WEBVTT

00:00:01.309 --> 00:00:06.374
حەفتا هەزار ساڵ لەمەوبەر، باپیرانمان
ئاژەڵانێکی بێ بایەخ بوون.

00:00:06.398 --> 00:00:10.497
گرنگترین شت کە پێویستە بیزانین
دەربارەی مرۆڤەکانی پێش مێژوو

00:00:10.521 --> 00:00:12.473
ئەوەیە کە ئەوان گرنگ نەبوون.

00:00:12.497 --> 00:00:17.631
کاریگەرییان لەسەر جیهان زیاتر نەبوو
لە ماسی جەڵی

00:00:17.655 --> 00:00:20.016
یان پوشکەبەفڕە و یان دارکونکەرەکان.

00:00:20.643 --> 00:00:24.226
ئەمڕۆ، بەپێچەوانەوە، ئێمە
جڵەوی زەویمان گرتۆتە دەست.

00:00:24.853 --> 00:00:26.195
و پرسیارەکە ئەوەیە:

00:00:26.219 --> 00:00:29.341
کە چۆن لەوێوە گەیشتینە ئێرە؟

00:00:29.666 --> 00:00:33.318
چۆن خۆمان گۆڕی لە
مەیمونێکی بێ بایەخەوە،

00:00:33.342 --> 00:00:36.489
کە بە ئیشی خۆیانەوە سەرقاڵ بوون
لە سوچێکی ئەفەریقا،

00:00:36.513 --> 00:00:39.003
بۆ فەرمانڕەوای هەسارەی زەوی؟

NOTE Paragraph

00:00:39.876 --> 00:00:45.566
هەمیشە، ئێمە دەگەڕێین بۆ جیاوازییەکانمان
لەگەڵ ئاژەڵەکانی تر

00:00:45.590 --> 00:00:47.071
لەسەر ئاستی تاکەکەسی.

00:00:47.412 --> 00:00:50.406
دەمانەوێت باوەڕبکەین - دەمەوێت باوەڕبکەم

00:00:50.430 --> 00:00:53.978
کە شتێکی تایبەت لە مندا هەیە.

00:00:54.002 --> 00:00:57.128
لە جەستەمدا، لە مێشکمدا،

00:00:57.152 --> 00:01:02.435
کە باڵادەستم دەکات بەسەر
سەگێک یان بەرازێک، یان شەمپانزییەک.

00:01:03.221 --> 00:01:06.482
بەڵام ڕاستیەکە ئەوەیە،
کە لەسەر ئاستی تاکەکەسی،

00:01:06.506 --> 00:01:09.537
من بەشەرمەزارییەوە هاوشێوەم
لەگەڵ شەمپانزییەک.

00:01:10.029 --> 00:01:15.264
و ئەگەر تۆ من و شەمپانزییەک ببەیتە
سەر دوورگەیەکی چۆل،

00:01:15.288 --> 00:01:19.536
کە پێویست بکات بجەنگین بۆ مانەوە
تا بزانین کاممان باشتر ڕزگارمان دەبێت،

00:01:19.560 --> 00:01:24.776
من بەدڵنیاییەوە گرەو لەسەر باشتر
ڕزگاربوونی شامپانزییەکە دەکەم، نەک خۆم،

00:01:25.419 --> 00:01:28.445
و ئەمە بەهۆی کەموکوڕییەک
نیە لە خودی مندا بە تەنها.

00:01:28.469 --> 00:01:32.595
پێموایە گەر هەر یەکێک لە ئێوە،
ببرێنە دورگەیەک بە تەنیا

00:01:32.619 --> 00:01:34.584
لەگەڵ شامپانزییەک،

00:01:34.608 --> 00:01:37.075
شامپانزییەکە زۆر باشتر ڕزگاری دەبێت.

NOTE Paragraph

00:01:38.823 --> 00:01:43.008
جیاوازی ڕاستەقینە لەنێوان مرۆڤ و
هەموو ئاژەڵەکانی تر

00:01:43.032 --> 00:01:45.479
لەسەر ئاستی تاکەکەسی نییە؛

00:01:45.503 --> 00:01:47.105
بەڵکو لەسەر ئاستی بە کۆمەڵە.

00:01:47.518 --> 00:01:52.324
مرۆڤ کۆنتڕۆڵی زەوی دەکات
چونکە ئەوان تاکە ئاژەڵن

00:01:52.348 --> 00:01:57.525
کە دەتوانن هاوکاری یەک بکەن
بە یەکانگیری و بە ژمارەی گەورە.

00:01:58.167 --> 00:01:59.935
ئێستا، هەندێک ئاژەڵی تر هەن --

00:01:59.959 --> 00:02:03.130
وەک مێرووە کۆمەڵایەتییەکان
هەنگەکان، مێروولەکان --

00:02:03.154 --> 00:02:07.726
کە دەتوانن هاوکاریی یەک بکەن بە ژمارەی
گەورە، بەڵام بە یەکانگیری نا.

00:02:08.099 --> 00:02:10.536
هاوکارییەکانیان لاستیکی نییە.

00:02:11.012 --> 00:02:15.191
بەشێوەیەکی بنەڕەتی تەنها
یەک ڕیگە هەیە بۆ هاوکاری نێوان هەنگەکان.

00:02:15.215 --> 00:02:19.026
و ئەگەر هەلی نوێ یان
مەترسی نوێ هەبێت،

00:02:19.050 --> 00:02:23.593
هەنگەکان ناتوانن سیستەمی کۆمەڵایەتی
بە شەو و ڕۆژێک بنیات بنێنەوە.

00:02:23.617 --> 00:02:26.497
بۆ نموونە، ئەوان ناتوانن
شاژن لەسێدارە بدەن

00:02:26.521 --> 00:02:28.427
و کۆماری هەنگەکان دابمەزرێنن،

00:02:28.451 --> 00:02:31.553
یان حزبی کۆمونیستی
کرێکارانی هەنگ.

NOTE Paragraph

00:02:32.442 --> 00:02:34.785
ئاژەڵەکانی تر، وەک شیردەرە کۆمەلایەتییەکان

00:02:34.809 --> 00:02:38.683
گورگ، فیل،
دۆلفین و شەمپانزییەکان --

00:02:38.707 --> 00:02:41.453
دەتوانن بەیەکانگیرانە هاوکاری یەک بکەن،

00:02:41.477 --> 00:02:44.818
بەلام بە ژمارەیەکی کەم،

00:02:44.842 --> 00:02:47.715
لەبەر ئەوەی هاوکاری کردن 
لەنێوان شامپانزییەکان

00:02:47.739 --> 00:02:51.787
بەندە لەسەر زانیاریی ورد
لەسەر ئەوانی تر.

00:02:51.811 --> 00:02:54.579
من شەمپانزییەکم و تۆ شەمپانزییەکی تریت،

00:02:54.603 --> 00:02:56.406
و من دەمەوێت هاوکاریی تۆ بکەم.

00:02:56.430 --> 00:02:59.025
پێویستە شەخسییانە تۆ بناسم.

00:02:59.049 --> 00:03:00.819
جی جۆرە شەمپانزییەکیت؟

00:03:00.843 --> 00:03:02.256
شەمپانزییەکی باشیت؟

00:03:02.280 --> 00:03:03.933
یان شەمپانزییەکی خراپەکار؟

00:03:03.957 --> 00:03:05.401
ئایە جێی متمانەیت؟

00:03:05.425 --> 00:03:08.478
ئەگەر تۆ نەناسم، چۆن دەتوانم
هاوکاری بکەم لەگەڵت؟

NOTE Paragraph

00:03:09.676 --> 00:03:13.427
تاکە ئاژەڵ کە دەتوانێت
هەردوو بەهرەکە پێکەوە کۆبکاتەوە

00:03:13.451 --> 00:03:18.747
هاوکاری بکات بە یەکانگیری و
بە ژمارەی گەورە

00:03:18.771 --> 00:03:20.401
ئێمەین، هۆمۆ سەیپنەکان.

00:03:20.973 --> 00:03:25.104
یەک دژ بە یەک، یان ١٠ دژ بە ١٠،

00:03:25.128 --> 00:03:27.697
شەمپانزییەکان لەوانەیە لە ئێمە باشتر بن.

00:03:28.112 --> 00:03:33.291
بەڵام، ئەگەر تۆ ١٠٠٠ مرۆڤ دژ بە
١٠٠٠ شەمپانزیی دابنێیت،

00:03:33.315 --> 00:03:36.933
مرۆڤەکان بە ئاسانی دەیبەنەوە،
بەهۆی هۆکارێکی سادەوە

00:03:36.957 --> 00:03:40.690
کە هەزار شەمپانزیی ناتوانن
ئەسڵەن هاوکاریی یەک بکەن.

00:03:41.337 --> 00:03:45.388
و تۆ گەر ١٠٠ هەزار شەمپانزیی
بخەیتە نێو

00:03:45.412 --> 00:03:49.028
شەقامی ئۆکسفۆرد
یان نێو یاریگەی وێمبڵی،

00:03:49.052 --> 00:03:51.584
یان گۆڕەپانی تینانمێن یان ڤاتیکان.

00:03:51.608 --> 00:03:54.225
ئەوە ئاژاوەیەکی زۆر دروست دەکەن.

00:03:54.249 --> 00:03:58.108
یاریگای وێمبڵی بهێنە پێش چاوت
بە ١٠٠ هەزار مەیمونەوە.

00:03:58.616 --> 00:03:59.806
شێتییەکی تەواوە.

NOTE Paragraph

00:04:00.219 --> 00:04:06.161
بەپێچەوانەوە، دەیان هەزار مرۆڤ
لە وێمبڵی کۆ دەبنەوە زۆر بە ئاسایی،

00:04:06.185 --> 00:04:09.249
و بە گشتی، هیچ ئاژاوەیەک نانێنەوە.

00:04:09.273 --> 00:04:15.360
ئەوەی هەمانە زۆر ئاڵۆزە و
تۆڕێکی کاریگەری هەرەوەز کردنە.

00:04:16.554 --> 00:04:21.144
هەموو دەسکەوتە مەزنەکانی مرۆڤایەتی
لە مێژوودا،

00:04:21.168 --> 00:04:24.451
ئیتر ئەگەر بنیاندنای هەڕەمەکان بێت
یان فڕین بۆ مانگ،

00:04:24.475 --> 00:04:27.050
بەند نەبوون لەسەر
توانای تاکەکەسی،

00:04:27.074 --> 00:04:30.899
بەڵکو بەندبوون بە هەرەوەزکردن
بە یەکانگیری و ژمارەی گەورە.

NOTE Paragraph

00:04:31.465 --> 00:04:35.122
بیر بکەوە لەم قسانەی من
ئێستا دەیانکەم:

00:04:35.146 --> 00:04:41.130
من وەستاوم لێرە لەبەردەم 
٣٠٠ یان ٤٠٠ کەس،

00:04:41.154 --> 00:04:44.278
زۆرینەتان کەسی نامۆن بۆ من.

00:04:44.928 --> 00:04:49.912
بەهەمان شێوە، من هەموو ئەوانە ناناسم
کە ئەم ئیڤێنتەیان

00:04:49.936 --> 00:04:51.563
ڕێکخستووە.

00:04:51.994 --> 00:04:55.787
نە فڕۆکەوانەکە و نە
ئەندامانی ئەو فڕۆکەیە ناناسم

00:04:55.811 --> 00:04:58.722
کە دوێنێ منیان هێنا بۆ ئێرە، 
بۆ لەندەن.

00:04:59.286 --> 00:05:03.009
ئەو خەڵکانە ناناسم کە
ئەم مایکرۆفۆن و کامێرایانەیان

00:05:03.033 --> 00:05:07.543
داهێناوەو درووست کردووە،
کە ئەو قسانە تۆماردەکەن کە من دەیانکەم.

00:05:08.123 --> 00:05:11.660
ئەو کەسانە ناناسم کە
ئەو کتێب و وتارانەیان نووسیووە

00:05:11.684 --> 00:05:14.077
کە من خوێندنمەوە بۆ ئەم وتارەم.

00:05:14.495 --> 00:05:17.305
و بەدڵنیاییەوە هەموو ئەوانە ناناسم

00:05:17.329 --> 00:05:20.548
کە لەوانەیە سەیری ئەم وتارە بکەن
لەسەر ئینتەرنێت،

00:05:20.572 --> 00:05:23.599
لە شوێنێک لە بۆینس ئایرس یان لە نیو دەلهی.

NOTE Paragraph

00:05:24.162 --> 00:05:27.671
هەرچۆنێک بێت، لەگەڵ ئەوەشدا
کە یەک ناناسین، دەتوانین

00:05:27.695 --> 00:05:33.548
بەیەکەوە کاربکەین و بیروڕا بگۆڕینەوە.

00:05:34.081 --> 00:05:37.132
ئەمە شتێکە شەمپانزیەکان ناتوانن بیکەن.

00:05:37.156 --> 00:05:38.970
ئەوان گفتوگۆ دەکەن، بێگومان،

00:05:38.994 --> 00:05:44.793
بەڵام هەرگیز شەمپانزییەک نابینیت
گەشت بکات بۆ ناوچەیەکی دوور

00:05:44.817 --> 00:05:48.937
تا وتارێک بدات بۆ شەمپانزییەکانی ئەوێ
لەسەر مۆز یان فیل،

00:05:48.961 --> 00:05:51.969
یان لەسەر هەرشتێک کە لەلای
شەمپانزییەکان گرنگە.

00:05:53.389 --> 00:05:56.879
بێگومان، هەرەوەزیکردن هەمووکات
؛باش نییە

00:05:56.903 --> 00:06:00.928
هەموو ئەو شتە بێزراوانەی مرۆڤ کردوێتی
بە درێژایی مێژوو --

00:06:00.952 --> 00:06:03.691
و خەریکین ئێستا ئەنجامی دەدەین --

00:06:03.715 --> 00:06:08.864
هەموویان بەندن لەسەر هەرەوەزی کردن
بە ژمارەی گەورە.

00:06:08.888 --> 00:06:11.484
؛زیندانەکان سیستەمێکی هەرەوەزین

00:06:11.508 --> 00:06:14.498
؛سەربڕخانەکان سیستەمێکی هەرەوەزین

00:06:14.522 --> 00:06:17.526
ئۆردۆگا زۆرەملێکان سیستەمێکی هەرەوەزین.

00:06:17.907 --> 00:06:23.087
شەمپانزییەکان سەربڕخانە و زیندان و
ئۆردگای زۆرە ملێیان نییە.

NOTE Paragraph

00:06:24.183 --> 00:06:28.013
ئێستا وا دابنێن من قەناعەتم بە ئێوە
کردووە کە بەڵێ،

00:06:28.037 --> 00:06:33.095
ئێمە جڵەوی جیهانمان گرتۆتە دەست لەبەرئەوەی
دەتوانین کاربکەین بە ژمارەی زۆرو یەکانگیری

00:06:33.516 --> 00:06:36.464
پرسیاری دواتر کە دێت

00:06:36.488 --> 00:06:39.371
بە مێشكی ئەوانەی زۆر پرسیار دەکەن،

00:06:39.395 --> 00:06:41.679
ئەوەیە، کە چۆن ئەمەمان کرد؟

00:06:42.083 --> 00:06:47.865
چی وایکرد، ئێمە لە نێو هەموو ئاژەڵانی تردا
هاوکاری یەک بکەین بەم شێوەیە؟

00:06:49.714 --> 00:06:52.260
وەڵامەکە خەیاڵ کردنمانە.

00:06:52.998 --> 00:06:58.430
ئێمە دەتوانین بە یەکانگیری کاربکەین
لەگەڵ ژمارەیەکی زۆر لە کەسی نەناسراو،

00:06:58.454 --> 00:07:02.150
لەبەر ئەوەی ئێمە تەنها ئاژەڵین
لە سەر زەوی کە،

00:07:02.174 --> 00:07:06.797
دەتوانین چیرۆکی خەیاڵی دروست بکەین و
بڕوایان پێبهێنین.

00:07:07.326 --> 00:07:11.914
و هەر ئەوەندەی هەموو کەس
باوەڕیان کرد بە هەمان چیرۆکی خەیاڵی،

00:07:11.938 --> 00:07:15.480
هەمووان شوێنی دەکەون و
گوێڕایەڵی هەمان ئەو یاسایانە دەبن،

00:07:15.504 --> 00:07:17.793
هەمانە نموونە، هەمان بەهای دەبێت.

NOTE Paragraph

00:07:18.639 --> 00:07:22.538
هەموو ئاژەڵانی تر
سیستەمی گفتوگۆکردنیان بەکاردێنن

00:07:22.562 --> 00:07:25.058
تەنها بۆ باسکردنی واقیع.

00:07:25.590 --> 00:07:29.807
شەمپانزییەک لەوانەیە بڵێت، "سەیر بکە!
ئەوە شێرێکە، با ڕا بکەین!"

00:07:29.831 --> 00:07:33.937
یان، "سەیر بکە! ئەوە دار مۆزێکە لەویا
با بڕۆین هەندێک مۆز لیبکەینەوە!"

00:07:33.961 --> 00:07:40.238
مرۆڤ، بەپێچەوانەوە، زمانیان
بەکارناهێنن بە تەنها بۆ باسکردنی واقیع،

00:07:40.262 --> 00:07:44.786
بەڵکو بەکاریدێنن بۆ دروستکردنی واقیع،
واقعی هەڵبەستراو.

00:07:45.278 --> 00:07:49.232
مرۆڤێک دەتوانێت بڵێت، "سەیربکە
ئەوە خودایە لە پشت هەورەکانەوە!

00:07:49.256 --> 00:07:51.336
یان بلێت گەر ئەوە نەکەیت کە من پێت دەڵێم،

00:07:51.360 --> 00:07:54.565
کە مردیت، خودا سزات دەدات و
دەتنێرێت بۆ دۆزەخ."

00:07:54.986 --> 00:07:58.758
و گەر برواتان هەبێت بەم چیرۆکەی من
دروستم کرد،

00:07:58.782 --> 00:08:02.597
ئەوا تۆش شوێن هەمان
بنچینە و بەها و یاسا کەوتوویت،

00:08:02.621 --> 00:08:03.913
تۆ دەتوانیت هەرەوەزی بکەیت.

00:08:04.278 --> 00:08:06.628
ئەمە شتێکە تەنها لە توانای مرۆڤدایە.

00:08:07.207 --> 00:08:11.048
هەرگیز ناتوانیت شەمپانزییەک ڕازی بکەیت
مۆزێکت بداتێ

00:08:11.072 --> 00:08:14.865
بە بەڵێندان پێی، "... دوای مردنت،
تۆ دەچیت بۆ بەهەشت ..."

00:08:14.889 --> 00:08:15.912
(پێکەنین)

00:08:15.936 --> 00:08:19.198
" و لەوێ ژمارەیەکی زۆر مۆز وەردەگریت
بۆ کارە چاکەکانت.

00:08:19.222 --> 00:08:20.644
بۆیە ئەم مۆزەم بەرێ."

00:08:20.668 --> 00:08:23.426
هیچ شەمپانزییەک باوەڕ
بەم جۆرە چیرۆکانە ناکات.

00:08:23.776 --> 00:08:26.466
تەنها مرۆڤ بڕوایان پێدەکات،

00:08:26.490 --> 00:08:28.573
هەر لەبەر ئەمەیە جڵەوی ئەم جیهانەمان کردوە

00:08:28.597 --> 00:08:33.442
کە تیایدا شەمپانزییەکان زیندانی کراون لە
باخچەکانی ئاژەڵان و تاقیگەکانی توێژینەوە.

NOTE Paragraph

00:08:34.904 --> 00:08:37.844
ئێستا لەوانەیە بڕوات کردبێت بەڵی،

00:08:37.868 --> 00:08:44.008
لە بواری ئاینیدا، مرۆڤ بە یەکەوە کاردەکەن
بە بڕوا بوون بە هەمان خەیاڵ.

00:08:44.032 --> 00:08:48.984
ملیۆنان کەس کۆدەبنەوە بۆ
بنیادنانی مەتراخانەیەک یان مزگەوتێک

00:08:49.008 --> 00:08:54.750
یان شەڕدەکەن دژ بە خاکپەرستان یان جیهاد 
دەکەن، لەبەرئەوەی هەموویان بڕوایان بە

00:08:54.774 --> 00:08:57.487
هەمان شتە دەربارەی خودا و بەهەشت و دۆزەخ.

00:08:57.979 --> 00:09:03.218
بەڵام ئەوەی من دەمەوێت جەخت بکەمەوە
لەسەری ڕێک ھەمان میکانیزمە

00:09:03.242 --> 00:09:09.106
کە بریتیە لە ھەموو بوارە پاڵنەرەکانی تری
ھاوکاریکردنی نێوان مرۆڤەکان،

00:09:09.130 --> 00:09:11.650
نەک تەنھا لە ڕێی ئاینەوە.

NOTE Paragraph

00:09:11.674 --> 00:09:13.952
بۆ نموونە، بواری یاسایی وەربگرە.

00:09:14.531 --> 00:09:20.508
زۆربەی سیستەمە یاساییەکانی ئەمڕۆ
بەندە لەسەر بڕوا بوون بە مافەکانی مرۆڤ.

00:09:21.247 --> 00:09:23.024
بەڵام مافەکانی مرۆڤ کامانەن؟

00:09:23.596 --> 00:09:28.298
مافەکانی مرۆڤ، ھەروەک خودا و بەھەشت،
چیرۆکێکە و ئێمە دروستمان کردووە.

00:09:28.322 --> 00:09:30.640
ئەوان ڕاستییەکی ماددی نیـن،

00:09:30.664 --> 00:09:34.330
ئەوان ھەندێک کاریگەری بایۆلۆجی نین
لەسەر ھۆمۆ سەیپنەکان،

00:09:34.719 --> 00:09:38.518
مرۆڤێک بێنە، هەڵی بدڕە
سەیری ناوەوەی بکە،

00:09:38.542 --> 00:09:43.669
دڵ و گورچیلە و دەمار هۆرمۆنەکانی،
لەگەڵ دی ئێن ئەی دەدۆزیتەوە،

00:09:43.693 --> 00:09:45.581
بەڵام هیچ مافێک نادۆزیتەوە.

00:09:46.200 --> 00:09:50.121
تاکە شوێن کە دەتوانیت مافی
تیادا بدۆزیتەوە نێو چیرۆکەکانە

00:09:50.145 --> 00:09:54.278
کە ئێمە دامان هێناوەو بڵاومان کردۆتەوە
لە ماوەی سەدەی ڕابردوودا.

00:09:54.607 --> 00:09:59.537
لەوانەیە چیرۆکەکان زۆر ئەرێنی و
باش بن،

00:09:59.561 --> 00:10:03.124
بەڵام هەر چیرۆکی خەیاڵین و
ئێمە دامان هێناون.

NOTE Paragraph

00:10:03.664 --> 00:10:06.184
هەمان شت دروستە لە بواری سیاسەتدا.

00:10:06.565 --> 00:10:12.935
گرنگترین پاڵنەر لە
سیاسەتی مۆدێرندا دەوڵەت و نەتەوەکانن.

00:10:13.333 --> 00:10:15.133
بەڵام دەوڵەت و نەتەوەکان چین؟

00:10:15.593 --> 00:10:17.718
ئەوان ڕاستییەکی ماددی نین.

00:10:17.742 --> 00:10:20.455
شاخێک ڕاستییەکی مادییە.

00:10:20.479 --> 00:10:23.763
دەتوانیت ببینیت، دەستی لێبدەیت،
تەنانەت دەتوانیت بۆنی بکەیت.

00:10:24.223 --> 00:10:25.995
بەڵام دەوڵەت و نەتەوە،

00:10:26.019 --> 00:10:29.799
وەک ئیسڕائیل و ئێران و فەرەنسا و ئەڵمانیا،

00:10:29.823 --> 00:10:32.563
تەنها چیرۆکێکن ئێمە هەڵمان بەستوون

00:10:32.587 --> 00:10:34.561
و بە تووندی پێیانەوە پابەند بووین.

NOTE Paragraph

00:10:34.949 --> 00:10:37.453
هەمان شت ڕاستە لە بواری ئابووریدا.

00:10:37.892 --> 00:10:41.598
ئەمڕۆ گەورەترین ئەکتەری ئابووری جیهانی

00:10:41.622 --> 00:10:43.884
کۆمپانیا زەبەلاحەکانن.

00:10:44.407 --> 00:10:48.138
زۆرێک لە ئێوە ئەمڕۆ، لەوانەیە کار بکەن
بۆ کۆمپانیایەکی زەبەلاح،

00:10:48.162 --> 00:10:51.212
وەک تۆیۆتا یان ماکدۆناڵد.

00:10:51.577 --> 00:10:53.395
ئەم شتانە لەڕاستیدا چین؟

00:10:53.982 --> 00:10:57.929
پارێزەرەکان بەمانە دەڵێن خەیاڵی ئابوری.

00:10:58.359 --> 00:11:01.835
ئەوان چیرۆکن هەڵبەستراون و وتراونەتەوە

00:11:01.859 --> 00:11:05.192
لەلایەن جادوگەرە بەهێزەکان ئێمە 
پێیان دەڵێین پارێزەرەکان.

00:11:05.216 --> 00:11:06.661
(پێکەنین)

00:11:06.685 --> 00:11:10.104
و ئەم کۆمپانیایانە چی دەکەن ڕۆژانە؟

00:11:10.128 --> 00:11:11.825
بەزۆری، هەوڵی دەستخستنی پارە دەدەن.

00:11:13.411 --> 00:11:14.744
بەڵام، پارە چییە؟

00:11:14.768 --> 00:11:19.934
دوبارە، پارە ڕاستیەکی مادیی نیە؛
هیچ بەهایەکی مادیی نیە.

00:11:19.958 --> 00:11:23.275
ئەم کاغەزە زەردەی دۆلار بە نموونە وەربگرە.

00:11:23.299 --> 00:11:25.148
سەیری بکە -- هیچ بەهایەکی نییە.

00:11:25.700 --> 00:11:27.934
ناتوانیت بیخۆیت، ناتوانیت بیخۆیتەوە،

00:11:27.958 --> 00:11:29.250
ناتوانیت لەبەری بکەیت.

00:11:29.633 --> 00:11:33.674
بەڵام دواتر ئەم چیرۆکخوانە لێزانانە دێن --

00:11:33.698 --> 00:11:35.182
خاوەن بانکە گەورەکان،

00:11:35.206 --> 00:11:36.646
وەزیرانی ئابووری،

00:11:36.670 --> 00:11:38.024
سەرۆک وەزیران --

00:11:38.048 --> 00:11:40.526
و چیرۆکێکی بڕواپێکەرمان پێدەڵێن:

00:11:40.550 --> 00:11:42.508
" سەیربکە، ئەو پارچە کاغەزە سەوزە دەبینی؟

00:11:42.532 --> 00:11:45.115
ئەوە بەهای ١٠ مۆز دەکات."

00:11:45.591 --> 00:11:47.700
و ئەگەر من باوەڕی
پێبکەم، تۆ باوەڕی پێبکەی،

00:11:47.724 --> 00:11:49.240
و هەمووان باوەڕی پێبکەن،

00:11:49.264 --> 00:11:51.128
ئەوە چیرۆکەکەی سەردەگرێت .

00:11:51.152 --> 00:11:54.065
من دەتوانم ئەم پارچە کاغەزە بێبەهایە ببەم،

00:11:54.089 --> 00:11:55.726
بچمە سوپەرمارکێتێک،

00:11:55.750 --> 00:11:59.757
بیدەم بە کەسێکی تەواو نەناسراو
کە هەرگیز پێشتر نەمدیوە،

00:11:59.781 --> 00:12:04.466
و لە بەرامبەردا، مۆزی لێبسەنم
کە دەتوانم بیخۆم.

00:12:04.870 --> 00:12:06.591
ئەمە شتێکی سەرسوڕهێنەرە.

00:12:06.615 --> 00:12:08.693
قەت ناتوانیت ئەمە لەگەڵ شەمپانزییەک بکەیت.

00:12:08.717 --> 00:12:10.662
بێگومان، لە بازرگانی شەمپانزییەکان:

00:12:10.686 --> 00:12:13.436
"تۆ گوێزی هندیم بەرێ
من مۆزت دەدەمێ."

00:12:13.460 --> 00:12:14.698
ئەمە دەکرێت ڕووبدات.

00:12:14.722 --> 00:12:17.714
بەڵام، تۆ پارچە کاغەزێکی
بێبەهام بدەیتێ

00:12:17.738 --> 00:12:19.752
و چاوەڕی دەکەیت من مۆزت بدەمێ؟

00:12:19.776 --> 00:12:20.928
بەهیچ شێوەیەک!

00:12:20.952 --> 00:12:22.533
چیە من بە مرۆڤ تێگەشتوویت؟

00:12:22.557 --> 00:12:24.930
(پێکەنین)

NOTE Paragraph

00:12:24.954 --> 00:12:29.073
لەڕاستیدا، پارە، سەرکەوتووترین چیرۆکە

00:12:29.097 --> 00:12:31.753
کە مرۆڤ دایهێنابێت تا ئێستا،

00:12:31.777 --> 00:12:36.120
لەبەر ئەوەی تاکە چیرۆکە هەمووان
باوەڕییان پێیەتی.

00:12:36.692 --> 00:12:39.482
هەموو کەس باوەڕی بە خوا نییە،

00:12:39.506 --> 00:12:42.531
هەموو کەس باوەڕی بە مافی مرۆڤ نییە،

00:12:42.555 --> 00:12:45.340
هەموو کەس باوەڕی بە نەتەوە پەرستی نییە،

00:12:45.364 --> 00:12:49.107
بەڵام هەموو کەسێک باوەڕی بە پارە ،
و کاغەزی دۆلاریش هەیە.

00:12:49.514 --> 00:12:51.495
تەنانەت، ئوسامە بن لادن
بە نموونە وەربگرن.

00:12:51.519 --> 00:12:55.206
ئەو ڕقی لە سیاسەتی ئەمەریکا و
دینی ئەمەریکییەکان بوو

00:12:55.230 --> 00:12:56.679
ڕقی لە کلتورەکەیان بوو،

00:12:56.703 --> 00:12:59.509
بەڵام هیچ کێشەیەکی لەگەڵ 
دۆلاری ئەمەریکی نەبوو.

00:12:59.533 --> 00:13:01.628
بگرە زۆر پەیوەست بوو پێیەوە.

00:13:01.652 --> 00:13:03.555
(پێکەنین)

NOTE Paragraph

00:13:04.166 --> 00:13:05.866
بۆ ئەنجامگرتن لەمە:

00:13:05.890 --> 00:13:11.658
ئێمەی مرۆڤ جڵەوی جیهانمان کردووە چونکە
لە جیهانێکی دوولایەنەدا دەژین.

00:13:12.531 --> 00:13:16.444
هەموو ئاژەڵەکانی تر
لە جیهانی مادییدا دەژین.

00:13:16.992 --> 00:13:21.544
واقع لای ئەوان پێکهاتووە لە
بوونە مادییەکان،

00:13:21.568 --> 00:13:25.511
وەک ڕوبار و دار و
شێر و فیلەکان.

00:13:26.067 --> 00:13:29.750
ئێمەی مرۆڤیش بە هەمان شیوە،
لە جیهانی مادییدا دەژین.

00:13:29.774 --> 00:13:34.842
لە جیهانی ئێمەشدا، ڕوبار و درەخت و
فیل و شێر هەن.

00:13:35.421 --> 00:13:37.266
بەڵام سەدان ساڵ لەمەوبەر،

00:13:37.290 --> 00:13:42.017
لەسەروو هەموو ئەم ڕاستییانەوە

00:13:42.041 --> 00:13:45.534
چینی دووەمی ڕاستی خەیاڵیمان بنیاد ناوە،

00:13:45.558 --> 00:13:49.122
ڕاستییەک کە پێکهاتووە لە بوونی خەیاڵی،

00:13:49.146 --> 00:13:53.679
وەک نەتەوە، خوداکان، 
پارە، وەک کۆمپانیا زەبەلاحەکان.

00:13:54.481 --> 00:13:59.115
و ئەوەی سەرنجڕاکێشە ئەوەیە
لەگەڵ بەردەوامبوونی مێژوودا،

00:13:59.139 --> 00:14:04.535
ئەم ڕاستییە خەیاڵیانە
بەهێزتر و بەهێزتر بوون

00:14:04.559 --> 00:14:09.060
کە ئەمڕۆ، بەهێزترین هێز
لە جیهاندا

00:14:09.084 --> 00:14:11.049
ئەم بوونە خەیاڵیانەن.

00:14:11.715 --> 00:14:18.509
ئەمڕۆ، مانەوەی ڕوبار و درەخت و
شێر وفیلەکان

00:14:18.533 --> 00:14:23.638
بەندە لەسەر بڕیار و ویستی
بوونە خەیاڵییەکانە،

00:14:23.662 --> 00:14:28.199
وەک ویلایەتە یەکگرتووەکان، وەک گووگڵ
وەک بانکی جیهانی --

00:14:28.223 --> 00:14:32.262
ئەو بوونانەی کە تەنها
لە خەیاڵی ئێمەدا هەن.

NOTE Paragraph

00:14:32.929 --> 00:14:34.081
سوپاس بۆ ئێوە.

00:14:34.105 --> 00:14:38.676
(چەپڵەلێدان)

NOTE Paragraph

00:14:44.299 --> 00:14:46.509
بڕونۆ گیوسانی؛ یوڤاڵ
تۆ کتێبێکی نوێت دەرکردووە.

00:14:46.533 --> 00:14:48.336
دوای سەیپنەکان، یەکێکی دیت نووسیوە،

00:14:48.360 --> 00:14:50.947
و بە یۆنانی بڵاوبۆتەوە، بەڵام
‌هێشتا وەرنەگێڕدراوە ...

NOTE Paragraph

00:14:50.971 --> 00:14:53.900
یوڤاڵ نوح حەراری: ئێستا خەریکی
کارکردنم لەسەر وەرگێڕانی.

NOTE Paragraph

00:14:53.924 --> 00:14:56.092
لە کتێبەکەدا، گەر درووست لێی تێگەشتبم،

00:14:56.116 --> 00:15:01.745
گفتوگۆی ئەو پێشکەوتنە ناوازەیە دەکەیت
کە ئێستا پیایدا دەڕۆین

00:15:01.769 --> 00:15:04.028
تەنها بە شاراوەیی ژیانمان باش ناکات،

00:15:04.052 --> 00:15:06.288
بەڵکو دروستی دەکات -- وتەیەکت دەڵێت --

00:15:06.312 --> 00:15:10.930
".. چینە نوێیەکان و کێشە خەیاڵییەکان،
هاوشێوەی شۆڕشی پیشەسازین."

00:15:10.954 --> 00:15:12.177
دەتوانیت لەسەرئەمە بڕۆیت؟

NOTE Paragraph

00:15:12.670 --> 00:15:14.594
بەڵێ. لە شۆڕشی پیشەسازیدا،

00:15:14.618 --> 00:15:19.520
درووستبوونی چینی کرێکارانی شارمان بینی.

00:15:19.544 --> 00:15:24.654
زۆربەی مێژووی سیاسی و کۆمەڵایەتیی
٢٠٠ ساڵی ڕابردوو پێکهاتووە لە

00:15:24.678 --> 00:15:28.304
چی لەگەڵ ئەم چینە و
کێشە و دەرفەتە نوێیەکان بکرێت .

00:15:28.328 --> 00:15:32.960
ئێستا، درووستبوونی چینێکی گەورەی نوێ
لە خەڵکی بێکەڵک دەبینین.

00:15:32.984 --> 00:15:33.985
(پێکەنین)

00:15:34.009 --> 00:15:39.370
لەگەڵ باشتر بوون و باشتر بوونی
کۆمپیوتەر لە بواری زیاتر و زیاتر،

00:15:39.394 --> 00:15:44.286
ئەگەرێکی ئاشکرا هەیە کە لەوانەیە کۆمپیوتەر
پێشی ئێمە بداتەوە

00:15:44.310 --> 00:15:47.913
لەزۆربەی کارەکاندا و ئێمە بکاتە زیادە.

00:15:47.937 --> 00:15:50.674
و دواتر پرسیارە سیاسیە ئابووریە گەورەکەی

00:15:50.698 --> 00:15:53.061
سەدەی ٢١ ئەمە دەبێت،

00:15:53.085 --> 00:15:55.247
"ئێمە مرۆڤمان بۆچی پێویستە؟"

00:15:55.271 --> 00:15:58.638
یان لانیکەم، "ئەم هەموو مرۆڤە 
زۆرەمان بۆچییە؟"

NOTE Paragraph

00:15:58.662 --> 00:16:01.120
تۆ وەڵامی ئەمەت داوەتەوە لە کتێبەکەت؟

NOTE Paragraph

00:16:01.144 --> 00:16:05.164
لە ئێستادا، باشترین شت کە
ئێمە بیکەین دڵخؤش هێشتنەوەیانە

00:16:05.188 --> 00:16:06.985
بە هۆشبەر و یارییەکانی کۆمپیوتەرەوە .

00:16:07.009 --> 00:16:08.010
(پێکەنین)

00:16:08.034 --> 00:16:11.305
بەڵام ئەمە لەوە ناچێت
داهاتوویەکی خۆشی هەبێت.

NOTE Paragraph

00:16:11.329 --> 00:16:14.138
باش،کەواتە بەشێوەیەکی بنەڕەتی تۆ
لەم کتێبە و ئێستادا دەڵییت،

00:16:14.162 --> 00:16:16.948
ئەوە بۆ هەموو ئەو گفتوگۆیانەی باس دەکەن لە

00:16:16.972 --> 00:16:20.735
نایەکسانی گەورەی ئابووری، کو
ئێمە هێشتا لە سەرەتاکەیداین

00:16:20.759 --> 00:16:21.916
سەرەتای پڕۆسەکە؟

NOTE Paragraph

00:16:22.225 --> 00:16:23.751
؛دووبارە ئەوە پێشبینی کردن نییە

00:16:23.775 --> 00:16:27.718
ئەوە بینینی هەموو ئەگەرەکانی بەردەممانە.

00:16:27.742 --> 00:16:32.724
ئەگەرێکیان دروستبوونی ئەم
ژمارە زۆرەیە لە خەڵكی بێکەڵك.

00:16:32.748 --> 00:16:35.888
ئەگەرێکی تر دابەشبوونی مرۆڤایەتییە

00:16:35.912 --> 00:16:38.903
بۆ چەند تیرەیەکی بایەلۆجی جیاواز،

00:16:38.927 --> 00:16:43.218
کە تێیدا دەوڵەمەندەکان بەرزدەبنەوە
بۆ پلەیەکی خودایی،

00:16:43.242 --> 00:16:47.550
و هەژارەکان نزم دەبنەوە بۆ ئاستی
ئەم خەڵکە بێکەڵکانە.

NOTE Paragraph

00:16:47.574 --> 00:16:50.596
پێم وایە تێد تۆکێکی ترمان دەبێت 
لە ماوەی ساڵێک یان دوانی تردا.

00:16:50.620 --> 00:16:52.442
سوپاس، یوڤاڵ، بۆ ئامادەبوونت.

NOTE Paragraph

00:16:52.466 --> 00:16:53.622
سوپاس!

00:16:53.646 --> 00:16:55.311
(چەپڵەلێدان)