1
00:00:01,309 --> 00:00:06,374
حەفتا هەزار ساڵ لەمەوبەر، باپیرانمان
ئاژەڵانێکی بێ بایەخ بوون.

2
00:00:06,398 --> 00:00:10,497
گرنگترین شت کە پێویستە بیزانین
دەربارەی مرۆڤەکانی پێش مێژوو

3
00:00:10,521 --> 00:00:12,473
ئەوەیە کە ئەوان گرنگ نەبوون.

4
00:00:12,497 --> 00:00:17,631
کاریگەرییان لەسەر جیهان زیاتر نەبوو
لە ماسی جەڵی

5
00:00:17,655 --> 00:00:20,016
یان پوشکەبەفڕە و یان دارکونکەرەکان.

6
00:00:20,643 --> 00:00:24,226
ئەمڕۆ، بەپێچەوانەوە، ئێمە
جڵەوی زەویمان گرتۆتە دەست.

7
00:00:24,853 --> 00:00:26,195
و پرسیارەکە ئەوەیە:

8
00:00:26,219 --> 00:00:29,341
کە چۆن لەوێوە گەیشتینە ئێرە؟

9
00:00:29,666 --> 00:00:33,318
چۆن خۆمان گۆڕی لە
مەیمونێکی بێ بایەخەوە،

10
00:00:33,342 --> 00:00:36,489
کە بە ئیشی خۆیانەوە سەرقاڵ بوون
لە سوچێکی ئەفەریقا،

11
00:00:36,513 --> 00:00:39,003
بۆ فەرمانڕەوای هەسارەی زەوی؟

12
00:00:39,876 --> 00:00:45,566
هەمیشە، ئێمە دەگەڕێین بۆ جیاوازییەکانمان
لەگەڵ ئاژەڵەکانی تر

13
00:00:45,590 --> 00:00:47,071
لەسەر ئاستی تاکەکەسی.

14
00:00:47,412 --> 00:00:50,406
دەمانەوێت باوەڕبکەین - دەمەوێت باوەڕبکەم

15
00:00:50,430 --> 00:00:53,978
کە شتێکی تایبەت لە مندا هەیە.

16
00:00:54,002 --> 00:00:57,128
لە جەستەمدا، لە مێشکمدا،

17
00:00:57,152 --> 00:01:02,435
کە باڵادەستم دەکات بەسەر
سەگێک یان بەرازێک، یان شەمپانزییەک.

18
00:01:03,221 --> 00:01:06,482
بەڵام ڕاستیەکە ئەوەیە،
کە لەسەر ئاستی تاکەکەسی،

19
00:01:06,506 --> 00:01:09,537
من بەشەرمەزارییەوە هاوشێوەم
لەگەڵ شەمپانزییەک.

20
00:01:10,029 --> 00:01:15,264
و ئەگەر تۆ من و شەمپانزییەک ببەیتە
سەر دوورگەیەکی چۆل،

21
00:01:15,288 --> 00:01:19,536
کە پێویست بکات بجەنگین بۆ مانەوە
تا بزانین کاممان باشتر ڕزگارمان دەبێت،

22
00:01:19,560 --> 00:01:24,776
من بەدڵنیاییەوە گرەو لەسەر باشتر
ڕزگاربوونی شامپانزییەکە دەکەم، نەک خۆم،

23
00:01:25,419 --> 00:01:28,445
و ئەمە بەهۆی کەموکوڕییەک
نیە لە خودی مندا بە تەنها.

24
00:01:28,469 --> 00:01:32,595
پێموایە گەر هەر یەکێک لە ئێوە،
ببرێنە دورگەیەک بە تەنیا

25
00:01:32,619 --> 00:01:34,584
لەگەڵ شامپانزییەک،

26
00:01:34,608 --> 00:01:37,075
شامپانزییەکە زۆر باشتر ڕزگاری دەبێت.

27
00:01:38,823 --> 00:01:43,008
جیاوازی ڕاستەقینە لەنێوان مرۆڤ و
هەموو ئاژەڵەکانی تر

28
00:01:43,032 --> 00:01:45,479
لەسەر ئاستی تاکەکەسی نییە؛

29
00:01:45,503 --> 00:01:47,105
بەڵکو لەسەر ئاستی بە کۆمەڵە.

30
00:01:47,518 --> 00:01:52,324
مرۆڤ کۆنتڕۆڵی زەوی دەکات
چونکە ئەوان تاکە ئاژەڵن

31
00:01:52,348 --> 00:01:57,525
کە دەتوانن هاوکاری یەک بکەن
بە یەکانگیری و بە ژمارەی گەورە.

32
00:01:58,167 --> 00:01:59,935
ئێستا، هەندێک ئاژەڵی تر هەن --

33
00:01:59,959 --> 00:02:03,130
وەک مێرووە کۆمەڵایەتییەکان
هەنگەکان، مێروولەکان --

34
00:02:03,154 --> 00:02:07,726
کە دەتوانن هاوکاریی یەک بکەن بە ژمارەی
گەورە، بەڵام بە یەکانگیری نا.

35
00:02:08,099 --> 00:02:10,536
هاوکارییەکانیان لاستیکی نییە.

36
00:02:11,012 --> 00:02:15,191
بەشێوەیەکی بنەڕەتی تەنها
یەک ڕیگە هەیە بۆ هاوکاری نێوان هەنگەکان.

37
00:02:15,215 --> 00:02:19,026
و ئەگەر هەلی نوێ یان
مەترسی نوێ هەبێت،

38
00:02:19,050 --> 00:02:23,593
هەنگەکان ناتوانن سیستەمی کۆمەڵایەتی
بە شەو و ڕۆژێک بنیات بنێنەوە.

39
00:02:23,617 --> 00:02:26,497
بۆ نموونە، ئەوان ناتوانن
شاژن لەسێدارە بدەن

40
00:02:26,521 --> 00:02:28,427
و کۆماری هەنگەکان دابمەزرێنن،

41
00:02:28,451 --> 00:02:31,553
یان حزبی کۆمونیستی
کرێکارانی هەنگ.

42
00:02:32,442 --> 00:02:34,785
ئاژەڵەکانی تر، وەک شیردەرە کۆمەلایەتییەکان

43
00:02:34,809 --> 00:02:38,683
گورگ، فیل،
دۆلفین و شەمپانزییەکان --

44
00:02:38,707 --> 00:02:41,453
دەتوانن بەیەکانگیرانە هاوکاری یەک بکەن،

45
00:02:41,477 --> 00:02:44,818
بەلام بە ژمارەیەکی کەم،

46
00:02:44,842 --> 00:02:47,715
لەبەر ئەوەی هاوکاری کردن 
لەنێوان شامپانزییەکان

47
00:02:47,739 --> 00:02:51,787
بەندە لەسەر زانیاریی ورد
لەسەر ئەوانی تر.

48
00:02:51,811 --> 00:02:54,579
من شەمپانزییەکم و تۆ شەمپانزییەکی تریت،

49
00:02:54,603 --> 00:02:56,406
و من دەمەوێت هاوکاریی تۆ بکەم.

50
00:02:56,430 --> 00:02:59,025
پێویستە شەخسییانە تۆ بناسم.

51
00:02:59,049 --> 00:03:00,819
جی جۆرە شەمپانزییەکیت؟

52
00:03:00,843 --> 00:03:02,256
شەمپانزییەکی باشیت؟

53
00:03:02,280 --> 00:03:03,933
یان شەمپانزییەکی خراپەکار؟

54
00:03:03,957 --> 00:03:05,401
ئایە جێی متمانەیت؟

55
00:03:05,425 --> 00:03:08,478
ئەگەر تۆ نەناسم، چۆن دەتوانم
هاوکاری بکەم لەگەڵت؟

56
00:03:09,676 --> 00:03:13,427
تاکە ئاژەڵ کە دەتوانێت
هەردوو بەهرەکە پێکەوە کۆبکاتەوە

57
00:03:13,451 --> 00:03:18,747
هاوکاری بکات بە یەکانگیری و
بە ژمارەی گەورە

58
00:03:18,771 --> 00:03:20,401
ئێمەین، هۆمۆ سەیپنەکان.

59
00:03:20,973 --> 00:03:25,104
یەک دژ بە یەک، یان ١٠ دژ بە ١٠،

60
00:03:25,128 --> 00:03:27,697
شەمپانزییەکان لەوانەیە لە ئێمە باشتر بن.

61
00:03:28,112 --> 00:03:33,291
بەڵام، ئەگەر تۆ ١٠٠٠ مرۆڤ دژ بە
١٠٠٠ شەمپانزیی دابنێیت،

62
00:03:33,315 --> 00:03:36,933
مرۆڤەکان بە ئاسانی دەیبەنەوە،
بەهۆی هۆکارێکی سادەوە

63
00:03:36,957 --> 00:03:40,690
کە هەزار شەمپانزیی ناتوانن
ئەسڵەن هاوکاریی یەک بکەن.

64
00:03:41,337 --> 00:03:45,388
و تۆ گەر ١٠٠ هەزار شەمپانزیی
بخەیتە نێو

65
00:03:45,412 --> 00:03:49,028
شەقامی ئۆکسفۆرد
یان نێو یاریگەی وێمبڵی،

66
00:03:49,052 --> 00:03:51,584
یان گۆڕەپانی تینانمێن یان ڤاتیکان.

67
00:03:51,608 --> 00:03:54,225
ئەوە ئاژاوەیەکی زۆر دروست دەکەن.

68
00:03:54,249 --> 00:03:58,108
یاریگای وێمبڵی بهێنە پێش چاوت
بە ١٠٠ هەزار مەیمونەوە.

69
00:03:58,616 --> 00:03:59,806
شێتییەکی تەواوە.

70
00:04:00,219 --> 00:04:06,161
بەپێچەوانەوە، دەیان هەزار مرۆڤ
لە وێمبڵی کۆ دەبنەوە زۆر بە ئاسایی،

71
00:04:06,185 --> 00:04:09,249
و بە گشتی، هیچ ئاژاوەیەک نانێنەوە.

72
00:04:09,273 --> 00:04:15,360
ئەوەی هەمانە زۆر ئاڵۆزە و
تۆڕێکی کاریگەری هەرەوەز کردنە.

73
00:04:16,554 --> 00:04:21,144
هەموو دەسکەوتە مەزنەکانی مرۆڤایەتی
لە مێژوودا،

74
00:04:21,168 --> 00:04:24,451
ئیتر ئەگەر بنیاندنای هەڕەمەکان بێت
یان فڕین بۆ مانگ،

75
00:04:24,475 --> 00:04:27,050
بەند نەبوون لەسەر
توانای تاکەکەسی،

76
00:04:27,074 --> 00:04:30,899
بەڵکو بەندبوون بە هەرەوەزکردن
بە یەکانگیری و ژمارەی گەورە.

77
00:04:31,465 --> 00:04:35,122
بیر بکەوە لەم قسانەی من
ئێستا دەیانکەم:

78
00:04:35,146 --> 00:04:41,130
من وەستاوم لێرە لەبەردەم 
٣٠٠ یان ٤٠٠ کەس،

79
00:04:41,154 --> 00:04:44,278
زۆرینەتان کەسی نامۆن بۆ من.

80
00:04:44,928 --> 00:04:49,912
بەهەمان شێوە، من هەموو ئەوانە ناناسم
کە ئەم ئیڤێنتەیان

81
00:04:49,936 --> 00:04:51,563
ڕێکخستووە.

82
00:04:51,994 --> 00:04:55,787
نە فڕۆکەوانەکە و نە
ئەندامانی ئەو فڕۆکەیە ناناسم

83
00:04:55,811 --> 00:04:58,722
کە دوێنێ منیان هێنا بۆ ئێرە، 
بۆ لەندەن.

84
00:04:59,286 --> 00:05:03,009
ئەو خەڵکانە ناناسم کە
ئەم مایکرۆفۆن و کامێرایانەیان

85
00:05:03,033 --> 00:05:07,543
داهێناوەو درووست کردووە،
کە ئەو قسانە تۆماردەکەن کە من دەیانکەم.

86
00:05:08,123 --> 00:05:11,660
ئەو کەسانە ناناسم کە
ئەو کتێب و وتارانەیان نووسیووە

87
00:05:11,684 --> 00:05:14,077
کە من خوێندنمەوە بۆ ئەم وتارەم.

88
00:05:14,495 --> 00:05:17,305
و بەدڵنیاییەوە هەموو ئەوانە ناناسم

89
00:05:17,329 --> 00:05:20,548
کە لەوانەیە سەیری ئەم وتارە بکەن
لەسەر ئینتەرنێت،

90
00:05:20,572 --> 00:05:23,599
لە شوێنێک لە بۆینس ئایرس یان لە نیو دەلهی.

91
00:05:24,162 --> 00:05:27,671
هەرچۆنێک بێت، لەگەڵ ئەوەشدا
کە یەک ناناسین، دەتوانین

92
00:05:27,695 --> 00:05:33,548
بەیەکەوە کاربکەین و بیروڕا بگۆڕینەوە.

93
00:05:34,081 --> 00:05:37,132
ئەمە شتێکە شەمپانزیەکان ناتوانن بیکەن.

94
00:05:37,156 --> 00:05:38,970
ئەوان گفتوگۆ دەکەن، بێگومان،

95
00:05:38,994 --> 00:05:44,793
بەڵام هەرگیز شەمپانزییەک نابینیت
گەشت بکات بۆ ناوچەیەکی دوور

96
00:05:44,817 --> 00:05:48,937
تا وتارێک بدات بۆ شەمپانزییەکانی ئەوێ
لەسەر مۆز یان فیل،

97
00:05:48,961 --> 00:05:51,969
یان لەسەر هەرشتێک کە لەلای
شەمپانزییەکان گرنگە.

98
00:05:53,389 --> 00:05:56,879
بێگومان، هەرەوەزیکردن هەمووکات
؛باش نییە

99
00:05:56,903 --> 00:06:00,928
هەموو ئەو شتە بێزراوانەی مرۆڤ کردوێتی
بە درێژایی مێژوو --

100
00:06:00,952 --> 00:06:03,691
و خەریکین ئێستا ئەنجامی دەدەین --

101
00:06:03,715 --> 00:06:08,864
هەموویان بەندن لەسەر هەرەوەزی کردن
بە ژمارەی گەورە.

102
00:06:08,888 --> 00:06:11,484
؛زیندانەکان سیستەمێکی هەرەوەزین

103
00:06:11,508 --> 00:06:14,498
؛سەربڕخانەکان سیستەمێکی هەرەوەزین

104
00:06:14,522 --> 00:06:17,526
ئۆردۆگا زۆرەملێکان سیستەمێکی هەرەوەزین.

105
00:06:17,907 --> 00:06:23,087
شەمپانزییەکان سەربڕخانە و زیندان و
ئۆردگای زۆرە ملێیان نییە.

106
00:06:24,183 --> 00:06:28,013
ئێستا وا دابنێن من قەناعەتم بە ئێوە
کردووە کە بەڵێ،

107
00:06:28,037 --> 00:06:33,095
ئێمە جڵەوی جیهانمان گرتۆتە دەست لەبەرئەوەی
دەتوانین کاربکەین بە ژمارەی زۆرو یەکانگیری

108
00:06:33,516 --> 00:06:36,464
پرسیاری دواتر کە دێت

109
00:06:36,488 --> 00:06:39,371
بە مێشكی ئەوانەی زۆر پرسیار دەکەن،

110
00:06:39,395 --> 00:06:41,679
ئەوەیە، کە چۆن ئەمەمان کرد؟

111
00:06:42,083 --> 00:06:47,865
چی وایکرد، ئێمە لە نێو هەموو ئاژەڵانی تردا
هاوکاری یەک بکەین بەم شێوەیە؟

112
00:06:49,714 --> 00:06:52,260
وەڵامەکە خەیاڵ کردنمانە.

113
00:06:52,998 --> 00:06:58,430
ئێمە دەتوانین بە یەکانگیری کاربکەین
لەگەڵ ژمارەیەکی زۆر لە کەسی نەناسراو،

114
00:06:58,454 --> 00:07:02,150
لەبەر ئەوەی ئێمە تەنها ئاژەڵین
لە سەر زەوی کە،

115
00:07:02,174 --> 00:07:06,797
دەتوانین چیرۆکی خەیاڵی دروست بکەین و
بڕوایان پێبهێنین.

116
00:07:07,326 --> 00:07:11,914
و هەر ئەوەندەی هەموو کەس
باوەڕیان کرد بە هەمان چیرۆکی خەیاڵی،

117
00:07:11,938 --> 00:07:15,480
هەمووان شوێنی دەکەون و
گوێڕایەڵی هەمان ئەو یاسایانە دەبن،

118
00:07:15,504 --> 00:07:17,793
هەمانە نموونە، هەمان بەهای دەبێت.

119
00:07:18,639 --> 00:07:22,538
هەموو ئاژەڵانی تر
سیستەمی گفتوگۆکردنیان بەکاردێنن

120
00:07:22,562 --> 00:07:25,058
تەنها بۆ باسکردنی واقیع.

121
00:07:25,590 --> 00:07:29,807
شەمپانزییەک لەوانەیە بڵێت، "سەیر بکە!
ئەوە شێرێکە، با ڕا بکەین!"

122
00:07:29,831 --> 00:07:33,937
یان، "سەیر بکە! ئەوە دار مۆزێکە لەویا
با بڕۆین هەندێک مۆز لیبکەینەوە!"

123
00:07:33,961 --> 00:07:40,238
مرۆڤ، بەپێچەوانەوە، زمانیان
بەکارناهێنن بە تەنها بۆ باسکردنی واقیع،

124
00:07:40,262 --> 00:07:44,786
بەڵکو بەکاریدێنن بۆ دروستکردنی واقیع،
واقعی هەڵبەستراو.

125
00:07:45,278 --> 00:07:49,232
مرۆڤێک دەتوانێت بڵێت، "سەیربکە
ئەوە خودایە لە پشت هەورەکانەوە!

126
00:07:49,256 --> 00:07:51,336
یان بلێت گەر ئەوە نەکەیت کە من پێت دەڵێم،

127
00:07:51,360 --> 00:07:54,565
کە مردیت، خودا سزات دەدات و
دەتنێرێت بۆ دۆزەخ."

128
00:07:54,986 --> 00:07:58,758
و گەر برواتان هەبێت بەم چیرۆکەی من
دروستم کرد،

129
00:07:58,782 --> 00:08:02,597
ئەوا تۆش شوێن هەمان
بنچینە و بەها و یاسا کەوتوویت،

130
00:08:02,621 --> 00:08:03,913
تۆ دەتوانیت هەرەوەزی بکەیت.

131
00:08:04,278 --> 00:08:06,628
ئەمە شتێکە تەنها لە توانای مرۆڤدایە.

132
00:08:07,207 --> 00:08:11,048
هەرگیز ناتوانیت شەمپانزییەک ڕازی بکەیت
مۆزێکت بداتێ

133
00:08:11,072 --> 00:08:14,865
بە بەڵێندان پێی، "... دوای مردنت،
تۆ دەچیت بۆ بەهەشت ..."

134
00:08:14,889 --> 00:08:15,912
(پێکەنین)

135
00:08:15,936 --> 00:08:19,198
" و لەوێ ژمارەیەکی زۆر مۆز وەردەگریت
بۆ کارە چاکەکانت.

136
00:08:19,222 --> 00:08:20,644
بۆیە ئەم مۆزەم بەرێ."

137
00:08:20,668 --> 00:08:23,426
هیچ شەمپانزییەک باوەڕ
بەم جۆرە چیرۆکانە ناکات.

138
00:08:23,776 --> 00:08:26,466
تەنها مرۆڤ بڕوایان پێدەکات،

139
00:08:26,490 --> 00:08:28,573
هەر لەبەر ئەمەیە جڵەوی ئەم جیهانەمان کردوە

140
00:08:28,597 --> 00:08:33,442
کە تیایدا شەمپانزییەکان زیندانی کراون لە
باخچەکانی ئاژەڵان و تاقیگەکانی توێژینەوە.

141
00:08:34,904 --> 00:08:37,844
ئێستا لەوانەیە بڕوات کردبێت بەڵی،

142
00:08:37,868 --> 00:08:44,008
لە بواری ئاینیدا، مرۆڤ بە یەکەوە کاردەکەن
بە بڕوا بوون بە هەمان خەیاڵ.

143
00:08:44,032 --> 00:08:48,984
ملیۆنان کەس کۆدەبنەوە بۆ
بنیادنانی مەتراخانەیەک یان مزگەوتێک

144
00:08:49,008 --> 00:08:54,750
یان شەڕدەکەن دژ بە خاکپەرستان یان جیهاد 
دەکەن، لەبەرئەوەی هەموویان بڕوایان بە

145
00:08:54,774 --> 00:08:57,487
هەمان شتە دەربارەی خودا و بەهەشت و دۆزەخ.

146
00:08:57,979 --> 00:09:03,218
بەڵام ئەوەی من دەمەوێت جەخت بکەمەوە
لەسەری ڕێک ھەمان میکانیزمە

147
00:09:03,242 --> 00:09:09,106
کە بریتیە لە ھەموو بوارە پاڵنەرەکانی تری
ھاوکاریکردنی نێوان مرۆڤەکان،

148
00:09:09,130 --> 00:09:11,650
نەک تەنھا لە ڕێی ئاینەوە.

149
00:09:11,674 --> 00:09:13,952
بۆ نموونە، بواری یاسایی وەربگرە.

150
00:09:14,531 --> 00:09:20,508
زۆربەی سیستەمە یاساییەکانی ئەمڕۆ
بەندە لەسەر بڕوا بوون بە مافەکانی مرۆڤ.

151
00:09:21,247 --> 00:09:23,024
بەڵام مافەکانی مرۆڤ کامانەن؟

152
00:09:23,596 --> 00:09:28,298
مافەکانی مرۆڤ، ھەروەک خودا و بەھەشت،
چیرۆکێکە و ئێمە دروستمان کردووە.

153
00:09:28,322 --> 00:09:30,640
ئەوان ڕاستییەکی ماددی نیـن،

154
00:09:30,664 --> 00:09:34,330
ئەوان ھەندێک کاریگەری بایۆلۆجی نین
لەسەر ھۆمۆ سەیپنەکان،

155
00:09:34,719 --> 00:09:38,518
مرۆڤێک بێنە، هەڵی بدڕە
سەیری ناوەوەی بکە،

156
00:09:38,542 --> 00:09:43,669
دڵ و گورچیلە و دەمار هۆرمۆنەکانی،
لەگەڵ دی ئێن ئەی دەدۆزیتەوە،

157
00:09:43,693 --> 00:09:45,581
بەڵام هیچ مافێک نادۆزیتەوە.

158
00:09:46,200 --> 00:09:50,121
تاکە شوێن کە دەتوانیت مافی
تیادا بدۆزیتەوە نێو چیرۆکەکانە

159
00:09:50,145 --> 00:09:54,278
کە ئێمە دامان هێناوەو بڵاومان کردۆتەوە
لە ماوەی سەدەی ڕابردوودا.

160
00:09:54,607 --> 00:09:59,537
لەوانەیە چیرۆکەکان زۆر ئەرێنی و
باش بن،

161
00:09:59,561 --> 00:10:03,124
بەڵام هەر چیرۆکی خەیاڵین و
ئێمە دامان هێناون.

162
00:10:03,664 --> 00:10:06,184
هەمان شت دروستە لە بواری سیاسەتدا.

163
00:10:06,565 --> 00:10:12,935
گرنگترین پاڵنەر لە
سیاسەتی مۆدێرندا دەوڵەت و نەتەوەکانن.

164
00:10:13,333 --> 00:10:15,133
بەڵام دەوڵەت و نەتەوەکان چین؟

165
00:10:15,593 --> 00:10:17,718
ئەوان ڕاستییەکی ماددی نین.

166
00:10:17,742 --> 00:10:20,455
شاخێک ڕاستییەکی مادییە.

167
00:10:20,479 --> 00:10:23,763
دەتوانیت ببینیت، دەستی لێبدەیت،
تەنانەت دەتوانیت بۆنی بکەیت.

168
00:10:24,223 --> 00:10:25,995
بەڵام دەوڵەت و نەتەوە،

169
00:10:26,019 --> 00:10:29,799
وەک ئیسڕائیل و ئێران و فەرەنسا و ئەڵمانیا،

170
00:10:29,823 --> 00:10:32,563
تەنها چیرۆکێکن ئێمە هەڵمان بەستوون

171
00:10:32,587 --> 00:10:34,561
و بە تووندی پێیانەوە پابەند بووین.

172
00:10:34,949 --> 00:10:37,453
هەمان شت ڕاستە لە بواری ئابووریدا.

173
00:10:37,892 --> 00:10:41,598
ئەمڕۆ گەورەترین ئەکتەری ئابووری جیهانی

174
00:10:41,622 --> 00:10:43,884
کۆمپانیا زەبەلاحەکانن.

175
00:10:44,407 --> 00:10:48,138
زۆرێک لە ئێوە ئەمڕۆ، لەوانەیە کار بکەن
بۆ کۆمپانیایەکی زەبەلاح،

176
00:10:48,162 --> 00:10:51,212
وەک تۆیۆتا یان ماکدۆناڵد.

177
00:10:51,577 --> 00:10:53,395
ئەم شتانە لەڕاستیدا چین؟

178
00:10:53,982 --> 00:10:57,929
پارێزەرەکان بەمانە دەڵێن خەیاڵی ئابوری.

179
00:10:58,359 --> 00:11:01,835
ئەوان چیرۆکن هەڵبەستراون و وتراونەتەوە

180
00:11:01,859 --> 00:11:05,192
لەلایەن جادوگەرە بەهێزەکان ئێمە 
پێیان دەڵێین پارێزەرەکان.

181
00:11:05,216 --> 00:11:06,661
(پێکەنین)

182
00:11:06,685 --> 00:11:10,104
و ئەم کۆمپانیایانە چی دەکەن ڕۆژانە؟

183
00:11:10,128 --> 00:11:11,825
بەزۆری، هەوڵی دەستخستنی پارە دەدەن.

184
00:11:13,411 --> 00:11:14,744
بەڵام، پارە چییە؟

185
00:11:14,768 --> 00:11:19,934
دوبارە، پارە ڕاستیەکی مادیی نیە؛
هیچ بەهایەکی مادیی نیە.

186
00:11:19,958 --> 00:11:23,275
ئەم کاغەزە زەردەی دۆلار بە نموونە وەربگرە.

187
00:11:23,299 --> 00:11:25,148
سەیری بکە -- هیچ بەهایەکی نییە.

188
00:11:25,700 --> 00:11:27,934
ناتوانیت بیخۆیت، ناتوانیت بیخۆیتەوە،

189
00:11:27,958 --> 00:11:29,250
ناتوانیت لەبەری بکەیت.

190
00:11:29,633 --> 00:11:33,674
بەڵام دواتر ئەم چیرۆکخوانە لێزانانە دێن --

191
00:11:33,698 --> 00:11:35,182
خاوەن بانکە گەورەکان،

192
00:11:35,206 --> 00:11:36,646
وەزیرانی ئابووری،

193
00:11:36,670 --> 00:11:38,024
سەرۆک وەزیران --

194
00:11:38,048 --> 00:11:40,526
و چیرۆکێکی بڕواپێکەرمان پێدەڵێن:

195
00:11:40,550 --> 00:11:42,508
" سەیربکە، ئەو پارچە کاغەزە سەوزە دەبینی؟

196
00:11:42,532 --> 00:11:45,115
ئەوە بەهای ١٠ مۆز دەکات."

197
00:11:45,591 --> 00:11:47,700
و ئەگەر من باوەڕی
پێبکەم، تۆ باوەڕی پێبکەی،

198
00:11:47,724 --> 00:11:49,240
و هەمووان باوەڕی پێبکەن،

199
00:11:49,264 --> 00:11:51,128
ئەوە چیرۆکەکەی سەردەگرێت .

200
00:11:51,152 --> 00:11:54,065
من دەتوانم ئەم پارچە کاغەزە بێبەهایە ببەم،

201
00:11:54,089 --> 00:11:55,726
بچمە سوپەرمارکێتێک،

202
00:11:55,750 --> 00:11:59,757
بیدەم بە کەسێکی تەواو نەناسراو
کە هەرگیز پێشتر نەمدیوە،

203
00:11:59,781 --> 00:12:04,466
و لە بەرامبەردا، مۆزی لێبسەنم
کە دەتوانم بیخۆم.

204
00:12:04,870 --> 00:12:06,591
ئەمە شتێکی سەرسوڕهێنەرە.

205
00:12:06,615 --> 00:12:08,693
قەت ناتوانیت ئەمە لەگەڵ شەمپانزییەک بکەیت.

206
00:12:08,717 --> 00:12:10,662
بێگومان، لە بازرگانی شەمپانزییەکان:

207
00:12:10,686 --> 00:12:13,436
"تۆ گوێزی هندیم بەرێ
من مۆزت دەدەمێ."

208
00:12:13,460 --> 00:12:14,698
ئەمە دەکرێت ڕووبدات.

209
00:12:14,722 --> 00:12:17,714
بەڵام، تۆ پارچە کاغەزێکی
بێبەهام بدەیتێ

210
00:12:17,738 --> 00:12:19,752
و چاوەڕی دەکەیت من مۆزت بدەمێ؟

211
00:12:19,776 --> 00:12:20,928
بەهیچ شێوەیەک!

212
00:12:20,952 --> 00:12:22,533
چیە من بە مرۆڤ تێگەشتوویت؟

213
00:12:22,557 --> 00:12:24,930
(پێکەنین)

214
00:12:24,954 --> 00:12:29,073
لەڕاستیدا، پارە، سەرکەوتووترین چیرۆکە

215
00:12:29,097 --> 00:12:31,753
کە مرۆڤ دایهێنابێت تا ئێستا،

216
00:12:31,777 --> 00:12:36,120
لەبەر ئەوەی تاکە چیرۆکە هەمووان
باوەڕییان پێیەتی.

217
00:12:36,692 --> 00:12:39,482
هەموو کەس باوەڕی بە خوا نییە،

218
00:12:39,506 --> 00:12:42,531
هەموو کەس باوەڕی بە مافی مرۆڤ نییە،

219
00:12:42,555 --> 00:12:45,340
هەموو کەس باوەڕی بە نەتەوە پەرستی نییە،

220
00:12:45,364 --> 00:12:49,107
بەڵام هەموو کەسێک باوەڕی بە پارە ،
و کاغەزی دۆلاریش هەیە.

221
00:12:49,514 --> 00:12:51,495
تەنانەت، ئوسامە بن لادن
بە نموونە وەربگرن.

222
00:12:51,519 --> 00:12:55,206
ئەو ڕقی لە سیاسەتی ئەمەریکا و
دینی ئەمەریکییەکان بوو

223
00:12:55,230 --> 00:12:56,679
ڕقی لە کلتورەکەیان بوو،

224
00:12:56,703 --> 00:12:59,509
بەڵام هیچ کێشەیەکی لەگەڵ 
دۆلاری ئەمەریکی نەبوو.

225
00:12:59,533 --> 00:13:01,628
بگرە زۆر پەیوەست بوو پێیەوە.

226
00:13:01,652 --> 00:13:03,555
(پێکەنین)

227
00:13:04,166 --> 00:13:05,866
بۆ ئەنجامگرتن لەمە:

228
00:13:05,890 --> 00:13:11,658
ئێمەی مرۆڤ جڵەوی جیهانمان کردووە چونکە
لە جیهانێکی دوولایەنەدا دەژین.

229
00:13:12,531 --> 00:13:16,444
هەموو ئاژەڵەکانی تر
لە جیهانی مادییدا دەژین.

230
00:13:16,992 --> 00:13:21,544
واقع لای ئەوان پێکهاتووە لە
بوونە مادییەکان،

231
00:13:21,568 --> 00:13:25,511
وەک ڕوبار و دار و
شێر و فیلەکان.

232
00:13:26,067 --> 00:13:29,750
ئێمەی مرۆڤیش بە هەمان شیوە،
لە جیهانی مادییدا دەژین.

233
00:13:29,774 --> 00:13:34,842
لە جیهانی ئێمەشدا، ڕوبار و درەخت و
فیل و شێر هەن.

234
00:13:35,421 --> 00:13:37,266
بەڵام سەدان ساڵ لەمەوبەر،

235
00:13:37,290 --> 00:13:42,017
لەسەروو هەموو ئەم ڕاستییانەوە

236
00:13:42,041 --> 00:13:45,534
چینی دووەمی ڕاستی خەیاڵیمان بنیاد ناوە،

237
00:13:45,558 --> 00:13:49,122
ڕاستییەک کە پێکهاتووە لە بوونی خەیاڵی،

238
00:13:49,146 --> 00:13:53,679
وەک نەتەوە، خوداکان، 
پارە، وەک کۆمپانیا زەبەلاحەکان.

239
00:13:54,481 --> 00:13:59,115
و ئەوەی سەرنجڕاکێشە ئەوەیە
لەگەڵ بەردەوامبوونی مێژوودا،

240
00:13:59,139 --> 00:14:04,535
ئەم ڕاستییە خەیاڵیانە
بەهێزتر و بەهێزتر بوون

241
00:14:04,559 --> 00:14:09,060
کە ئەمڕۆ، بەهێزترین هێز
لە جیهاندا

242
00:14:09,084 --> 00:14:11,049
ئەم بوونە خەیاڵیانەن.

243
00:14:11,715 --> 00:14:18,509
ئەمڕۆ، مانەوەی ڕوبار و درەخت و
شێر وفیلەکان

244
00:14:18,533 --> 00:14:23,638
بەندە لەسەر بڕیار و ویستی
بوونە خەیاڵییەکانە،

245
00:14:23,662 --> 00:14:28,199
وەک ویلایەتە یەکگرتووەکان، وەک گووگڵ
وەک بانکی جیهانی --

246
00:14:28,223 --> 00:14:32,262
ئەو بوونانەی کە تەنها
لە خەیاڵی ئێمەدا هەن.

247
00:14:32,929 --> 00:14:34,081
سوپاس بۆ ئێوە.

248
00:14:34,105 --> 00:14:38,676
(چەپڵەلێدان)

249
00:14:44,299 --> 00:14:46,509
بڕونۆ گیوسانی؛ یوڤاڵ
تۆ کتێبێکی نوێت دەرکردووە.

250
00:14:46,533 --> 00:14:48,336
دوای سەیپنەکان، یەکێکی دیت نووسیوە،

251
00:14:48,360 --> 00:14:50,947
و بە یۆنانی بڵاوبۆتەوە، بەڵام
‌هێشتا وەرنەگێڕدراوە ...

252
00:14:50,971 --> 00:14:53,900
یوڤاڵ نوح حەراری: ئێستا خەریکی
کارکردنم لەسەر وەرگێڕانی.

253
00:14:53,924 --> 00:14:56,092
لە کتێبەکەدا، گەر درووست لێی تێگەشتبم،

254
00:14:56,116 --> 00:15:01,745
گفتوگۆی ئەو پێشکەوتنە ناوازەیە دەکەیت
کە ئێستا پیایدا دەڕۆین

255
00:15:01,769 --> 00:15:04,028
تەنها بە شاراوەیی ژیانمان باش ناکات،

256
00:15:04,052 --> 00:15:06,288
بەڵکو دروستی دەکات -- وتەیەکت دەڵێت --

257
00:15:06,312 --> 00:15:10,930
".. چینە نوێیەکان و کێشە خەیاڵییەکان،
هاوشێوەی شۆڕشی پیشەسازین."

258
00:15:10,954 --> 00:15:12,177
دەتوانیت لەسەرئەمە بڕۆیت؟

259
00:15:12,670 --> 00:15:14,594
بەڵێ. لە شۆڕشی پیشەسازیدا،

260
00:15:14,618 --> 00:15:19,520
درووستبوونی چینی کرێکارانی شارمان بینی.

261
00:15:19,544 --> 00:15:24,654
زۆربەی مێژووی سیاسی و کۆمەڵایەتیی
٢٠٠ ساڵی ڕابردوو پێکهاتووە لە

262
00:15:24,678 --> 00:15:28,304
چی لەگەڵ ئەم چینە و
کێشە و دەرفەتە نوێیەکان بکرێت .

263
00:15:28,328 --> 00:15:32,960
ئێستا، درووستبوونی چینێکی گەورەی نوێ
لە خەڵکی بێکەڵک دەبینین.

264
00:15:32,984 --> 00:15:33,985
(پێکەنین)

265
00:15:34,009 --> 00:15:39,370
لەگەڵ باشتر بوون و باشتر بوونی
کۆمپیوتەر لە بواری زیاتر و زیاتر،

266
00:15:39,394 --> 00:15:44,286
ئەگەرێکی ئاشکرا هەیە کە لەوانەیە کۆمپیوتەر
پێشی ئێمە بداتەوە

267
00:15:44,310 --> 00:15:47,913
لەزۆربەی کارەکاندا و ئێمە بکاتە زیادە.

268
00:15:47,937 --> 00:15:50,674
و دواتر پرسیارە سیاسیە ئابووریە گەورەکەی

269
00:15:50,698 --> 00:15:53,061
سەدەی ٢١ ئەمە دەبێت،

270
00:15:53,085 --> 00:15:55,247
"ئێمە مرۆڤمان بۆچی پێویستە؟"

271
00:15:55,271 --> 00:15:58,638
یان لانیکەم، "ئەم هەموو مرۆڤە 
زۆرەمان بۆچییە؟"

272
00:15:58,662 --> 00:16:01,120
تۆ وەڵامی ئەمەت داوەتەوە لە کتێبەکەت؟

273
00:16:01,144 --> 00:16:05,164
لە ئێستادا، باشترین شت کە
ئێمە بیکەین دڵخؤش هێشتنەوەیانە

274
00:16:05,188 --> 00:16:06,985
بە هۆشبەر و یارییەکانی کۆمپیوتەرەوە .

275
00:16:07,009 --> 00:16:08,010
(پێکەنین)

276
00:16:08,034 --> 00:16:11,305
بەڵام ئەمە لەوە ناچێت
داهاتوویەکی خۆشی هەبێت.

277
00:16:11,329 --> 00:16:14,138
باش،کەواتە بەشێوەیەکی بنەڕەتی تۆ
لەم کتێبە و ئێستادا دەڵییت،

278
00:16:14,162 --> 00:16:16,948
ئەوە بۆ هەموو ئەو گفتوگۆیانەی باس دەکەن لە

279
00:16:16,972 --> 00:16:20,735
نایەکسانی گەورەی ئابووری، کو
ئێمە هێشتا لە سەرەتاکەیداین

280
00:16:20,759 --> 00:16:21,916
سەرەتای پڕۆسەکە؟

281
00:16:22,225 --> 00:16:23,751
؛دووبارە ئەوە پێشبینی کردن نییە

282
00:16:23,775 --> 00:16:27,718
ئەوە بینینی هەموو ئەگەرەکانی بەردەممانە.

283
00:16:27,742 --> 00:16:32,724
ئەگەرێکیان دروستبوونی ئەم
ژمارە زۆرەیە لە خەڵكی بێکەڵك.

284
00:16:32,748 --> 00:16:35,888
ئەگەرێکی تر دابەشبوونی مرۆڤایەتییە

285
00:16:35,912 --> 00:16:38,903
بۆ چەند تیرەیەکی بایەلۆجی جیاواز،

286
00:16:38,927 --> 00:16:43,218
کە تێیدا دەوڵەمەندەکان بەرزدەبنەوە
بۆ پلەیەکی خودایی،

287
00:16:43,242 --> 00:16:47,550
و هەژارەکان نزم دەبنەوە بۆ ئاستی
ئەم خەڵکە بێکەڵکانە.

288
00:16:47,574 --> 00:16:50,596
پێم وایە تێد تۆکێکی ترمان دەبێت 
لە ماوەی ساڵێک یان دوانی تردا.

289
00:16:50,620 --> 00:16:52,442
سوپاس، یوڤاڵ، بۆ ئامادەبوونت.

290
00:16:52,466 --> 00:16:53,622
سوپاس!

291
00:16:53,646 --> 00:16:55,311
(چەپڵەلێدان)