1
00:00:01,309 --> 00:00:06,374
70 000 lat temu nasi przodkowie
byli nic nie znaczącymi zwierzętami.

2
00:00:06,398 --> 00:00:10,497
Najważniejsza informacja
o prehistorycznych ludziach

3
00:00:10,521 --> 00:00:12,473
to fakt, że byli nieistotni.

4
00:00:12,497 --> 00:00:17,631
Wpływali na świat nie więcej niż meduzy,

5
00:00:17,655 --> 00:00:20,016
świetliki czy dzięcioły.

6
00:00:20,643 --> 00:00:24,226
Z kolei teraz kontrolujemy całą planetę.

7
00:00:24,853 --> 00:00:26,195
Powstaje pytanie:

8
00:00:26,219 --> 00:00:29,341
jak przeszliśmy stamtąd do teraz?

9
00:00:29,666 --> 00:00:33,318
Jak zmieniliśmy się z nieważnych małp,

10
00:00:33,342 --> 00:00:36,489
które zajmowały się swoimi
sprawami gdzieś w Afryce,

11
00:00:36,513 --> 00:00:39,003
we władców Ziemi?

12
00:00:39,876 --> 00:00:45,566
Najczęściej patrzy się na różnice
między nami a zwierzętami

13
00:00:45,590 --> 00:00:47,071
na poziomie jednostki.

14
00:00:47,412 --> 00:00:50,406
Chcemy wierzyć, ja chcę wierzyć,

15
00:00:50,430 --> 00:00:53,978
że jest coś wyjątkowego we mnie,

16
00:00:54,002 --> 00:00:57,128
w moim ciele, w moim mózgu,

17
00:00:57,152 --> 00:01:02,435
przez co jestem lepszy
od psa, świni czy szympansa.

18
00:01:03,221 --> 00:01:06,482
Prawda wygląda jednak tak,
że na poziomie jednostki

19
00:01:06,506 --> 00:01:09,537
jestem żenująco podobny do szympansa.

20
00:01:10,029 --> 00:01:15,264
Gdyby wziąć mnie i szympansa
na jakąś bezludną wyspę,

21
00:01:15,288 --> 00:01:19,536
gdzie musielibyśmy walczyć o przetrwanie,
żeby zobaczyć, kto sobie lepiej radzi,

22
00:01:19,560 --> 00:01:24,776
założyłbym się,
że wygrałby szympans, nie ja.

23
00:01:25,419 --> 00:01:28,445
Nie dlatego, że jest ze mną coś nie tak.

24
00:01:28,469 --> 00:01:32,595
Gdyby kogokolwiek z was zostawić samego

25
00:01:32,619 --> 00:01:34,584
na wyspie z szympansem,

26
00:01:34,608 --> 00:01:37,075
szympans radziłby sobie znacznie lepiej.

27
00:01:38,823 --> 00:01:43,008
Prawdziwa różnica między ludźmi
a wszystkimi innymi zwierzętami

28
00:01:43,032 --> 00:01:45,479
nie leży na poziomie jednostki,

29
00:01:45,503 --> 00:01:47,105
a na poziomie zbiorowości.

30
00:01:47,518 --> 00:01:52,324
Ludzie kontrolują planetę,
ponieważ są jedynym gatunkiem

31
00:01:52,348 --> 00:01:57,525
który potrafi współpracować zarówno
elastycznie, jak i w znacznych liczbach.

32
00:01:58,167 --> 00:01:59,935
Są oczywiście inne zwierzęta,

33
00:01:59,959 --> 00:02:03,130
takie jak owady społeczne, 
pszczoły, mrówki,

34
00:02:03,154 --> 00:02:07,726
które potrafią zbiorowo współpracować, 
ale nie robią tego elastycznie.

35
00:02:08,099 --> 00:02:10,536
Ich współpraca jest ściśle ustalona.

36
00:02:11,012 --> 00:02:15,191
Ul pszczół może funkcjonować
tylko w jeden sposób.

37
00:02:15,215 --> 00:02:19,026
Jeśli pojawi się nowa okazja
albo nowe zagrożenie,

38
00:02:19,050 --> 00:02:23,593
pszczoły nie są w stanie
wymyślić nowego systemu.

39
00:02:23,617 --> 00:02:26,497
Nie mogą, na przykład, obalić królowej

40
00:02:26,521 --> 00:02:28,427
i ustanowić republiki pszczół

41
00:02:28,451 --> 00:02:31,553
albo komunistycznej dyktatury robotnic.

42
00:02:32,442 --> 00:02:34,785
Inne zwierzęta, takie jak społeczne ssaki,

43
00:02:34,809 --> 00:02:38,683
wilki, słonie, delfiny, szympansy,

44
00:02:38,707 --> 00:02:41,453
mogą współpracować znacznie elastyczniej,

45
00:02:41,477 --> 00:02:44,818
ale tylko w małych liczbach,

46
00:02:44,842 --> 00:02:47,715
ponieważ współpraca między szympansami

47
00:02:47,739 --> 00:02:51,787
bazuje na osobistej znajomości.

48
00:02:51,811 --> 00:02:54,579
Ja jestem szympansem
i ty jesteś szympansem,

49
00:02:54,603 --> 00:02:56,406
chcę z tobą współpracować.

50
00:02:56,430 --> 00:02:59,025
Muszę cię znać osobiście.

51
00:02:59,049 --> 00:03:00,819
Jakim jesteś szympansem?

52
00:03:00,843 --> 00:03:02,256
Czy jesteś miłym szympansem?

53
00:03:02,280 --> 00:03:03,933
Czy jesteś złym szympansem?

54
00:03:03,957 --> 00:03:05,401
Czy jesteś godny zaufania?

55
00:03:05,425 --> 00:03:08,478
Jeśli nie wiem, jak mogę
z tobą współpracować?

56
00:03:09,676 --> 00:03:13,427
Jedyny gatunek, który potrafi
połączyć te dwie zdolności

57
00:03:13,451 --> 00:03:18,747
i współpracować elastycznie
w znacznych liczbach

58
00:03:18,771 --> 00:03:20,401
to my, Homo sapiens.

59
00:03:20,973 --> 00:03:25,104
Jeden na jednego,
nawet dziesięć na dziesięć,

60
00:03:25,128 --> 00:03:27,697
szympansy mogą być od nas lepsze.

61
00:03:28,112 --> 00:03:33,291
Ale w walce tysiąca ludzi
z tysiącem szympansów

62
00:03:33,315 --> 00:03:36,933
ludzie z łatwością wygrają,
z tego prostego powodu,

63
00:03:36,957 --> 00:03:40,690
że tysiąc szympansów
w ogóle nie potrafi współpracować.

64
00:03:41,337 --> 00:03:45,388
Jeśli wepchnie się 100 000 szympansów

65
00:03:45,412 --> 00:03:49,028
na Oxford Street, Stadion Wembley,

66
00:03:49,052 --> 00:03:51,584
plac Tienanmen czy do Watykanu,

67
00:03:51,608 --> 00:03:54,225
powstanie kompletny chaos.

68
00:03:54,249 --> 00:03:58,108
Wystarczy pomyśleć o Stadionie
Wembley z 100 000 szympansów.

69
00:03:58,616 --> 00:03:59,806
Kompletne szaleństwo.

70
00:04:00,219 --> 00:04:06,161
Ludzie z kolei bezproblemowo 
zbierają się tam w dziesiątkach tysięcy

71
00:04:06,185 --> 00:04:09,249
i zwykle nie ma chaosu.

72
00:04:09,273 --> 00:04:15,360
Powstaje za to niezwykle skomplikowana
i efektywna sieć współpracy.

73
00:04:16,554 --> 00:04:21,144
Wszystkie wielkie osiągnięcia
ludzkości w historii,

74
00:04:21,168 --> 00:04:24,451
takie jak budowa piramid
czy loty na Księżyc,

75
00:04:24,475 --> 00:04:27,050
dokonały się nie dzięki
indywidualnym zdolnościom,

76
00:04:27,074 --> 00:04:30,899
ale dzięki zdolności
do elastycznej współpracy mas.

77
00:04:31,465 --> 00:04:35,122
Pomyślcie o tej prelekcji.

78
00:04:35,146 --> 00:04:41,130
Stoję przed publicznością
liczącą około 300 lub 400 osób,

79
00:04:41,154 --> 00:04:44,278
większości z was w ogóle nie znam.

80
00:04:44,928 --> 00:04:49,912
Nie znam też wszystkich ludzi,
którzy organizowali

81
00:04:49,936 --> 00:04:51,563
i pracowali przy tej konferencji.

82
00:04:51,994 --> 00:04:55,787
Nie znam pilota i załogi samoloty,

83
00:04:55,811 --> 00:04:58,722
który mnie wczoraj
przywiózł tutaj, do Londynu.

84
00:04:59,286 --> 00:05:03,009
Nie znam ludzi,
którzy wynaleźli i wyprodukowali

85
00:05:03,033 --> 00:05:07,543
ten mikrofon i te kamery,
które nagrywają moje słowa.

86
00:05:08,123 --> 00:05:11,660
Nie znam ludzi, którzy napisali
wszystkie książki i artykuły,

87
00:05:11,684 --> 00:05:14,077
które przeczytałem, 
przygotowując prelekcję.

88
00:05:14,495 --> 00:05:17,305
Z całą pewnością nie znam
też wszystkich ludzi,

89
00:05:17,329 --> 00:05:20,548
którzy będą oglądać
tę prelekcję przez internet,

90
00:05:20,572 --> 00:05:23,599
gdzieś w Buenos Aires czy Nowym Delhi.

91
00:05:24,162 --> 00:05:27,671
Mimo tego, że nie znamy się nawzajem,

92
00:05:27,695 --> 00:05:33,548
możemy wspólnie dokonać
tej globalnej wymiany myśli.

93
00:05:34,081 --> 00:05:37,132
Tego nie potrafią robić szympansy.

94
00:05:37,156 --> 00:05:38,970
Mogą się komunikować, oczywiście,

95
00:05:38,994 --> 00:05:44,793
ale nigdy nie zobaczymy szympansa
podróżującego do odległych szympansów,

96
00:05:44,817 --> 00:05:48,937
żeby dać im wykład na temat bananów, słoni

97
00:05:48,961 --> 00:05:51,969
czy czegoś innego, co mogłoby
zainteresować szympansy.

98
00:05:53,389 --> 00:05:56,879
Współpraca oczywiście
nie zawsze jest fajna.

99
00:05:56,903 --> 00:06:00,928
Wszystkie straszliwe rzeczy,
które ludzie zrobili w swojej historii,

100
00:06:00,952 --> 00:06:03,691
a zrobiliśmy parę strasznych rzeczy,

101
00:06:03,715 --> 00:06:08,864
wszystko to bazowało
na współpracy na wielką skalę.

102
00:06:08,888 --> 00:06:11,484
Więzienie to system współpracy,

103
00:06:11,508 --> 00:06:14,498
rzeźnia to system współpracy,

104
00:06:14,522 --> 00:06:17,526
obóz koncentracyjny to system współpracy.

105
00:06:17,907 --> 00:06:23,087
Szympansy nie mają rzeźni, więzień
czy obozów koncentracyjnych.

106
00:06:24,183 --> 00:06:28,013
Myślę, że zdołałem was już przekonać,
że faktycznie kontrolujemy ten świat,

107
00:06:28,037 --> 00:06:33,095
ponieważ potrafimy elastycznie
współpracować w dużych liczbach.

108
00:06:33,516 --> 00:06:36,464
Natychmiast powstaje następne pytanie

109
00:06:36,488 --> 00:06:39,371
w umyśle ciekawskiego słuchacza:

110
00:06:39,395 --> 00:06:41,679
Jak właściwie ludzie to robią?

111
00:06:42,083 --> 00:06:47,865
Dzięki czemu my, jako jedyny gatunek,
współpracujemy w ten sposób?

112
00:06:49,714 --> 00:06:52,260
Odpowiedzią jest nasza wyobraźnia.

113
00:06:52,998 --> 00:06:58,430
Potrafimy elastycznie współpracować
z niezliczoną liczbą nieznajomych,

114
00:06:58,454 --> 00:07:02,150
bo tylko my pośród wszystkich
gatunków na planecie

115
00:07:02,174 --> 00:07:06,797
potrafimy tworzyć
i wierzyć w fikcyjne historie.

116
00:07:07,326 --> 00:07:11,914
Jeśli tylko wszyscy wierzą 
w tę samą fikcję,

117
00:07:11,938 --> 00:07:15,480
wszyscy będą żyli
według takich samych zasad,

118
00:07:15,504 --> 00:07:17,793
norm i wartości.

119
00:07:18,639 --> 00:07:22,538
Wszystkie zwierzęta używają
swoich systemów komunikacji

120
00:07:22,562 --> 00:07:25,058
tylko do opisywania rzeczywistości.

121
00:07:25,590 --> 00:07:29,807
Szympans może powiedzieć:
"Spójrz, tam jest lew, uciekajmy!".

122
00:07:29,831 --> 00:07:33,937
Albo " Spójrz, tam jest bananowiec,
chodźmy zjeść banany!".

123
00:07:33,961 --> 00:07:40,238
Ludzie z kolei używają mowy
nie tylko do opisywania rzeczywistości,

124
00:07:40,262 --> 00:07:44,786
ale także do tworzenia nowych,
fikcyjnych rzeczywistości.

125
00:07:45,278 --> 00:07:49,232
Człowiek może powiedzieć:
"Spójrz, w chmurach jest Bóg!

126
00:07:49,256 --> 00:07:51,336
Jeśli nie zrobisz tego, co ci każę,

127
00:07:51,360 --> 00:07:54,565
to kiedy umrzesz,
Bóg wyśle cię za karę do piekła".

128
00:07:54,986 --> 00:07:58,758
Jeśli wszyscy uwierzycie
w tę historię, którą wymyśliłem,

129
00:07:58,782 --> 00:08:02,597
będziecie uznawać te same
normy, zasady i wartości,

130
00:08:02,621 --> 00:08:03,913
co umożliwi współpracę.

131
00:08:04,278 --> 00:08:06,628
Tylko ludzie potrafią to robić.

132
00:08:07,207 --> 00:08:11,048
Nigdy nie przekona się szympansa
do oddania banana

133
00:08:11,072 --> 00:08:14,865
przez obietnicę, że po śmierci 
pójdzie do szympansiego nieba,

134
00:08:14,889 --> 00:08:15,912
(Śmiech)

135
00:08:15,936 --> 00:08:19,198
gdzie dostanie mnóstwo bananów
za swoje dobre uczynki,

136
00:08:19,222 --> 00:08:20,644
więc niech da banana".

137
00:08:20,668 --> 00:08:23,426
Żaden szympans nigdy
nie uwierzy w tę historię.

138
00:08:23,776 --> 00:08:26,466
Tylko ludzie wierzą w takie historie,

139
00:08:26,490 --> 00:08:28,573
dzięki czemu kontrolujemy świat,

140
00:08:28,597 --> 00:08:33,442
podczas gdy szympansy są
zamykane w zoo i w laboratoriach.

141
00:08:34,904 --> 00:08:37,844
Wielu z was pewnie łatwo akceptuje to,

142
00:08:37,868 --> 00:08:44,008
że na polu religii ludzie współpracują
dzięki wierze w te same fikcje.

143
00:08:44,032 --> 00:08:48,984
Miliony ludzie razem
budują katedrę czy meczet,

144
00:08:49,008 --> 00:08:54,750
walczą w krucjacie czy jihadzie,
ponieważ wierzą w te same historie

145
00:08:54,774 --> 00:08:57,487
o Bogu, niebie i piekle.

146
00:08:57,979 --> 00:09:03,218
Chce jednak podkreślić,
że dokładnie taki sam mechanizm

147
00:09:03,242 --> 00:09:09,106
odpowiada za wszystkie formy
współpracy ludzkiej na masową skalę,

148
00:09:09,130 --> 00:09:11,650
nie tylko w przypadku religii.

149
00:09:11,674 --> 00:09:13,952
Weźmy, na przykład, prawo.

150
00:09:14,531 --> 00:09:20,508
Większość systemów prawnych w dzisiejszych
czasach bazuje na prawach człowieka.

151
00:09:21,247 --> 00:09:23,024
Ale czym są prawa człowieka?

152
00:09:23,596 --> 00:09:28,298
Prawa człowieka, podobnie jak Bóg i niebo,
to tylko historie, które wymyśliliśmy.

153
00:09:28,322 --> 00:09:30,640
Nie są obiektywną rzeczywistością.

154
00:09:30,664 --> 00:09:34,330
Nie są jakimś efektem
biologii Homo sapiens.

155
00:09:34,719 --> 00:09:38,518
Weźmy człowieka, rozetnijmy go,
zajrzyjmy do środka.

156
00:09:38,542 --> 00:09:43,669
Znajdziemy serce, nerki,
neurony, hormony, DNA,

157
00:09:43,693 --> 00:09:45,581
ale nie znajdziemy żadnych praw.

158
00:09:46,200 --> 00:09:50,121
Można je znaleźć tylko w historiach,

159
00:09:50,145 --> 00:09:54,278
które wymyślono i rozprzestrzeniono
przez ostatnie kilka stuleci.

160
00:09:54,607 --> 00:09:59,537
Może i są to bardzo dobre,
pozytywne historie,

161
00:09:59,561 --> 00:10:03,124
ale to nadal tylko fikcja,
którą wymyśliliśmy.

162
00:10:03,664 --> 00:10:06,184
Tak samo jest w polityce.

163
00:10:06,565 --> 00:10:12,935
Najważniejszymi czynnikami
w polityce są państwa i narody.

164
00:10:13,333 --> 00:10:15,133
Czym jednak są państwa i narody?

165
00:10:15,593 --> 00:10:17,718
Nie są obiektywną rzeczywistością.

166
00:10:17,742 --> 00:10:20,455
Góra jest obiektywną rzeczywistością.

167
00:10:20,479 --> 00:10:23,763
Można ją zobaczyć,
dotknąć, nawet powąchać.

168
00:10:24,223 --> 00:10:25,995
Ale naród czy państwo,

169
00:10:26,019 --> 00:10:29,799
jak Izrael, Iran, Francja czy Niemcy,

170
00:10:29,823 --> 00:10:32,563
to tylko historie, które wymyśliliśmy

171
00:10:32,587 --> 00:10:34,561
i do których się bardzo przywiązaliśmy.

172
00:10:34,949 --> 00:10:37,453
Tak samo w ekonomii.

173
00:10:37,892 --> 00:10:41,598
Najważniejszymi aktorami
na scenie ekonomii

174
00:10:41,622 --> 00:10:43,884
są firmy i korporacje.

175
00:10:44,407 --> 00:10:48,138
Wielu z was zapewne
pracuje dla korporacji,

176
00:10:48,162 --> 00:10:51,212
takiej jak Google, Toyota czy McDonald's.

177
00:10:51,577 --> 00:10:53,395
Czym one właściwie są?

178
00:10:53,982 --> 00:10:57,929
Prawnicy nazywają je prawną fikcją.

179
00:10:58,359 --> 00:11:01,835
Są to historie wymyślone i utrzymywane

180
00:11:01,859 --> 00:11:05,192
przez potężnych szamanów
zwanych prawnikami.

181
00:11:05,216 --> 00:11:06,661
(Śmiech)

182
00:11:06,685 --> 00:11:10,104
A co robią korporacje przez cały dzień?

183
00:11:10,128 --> 00:11:12,981
Głównie próbują zarobić pieniądze.

184
00:11:13,411 --> 00:11:14,744
Właśnie, czym są pieniądze?

185
00:11:14,768 --> 00:11:19,934
Pieniądze też nie są
obiektywną rzeczywistością.

186
00:11:19,958 --> 00:11:23,275
Spójrzcie na zielony
kawałek papieru, dolara.

187
00:11:23,299 --> 00:11:25,676
Nie ma żadnej wartości.

188
00:11:25,700 --> 00:11:27,934
Nie da się go zjeść, wypić,

189
00:11:27,958 --> 00:11:29,250
nie da się w niego ubrać.

190
00:11:29,633 --> 00:11:33,674
Ale przyszli mistrzowie opowieści,

191
00:11:33,698 --> 00:11:35,182
wielcy bankierzy,

192
00:11:35,206 --> 00:11:36,646
ministrowie finansów,

193
00:11:36,670 --> 00:11:38,024
premierzy,

194
00:11:38,048 --> 00:11:40,526
wszyscy opowiadają nam
bardzo wiarygodną historię.

195
00:11:40,550 --> 00:11:42,508
"Spójrz, widzisz ten zielony papierek?

196
00:11:42,532 --> 00:11:45,115
Jest wart dziesięć bananów".

197
00:11:45,591 --> 00:11:47,700
Jeśli ja w to uwierzę, wy w to uwierzycie

198
00:11:47,724 --> 00:11:49,240
i każdy w to uwierzy,

199
00:11:49,264 --> 00:11:51,128
to będzie to działać.

200
00:11:51,152 --> 00:11:54,065
Mogę wziąć ten bezużyteczny papierek,

201
00:11:54,089 --> 00:11:55,726
pójść do supermarketu,

202
00:11:55,750 --> 00:11:59,757
dać go kompletnie nieznanej osobie,
której nigdy nie spotkałem,

203
00:11:59,781 --> 00:12:04,466
i w zamian dostać prawdziwe
banany, które mogę zjeść.

204
00:12:04,870 --> 00:12:06,591
To coś niesamowitego.

205
00:12:06,615 --> 00:12:08,693
Nigdy by się to nie udało z szympansami.

206
00:12:08,717 --> 00:12:10,662
Szympansy handlują, oczywiście.

207
00:12:10,686 --> 00:12:13,436
"Dasz mi kokosa, ja ci dam banana".

208
00:12:13,460 --> 00:12:14,698
To by się udało.

209
00:12:14,722 --> 00:12:17,714
Ale dawać bezużyteczny papierek

210
00:12:17,738 --> 00:12:19,752
i oczekiwać, że dam ci banana?

211
00:12:19,776 --> 00:12:20,928
Nie ma mowy!

212
00:12:20,952 --> 00:12:22,533
Za kogo mnie masz, za człowieka?

213
00:12:22,557 --> 00:12:24,930
(Śmiech)

214
00:12:24,954 --> 00:12:29,073
Pieniądze to najbardziej udana historia,

215
00:12:29,097 --> 00:12:31,753
jaką ludzie kiedykolwiek wymyślili,

216
00:12:31,777 --> 00:12:36,120
ponieważ to jedyna historia,
w którą każdy wierzy.

217
00:12:36,692 --> 00:12:39,482
Nie wszyscy wierzą w Boga,

218
00:12:39,506 --> 00:12:42,531
nie wszyscy wierzą w prawa człowieka,

219
00:12:42,555 --> 00:12:45,340
nie wszyscy wierzą w państwa,

220
00:12:45,364 --> 00:12:49,107
ale wszyscy wierzą w pieniądze i w dolara.

221
00:12:49,514 --> 00:12:51,495
Na przykład Osama Bin Laden.

222
00:12:51,519 --> 00:12:55,206
Nienawidził amerykańskiej polityki,
amerykańskiej religii,

223
00:12:55,230 --> 00:12:56,679
amerykańskiej kultury,

224
00:12:56,703 --> 00:12:59,509
ale nie miał problemów
z amerykańskimi dolarami.

225
00:12:59,533 --> 00:13:01,628
Nawet je całkiem lubił.

226
00:13:01,652 --> 00:13:03,555
(Śmiech)

227
00:13:04,166 --> 00:13:05,866
Podsumowując:

228
00:13:05,890 --> 00:13:11,658
ludzie kontrolują świat,
bo żyją w podwójnej rzeczywistości.

229
00:13:12,531 --> 00:13:16,444
Wszystkie zwierzęta żyją 
w obiektywnej rzeczywistości.

230
00:13:16,992 --> 00:13:21,544
Ich rzeczywistość składa się
z obiektywnych składników,

231
00:13:21,568 --> 00:13:25,511
takich jak rzeki, drzewa, lwy czy słonie.

232
00:13:26,067 --> 00:13:29,750
Ludzie także żyją 
w obiektywnej rzeczywistości.

233
00:13:29,774 --> 00:13:34,842
W naszym świecie też są
rzeki, drzewa, lwy i słonie.

234
00:13:35,421 --> 00:13:37,266
Ale przez stulecia

235
00:13:37,290 --> 00:13:42,017
skonstruowaliśmy
na obiektywnej rzeczywistości

236
00:13:42,041 --> 00:13:45,534
drugą warstwę fikcyjnej rzeczywistości,

237
00:13:45,558 --> 00:13:49,122
składającą się z fikcyjnych składników,

238
00:13:49,146 --> 00:13:53,679
takich jak państwa, bogowie,
pieniądze czy korporacje.

239
00:13:54,481 --> 00:13:59,115
Niezwykłe jest to,
że wraz z postępem historii

240
00:13:59,139 --> 00:14:04,535
ta fikcyjna rzeczywistość
stawała się coraz potężniejsza,

241
00:14:04,559 --> 00:14:09,060
więc dziś najpotężniejsze siły na świecie

242
00:14:09,084 --> 00:14:11,049
są fikcyjne.

243
00:14:11,715 --> 00:14:18,509
Dzisiaj przetrwanie rzek,
drzew, lwów i słoni

244
00:14:18,533 --> 00:14:23,638
zależy od decyzji i zachcianek
fikcyjnych bytów,

245
00:14:23,662 --> 00:14:28,199
takich jak USA, Google, Bank Światowy,

246
00:14:28,223 --> 00:14:32,262
które istnieją tylko w naszej wyobraźni.

247
00:14:32,929 --> 00:14:34,081
Dziękuję.

248
00:14:34,105 --> 00:14:38,676
(Brawa)

249
00:14:44,299 --> 00:14:46,509
Bruno Giussani: Yuval,
napisałeś nową książkę.

250
00:14:46,533 --> 00:14:48,336
Po "Sapiens" napisałeś kolejną,

251
00:14:48,360 --> 00:14:50,947
jest już wydana po hebrajsku,
ale jeszcze nie po...

252
00:14:50,971 --> 00:14:53,900
Yuval Noah Harari: Właśnie
pracuję nad tłumaczeniem.

253
00:14:53,924 --> 00:14:56,092
BG: W tej książce, jeśli dobrze rozumiem,

254
00:14:56,116 --> 00:15:01,745
twierdzisz, że niesamowite przełomy,
które się teraz odbywają,

255
00:15:01,769 --> 00:15:04,028
nie tylko polepszą nam życie,

256
00:15:04,052 --> 00:15:06,288
ale też stworzą, i tu cytuję:

257
00:15:06,312 --> 00:15:10,930
"... nowe klasy i nowe walki klas,
tak jak rewolucja przemysłowa".

258
00:15:10,954 --> 00:15:12,177
Mógłbyś wyjaśnić?

259
00:15:12,670 --> 00:15:13,474
YNH: Tak.

260
00:15:13,474 --> 00:15:14,968
W czasie rewolucji przemysłowej

261
00:15:14,968 --> 00:15:19,520
powstała nowa klasa
społeczna, proletariat.

262
00:15:19,544 --> 00:15:24,654
Większa część historii ostatnich
200 lat była związana z tym,

263
00:15:24,678 --> 00:15:28,304
co zrobić z tą klasą, z nowymi
problemami i możliwościami.

264
00:15:28,328 --> 00:15:32,960
Teraz można zaobserwować tworzenie się
wielkiej klasy ludzi bezużytecznych.

265
00:15:32,984 --> 00:15:33,985
(Śmiech)

266
00:15:34,009 --> 00:15:39,664
Komputery stają się coraz lepsze
w coraz większej ilości dziedzin,

267
00:15:39,664 --> 00:15:41,274
więc bardzo możliwe,


268
00:15:41,274 --> 00:15:45,816
że komputery prześcigną nas
w większości zadań,

269
00:15:45,816 --> 00:15:47,913
przez co ludzie staną się zbędni.

270
00:15:47,937 --> 00:15:50,674
Wielkim politycznym
i ekonomicznym pytaniem

271
00:15:50,698 --> 00:15:53,061
XXI wieku będzie:

272
00:15:53,085 --> 00:15:55,247
"Po co nam są ludzie?",

273
00:15:55,271 --> 00:15:58,638
albo "Po co nam aż tylu ludzi?".

274
00:15:58,662 --> 00:16:01,120
BG: Czy w swojej książce 
podałeś odpowiedź?

275
00:16:01,144 --> 00:16:05,164
YNH: W tej chwili najlepszym pomysłem
jest uszczęśliwianie ich

276
00:16:05,188 --> 00:16:06,985
narkotykami i grami komputerowymi...

277
00:16:07,009 --> 00:16:08,010
(Śmiech)

278
00:16:08,034 --> 00:16:11,305
Ale nie brzmi to zbyt zachęcająco.

279
00:16:11,329 --> 00:16:14,138
BG: Mówisz więc w swojej książce i teraz,

280
00:16:14,162 --> 00:16:16,948
że mimo całej tej dyskusji
na temat nowych dowodów

281
00:16:16,972 --> 00:16:20,735
na rosnące nierówności ekonomiczne,
jesteśmy dopiero na początku

282
00:16:20,759 --> 00:16:21,916
całego procesu?

283
00:16:22,225 --> 00:16:23,751
YNH: Nie jest to przepowiednia.

284
00:16:23,775 --> 00:16:27,718
Książka wymienia cały szereg
możliwych przyszłości.

285
00:16:27,742 --> 00:16:32,724
Jedną możliwością jest powstanie nowej,
potężnej klasy bezużytecznych ludzi.

286
00:16:32,748 --> 00:16:35,888
Inną możliwością jest podział ludzkości

287
00:16:35,912 --> 00:16:38,903
na różne biologiczne kasty,

288
00:16:38,927 --> 00:16:43,218
bogatych, którzy zmienią się
w wirtualnych bogów,

289
00:16:43,242 --> 00:16:47,550
i biednych, zdegradowanych
do poziomu bezużytecznych ludzi.

290
00:16:47,574 --> 00:16:50,596
BG: Czuję, że zbliża się następna
prelekcja TED za rok czy dwa.

291
00:16:50,620 --> 00:16:52,442
Dzięki za przyjazd do nas, Yuval.

292
00:16:52,466 --> 00:16:53,622
YNH: Dziękuję!

293
00:16:53,646 --> 00:16:55,311
(Brawa)