0:00:01.723,0:00:04.190 Bu videoda petrol ve benzin fiyatları arasındaki 0:00:04.190,0:00:07.124 ilişkiyi, ve sizlerin de göreceğiniz üzere 0:00:07.124,0:00:10.440 ne kadar güçlü bir bağlılıkları olduğunu açımlamak istiyorum. 0:00:10.440,0:00:15.073 Şurada gördükleriniz gezegendeki sabitlenmiş petrol fiyatlarıdır. 0:00:15.073,0:00:17.974 Bu şu anda olduğumuz yere bağımlı ve görebileceğiniz gibi 0:00:17.974,0:00:22.155 varil başına Amerikan doları olarak ücretlendirilmiş. 2008'in başlarında 100 dolar civarındayken 0:00:22.155,0:00:24.555 140 dolara çıkmış sonra tekrar geri düşmüş 0:00:24.605,0:00:29.405 ardından hiç olmadığı kadar yükselmiş, şimdiyse varil başı 100 dolar. 0:00:29.405,0:00:33.590 Burada petrol fiyatlarını varil biriminden görüyoruz. 0:00:33.590,0:00:37.441 ve burada benzini görüyorsunuz 0:00:37.441,0:00:40.173 bu coğrafi açıdan daha da önemli çünkü göz önünde bulundurduğunuz yalnızca 0:00:40.173,0:00:42.014 ulaşım maliyetleri değil, aynı zamanda 0:00:42.368,0:00:46.922 petrol için özel bölge vergilendirmeleri ve bazen de 0:00:46.922,0:00:50.190 regülasyonlarla karşılaşılıyorsunuz. Ama vergilendirme daha büyük kısmı. 0:00:50.190,0:00:52.256 Yine de gördüğünüz gibi benzin, petrol fiyatlarıyla birlikte 0:00:52.256,0:00:54.291 yükseliyor, ve sonra düşüyor. Ve bu da 0:00:54.291,0:00:56.623 bir galon başına olan değer. Bu fiyatlar 0:00:56.623,0:00:58.855 New York'taki fiyatlar. Fakat tamamını kapatmazlar, 0:00:58.855,0:01:02.406 Petrolün varil fiyatı üzerinde görebileceğiniz herhangi bir şey 0:01:02.406,0:01:05.072 benizininkinden daha uçucudur. 0:01:05.072,0:01:07.722 İşte şurada da görülmekte, fakat burada da aynı 0:01:07.722,0:01:09.907 genel indeks var. Petrol fiyatları yükseldiği zaman 0:01:09.907,0:01:13.106 buradaki indeks yükselmekte fakat bu her zaman aynı 0:01:13.106,0:01:16.124 yüzdede değildir. Yine de burada kesinlikle bir ilişki vardır. 0:01:16.124,0:01:18.840 Şimdi, nedenini tam olarak açıklamadan önce, pompasına 0:01:18.840,0:01:22.273 4 dolar ödediğinizde, bunun ne kadarı petrol, ne kadarı 0:01:22.273,0:01:24.708 arıtım ve ne kadarı ulaşıma ayrılan bütçe. 0:01:24.708,0:01:26.806 En azından bir çeşit kurulum olarak 0:01:26.806,0:01:29.625 düşünelim, petrol nasıl oluyor da arabanıza kadar 0:01:29.625,0:01:34.973 geliyor ve bu kurulum sürecinde nasıl fiyatlandırıldığını düşünelim. 0:01:34.973,0:01:37.707 ya da benzinin fiyatı demeliydim. 0:01:37.707,0:01:40.506 Burada gördükleriniz, muhtemelen bunlara yabancı değilsinizdir, 0:01:40.506,0:01:43.174 bunlar petrol kuleleri, iki farklı tip: bu 0:01:43.174,0:01:46.208 bir açıkdeniz petrol kulesi, bu ise kara petrol kulesi. 0:01:46.208,0:01:48.706 Fakat ikisininde temel görevi aynı: 0:01:48.706,0:01:51.490 bir petrol yarığı bulana kadar yeri delmek 0:01:51.490,0:01:54.041 sonrasında petrolü dışarıya pompalamak 0:01:54.041,0:01:56.140 ve bir şekilde pazara ulaştırmak, ilk olarak 0:01:56.140,0:01:59.123 rafineriye bakalım. Açıkdeniz rafinerileri çok hızlı ve 0:01:59.123,0:02:02.341 çalışma yöntemleri şaşılası bir mühendislik harikası. 0:02:02.341,0:02:04.606 Okyanusun ortasında oturuyor ve kelimenin tam anlamıyla 0:02:04.606,0:02:06.990 okyanusun dibine iniyorlar, denizin tabanına gidiyorlar 0:02:06.990,0:02:10.240 ve oradan petrol yarıklarının olduğu 0:02:10.240,0:02:12.890 yere kadar deliyorlar, işte gerçek bir mühendislik harikası 0:02:12.890,0:02:14.806 ve çok dikkatli olmalısınız, bu çok tehlikeli olabilir. 0:02:14.806,0:02:17.090 Yani bir petrol kulesinde çalışmak ve açıkçası bir kaza olursa 0:02:17.090,0:02:19.807 durum çevresel bir kabusa dönüşebilir tıpkı 0:02:19.807,0:02:22.241 BP olayında olduğu gibi. Yine de bu tartışmasız 0:02:22.241,0:02:25.606 bir mühendislik harikasıdır. Şimdi, ihtiyacınız olan petrolü aldığınızda 0:02:25.606,0:02:27.939 onu rafineriye aktarırsınız böylece petrol 0:02:27.939,0:02:31.874 yararlı parçalarına ayrıştırılabilir. Petrolün 0:02:31.874,0:02:34.990 rafineriye ulaşması uzun bir boru hattı kombinasyonuyla ya da 0:02:34.990,0:02:38.105 petrol tankerleri ile sağlanabilir. Burada gördüğünüz 0:02:38.105,0:02:43.756 Alaska Boru Hattı, petrolü Alaska'nın en kuzeyden alır 0:02:43.756,0:02:46.273 ve en güneyine kadar taşır. Böylece petrol, 0:02:46.273,0:02:49.389 dünyanın her yerindeki rafinerilere gidebilecek 0:02:49.389,0:02:52.106 petrol tankerlerine yüklenebilir. Ya da direk tankerlere yüklenir. 0:02:52.106,0:02:55.891 Bazı açık deniz kulelerinde tankerler kullanılır, fakat eğer 0:02:55.891,0:02:58.874 kule petrolün taşınacağı yere yeterince yakınsa, boru hattıyla 0:02:58.874,0:03:01.773 da petrol rafine edileceği yere taşınabilir. 0:03:01.773,0:03:05.305 Ya da boru hattıyla bir tankere taşınır ve böylece petrol çok daha uzağa 0:03:05.305,0:03:08.957 taşınabilir. Böylece taşındığı yerden rafineriye getirilir. 0:03:08.957,0:03:12.390 Şimdi petrolün fiyatının nasıl yapılandırıldığını düşünmeye başlayabilriz 0:03:12.390,0:03:15.741 rafinerinin ne yaptığını düşünmeden önce. 0:03:15.741,0:03:19.423 Diyelim ki, güncel petrol fiyatı 0:03:19.423,0:03:25.007 ve yükseltilmiş rakamlar bir arada açıkça yürütülüyor. 0:03:25.007,0:03:27.856 Ama diyelim ki güncel petolün fiyatı varil başına 90 dolar. 0:03:34.579,0:03:39.781 Öyleyse bir varil (bu sadece bir birimdir) 42 galon suya 0:03:39.781,0:03:44.248 eşittir. O zaman bir varil suyum olduğunu söylediğimde 0:03:44.248,0:03:47.332 aslında 42 galon suyum olduğunu söylemiş oluyorum. 0:03:47.332,0:03:49.415 Ne var ki 42 galon işlenmemiş petrol 42 galon 0:03:49.415,0:03:54.999 benzine dönüştürülemiyor. 42 galon işlenmemiş petrolden 0:03:54.999,0:03:57.995 ancak 19 veya 20 galon benzin elde ediliyor. 0:03:58.149,0:04:04.114 Sayıyı kolay yapmak için 20 diyeceğim. 0:04:08.206,0:04:14.697 geri kalan miktar ise diğer malzemeler olacak, 22 galon başka ürünler. 0:04:14.697,0:04:17.748 Hatta 22 galon olmayabilir, bir kısmı yalnızca 0:04:17.748,0:04:21.714 atık olur ve bir kısmı da yan ürün. Yani aslında yalnızca 0:04:21.714,0:04:25.181 bir miktar petrol yakıt olarak rafine edilir. 0:04:25.181,0:04:29.864 Tam olarak rakamı vermeyeceğim, geri kalanı diğer malzemeler. 0:04:29.864,0:04:33.797 Diyelim ki, rafine ödemesi varil başına 90 dolar oluyor, 0:04:33.797,0:04:38.430 bu rakam petrol üreticilerinin kattığı fiyat 0:04:38.430,0:04:41.582 ve ayrıca rafineriye kadar olan ulaşım ücretiyle de 0:04:41.582,0:04:45.198 ilgileniyorlar, mesela yalnızca argüman üretmek adına 0:04:45.198,0:04:49.431 diyelim ki, rafineri satabilir. 0:04:49.431,0:04:51.864 Ya da diyelim ki, ulaşım ağıyla bile ilginlenmiyor, 0:04:51.864,0:04:53.814 Farz edelim bazı insanlar direk olarak rafineriden 0:04:53.814,0:04:56.614 satın almak istiyorlar, istedikleri benzini 0:04:56.614,0:05:07.631 galon fiyatı 3.25 dolardan almak, böylece rafinerideki benzin, 0:05:07.631,0:05:10.964 insanların harcamak istediği, taşıyıcılar da galon başına 3.25 dolar 0:05:10.964,0:05:21.394 ödemek istiyorlar, ve bu bir varilden yalnızca 0:05:21.394,0:05:23.847 20 galon benzin elde edecekler, bunu galonu 3.25 dolardan 0:05:23.847,0:05:28.031 satabilirler. Böylece elde edecekleri fiyat 0:05:28.031,0:05:43.864 benzin için 20*3,25=$65 . 0:05:43.864,0:05:45.781 Diyelim ki, argüman vermek adına, 0:05:45.781,0:05:51.147 diğer malzemelerden 35 dolar elde ettiler 0:05:51.147,0:05:53.131 Bu "diğer malzemelerin" bir kısmı aslında kullanılabilirdir, bu 0:05:53.131,0:05:56.265 motor yağı, jet yakıtı ya da doğal gaz olabilir. 0:05:56.265,0:06:00.114 Bu tip şeyler... Açıkçası doğrudan rafineride kullannılacak yakıt 0:06:00.114,0:06:05.597 olarak da kullanılabilir. O zaman bunu yeniden kurmakla başlayalım 0:06:05.597,0:06:14.015 düşünebileceğimiz bir yol, şu şekilde çiziyim 0:06:14.015,0:06:18.915 fiyatı 3.25 dolara yükseltelim, bu fiyat rafinerinin 0:06:18.915,0:06:23.559 yükselttiği, rafinerinin asıl istediği fiyat. 0:06:28.482,0:06:35.047 Diyelim ki, bu bir dolar, bu iki dolar 0:06:35.047,0:06:39.614 ve bu da üç dolar, ve bunlar 3.25 doları oluşturuyor. 0:06:39.614,0:06:43.147 3.25 dolar böyle olurdu, işte bu 0:06:43.147,0:06:45.397 rafinerinin aldığı, nasıl yaptığını düşünmek için bir yol. 0:06:45.397,0:06:49.666 Aslında tam olarak... tam olarak bütün kar benzinden gelmiyor 0:06:49.666,0:06:51.797 fakat rafineriyi düşündüğümüzde, varili 90 dolar 0:06:51.797,0:06:57.113 olan işlenmemiş petrolü 0:06:57.113,0:06:59.463 benzin olarak 65 dolardan satacaklar ve 0:06:59.463,0:07:06.166 diğer malzemelerden de 35 dolar kazanacaklar. 0:07:06.166,0:07:09.665 Toplam miktar 100 dolar ediyor. Yani işlenmemiş petrolü 0:07:09.665,0:07:12.898 90 dolardan alabiliyorlar (yani yaptıkları bu) ve sonra 0:07:12.898,0:07:16.347 100 dolardan satabiliyorlar, bunu düşünmenin bir 0:07:16.347,0:07:20.898 yolu, en azından bu durum için, aldıkları ücretin %90ı 0:07:20.898,0:07:24.532 "diğer malzemeler" ve benzin arasında 0:07:24.532,0:07:27.397 paylaştırılmış, görüldüğü gibi bu ayırmak için 0:07:27.397,0:07:30.797 çok da kolay değil, fakat bu örnek için karlı pay 0:07:30.797,0:07:35.965 benzinin fiyatıdır. Bu nasıl değerlendirdiğinize bağlıdır 0:07:35.965,0:07:39.248 ama karlı bir payı sağlayan işlenmemiş üründür 0:07:39.248,0:07:45.681 ve işte şurada görebildiğiniz 0:07:45.681,0:07:49.697 aslında rafinerinin ne kadar ürettiğidir ve bu miktar 0:07:49.697,0:07:52.614 aslında maliyetine ters düşmektedir. Yani aslında 0:07:52.614,0:07:55.964 ürettikleri üründen elde ettikleri miktar işlenmemiş petrol için 0:07:55.964,0:07:58.515 ödedikleri miktarla ters orantıda, bu marja genelde 0:07:58.515,0:08:04.863 çatlak ilerleme denir. Aslına bakacak olursa rafinerinin 0:08:04.863,0:08:08.847 tüm yaptığı, işlenmemiş petrolü çeşitli bölümlere ayırmak. 0:08:08.847,0:08:11.131 Bu aslında çok kolay, tamam "çok kolay" demek istemiyorum 0:08:11.131,0:08:13.647 Rafineriyi incelediğiniz zaman, bu işlemin o kadar kolay olmadığını 0:08:13.647,0:08:16.015 görürsünüz, fakat işlemin nasıl olduğu gayet 0:08:16.015,0:08:21.298 açıktır. İşlenmemiş petrol alınır ve bir kazanın 0:08:21.298,0:08:25.347 içinde ısıtılır, işte tam şurada petrol 0:08:25.347,0:08:29.814 gittikçe ısınıyor. Bu kazan, 0:08:29.814,0:08:34.916 genellikle petrolün birtakım yan ürünleriyle doldurulur, 0:08:34.916,0:08:42.881 ve sonra petrol damıtma kulesine geçirilir. 0:08:42.881,0:08:47.265 İşte bu yüzden rafinerideki tüm bu kuleleri görüyoruz. 0:08:47.265,0:08:49.881 Bunlar damıtma kuleleridir. Damıtma kulelerinde 0:08:49.881,0:08:52.432 farklı kaynama noktaları olan petrolün farklı kısımları 0:08:52.432,0:08:54.881 ayrışır. Petroldeki çok uzun karbon 0:08:54.881,0:08:57.547 zincirleri çok yüksek derecelerde kaynarlar. 0:08:57.547,0:08:58.998 Böylece ne kadar sıcak olurlarsa olsunlar 0:08:58.998,0:09:02.682 kaynamayacaklardır. Aşağıda sıvı hallerinde kalmaya devam 0:09:02.682,0:09:05.265 edecekler. Bir süre sonra görece daha kısa zincirli maddeler 0:09:05.265,0:09:08.715 kaynayacak ve biraz da olsa buharlaşacaktır, fakat 0:09:08.715,0:09:10.714 buharlaşarak yükselen maddeler hemen soğutulacak ve 0:09:10.714,0:09:13.464 hemen oraya yoğunlaşacaktır, böylece borularla 0:09:13.464,0:09:16.981 uzağa aktarılacaklardır. Ardından daha kısa zincirli 0:09:16.981,0:09:19.964 maddeler biraz daha yükselecek ve 0:09:19.964,0:09:22.498 soğutma yapılmadan bile hemen yoğuşup sıvı haline 0:09:22.498,0:09:24.115 dönen maddeler oluşacaktır. Bu maddeler hemen oradan 0:09:24.115,0:09:26.432 toplanabilirler... doğal gazlar gibi zinciri çok kısa 0:09:26.432,0:09:29.363 olan maddeler karışım üzerinden 0:09:29.363,0:09:32.197 toplanabilirler. Arabanıza koyduğunuz benzin işte 0:09:32.197,0:09:38.281 tam olarak buradan toplanabilmektedir. 0:09:38.281,0:09:41.515 Yani aslen yaptığınız petrolü farklı bölümlerine 0:09:41.515,0:09:43.115 ayırmak. Bazı yan ürünler... 0:09:43.115,0:09:44.715 mesela motor yağı işte burada, yağdanlık olarak kullandığınız 0:09:44.715,0:09:47.681 şey, yakıt değil, motorunuz için. Buradan jet 0:09:47.681,0:09:50.397 yakıtı elde edebilirsiniz, ardından çok daha fazla farklı yakıt 0:09:50.397,0:09:52.097 elde edersiniz, petrol jölesi ve bu gibi şeyler... 0:09:52.097,0:09:56.197 Bunların hepsini işlenmemiş petrolden elde edebilirsiniz. 0:09:56.197,0:09:57.865 Her neyse, biz benzine geri dönelim. 0:09:57.865,0:10:01.365 Rafineri 3.25 dolar kazanır, şimdi benzini taşımamız 0:10:01.365,0:10:04.781 gerekiyor. Ulaşım maliyetinin 10 cent olduğunu 0:10:04.781,0:10:08.582 varsayalım. Burada 3.25 dolarımız vardı, şimdi 0:10:08.582,0:10:12.780 ulaşım maliyeti olarak 10 cent daha ekliyoruz. 0:10:16.903,0:10:19.798 Ulaşımı kısaca yazacağım. 0:10:19.798,0:10:22.214 Ve buradan benzin istasyonuna geldi, daha önce de belirttiğim gibi, 0:10:22.214,0:10:25.614 benzinin vergilendirmesi ağırdır ve hangi hükümet, hangi ülke 0:10:25.614,0:10:28.332 hatta hangi eyalet olduğuna göre ülkeler arasında farklılık gösterir. 0:10:28.332,0:10:31.031 Fakat kolaylık sağlamak adına galon başına 50 cent 0:10:31.031,0:10:33.265 olarak vergilendirildiğini varsayalım, bu miktar genelde 0:10:33.265,0:10:36.532 eyaletlerdeki vergiden çok farklı değildir. 0:10:36.532,0:10:38.814 Böylece galon başına 50 cent 0:10:38.814,0:10:52.499 işte şuraya.... bu vergi tam buraya eyalete ve 0:10:52.499,0:10:55.631 federal hükümete gidiyor. Evet bir daha bakalım 0:10:55.631,0:10:58.547 3.25 dolar rafinerinin aldığı, ulaşım için 10 cent ulaşım için, 0:10:58.547,0:11:05.097 3.35 dolar, 50 cent vergiyi eklediğimizde 3.85 dolar oluyor. 0:11:05.097,0:11:10.833 ve işte şimdi benzin istasyonundayız. Yakıt için fiyat aslında 0:11:10.833,0:11:13.281 3.85 dolar olacak, fakat benzin istasyonunun da 0:11:13.281,0:11:15.481 para kazanması gerektiği için fiyata ekleme yapıyor. 0:11:15.481,0:11:19.665 Böylece benzin istasyonu yakıtı galonu 4 dolardan satıyor. 0:11:19.665,0:11:26.148 Diyebilirsiniz ki, hey! benzin istasyonu 15 cent ekledi 0:11:26.148,0:11:40.797 ama aslında bu 15 centinde bütük bir miktarı 0:11:40.797,0:11:43.031 kredi kartı işletmecilerine gidiyor. Çünkü çoğunlukla insanlar 0:11:43.031,0:11:45.082 pompa ücretlerini kredi kartıyla ödüyorlar. İşte bu benzin istasyonlarının 0:11:45.082,0:11:47.348 bu durumdan hoşnut olmalarının nedeni, indirim yapıldığında bile 0:11:47.348,0:11:49.498 o 15 centi ödemek zorundasınız, çünkü genellikle 0:11:49.498,0:11:53.547 5 cent civarında bir para kredi kartı 0:11:53.547,0:12:04.332 şirketlerine gidecektir. Yani geriye ancak 0:12:04.332,0:12:09.214 10 cent marj kalacaktır. 0:12:09.214,0:12:11.631 Her neyse, umarım bu size işlenmemiş petrolün nasıl benzine 0:12:11.631,0:12:14.981 dönüştüğü ve pompa başına ödeme yaparken 0:12:14.981,0:12:18.749 farklı kişilerin bu işin içinde nasıl yer aldıkları 0:12:18.749,0:12:22.249 ve ortada ne kadar paranın döndüğüyle ilgili 0:12:22.249,9:59:59.000 bir fikir vermiştir.