0:00:07.035,0:00:10.812 Kuantum fiziğinden, halkın[br]pop kültürüne genişletilen 0:00:10.812,0:00:14.556 çok sayıda düşünceden biri de[br]Heisenberg Belirsizlik İlkesidir. 0:00:14.696,0:00:17.622 İlke şunu söyler: Bir nesnenin tam hızını 0:00:17.622,0:00:20.156 ve tam konumunu aynı anda[br]bilmek imkansızdır. 0:00:20.156,0:00:22.893 Edebi eleştiriden spor yorumlarına kadar 0:00:22.893,0:00:25.429 her şeyde bu benzetim kullanılıyor. 0:00:26.419,0:00:29.429 Belirsizlik çoğu zaman[br]ölçümün bir sonucu olarak açıklanır; 0:00:29.429,0:00:32.652 yani nesnenin konumunu ölçme işlemi[br]onun hızını değiştirir 0:00:32.652,0:00:34.875 ve hız ölçümü de konumunu. 0:00:34.875,0:00:37.768 Asıl çıkış noktası ise[br]daha derin ve daha büyüleyici. 0:00:38.218,0:00:41.759 Belirsizlik İlkesi geçerli,[br]çünkü evrendeki her şey 0:00:41.759,0:00:45.788 aynı anda hem parçacık[br]hem de dalga gibi davranıyor. 0:00:46.218,0:00:49.038 Kuantum mekaniğinde bir parçacığın 0:00:49.038,0:00:51.714 tam konumu ve tam hızından[br]söz etmek anlamsızdır. 0:00:51.750,0:00:55.057 Bunu anlamak için, bir parçacık[br]ya da bir dalga gibi davranmanın 0:00:55.057,0:00:57.053 ne demek olduğunu düşünmek gerek. 0:00:57.053,0:01:01.167 Parçacık, tanımı gereği,[br]herhangi bir anda tek bir yerde olur. 0:01:01.167,0:01:04.886 Nesneyi bulma olasılığının, tek bir yerde 0:01:04.886,0:01:09.030 %100 ve başka her yerde sıfır olduğu, 0:01:09.030,0:01:12.927 dikene benzeyen bir grafikle[br]bunu gösterebiliriz. 0:01:13.657,0:01:17.401 Öte yandan dalgalar,[br]uzayda yayılan hareketlenmelerdir; 0:01:17.621,0:01:20.338 tıpkı bir havuzun yüzeyini[br]kaplayan dalgacıklar gibi. 0:01:20.338,0:01:23.767 Bir bütün olarak, dalga deseninin[br]özelliklerini açıkça belirtebiliriz. 0:01:23.767,0:01:25.933 Bunların en önemlisi dalgaboyudur; 0:01:25.933,0:01:28.460 yani iki komşu tepe ya da 0:01:28.460,0:01:30.459 iki komşu vadi arasındaki uzaklık. 0:01:30.459,0:01:33.017 Fakat dalga için tek bir konum veremeyiz. 0:01:33.017,0:01:36.282 Pek çok farklı yerde bulunma[br]olasılığı bulunur. 0:01:36.282,0:01:39.099 Dalgaboyu, kuantum fiziğinin[br]temel öğelerindendir. 0:01:39.099,0:01:42.419 Çünkü bir nesnenin dalgaboyu,[br]momentumu ile ilişkilidir; 0:01:42.419,0:01:44.024 yani kütle çarpı hız. 0:01:44.024,0:01:46.909 Hızlı giden bir nesnenin[br]momentumu büyüktür, 0:01:46.909,0:01:50.019 ki bu çok kısa dalgaboyuna denktir. 0:01:50.019,0:01:54.529 Çok ağır bir nesnenin momentumu,[br]hızlı gitmese bile büyük olur, 0:01:54.529,0:01:57.156 ki bu yine çok kısa dalgaboyu demektir. 0:01:57.156,0:02:00.927 Günlük yaşamda karşılaştığımız nesnelerin[br]dalga doğalarına dikkat etmeyişimiz 0:02:00.927,0:02:02.961 işte bundan kaynaklanır. 0:02:02.961,0:02:04.995 Bir beyzbol topunu havaya fırlatırsanız, 0:02:04.995,0:02:07.739 dalgaboyu bir metrenin trilyonda birinin[br]trilyonda birinin milyarda biri olur. 0:02:07.739,0:02:09.364 Ölçmek için çok çok küçük. 0:02:09.364,0:02:12.324 Atomlar ya da elektronlar gibi[br]küçük nesneler ise 0:02:12.324,0:02:16.142 fizik deneyleri ile ölçülebilecek[br]kadar büyük dalgaboyludurlar. 0:02:16.142,0:02:19.475 Dolayısıyla, eğer saf bir dalgamız varsa,[br]onun dalgaboyunu ölçebiliriz. 0:02:19.475,0:02:23.101 Bu onun momentumu olur,[br]ama bir konumu yoktur. 0:02:23.101,0:02:25.248 Bir parçacığın konumunu gayet iyi biliriz, 0:02:25.248,0:02:28.489 ama onu da dalgaboyu yoktur;[br]dolayısıyla momentumunu bilemeyiz. 0:02:28.489,0:02:31.600 Hem konumu hem momentumu olan[br]bir parçacık elde etmek için 0:02:31.600,0:02:33.760 iki resmi karıştırarak, 0:02:33.760,0:02:37.163 sadece küçük bir alanda dalgaları bulunan[br]bir grafik yapmamız gerek. 0:02:37.163,0:02:38.800 Bunu nasıl yaparız? 0:02:38.800,0:02:41.554 Farklı dalgaboylu dalgaları[br]bir araya getirerek. 0:02:41.554,0:02:46.528 Yani kuantum nesnemize farklı momentumlara[br]sahip olma olasılığı vererek. 0:02:46.528,0:02:49.282 İki dalgayı birleştirdiğimizde, 0:02:49.282,0:02:52.055 tepelerin birleşerek daha büyük dalgalar[br]oluşturduğu bazı yerler olduğunu 0:02:52.055,0:02:55.821 ve diğer yerlerde, tepelerin vadilere[br]denk geldiğini görürüz. 0:02:55.821,0:02:58.789 Sonuçta, boş bölgeler ile ayrılmış 0:02:58.789,0:03:01.106 dalgalar görürüz. 0:03:01.106,0:03:02.590 Eğer üçüncü bir dalga daha eklersek 0:03:02.590,0:03:05.709 dalgaların birbirini iptal[br]ettiği bölgeler artar. 0:03:05.709,0:03:09.891 Dördüncüyü eklersek daha da büyürler[br]ve dalga bölgeleri iyice daralır. 0:03:09.891,0:03:13.089 Dalgalar eklemeye devam edersek,[br]bir dalga paketi yapabiliriz. 0:03:13.089,0:03:16.168 Böylece küçük bir bölgede bulunup[br]net bir dalgaboyuna sahip olur. 0:03:16.168,0:03:20.224 Bu kuantum nesnenin hem dalga[br]hem de parçacık doğası vardır. 0:03:20.224,0:03:22.431 Fakat bunu sağlarken, 0:03:22.431,0:03:25.805 hem konuma hem de momentuma[br]ilişkin kesinlikleri kaybederiz. 0:03:25.805,0:03:28.223 Konum tek bir noktaya[br]kısıtlanmamıştır. 0:03:28.223,0:03:30.918 Dalga paketinin merkezi çevresinde 0:03:30.918,0:03:32.837 belli bir menzilde[br]bulunma olasılığı vardır. 0:03:32.837,0:03:35.586 Dalga paketini oluştururken[br]çok sayıda dalgayı topladığımız için 0:03:35.586,0:03:38.272 bu dalgalardan her birine[br]karşılık gelen momentumları 0:03:38.272,0:03:41.291 bulmak için de belli bir olasılık vardır. 0:03:41.291,0:03:44.740 Şimdi hem konum hem de[br]momentum belirsizdir 0:03:44.740,0:03:46.816 ve bu belirsizlikler birbirine bağlıdır. 0:03:46.816,0:03:49.209 Eğer daha küçük bir[br]dalga paketi oluşturarak 0:03:49.209,0:03:52.058 konum belirsizliğini[br]azaltmak isterseniz, 0:03:52.058,0:03:54.865 bu daha büyük momentum[br]belirsizliği anlamına gelir. 0:03:54.865,0:03:58.497 Eğer momentumu daha iyi bilmek isterseniz,[br]daha büyük dalga paketi gerekir, 0:03:58.497,0:04:01.012 ki bu da daha büyük[br]konum belirsizliği demektir. 0:04:01.012,0:04:05.511 İşte bu, ilk kez 1927'de Alman fizikçi[br]Werner Heisenberg'in öne sürdüğü 0:04:05.511,0:04:08.207 Heisenberg Belirsizlik İlkesidir. 0:04:08.207,0:04:12.589 Bu belirsizlik, iyi veya kötü[br]ölçüm meselesi değildir; 0:04:12.589,0:04:17.107 parçacık ve dalga doğalarının birleşiminin[br]kaçınılmaz bir sonucudur. 0:04:17.107,0:04:20.663 Belirsizlik İlkesi, ölçmeye konan[br]uygulama sınırından ibaret değildir. 0:04:20.663,0:04:23.733 Evrenin temel yapısına işlenmiş[br]bir sınırlama olup, 0:04:23.733,0:04:28.157 bir nesnenin sahip olabileceği[br]özelliklere ilişkin bir sınırdır.