1
00:00:01,309 --> 00:00:06,374
Shtatëdhjetë mijë vjet më parë, paraardhësit tanë 
ishin kafshë pa veçanti.

2
00:00:06,398 --> 00:00:10,497
Gjeja më e rëndësishme që duhet ditur 
mbi njerëzit prehistorikë

3
00:00:10,521 --> 00:00:12,473
është se ata ishin të parëndësishëm.

4
00:00:12,497 --> 00:00:17,631
Ndikimi i tyre në botë nuk ishte më 
i madh se ai i një kandili deti

5
00:00:17,655 --> 00:00:20,016
apo xixëllonje apo qukapiku.

6
00:00:20,643 --> 00:00:24,226
Sot, në të kundërt, ne dominojmë 
këtë planet.

7
00:00:24,853 --> 00:00:26,195
Pyetja atehere është:

8
00:00:26,219 --> 00:00:29,341
Si arritëm deri këtu?

9
00:00:29,666 --> 00:00:33,318
Si, trasformuam vetveten nga majmunë
të rëndomtë

10
00:00:33,342 --> 00:00:36,489
që jetonin në një cep të Afrikës,

11
00:00:36,513 --> 00:00:39,003
në sunduesit e botës?

12
00:00:39,876 --> 00:00:45,566
Zakonisht, ne kërkojmë dallimin mes nesh
dhe kafshëve të tjera

13
00:00:45,590 --> 00:00:47,071
në nivel individual.

14
00:00:47,412 --> 00:00:50,406
Ne duam të besojmë - unë dua të besoj -

15
00:00:50,430 --> 00:00:53,978
se ka diçka të veçantë te unë,

16
00:00:54,002 --> 00:00:57,128
në trupin tim, në trurin tim,

17
00:00:57,152 --> 00:01:02,435
që më bën superior mbi një qen,
mbi një derr, apo një shimpanze.

18
00:01:03,221 --> 00:01:06,482
Por në të vërtetë, si individ,
duhet ta pranoj me siklet

19
00:01:06,506 --> 00:01:09,537
që jam jashtëzakonisht i ngjashëm
me një shimpanze.

20
00:01:10,029 --> 00:01:15,264
Dhe nëse do të na linit vetëm, mua dhe 
një shimpanze në një ishull të vetmuar,

21
00:01:15,288 --> 00:01:19,536
për të parë se cili prej nesh do të ketë
sukses më të mirë të mbijetojë,

22
00:01:19,560 --> 00:01:24,776
pa hezitim do të vija bast 
mbi shimpanzenë, jo mbi mua.

23
00:01:25,419 --> 00:01:28,445
Dhe nuk ka ndonjë gjë që nuk vete, 
tek unë personalisht.

24
00:01:28,469 --> 00:01:32,595
Unë mendoj se nëse marrin ndonjë nga ju,
dhe ju lënë vetëm

25
00:01:32,619 --> 00:01:34,584
me një shimpanze në ndonjë ishull,

26
00:01:34,608 --> 00:01:37,075
shimpanzeja do ja dali mbanë më mirë 
se ju.

27
00:01:38,823 --> 00:01:43,008
Diferenca e vërtetë mes njerëzve 
dhe kafshëve të tjera

28
00:01:43,032 --> 00:01:45,479
nuk është në nivel individi;

29
00:01:45,503 --> 00:01:47,105
është në nivel kolektiv.

30
00:01:47,518 --> 00:01:52,324
Njerëzit sundojnë planetin
pasi ata janë kafshët e vetme

31
00:01:52,348 --> 00:01:57,525
që mund të bashkëpunojnë mes tyre në
mënyrë fleksibile dhe në numër të madh.

32
00:01:58,167 --> 00:01:59,935
Sigurisht ka kafshë të tjera -

33
00:01:59,959 --> 00:02:03,130
si insektet socialë, bletët, milingonat -

34
00:02:03,154 --> 00:02:07,726
ato mund të bashkëpunojnë në numër
të madh, por nuk janë aq fleksibël.

35
00:02:08,099 --> 00:02:10,536
Kooperimi i tyre është shumë i ngurtë.

36
00:02:11,012 --> 00:02:15,191
Një zgjua me bletë, në thelb, mund të
funksionojë vetëm në një mënyrë.

37
00:02:15,215 --> 00:02:19,026
Dhe nëse i jepet një mundësi e re
apo ndonjë rrezik,

38
00:02:19,050 --> 00:02:23,593
bletët nuk mund të shpikin një sistem
të ri social brenda ditës.

39
00:02:23,617 --> 00:02:26,497
Ato, p.sh., nuk mund të ekzekutojnë
mbretëreshën

40
00:02:26,521 --> 00:02:28,427
dhe të vendosin republikën e bletëve,

41
00:02:28,451 --> 00:02:31,553
apo një diktaturë proletariati 
të bletëve punëtore.

42
00:02:32,442 --> 00:02:34,785
Shtazë të tjera, si gjitarët socialë -

43
00:02:34,809 --> 00:02:38,683
ujqërit, elefantët, delfinët, 
shimpanzetë -

44
00:02:38,707 --> 00:02:41,453
mund të bashkëpunojnë në mënyrë 
më elastike,

45
00:02:41,477 --> 00:02:44,818
por ata e bejnë atë vetëm në numër 
të vogël,

46
00:02:44,842 --> 00:02:47,715
pasi bashkëpunimi midis shimpanzeve

47
00:02:47,739 --> 00:02:51,787
bazohet në njohurinë intime 
të njëri tjetrit.

48
00:02:51,811 --> 00:02:54,579
Unë jam një shimpanze 
dhe ti je një shimpanze,

49
00:02:54,603 --> 00:02:56,406
dhe dua të bashkëpunoj me ty.

50
00:02:56,430 --> 00:02:59,025
Unë kam nevojë të të njoh personalisht.

51
00:02:59,049 --> 00:03:00,819
Çfarë lloj shimpanzeje je?

52
00:03:00,843 --> 00:03:02,256
A je një shimpanze e bukur?

53
00:03:02,280 --> 00:03:03,933
A je një shimpanze e keqe?

54
00:03:03,957 --> 00:03:05,401
A je e besueshme?

55
00:03:05,425 --> 00:03:08,478
Nëse nuk të njoh, si mund të
bashkëpunoj me ty?

56
00:03:09,676 --> 00:03:13,427
E vetmja kafshë që mund të kombinojë
të dyja aftësitë sëbashku

57
00:03:13,451 --> 00:03:18,747
dhe të bashkëpunojë njëkohësisht
me elasticitet dhe në numër të madh

58
00:03:18,771 --> 00:03:20,401
është ne, Homo sapiens.

59
00:03:20,973 --> 00:03:25,104
Në një kundër një, apo deri edhe 
dhjetë kundër dhjetë,

60
00:03:25,128 --> 00:03:27,697
shimpanzetë mund të jetë
më mirë se ne.

61
00:03:28,112 --> 00:03:33,291
Por nëse vini 1000 njerëz kundër 1000
shimpanze,

62
00:03:33,315 --> 00:03:36,933
njerëzit do të mbizotërojnë me lehtësi,
për arsyen të thjeshtë

63
00:03:36,957 --> 00:03:40,690
që një mijë shimpanzetë
nuk mund të bashkëpunojnë.


64
00:03:41,337 --> 00:03:45,388
Provoni të mbushni me 100.000 shimpanze

65
00:03:45,412 --> 00:03:49,028
rrugën Oxford të Londrës, apo stadiumin 
e Wembley

66
00:03:49,052 --> 00:03:51,584
apo sheshin Tienanmen apo Vatikanin,

67
00:03:51,608 --> 00:03:54,225
do të kini vetëm kaos, kaos i plotë.

68
00:03:54,249 --> 00:03:58,108
Vetëm imagjinoni stadiumin e Wembley
me 100.000 shimpanze.

69
00:03:58,616 --> 00:03:59,806
Marrëzi e plotë.

70
00:04:00,219 --> 00:04:06,161
Në të kundërt, njerëzit normalisht
mblidhen aty në dhjetëra mijra

71
00:04:06,185 --> 00:04:09,249
dhe rezultati nuk është kaos, zakonisht.

72
00:04:09,273 --> 00:04:15,360
Por është një bashkëpunim i sofistikuar
dhe tepër efikas.

73
00:04:16,554 --> 00:04:21,144
Të gjitha arritjet e mëdha të njerëzimit
gjatë historisë,


74
00:04:21,168 --> 00:04:24,451
që nga ndërtimi i piramidave
apo deri tek udhëtimi për në hënë,

75
00:04:24,475 --> 00:04:27,050
nuk u bazua në aftësitë individuale,

76
00:04:27,074 --> 00:04:30,899
por në aftësinë të bashkëpunojnë 
me fleksibilitet në numër të madh.

77
00:04:31,465 --> 00:04:35,122
Mendoni rreth këtij fjalimi
që po mbaj këtu sot:

78
00:04:35,146 --> 00:04:41,130
Gjendem këtu para një publiku të rreth
300 apo 400 personave,

79
00:04:41,154 --> 00:04:44,278
shumica prej jush jeni krejt të panjohur
për mua.

80
00:04:44,928 --> 00:04:49,912
Po ashtu unë nuk njoh, gjithë personat
që kanë organizuar

81
00:04:49,936 --> 00:04:51,563
dhe kanë punuar në këtë eveniment.

82
00:04:51,994 --> 00:04:55,787
Unë nuk njoh pilotin dhe anëtarët 
e ekuipazhit të avionit

83
00:04:55,811 --> 00:04:58,722
që më solli këtu dje, nga Londra.

84
00:04:59,286 --> 00:05:03,009
Unë nuk njoh personat që shpikën dhe
prodhuan

85
00:05:03,033 --> 00:05:07,543
këtë mikrofon dhe këto kamera
që po rregjistrojnë ç'po them.

86
00:05:08,123 --> 00:05:11,660
Nuk njoh të gjithë personat që
shkruajtën të gjithë librat dhe artikujt

87
00:05:11,684 --> 00:05:14,077
që lexova për të pergatitur këtë fjalim.

88
00:05:14,495 --> 00:05:17,305
Dhe natyrisht nuk njoh të gjithe personat

89
00:05:17,329 --> 00:05:20,548
që mund të shohin këtë fjalim
nëpërmjet internetit,

90
00:05:20,572 --> 00:05:23,599
diku në Buenos Aires apo në Nju Dehli.

91
00:05:24,162 --> 00:05:27,671
Gjithësesi, edhe kur ne nuk e njohim 
njëri tjetrin

92
00:05:27,695 --> 00:05:33,548
ne mund të punojmë sëbashku për të krijuar
këtë shkëmbim global idesh.

93
00:05:34,081 --> 00:05:35,081
Kjo është diçka që shimpanzetë nuk mund
të bëjnë.

94
00:05:37,156 --> 00:05:39,701
Ato komunikojnë, natyrisht,


95
00:05:39,701 --> 00:05:42,247
por nuk do shihni kurrë një shimpanze

96
00:05:42,247 --> 00:05:44,793
të udhëtojë diku larg për të takuar 
një fis tjetër shimpanzesh

97
00:05:44,817 --> 00:05:48,937
dhe tu mbajë atyre një fjalim mbi bananat 
apo mbi elefantët,

98
00:05:48,961 --> 00:05:51,969
apo ç'do gjë tjetër që u intereson 
shimpanzeve.

99
00:05:53,389 --> 00:05:56,879
Tani, bashkëpunimi, natyrisht,
nuk është gjithnjë i këndshëm;

100
00:05:56,903 --> 00:06:00,928
gjithë ato gjëra të tmerrshme të kryera
nga njerëzit në histori -

101
00:06:00,952 --> 00:06:03,691
dhe disa janë shumë të tmerrshëm -

102
00:06:03,715 --> 00:06:08,864
të gjitha këto gjëra janë të bazuara 
në një bashkëpunim në shkallë të gjerë.

103
00:06:08,888 --> 00:06:11,484
Burgjet janë një sistem bashkëpunimi;

104
00:06:11,508 --> 00:06:14,498
thertoret janë një sistem bashkëpunimi;

105
00:06:14,522 --> 00:06:17,526
kampet e përqëndrimit 
janë një sistem bashkëpunimi.

106
00:06:17,907 --> 00:06:23,087
Shimpanzetë nuk kanë thertore dhe burgje
dhe kampe përqëndrimi.

107
00:06:24,183 --> 00:06:28,013
Tani, unë mendoj se arrita t'ju bind,
që mbase efektivisht ne kontrollojmë botën

108
00:06:28,037 --> 00:06:33,095
pasi ne mund të bashkëpunojmë në mënyrë
fleksibile dhe në numër të madh.

109
00:06:33,516 --> 00:06:36,464
Pyetja që lind menjëherë

110
00:06:36,488 --> 00:06:39,371
në mendjen e një dëgjuesi kureshtar është:

111
00:06:39,395 --> 00:06:41,679
si e bëjmë atë saktësisht?

112
00:06:42,083 --> 00:06:47,865
Çfarë mundëson vetëm specien tonë 
të bashkëpunojë në këtë mënyrë?

113
00:06:49,714 --> 00:06:52,260
Përgjigja është imagjinata jonë.

114
00:06:52,998 --> 00:06:58,430
Ne mund të bashkëpunojmë në mënyrë
fleksibile me një numër të pallogaritshëm

115
00:06:58,454 --> 00:07:02,150
personash të panjohur, pasi vetëm ne,
nga të gjithë kafshët e planetit

116
00:07:02,174 --> 00:07:06,797
mund të krijojmë dhe ti besojmë 
trillimeve, historive imagjinare.

117
00:07:07,326 --> 00:07:11,914
Dhe për sa kohë të gjithë i besojmë,
të njëjtës histori,

118
00:07:11,938 --> 00:07:15,480
të gjithë binden dhe ndjekin të njëjtat
rregulla,

119
00:07:15,504 --> 00:07:17,793
të njëjtat standarde, të njëjtat vlera.

120
00:07:18,639 --> 00:07:22,538
Të gjithë kafshët e tjera përdorin
sistemet e tyre të komunikimit

121
00:07:22,562 --> 00:07:25,058
vetëm për të përshkruar realitetin.

122
00:07:25,590 --> 00:07:29,807
Një shimpanze mund të thotë: "Vini re!
Qenka një luan, ikim me vrap!"

123
00:07:29,831 --> 00:07:33,937
Ose, "Shikoni! Atje qenka një pemë 
bananeje! Vemë të marrim bananet!"

124
00:07:33,961 --> 00:07:40,238
Njerëzit, në të kundërt, nuk përdorin
të folurën e tyre

125
00:07:40,262 --> 00:07:42,278
thjesht për të përshkruar realitetin, por
edhe për të krijuar realitete imagjinarë.

126
00:07:42,278 --> 00:07:45,278
Një njeri mund të thotë, "Shikoni,
ndodhet një perëndi mbi re!

127
00:07:45,278 --> 00:07:49,232
Dhe nëse nuk bëni atë që ju them,

128
00:07:49,256 --> 00:07:51,336
kur të vdisni, Perëndia do t'ju dënojë
dhe do t'ju çojë në ferr."

129
00:07:51,360 --> 00:07:54,565
Dhe nëse të gjithë ju i besoni
kësaj historie që shpika,

130
00:07:54,986 --> 00:07:58,758
atëherë ju do të ndiqni të njëjtat
norma dhe ligje dhe vlera,

131
00:07:58,782 --> 00:08:02,597
dhe mund të bashkëpunoni.

132
00:08:02,621 --> 00:08:03,956
Këtë vetëm njerëzit mund ta bëjnë.

133
00:08:03,956 --> 00:08:04,846
Nuk mund të bindni dot një shimpanze t'ju
japë një banane

134
00:08:04,846 --> 00:08:05,737
duke i premtuar, "...kur të vdesësh,
do vesh në parajsën e shimpanzeve..."

135
00:08:05,737 --> 00:08:06,628
(Të qeshura)

136
00:08:07,207 --> 00:08:11,048
"...dhe do të merrni shumë dhe shumë
banane për veprat e tua të mira.

137
00:08:11,072 --> 00:08:14,865
Pra ma jep tani atë banane."

138
00:08:14,889 --> 00:08:15,912
Asnjë shimpanze nuk do ti besojë
një historie të tillë.


139
00:08:15,936 --> 00:08:19,198
Vetëm njerëzit i besojnë historive 
të tilla,

140
00:08:19,222 --> 00:08:20,644
arsyeja që ne kontrollojmë botën,

141
00:08:20,668 --> 00:08:23,426
ndërsa shimpanzetë janë mbyllura në 
kopshte zoologjikë dhe laboratore kërkimi.

142
00:08:23,776 --> 00:08:26,466
Tani, mund të pranoni që po,

143
00:08:26,490 --> 00:08:28,573
në fushën fetare, njerëzit bashkëpunojnë 
duke i besuar të njëjtave histori.

144
00:08:28,597 --> 00:08:31,904
Miliona njerëz mblidhen për të ndërtuar 
një katedrale apo xhami

145
00:08:31,904 --> 00:08:34,904
a për të luftuar 
në një kryqëzatë apo xhihad,

146
00:08:34,904 --> 00:08:37,844
sepse të gjithë ata besojnë
të njëjtat histori

147
00:08:37,868 --> 00:08:44,008
rreth perëndisë dhe parajsës dhe ferrit.

148
00:08:44,032 --> 00:08:48,984
Por ajo që unë dua të theksoj është
saktësisht i njëjti mekanizëm

149
00:08:49,008 --> 00:08:54,750
që në bazë të të gjitha formave të
bashkëpunimit njerëzor në shkallë të gjerë

150
00:08:54,774 --> 00:08:57,487
jo vetëm në fushën e fesë.

151
00:08:57,979 --> 00:09:03,218
Le të marim p.sh. fushën ligjore.

152
00:09:03,242 --> 00:09:09,106
Shumica e sistemeve ligjore sot në botë
bazohen në të drejtat e njeriut.

153
00:09:09,130 --> 00:09:11,650
Por çfarë janë të drejtat e njeriut?

154
00:09:11,674 --> 00:09:13,952
Të drejtat e njeriut, ashtu si perëndia 
dhe parajsa janë vetëm histori të shpikura.

155
00:09:14,531 --> 00:09:20,508
Ato nuk përfaqësojnë një realitet objektiv.

156
00:09:21,247 --> 00:09:23,024
Ato nuk përputhen me
një fakt biologjik të homo sapiens.

157
00:09:23,596 --> 00:09:28,298
Merrni një qenie njerëzore, hapeni,
dhe shikoni brenda,

158
00:09:28,322 --> 00:09:30,640
do të gjeni zemrën, veshkat, neuronet,
hormonet, ADN-ja,

159
00:09:30,664 --> 00:09:34,330
dhe nuk do të gjeni të drejta.

160
00:09:34,719 --> 00:09:38,518
I vetmi vend ku mund të gjeni të drejta
janë tek historitë

161
00:09:38,542 --> 00:09:43,669
ne kemi shpikur dhe shpërndarë
në shekujt e fundit.

162
00:09:43,693 --> 00:09:45,581
Ato mund të jenë histori shumë pozitive,
histori shumë të mira,

163
00:09:46,200 --> 00:09:50,121
por këto janë ende vetëm histori
imagjinare që ne kemi shpikur.

164
00:09:50,145 --> 00:09:54,278
E njëjta gjë vlen edhe për politikën.

165
00:09:54,607 --> 00:09:59,537
Faktorët më të rëndësishem të politikës
moderne janë shtetet dhe kombet.

166
00:09:59,561 --> 00:10:03,124
Por çfarë janë shtetet dhe kombet

167
00:10:03,664 --> 00:10:06,184
Ata nuk janë një realitet objektiv.

168
00:10:06,565 --> 00:10:12,935
Një mal është një realitet objektiv.

169
00:10:13,333 --> 00:10:15,133
Ju mund ta shihni atë, ta prekni,
madje ti ndjeni edhe erën.

170
00:10:15,593 --> 00:10:17,718
Por një komb apo një shtet

171
00:10:17,742 --> 00:10:20,455
si Izraeli apo Irani o Franca o Gjermania,

172
00:10:20,479 --> 00:10:23,763
është vetëm një histori që ne kemi shpikur

173
00:10:24,223 --> 00:10:25,995
dhe me të cilat jemi shumë të lidhur.

174
00:10:26,019 --> 00:10:29,799
Është e njëjta gjë edhe për ekonominë.

175
00:10:29,823 --> 00:10:32,563
Sot, aktorët më të rëndësishëm 
në ekonominë botërore

176
00:10:32,587 --> 00:10:34,561
janë ndërmarrjet dhe kompanitë.

177
00:10:34,949 --> 00:10:37,453
Shumë prej jush sot, ndoshta 
punojnë për një kompani të madhe,

178
00:10:37,892 --> 00:10:41,598
si Google apo Toyota apo McDonald's.

179
00:10:41,622 --> 00:10:43,884
Por, per çfarë po flasim?

180
00:10:44,407 --> 00:10:48,138
Avokatët i quajnë histori ligjore

181
00:10:48,162 --> 00:10:51,212
Këto tregime janë shpikur
dhe mirëmbahen

182
00:10:51,577 --> 00:10:53,395
nga këta magjistarë të fuqishëm
të quajtur avokatë.

183
00:10:53,982 --> 00:10:57,929
(Të qeshura)

184
00:10:58,359 --> 00:11:01,835
Dhe çfarë bëjnë kompanitë e mëdha
gjithë ditën?

185
00:11:01,859 --> 00:11:05,192
Ata kryesisht përpiqen të bëjnë para.

186
00:11:05,216 --> 00:11:06,661
Tani, çfarë janë paratë?

187
00:11:06,685 --> 00:11:10,104
Paraja nuk është një realitet objektiv,
dhe nuk ka asnjë vlerë objektive.

188
00:11:10,128 --> 00:11:12,981
Merrni biletën e gjelbërt, dollarin.

189
00:11:13,411 --> 00:11:14,744
Vini re - nuk ka vlerë.

190
00:11:14,768 --> 00:11:19,934
Nuk mund ta hani, nuk mund ta pini,

191
00:11:19,958 --> 00:11:23,275
nuk mund ta vishni.

192
00:11:23,299 --> 00:11:25,676
por është këtu që arrin mjeshtri 
i tregimit

193
00:11:25,700 --> 00:11:27,934
bankierët e mëdhenj,

194
00:11:27,958 --> 00:11:29,250
ministrat e financave,

195
00:11:29,633 --> 00:11:33,674
kryeministrat -

196
00:11:33,698 --> 00:11:35,182
dhe ata na tregojnë një histori shumë 
të besueshme:

197
00:11:35,206 --> 00:11:36,646
"E shikoni këtë copë letër të gjelbër?

198
00:11:36,670 --> 00:11:38,024
Kjo faktikisht vlen 10 banane."

199
00:11:38,048 --> 00:11:40,526
Dhe nëse unë i besoj, nëse ju e besoni atë,

200
00:11:40,550 --> 00:11:42,508
dhe të gjithë e besojnë

201
00:11:42,532 --> 00:11:45,115
kjo gjë faktikisht funksionon.

202
00:11:45,591 --> 00:11:47,700
Unë mund të marr këtë copë letër pa vlerë

203
00:11:47,724 --> 00:11:49,240
shkoj në supermarket,

204
00:11:49,264 --> 00:11:51,128
ja jap një personi krejtësisht të panjohur
që nuk kam takuar kurrë më parë

205
00:11:51,152 --> 00:11:54,065
dhe ta shkëmbej me banane të vërteta
të cilat mund ti ha.

206
00:11:54,089 --> 00:11:55,726
Kjo është diçka e mahnitëse.

207
00:11:55,750 --> 00:11:59,757
Nuk mund ta bëni kurrë me një shimpanze.

208
00:11:59,781 --> 00:12:04,466
Shimpanzetë tregtojnë natyrisht:

209
00:12:04,870 --> 00:12:06,591
"Pra, ti më jep një arrë kokosi,
unë të jap një banane."

210
00:12:06,615 --> 00:12:08,693
Kjo mund të funksionojë.

211
00:12:08,717 --> 00:12:10,662
Por, ti më jep një copë letër pa vlerë

212
00:12:10,686 --> 00:12:13,436
dhe pret që unë të jap një banane?

213
00:12:13,460 --> 00:12:14,698
E pamundur!

214
00:12:14,722 --> 00:12:17,714
Çmendoni se jam, një njeri?

215
00:12:17,738 --> 00:12:19,752
(Të qeshura)

216
00:12:19,776 --> 00:12:20,928
Paraja, në fakt, është historia 
më e suksesshme

217
00:12:20,952 --> 00:12:22,533
e shpikur ndonjëherë, dhe treguar njerëzve,

218
00:12:22,557 --> 00:12:24,930
pasi e vetrmja histori
që i besojnë të gjithë.

219
00:12:24,954 --> 00:12:29,073
Jo të gjithë besojnë tek Perëndia,

220
00:12:29,097 --> 00:12:31,753
jo të gjithë besojnë tek të drejtat 
e njeriut,

221
00:12:31,777 --> 00:12:36,120
jo gjithë i besojnë
nacionalizmit,

222
00:12:36,692 --> 00:12:39,482
Por të gjithë besojnë tek paraja
dhe tek kartëmonedha e dollarit.

223
00:12:39,506 --> 00:12:42,531
Merrni Osama bin Laden.

224
00:12:42,555 --> 00:12:45,340
Ai urrente politikën amerikane, 
fenë amerikane

225
00:12:45,364 --> 00:12:49,107
dhe kulturën amerikane

226
00:12:49,514 --> 00:12:51,495
por nuk kishte ndonjë kundërshtim
ndaj dollarit amerikan.

227
00:12:51,519 --> 00:12:55,206
Faktikisht dollarët i adhuronte.

228
00:12:55,230 --> 00:12:56,679
(Të qeshura)

229
00:12:56,703 --> 00:12:59,509
Pra, për të përfunduar,

230
00:12:59,533 --> 00:13:01,628
ne kontrollojmë botën për shkak
se jetojmë në një realitet të dyfishtë.

231
00:13:01,652 --> 00:13:03,555
Të gjitha kafshët e tjera
jetojnë në një realitet objektiv.

232
00:13:04,166 --> 00:13:05,866
Realiteti i tyre konsiston
në entitete objektive,

233
00:13:05,890 --> 00:13:11,658
si lumenj dhe pemë
luanë dhe elefantë.

234
00:13:12,531 --> 00:13:16,444
Njerëzit po ashtu jetojnë në një
realitet objektiv.

235
00:13:16,992 --> 00:13:21,544
Edhe në botën tonë, gjenden lumenj,
pemë, elefantë dhe luanë.

236
00:13:21,568 --> 00:13:25,511
Por gjatë shekujve,

237
00:13:26,067 --> 00:13:29,750
ne kemi ndërtuar
mbi këtë realitet objektiv

238
00:13:29,774 --> 00:13:34,842
një shtresë të dytë të realitetit 
imagjinar,

239
00:13:35,421 --> 00:13:37,266
një realitet i bërë prej subjekteve 
fiktive,

240
00:13:37,290 --> 00:13:42,017
si kombet, perënditë,
paratë, korporatat.

241
00:13:42,041 --> 00:13:45,534
Dhe ajo që është e jashtëzakonshme,
është se gjatë gjithë historisë,

242
00:13:45,558 --> 00:13:49,122
ky realitet imagjinar është bërë
gjithnjë e më i fuqishëm

243
00:13:49,146 --> 00:13:53,679
deri në pikën që forcat
më të fuqishme në botë

244
00:13:54,481 --> 00:13:59,115
janë këto entitete fiktive.

245
00:13:59,139 --> 00:14:04,535
Mbijetesa e kafshëve dhe natyrës

246
00:14:04,559 --> 00:14:09,060
varet nga vendimet dhe dëshirat
e këtyre subjekteve fiktive,

247
00:14:09,084 --> 00:14:11,049
si Shtetet e Bashkuara,
Google, Banka Botërore -

248
00:14:11,715 --> 00:14:18,509
entitete që ekzistojnë
vetëm në imagjinatën tonë.

249
00:14:18,533 --> 00:14:23,638
Faleminderit

250
00:14:23,662 --> 00:14:28,199
(Duartrokitje)

251
00:14:28,223 --> 00:14:32,262
Bruno Xhusani: Yuval, ju keni botuar
një libër të ri.

252
00:14:32,929 --> 00:14:34,081
pas botimit të mëparshëm 
me titull Sapiens.

253
00:14:34,105 --> 00:14:38,676
Ai është botuar në hebraisht,
dhe nuk është përkthyer ende.

254
00:14:44,299 --> 00:14:46,509
YNH: Po punoj me përkthimin tani.

255
00:14:46,533 --> 00:14:48,336
BG: Në këtë libër, siç e kuptoj unë,

256
00:14:48,360 --> 00:14:50,947
ju thoni se progresi i mahnitshëm
që ne jemi dëshmitarë sot

257
00:14:50,971 --> 00:14:53,900
jo vetëm që do të përmirësojë jetën tonë,

258
00:14:53,924 --> 00:14:56,092
por do të krijojnë - po ju citoj -

259
00:14:56,116 --> 00:15:01,745
klasa të reja dhe luftë klasash
si gjatë revolucionit industrial.

260
00:15:01,769 --> 00:15:04,028
A mund të na e shpjegoni?

261
00:15:04,052 --> 00:15:06,288
YNH: Po, gjatë revolucionit industrial,

262
00:15:06,312 --> 00:15:10,930
ne pamë lindjen e një klase të re
proletariati urban.

263
00:15:10,954 --> 00:15:12,177
Dhe historia politike dhe shoqërore e
200 viteve të fundit është lidhur ngushtë

264
00:15:12,670 --> 00:15:14,594
me këtë klasë, probleme të reja
dhe mundësitë që ajo përfaqëson.

265
00:15:14,618 --> 00:15:19,520
Tani ne shohim krijimin e një klase të re
personash të padobishëm.

266
00:15:19,544 --> 00:15:24,654
(Të qeshura)

267
00:15:24,678 --> 00:15:28,304
Meqë kompjuterat po përmirësojnë 
performancat e tyre në shumë fusha,

268
00:15:28,328 --> 00:15:32,960
Prandaj është e mundur që një ditë
kompjuterat mund të na parakalojnë

269
00:15:32,984 --> 00:15:33,985
në shumicën e detyrave, duke 
i bërë kështu njerëzit të panevojshëm.

270
00:15:34,009 --> 00:15:39,370
Pyetja e madhe
politike dhe ekonomike

271
00:15:39,394 --> 00:15:44,286
e shekullit të 21-të,

272
00:15:44,310 --> 00:15:47,913
"Pse kemi nevojë për njerëzit?"

273
00:15:47,937 --> 00:15:50,674
ose të paktën "Pse kemi nevojën
e kaq shumë njerëzve? "

274
00:15:50,698 --> 00:15:53,061
BXh: A i jepni një përgjigje
në librin tuaj?

275
00:15:53,085 --> 00:15:55,247
Aktualisht, supozimi më i mirë
është ti mbajmë ata të lumtur

276
00:15:55,271 --> 00:15:58,638
me ndonjë tabletë dhe lojra komputeri...

277
00:15:58,662 --> 00:16:01,120
(Të qeshura)

278
00:16:01,144 --> 00:16:05,164
por kjo nuk është një e ardhme
shumë e kënaqshme.

279
00:16:05,188 --> 00:16:06,985
BXh: Pra, ajo që thoni në këtë libër është

280
00:16:07,009 --> 00:16:08,010
se pavarësisht nga të gjitha diskutimet
mbi shenjat e shumta

281
00:16:08,034 --> 00:16:11,305
e një pabarazie të konsiderueshme 
ekonomike, jemi praktikisht në fillim

282
00:16:11,329 --> 00:16:14,138
të procesit.

283
00:16:14,162 --> 00:16:16,948
YNH: Kjo nuk është një profeci,

284
00:16:16,972 --> 00:16:20,735
kemi shumë mundësi para nesh

285
00:16:20,759 --> 00:16:21,916
Një prej tyre është krijimi
një klasë e njerëzish të padobishëm.

286
00:16:22,225 --> 00:16:23,751
Një mundësi tjetër
do të jetë ndarja e llojeve të njeriut

287
00:16:23,775 --> 00:16:27,718
në kasta të ndryshme biologjike,

288
00:16:27,742 --> 00:16:32,724
me të pasurit që do të lartësohen
në perëndi virtuale,

289
00:16:32,748 --> 00:16:35,888
dhe të varfërit do të degradohen
në njerëz të padobishëm.

290
00:16:35,912 --> 00:16:38,903
BXh: E ndjej që në një tjetër TED Talk
do të përvijohet pas një viti o dy.

291
00:16:38,927 --> 00:16:43,218
Faleminderit, Yuval që erdhët këtu.

292
00:16:43,242 --> 00:16:47,550
YNH: Faleminderit!

293
00:16:47,574 --> 00:16:50,596
(Duartrokitje)