1
00:00:07,035 --> 00:00:10,812
Kuantum fiziğinden, halkın
pop kültürüne genişletilen

2
00:00:10,812 --> 00:00:14,556
çok sayıda düşünceden biri de
Heisenberg Belirsizlik İlkesidir.

3
00:00:14,696 --> 00:00:17,622
İlke şunu söyler: Bir nesnenin tam hızını

4
00:00:17,622 --> 00:00:20,156
ve tam konumunu aynı anda
bilmek imkansızdır.

5
00:00:20,156 --> 00:00:22,893
Edebi eleştiriden spor yorumlarına kadar

6
00:00:22,893 --> 00:00:25,429
her şeyde bu benzetim kullanılıyor.

7
00:00:26,419 --> 00:00:29,429
Belirsizlik çoğu zaman
ölçümün bir sonucu olarak açıklanır;

8
00:00:29,429 --> 00:00:32,652
yani nesnenin konumunu ölçme işlemi
onun hızını değiştirir

9
00:00:32,652 --> 00:00:34,875
ve hız ölçümü de konumunu.

10
00:00:34,875 --> 00:00:37,768
Asıl çıkış noktası ise
daha derin ve daha büyüleyici.

11
00:00:38,218 --> 00:00:41,759
Belirsizlik İlkesi geçerli,
çünkü evrendeki her şey

12
00:00:41,759 --> 00:00:45,788
aynı anda hem parçacık
hem de dalga gibi davranıyor.

13
00:00:46,218 --> 00:00:49,038
Kuantum mekaniğinde bir parçacığın

14
00:00:49,038 --> 00:00:51,714
tam konumu ve tam hızından
söz etmek anlamsızdır.

15
00:00:51,750 --> 00:00:55,057
Bunu anlamak için, bir parçacık
ya da bir dalga gibi davranmanın

16
00:00:55,057 --> 00:00:57,053
ne demek olduğunu düşünmek gerek.

17
00:00:57,053 --> 00:01:01,167
Parçacık, tanımı gereği,
herhangi bir anda tek bir yerde olur.

18
00:01:01,167 --> 00:01:04,886
Nesneyi bulma olasılığının, tek bir yerde

19
00:01:04,886 --> 00:01:09,030
%100 ve başka her yerde sıfır olduğu,

20
00:01:09,030 --> 00:01:12,927
dikene benzeyen bir grafikle
bunu gösterebiliriz.

21
00:01:13,657 --> 00:01:17,401
Öte yandan dalgalar,
uzayda yayılan hareketlenmelerdir;

22
00:01:17,621 --> 00:01:20,338
tıpkı bir havuzun yüzeyini
kaplayan dalgacıklar gibi.

23
00:01:20,338 --> 00:01:23,767
Bir bütün olarak, dalga deseninin
özelliklerini açıkça belirtebiliriz.

24
00:01:23,767 --> 00:01:25,933
Bunların en önemlisi dalgaboyudur;

25
00:01:25,933 --> 00:01:28,460
yani iki komşu tepe ya da

26
00:01:28,460 --> 00:01:30,459
iki komşu vadi arasındaki uzaklık.

27
00:01:30,459 --> 00:01:33,017
Fakat dalga için tek bir konum veremeyiz.

28
00:01:33,017 --> 00:01:36,282
Pek çok farklı yerde bulunma
olasılığı bulunur.

29
00:01:36,282 --> 00:01:39,099
Dalgaboyu, kuantum fiziğinin
temel öğelerindendir.

30
00:01:39,099 --> 00:01:42,419
Çünkü bir nesnenin dalgaboyu,
momentumu ile ilişkilidir;

31
00:01:42,419 --> 00:01:44,024
yani kütle çarpı hız.

32
00:01:44,024 --> 00:01:46,909
Hızlı giden bir nesnenin
momentumu büyüktür,

33
00:01:46,909 --> 00:01:50,019
ki bu çok kısa dalgaboyuna denktir.

34
00:01:50,019 --> 00:01:54,529
Çok ağır bir nesnenin momentumu,
hızlı gitmese bile büyük olur,

35
00:01:54,529 --> 00:01:57,156
ki bu yine çok kısa dalgaboyu demektir.

36
00:01:57,156 --> 00:02:00,927
Günlük yaşamda karşılaştığımız nesnelerin
dalga doğalarına dikkat etmeyişimiz

37
00:02:00,927 --> 00:02:02,961
işte bundan kaynaklanır.

38
00:02:02,961 --> 00:02:04,995
Bir beyzbol topunu havaya fırlatırsanız,

39
00:02:04,995 --> 00:02:07,739
dalgaboyu bir metrenin trilyonda birinin
trilyonda birinin milyarda biri olur.

40
00:02:07,739 --> 00:02:09,364
Ölçmek için çok çok küçük.

41
00:02:09,364 --> 00:02:12,324
Atomlar ya da elektronlar gibi
küçük nesneler ise

42
00:02:12,324 --> 00:02:16,142
fizik deneyleri ile ölçülebilecek
kadar büyük dalgaboyludurlar.

43
00:02:16,142 --> 00:02:19,475
Dolayısıyla, eğer saf bir dalgamız varsa,
onun dalgaboyunu ölçebiliriz.

44
00:02:19,475 --> 00:02:23,101
Bu onun momentumu olur,
ama bir konumu yoktur.

45
00:02:23,101 --> 00:02:25,248
Bir parçacığın konumunu gayet iyi biliriz,

46
00:02:25,248 --> 00:02:28,489
ama onu da dalgaboyu yoktur;
dolayısıyla momentumunu bilemeyiz.

47
00:02:28,489 --> 00:02:31,600
Hem konumu hem momentumu olan
bir parçacık elde etmek için

48
00:02:31,600 --> 00:02:33,760
iki resmi karıştırarak,

49
00:02:33,760 --> 00:02:37,163
sadece küçük bir alanda dalgaları bulunan
bir grafik yapmamız gerek.

50
00:02:37,163 --> 00:02:38,800
Bunu nasıl yaparız?

51
00:02:38,800 --> 00:02:41,554
Farklı dalgaboylu dalgaları
bir araya getirerek.

52
00:02:41,554 --> 00:02:46,528
Yani kuantum nesnemize farklı momentumlara
sahip olma olasılığı vererek.

53
00:02:46,528 --> 00:02:49,282
İki dalgayı birleştirdiğimizde,

54
00:02:49,282 --> 00:02:52,055
tepelerin birleşerek daha büyük dalgalar
oluşturduğu bazı yerler olduğunu

55
00:02:52,055 --> 00:02:55,821
ve diğer yerlerde, tepelerin vadilere
denk geldiğini görürüz.

56
00:02:55,821 --> 00:02:58,789
Sonuçta, boş bölgeler ile ayrılmış

57
00:02:58,789 --> 00:03:01,106
dalgalar görürüz.

58
00:03:01,106 --> 00:03:02,590
Eğer üçüncü bir dalga daha eklersek

59
00:03:02,590 --> 00:03:05,709
dalgaların birbirini iptal
ettiği bölgeler artar.

60
00:03:05,709 --> 00:03:09,891
Dördüncüyü eklersek daha da büyürler
ve dalga bölgeleri iyice daralır.

61
00:03:09,891 --> 00:03:13,089
Dalgalar eklemeye devam edersek,
bir dalga paketi yapabiliriz.

62
00:03:13,089 --> 00:03:16,168
Böylece küçük bir bölgede bulunup
net bir dalgaboyuna sahip olur.

63
00:03:16,168 --> 00:03:20,224
Bu kuantum nesnenin hem dalga
hem de parçacık doğası vardır.

64
00:03:20,224 --> 00:03:22,431
Fakat bunu sağlarken,

65
00:03:22,431 --> 00:03:25,805
hem konuma hem de momentuma
ilişkin kesinlikleri kaybederiz.

66
00:03:25,805 --> 00:03:28,223
Konum tek bir noktaya
kısıtlanmamıştır.

67
00:03:28,223 --> 00:03:30,918
Dalga paketinin merkezi çevresinde

68
00:03:30,918 --> 00:03:32,837
belli bir menzilde
bulunma olasılığı vardır.

69
00:03:32,837 --> 00:03:35,586
Dalga paketini oluştururken
çok sayıda dalgayı topladığımız için

70
00:03:35,586 --> 00:03:38,272
bu dalgalardan her birine
karşılık gelen momentumları

71
00:03:38,272 --> 00:03:41,291
bulmak için de belli bir olasılık vardır.

72
00:03:41,291 --> 00:03:44,740
Şimdi hem konum hem de
momentum belirsizdir

73
00:03:44,740 --> 00:03:46,816
ve bu belirsizlikler birbirine bağlıdır.

74
00:03:46,816 --> 00:03:49,209
Eğer daha küçük bir
dalga paketi oluşturarak

75
00:03:49,209 --> 00:03:52,058
konum belirsizliğini
azaltmak isterseniz,

76
00:03:52,058 --> 00:03:54,865
bu daha büyük momentum
belirsizliği anlamına gelir.

77
00:03:54,865 --> 00:03:58,497
Eğer momentumu daha iyi bilmek isterseniz,
daha büyük dalga paketi gerekir,

78
00:03:58,497 --> 00:04:01,012
ki bu da daha büyük
konum belirsizliği demektir.

79
00:04:01,012 --> 00:04:05,511
İşte bu, ilk kez 1927'de Alman fizikçi
Werner Heisenberg'in öne sürdüğü

80
00:04:05,511 --> 00:04:08,207
Heisenberg Belirsizlik İlkesidir.

81
00:04:08,207 --> 00:04:12,589
Bu belirsizlik, iyi veya kötü
ölçüm meselesi değildir;

82
00:04:12,589 --> 00:04:17,107
parçacık ve dalga doğalarının birleşiminin
kaçınılmaz bir sonucudur.

83
00:04:17,107 --> 00:04:20,663
Belirsizlik İlkesi, ölçmeye konan
uygulama sınırından ibaret değildir.

84
00:04:20,663 --> 00:04:23,733
Evrenin temel yapısına işlenmiş
bir sınırlama olup,

85
00:04:23,733 --> 00:04:28,157
bir nesnenin sahip olabileceği
özelliklere ilişkin bir sınırdır.