i prepun je ćelija

146
00:05:58,755 --> 00:06:01,500
tako da u njemu nema dodatnog
prostora

147
00:06:01,500 --> 00:06:05,100
za čitav set sudova jednog
limfnog sistema.

148
00:06:05,100 --> 00:06:06,359
Ipak, krvni sudovi

149
00:06:06,359 --> 00:06:08,317
se protežu sa površine mozga

150
00:06:08,317 --> 00:06:10,926
do svake žive ćelije mozga

151
00:06:10,926 --> 00:06:12,164
što znači da tečnost

152
00:06:12,164 --> 00:06:15,460
koja putuje duž vanjskog dijela krvnih
sudova

153
00:06:15,460 --> 00:06:19,260
može dobiti pristup cijelokupnoj
zapremini mozga,

154
00:06:19,260 --> 00:06:21,216
tako da je ovo jako pametan način

155
00:06:21,216 --> 00:06:25,209
za prekvalifikaciju jednog seta sudova,


156
00:06:25,209 --> 00:06:27,998
krvnih sudova, koji preuzimaju funkciju

157
00:06:27,998 --> 00:06:31,181
drugog seta sudova, limfnih sudova

158
00:06:31,181 --> 00:06:33,592
kako bi se pobrinuli da ih ne trebamo.

159
00:06:33,592 --> 00:06:35,909
Ono što je zapanjujuće je da nijedan
drugi organ

160
00:06:35,909 --> 00:06:37,550
ne koristi ovaj pristup

161
00:06:37,550 --> 00:06:40,610
kako bi otklonio međućelijski otpad.

162
00:06:40,610 --> 00:06:46,430
Ovo rješenje je karakteristično samo
za mozak.

163
00:06:46,430 --> 00:06:48,698
Ali najiznenađujuće otkriće

164
00:06:48,698 --> 00:06:50,801
je da se sve ovo

165
00:06:50,801 --> 00:06:53,151
što sam vam rekao

166
00:06:53,151 --> 00:06:56,469
o ovoj tečnosti koja ide kroz mozak

167
00:06:56,469 --> 00:07:00,653
samo se dešava u stanju sna.

168
00:07:00,653 --> 00:07:02,103
Snimak lijevo

169
00:07:02,103 --> 00:07:04,364
pokazuje koliko se CST kreće

170
00:07:04,364 --> 00:07:07,970
kroz mozak miša koji je budan.

171
00:07:07,970 --> 00:07:09,843
Skoro pa ništa.

172
00:07:09,843 --> 00:07:11,418
Ali u istoj životinji

173
00:07:11,418 --> 00:07:14,623
ako samo malo sačekamo da zaspi

174
00:07:14,623 --> 00:07:17,380
ono što vidimo je da CST

175
00:07:17,380 --> 00:07:19,798
poput bujice ide kroz mozak.

176
00:07:19,798 --> 00:07:21,958
Otkrili smo i da u isto vrijeme

177
00:07:21,958 --> 00:07:24,570
kada mozak zaspi

178
00:07:24,570 --> 00:07:27,233
moždane ćelije se, čini se, smanje

179
00:07:27,233 --> 00:07:29,270
i daju malo međuprostora,

180
00:07:29,270 --> 00:07:31,407
što omogućava tečnosti da jurne

181
00:07:31,407 --> 00:07:34,140
i time očisti otpad.

182
00:07:34,140 --> 00:07:36,654
Izgleda da je Galen zapravo

183
00:07:36,654 --> 00:07:38,910
bio na pravom putu kada je pisao o

184
00:07:38,910 --> 00:07:41,610
tečnosti koja šiklja kroz mozak

185
00:07:41,610 --> 00:07:43,252
kada spavamo.

186
00:07:43,252 --> 00:07:46,705
Naše istraživanje, 2000 godina poslije,

187
00:07:46,705 --> 00:07:48,775
upućuje na to da

188
00:07:48,775 --> 00:07:50,834
kada je mozak budan

189
00:07:50,834 --> 00:07:52,948
i najzauzetiji

190
00:07:52,948 --> 00:07:55,310
on odgađa odstranjivanje otpada

191
00:07:55,310 --> 00:07:58,381
iz međućelijskog prostora

192
00:07:58,381 --> 00:08:00,240
i onda kada zaspi

193
00:08:00,240 --> 00:08:02,588
i nije toliko zauzet

194
00:08:02,588 --> 00:08:05,165
prebacuje se u stanje čišćenja

195
00:08:05,165 --> 00:08:06,852
i odstranjuje otpad

196
00:08:06,852 --> 00:08:08,360
iz međućelijskog prostora,

197
00:08:08,360 --> 00:08:10,777
otpad koji se nakuplja tokom dana.

198
00:08:10,777 --> 00:08:13,185
To je nekako kao kad vi ili ja

199
00:08:13,185 --> 00:08:16,267
odgađamo naše kućanske poslove
u toku radne sedmice

200
00:08:16,267 --> 00:08:17,729
kada nemamo puno vremena

201
00:08:17,729 --> 00:08:20,990
i onda kada dođe vikend

202
00:08:20,990 --> 00:08:23,748
trudimo se da sve nadoknadimo.

203
00:08:23,748 --> 00:08:27,020
Puno sam pričao o odstranjivanju
otpada

204
00:08:27,020 --> 00:08:28,472
ali nisam bio konkretan

205
00:08:28,472 --> 00:08:29,866
u vezi sa tipovima otpada

206
00:08:29,866 --> 00:08:32,161
koje mozak treba da odstrani

207
00:08:32,161 --> 00:08:34,704
tokom sna kako bi ostao zdrav.

208
00:08:34,704 --> 00:08:36,301
Štetni proizvod na koji se


209
00:08:36,301 --> 00:08:38,719
recentne studije mahom fokusiraju
je amiloid-beta.

210
00:08:38,719 --> 00:08:41,914
To je protein koji se konstantno proizvodi
u mozgu.

211
00:08:41,914 --> 00:08:43,772
Moj mozak upravo proizvodi
amiloid-betu

212
00:08:43,772 --> 00:08:45,930
a i vaš.

213
00:08:45,930 --> 00:08:47,932
Ali kog oboljelih od Alchajmerove

214
00:08:47,932 --> 00:08:50,531
amiloid-beta se nakuplja

215
00:08:50,531 --> 00:08:52,544
u međućelijskom prostoru

216
00:08:52,544 --> 00:08:55,970
umjesto da se otklanja

217
00:08:55,970 --> 00:08:57,980
i smatra se da su upravo ove nakupine


218
00:08:57,980 --> 00:09:00,193
amiloid-bete jedan od ključnih koraka

219
00:09:00,193 --> 00:09:02,814
u razvitku ove strašne bolesti.

220
00:09:02,814 --> 00:09:05,908
Izmjerili smo koliko brzo se amiloid-beta
otklanja

221
00:09:05,908 --> 00:09:07,640
iz mozga u budnom stanju

222
00:09:07,640 --> 00:09:09,418
a koliko u snu.

223
00:09:09,418 --> 00:09:11,296
Otkrili smo da, zaista,

224
00:09:11,296 --> 00:09:13,186
otklanjanje amiloid-bete

225
00:09:13,186 --> 00:09:17,705
je mnogo brže u mozgu koji spava.

226
00:09:17,705 --> 00:09:19,384
Ako je spavanje

227
00:09:19,384 --> 00:09:21,342
dio rješenja mozga

228
00:09:21,342 --> 00:09:23,352
za problem otklanjanja otpada

229
00:09:23,352 --> 00:09:25,728
onda će ovo itekako promijeniti
naše razmišljanje

230
00:09:25,728 --> 00:09:27,963
o vezi između sna,

231
00:09:27,963 --> 00:09:31,319
amiloid-bete i Alchajmerove bolesti.

232
00:09:31,319 --> 00:09:33,277
Niz skorašnjih kliničkih studija

233
00:09:33,277 --> 00:09:35,110
upućuje da među pacijentima

234
00:09:35,110 --> 00:09:38,204
koji još uvijek nisu
dobili Alchajmerovu

235
00:09:38,204 --> 00:09:41,270
pogoršano spavanje i njegovo trajanje

236
00:09:41,270 --> 00:09:43,288
su povezani sa većom količinom

237
00:09:43,288 --> 00:09:46,100
nakupina amiloid-bete u mozgu.

238
00:09:46,100 --> 00:09:47,967
Važno je istaknuti da, iako

239
00:09:47,967 --> 00:09:49,677
ove studije ne dokazuju

240
00:09:49,677 --> 00:09:51,866
da nedostatak ili loš san

241
00:09:51,866 --> 00:09:54,273
uzrokuju Alchajmerovu,

242
00:09:54,273 --> 00:09:56,883
one upućuju da neuspjeh mozga

243
00:09:56,883 --> 00:09:58,795
da očisti kuću

244
00:09:58,795 --> 00:10:01,551
uklanjajući otpad poput
amiloid-bete

245
00:10:01,551 --> 00:10:03,453
može doprinijeti razvitku

246
00:10:03,453 --> 00:10:07,070
bolesti poput Alchajmerove.

247
00:10:07,070 --> 00:10:08,975
Ono što nam ovo istraživanje
govori

248
00:10:08,975 --> 00:10:11,302
je da jedna stvar koju ste svi

249
00:10:11,302 --> 00:10:12,710
već znali o snu,

250
00:10:12,710 --> 00:10:15,363
koju je čak i Galen shvatio,

251
00:10:15,363 --> 00:10:18,434
da osvježava i razbistruje um,

252
00:10:18,434 --> 00:10:19,975
je možda glavni razlog

253
00:10:19,975 --> 00:10:22,292
što san postoji.

254
00:10:22,292 --> 00:10:23,810
Vi i ja, mi idemo na spavanje

255
00:10:23,810 --> 00:10:25,543
svako veče,

256
00:10:25,543 --> 00:10:28,546
ali naš mozak se nikada ne odmara.

257
00:10:28,546 --> 00:10:30,380
Dok naše tijelo miruje

258
00:10:30,380 --> 00:10:33,451
i naš um hoda u snovima,

259
00:10:33,451 --> 00:10:35,127
elegantna mašinerija našeg mozga

260
00:10:35,127 --> 00:10:37,107
marljivo radi svoj posao,

261
00:10:37,107 --> 00:10:39,300
čisti i održava

262
00:10:39,300 --> 00:10:42,135
ovu nevjerovatno složenu mašinu.

263
00:10:42,135 --> 00:10:43,176
Kao i kućanski posao,

264
00:10:43,176 --> 00:10:45,925
to je prljav i nezahvalan posao,

265
00:10:45,925 --> 00:10:48,180
ali je isto jako bitan.

266
00:10:48,180 --> 00:10:50,583
Ako prestanete da čistite kuhinju

267
00:10:50,583 --> 00:10:52,491
na jedan mjesec

268
00:10:52,491 --> 00:10:54,930
vaša kuća vrlo brzo neće imati

269
00:10:54,930 --> 00:10:56,537
uslove za život.

270
00:10:56,537 --> 00:10:58,625
Ali u mozgu, posljedice neuspjeha

271
00:10:58,625 --> 00:11:01,556
mogu biti mnogo ozbiljnije

272
00:11:01,556 --> 00:11:04,284
od nelagode uzrokovane
prašnjavim kredencima,

273
00:11:04,284 --> 00:11:06,848
jer kada je u pitanju mozak

274
00:11:06,848 --> 00:11:09,224
zdravlje i funkcija

275
00:11:09,224 --> 00:11:12,169
uma i tijela je na kocki

276
00:11:12,169 --> 00:11:14,410
i zbog toga, shvatanje ovih

277
00:11:14,410 --> 00:11:18,682
osnovnih funkcija čišćenja našeg mozga
danas

278
00:11:18,682 --> 00:11:21,675
možda je od presudne važnosti
za prevenciju i liječenje

279
00:11:21,675 --> 00:11:24,703
bolesti uma sutra.

280
00:11:24,703 --> 00:11:26,751
Hvala.