WEBVTT 00:00:00.435 --> 00:00:02.418 Ne rregull. Si te gjitha ngjarjet e mira, 00:00:02.418 --> 00:00:04.352 kjo fillon qe prej shume kohesh, 00:00:04.352 --> 00:00:06.501 kur nuk gjindej asgje perreth. 00:00:06.501 --> 00:00:08.901 Ja se si eshte imazhi i kompletuar i universit 00:00:08.901 --> 00:00:12.353 para pothuajse 14 miliarde viteve. 00:00:12.353 --> 00:00:15.437 E gjithe energjia ishte e permbledhur ne nje pike te vetme te energjise. 00:00:15.437 --> 00:00:17.021 Ajo shperthen per nje lloj arsyeje. 00:00:17.021 --> 00:00:19.137 dhe ti fillon te jesh pjese e ketyre gjerave. 00:00:19.137 --> 00:00:22.003 Ja pra, je pjese e kesaj qe prej 14 miliarde viteve. 00:00:22.003 --> 00:00:23.899 Dhe keto gjera zmadhohen e zmadhohen e zmadhohen 00:00:23.899 --> 00:00:25.598 ne galaksi gjigante 00:00:25.598 --> 00:00:26.917 dhe formohen bilionat e tyre. 00:00:26.917 --> 00:00:29.065 Dhe brenda ketyre galaksive 00:00:29.065 --> 00:00:31.184 verehen keto re te medha pluhuri. 00:00:31.184 --> 00:00:32.949 Dhe dua qe ju t'i kushtoni vemendje te vecante 00:00:32.949 --> 00:00:34.399 atyre tri degezimeve te vogla NOTE Paragraph 00:00:34.399 --> 00:00:36.300 ne qender te fotografise. 00:00:36.300 --> 00:00:37.715 Nese i sheh me afer 00:00:37.715 --> 00:00:39.368 ato duken keshtu. 00:00:39.368 --> 00:00:42.218 Dhe tani ju jeni duke shikuar kolona pluhuri 00:00:42.218 --> 00:00:44.265 ku ka me te vertete shume pluhur 00:00:44.265 --> 00:00:48.598 meqenese ra fjala, ato jane te gjata nje bilion milje vertikalisht. 00:00:48.598 --> 00:00:51.516 dhe ajo cfare ndodh eshte se aty ka aq shume pluhur 00:00:51.516 --> 00:00:53.450 i cili grumbullohet dhe shperthen 00:00:53.450 --> 00:00:56.909 dhe nxit nje reaksion termonuklear. 00:00:56.909 --> 00:00:57.751 Ajo cfare ju po shikoni tani 00:00:57.751 --> 00:00:59.736 eshte se si yjet lindin. 00:00:59.736 --> 00:01:01.393 Keto jane yjet te cilat formohen nga ketu. 00:01:01.393 --> 00:01:03.861 Kur ka yje te mjaftueshme qe dalin nga ketu, 00:01:03.861 --> 00:01:05.659 ato me pas krijojne nje galaksi. 00:01:05.659 --> 00:01:09.093 Kjo tani eshte nje galaksi shume e rendesishme 00:01:09.093 --> 00:01:11.309 sepse ju jeni ketu. 00:01:11.309 --> 00:01:12.476 (Te qeshura) 00:01:12.476 --> 00:01:14.127 Dhe duke iu afruar kesaj galaksie, 00:01:14.127 --> 00:01:16.192 ju gjeni nje yll 00:01:16.192 --> 00:01:18.560 relativisht jo shume interesant. NOTE Paragraph 00:01:18.560 --> 00:01:22.575 Meqe ra fjala, ju jeni pothuajse 2/3-tat me afer kesaj storieje. 00:01:22.575 --> 00:01:24.757 Pra, ky yll nuk paraqitet fare 00:01:24.757 --> 00:01:27.708 deri tek 2/3-tat e ketij rrugetimi. 00:01:27.708 --> 00:01:28.786 Dhe ajo cfare ndodh me pas 00:01:28.786 --> 00:01:30.192 eshte se ka mjaft pluhur te mbetur 00:01:30.192 --> 00:01:32.158 sa qe nuk formon nje yll 00:01:32.158 --> 00:01:34.158 por behet nje planet. 00:01:34.158 --> 00:01:38.983 Dhe kjo ndodhi pak me shume se 4 miliarde vite me pare. NOTE Paragraph 00:01:38.983 --> 00:01:40.416 Dhe pas nje kohe 00:01:40.416 --> 00:01:42.333 ka ende material te mbetur 00:01:42.333 --> 00:01:46.896 qe mundeson te marresh nje "supe fillestare" 00:01:46.896 --> 00:01:48.660 e cila krijon jete. 00:01:48.660 --> 00:01:52.541 Dhe jeta fillon te zgjerohet e zgjerohet e zgjerohet 00:01:52.541 --> 00:01:54.292 derisa eshte kaput. NOTE Paragraph 00:01:54.292 --> 00:01:57.780 (Te qeshura) NOTE Paragraph 00:01:57.780 --> 00:01:59.210 Ne fakt, gjeja me e cuditshme 00:01:59.210 --> 00:02:02.116 eshte se jeta behet kaput, jo nje here, as dy here, 00:02:02.116 --> 00:02:04.332 por pese here. 00:02:04.332 --> 00:02:06.434 Kjo i bie qe pothuajse e gjithe jeta ne Toke 00:02:06.434 --> 00:02:08.898 fiket per pothuajse pese here. 00:02:08.898 --> 00:02:10.450 Perderisa ju e mendoni kete, 00:02:10.450 --> 00:02:12.882 ajo cfare ndodh eshte se ju merrni me shume kompleksitet 00:02:12.882 --> 00:02:14.116 shume e me shume gjera 00:02:14.116 --> 00:02:18.234 per te ndertuar gjera te reja. 00:02:18.234 --> 00:02:19.504 Ne nuk shfaqemi 00:02:19.504 --> 00:02:25.152 deri pothuajse 99.96 perqind te kohes 00:02:25.152 --> 00:02:29.082 vetem e vetem qe te veme veten dhe paraardhesit ne perspektive. NOTE Paragraph 00:02:29.082 --> 00:02:32.541 Brenda ketij konteksti, jane dy teori 00:02:32.541 --> 00:02:34.230 qe tregojne se pse jemi ne te gjithe ketu. 00:02:34.230 --> 00:02:35.819 Teoria e pare 00:02:35.819 --> 00:02:39.228 eshte qe kjo eshte e gjitha qe ajo shkroi. 00:02:39.228 --> 00:02:40.587 Nen ate teori 00:02:40.587 --> 00:02:42.423 ne jemi te jemi- te gjithe dhe te perfundojme-te gjithe 00:02:42.423 --> 00:02:44.156 te te gjithe krijimit. 00:02:44.156 --> 00:02:47.040 Arsyeja per biliona galaksi, 00:02:47.040 --> 00:02:49.053 dhe shume planeteve, 00:02:49.053 --> 00:02:53.763 eshte te krijohet dicka qe duket si kjo 00:02:53.763 --> 00:02:57.396 dhe dicka qe duket si ajo. 00:02:57.396 --> 00:02:58.937 Dhe ky eshte qellimi i universit; 00:02:58.937 --> 00:03:00.221 kurse me pas sheshohet 00:03:00.221 --> 00:03:01.532 nuk behet me mire. NOTE Paragraph 00:03:01.532 --> 00:03:06.012 (Te qeshura) NOTE Paragraph 00:03:06.012 --> 00:03:08.831 Pyetja e vetme qe mund ti beni vetes eshte qe 00:03:08.831 --> 00:03:14.066 a mund te jete kjo shume arrogante? 00:03:14.066 --> 00:03:15.807 Dhe nese eshte 00:03:15.807 --> 00:03:21.189 po ashtu duke e marrur parasysh edhe faktin qe ne kemi ardhur shume afer zhdukjes. 00:03:21.189 --> 00:03:24.556 Aty kishin mbetur rreth 2,000 te specieve tona. 00:03:24.556 --> 00:03:26.639 Disa jave me shume pa te reshura shiu, 00:03:26.639 --> 00:03:29.723 ne nuk do t'i kishim pare kurre keto. NOTE Paragraph 00:03:29.723 --> 00:03:36.422 (Te qeshura) NOTE Paragraph 00:03:36.422 --> 00:03:41.056 (Duartrokitje) NOTE Paragraph 00:03:41.056 --> 00:03:44.022 Ndoshta duhet te mendohet per nje teori te dyte 00:03:44.022 --> 00:03:46.939 nese e para nuk eshte aq e mire. 00:03:46.939 --> 00:03:48.723 Teoria e dyte eshte qe: A mundemi te permiresohemi? 00:03:48.723 --> 00:03:51.622 (Te qeshura) 00:03:51.622 --> 00:03:54.856 Po per cfare arsye do ta bente dikush nje pyetje te ketille? 00:03:54.856 --> 00:03:57.321 Sepse ne fakt vecse jane bere 29 permiresime deri tani 00:03:57.321 --> 00:03:59.357 te njerezve. 00:03:59.357 --> 00:04:02.207 Si duket ne qenkemi permiresuar. 00:04:02.207 --> 00:04:04.122 Ne jemi permiresuar pa ndalur. 00:04:04.122 --> 00:04:07.038 Dhe duket se ne ende vazhdojme te zbulojme permiresime. 00:04:07.038 --> 00:04:09.222 Ne kemi gjetur nje vitin e kaluar. 00:04:09.222 --> 00:04:11.839 Ne kemi gjetur nje tjeter muajin e kaluar. NOTE Paragraph 00:04:11.839 --> 00:04:14.038 Dhe gjate kohes qe e mendon kete 00:04:14.038 --> 00:04:16.141 do te mund te pyesesh: 00:04:16.141 --> 00:04:19.238 Pse nje specie e vetme njerezore? 00:04:19.238 --> 00:04:21.072 A s'do te ishte shume cudi 00:04:21.072 --> 00:04:24.856 po te shkoje ne Afrike, Azi dhe Antarktike 00:04:24.856 --> 00:04:27.475 dhe te gjeje zogun e njejte 00:04:27.475 --> 00:04:31.267 meqenese ne kemi bashke-ekzistuar ne kohen e njejte 00:04:31.267 --> 00:04:34.053 me te pakten tete versione te tjera te njerezimit 00:04:34.053 --> 00:04:36.521 ne kohen e njejte ne kete planet? 00:04:36.521 --> 00:04:38.400 Gjendja normale e ketyre puneve 00:04:38.400 --> 00:04:40.910 eshte qe jo vetem te kemi Homo sapiens; 00:04:40.910 --> 00:04:41.931 gjendje normale 00:04:41.931 --> 00:04:45.760 eshte te kesh versione te ndryshme te njerezve qe ecin perreth. NOTE Paragraph 00:04:45.760 --> 00:04:48.577 Dhe nese kjo gje eshte normale 00:04:48.577 --> 00:04:50.945 me pas ju mund ta pyesni veten 00:04:50.945 --> 00:04:53.010 ne rregull pra, meqenese ne deshirojme te krijojme dicka ndryshe, 00:04:53.010 --> 00:04:55.878 sa i madh duhet te jete mutacioni? 00:04:55.878 --> 00:04:58.510 Svante Paabo e ka pergjigjen, 00:04:58.510 --> 00:05:01.310 Ndryshimi ne mes te njerezve dhe Neandertaleve 00:05:01.310 --> 00:05:04.609 eshte 0.004 perqind te kodeve gjenetike. 00:05:04.609 --> 00:05:06.309 Ja se sa eshte ndryshimi 00:05:06.309 --> 00:05:08.526 i nje qenieje prej nje tjetre. 00:05:08.526 --> 00:05:12.926 Kjo shpjegon debatet me bashkekohore politike. NOTE Paragraph 00:05:12.926 --> 00:05:14.861 (Te qeshura) NOTE Paragraph 00:05:14.861 --> 00:05:18.072 Por perderisa po e mendoni kete, 00:05:18.072 --> 00:05:19.430 eshte interesante se sa 00:05:19.430 --> 00:05:22.827 te vogla jane keto mutacione dhe ku ato ndodhin. 00:05:22.827 --> 00:05:24.160 Ndryshimi njerezor/Neandertal 00:05:24.160 --> 00:05:25.893 eshte sperma dhe testis, 00:05:25.893 --> 00:05:27.261 aroma dhe lekura. 00:05:27.261 --> 00:05:28.747 Dhe keto jane gjenet e vecanta 00:05:28.747 --> 00:05:31.427 qe dallojne njera me tjetren. 00:05:31.427 --> 00:05:34.528 Qe do te thote se ndryshime te vogla mund te kene nje impakt te madh. NOTE Paragraph 00:05:34.528 --> 00:05:36.160 Dhe per sa kohe e mendoni kete, 00:05:36.160 --> 00:05:38.676 ne vazhdimisht ndryshojme. 00:05:38.676 --> 00:05:41.577 Para 10,000 viteve ne Detin e Zi 00:05:41.577 --> 00:05:43.637 ne kemi perjetuar nje ndryshim ne nje gjen 00:05:43.637 --> 00:05:46.193 qe solli syte e kalter. 00:05:46.193 --> 00:05:50.077 Dhe kjo vazhdon e vazhdon e vazhdon ende. NOTE Paragraph 00:05:50.077 --> 00:05:51.511 Duke vazhduar keshtu 00:05:51.511 --> 00:05:53.276 nje nder gjerat qe do te ndodh sivjet 00:05:53.276 --> 00:05:56.609 eshte qe ne do t'i zbulojme 10,000 gjenet e para te njeriut 00:05:56.609 --> 00:05:59.878 sepse eshte bere me lire te ndash gjenet ne sekuenca. 00:05:59.878 --> 00:06:01.466 Dhe kur ne t'i gjejme keto 00:06:01.466 --> 00:06:03.960 ne do te hasim ne ndryshime. NOTE Paragraph 00:06:03.960 --> 00:06:07.036 Meqe ra fjala, ky nuk eshte nje debate qe ne jemi te gatshem t'a perballojme 00:06:07.036 --> 00:06:10.412 sepse ne e kemi shperdorur shkencen ne kete rast. 00:06:10.412 --> 00:06:14.095 Ne vitet 1920, ne kemi menduar se jemi dallimet me kryesore ndermjet njerezve. 00:06:14.095 --> 00:06:17.893 Duke u bazuar kryesisht ne punen e Francis Galton. 00:06:17.893 --> 00:06:20.029 Ai ishte kusheriri i Darwin-it. 00:06:20.029 --> 00:06:22.344 Por Shtetet e Bashkuara, Instituti i Carnegie, 00:06:22.344 --> 00:06:24.926 Stanford, Shoqata Amerikane e Neurologjise 00:06:24.926 --> 00:06:26.794 e lartesoi edhe me shume. 00:06:26.794 --> 00:06:30.393 E perhapi dhe nuk e perdori ashtu sic duhej. 00:06:30.393 --> 00:06:33.078 Ne fakt, beri qe njerezit te 00:06:33.078 --> 00:06:35.091 trajtoheshin si te tmerrshem. 00:06:35.091 --> 00:06:37.685 Qe nga vitet 1940, ne kemi thene vazhdimisht qe nuk ka dallime 00:06:37.685 --> 00:06:39.005 qe ne jemi identike. 00:06:39.005 --> 00:06:42.282 Kete do ta kuptojme ne fund te vitit nese eshte e vertete. NOTE Paragraph 00:06:42.282 --> 00:06:44.014 Gjate kohes qe e mendojme kete, 00:06:44.014 --> 00:06:45.532 ne jemi ne zbulim te gjerave te reja, 00:06:45.532 --> 00:06:48.998 si p.sh, a ke ti nje gjen ACE? 00:06:48.998 --> 00:06:50.976 Por c'rendesi ka? 00:06:50.976 --> 00:06:55.014 Sepse asnjehere askush nuk eshte ngjitur ne 8,000 lartesi pa oksigjen 00:06:55.014 --> 00:06:57.764 qe nuk e ka nje gjen ACE. 00:06:57.764 --> 00:06:59.633 Po te behemi edhe me specifike, 00:06:59.633 --> 00:07:02.648 po tipi gjenetik i quajtur 577R? 00:07:02.648 --> 00:07:07.348 Sic duket, cdo sportist Olimpik i testuar 00:07:07.348 --> 00:07:10.598 posedon nje prej ketyre varianteve. NOTE Paragraph 00:07:10.598 --> 00:07:12.252 Nese kjo eshte e vertete, 00:07:12.252 --> 00:07:14.410 na ben te kemi pyetje te komplikuara 00:07:14.410 --> 00:07:16.211 per Olimpiaden e Londres. 00:07:16.211 --> 00:07:17.730 Tri opsione: 00:07:17.730 --> 00:07:20.562 A deshironi qe Olimpiada te jete nje vitrine 00:07:20.562 --> 00:07:23.262 per mutante punetore? 00:07:23.262 --> 00:07:24.995 (Te qeshura) 00:07:24.995 --> 00:07:27.730 Opsioni i dyte: 00:07:27.730 --> 00:07:31.128 Pse nuk luajme sikur ne golf apo lundrim? 00:07:31.128 --> 00:07:33.602 Sepse ti e ke dhe nuk e ke ate 00:07:33.602 --> 00:07:37.597 Do te te jap te dhjetat e sekondit per te filluar. 00:07:37.597 --> 00:07:38.668 Versioni i trete: 00:07:38.668 --> 00:07:40.737 Meqenese ky eshte nje gjen qe zhvillohet natyrshem 00:07:40.737 --> 00:07:43.519 ti e ke dhe nuk ke zgjedhur prinderit e duhur, 00:07:43.519 --> 00:07:47.468 ti fiton te drejten per tu permiresuar. 00:07:47.468 --> 00:07:49.219 Tri opsione te ndryshme. 00:07:49.219 --> 00:07:50.841 Nese te gjitha keto dallime jane ndryshim 00:07:50.841 --> 00:07:54.219 ne mes te nje medalje Olimpike dhe nje medalje jo-Olimpike. NOTE Paragraph 00:07:54.219 --> 00:07:57.053 Verehet se perderisa ne zbulojme gjera te reja 00:07:57.053 --> 00:08:00.388 neve si qenie njerezore na pelqen shume te ndryshojme 00:08:00.388 --> 00:08:02.082 menyren se si dukemi, si sillemi 00:08:02.082 --> 00:08:03.676 dhe cfare trupat tane bejne. 00:08:03.676 --> 00:08:08.050 Ne kemi pasur 10.2 milion intervenime plastike ne Shtetet e Bashkuara 00:08:08.050 --> 00:08:11.367 vetem se me teknologjine e sotme online, 00:08:11.367 --> 00:08:14.068 korrigjimet e sotme, fshirjet, 00:08:14.068 --> 00:08:15.987 arsyetimet dhe zhvillimi 00:08:15.987 --> 00:08:18.900 do te duken sikur nje loje femijesh. NOTE Paragraph 00:08:18.900 --> 00:08:22.601 Ju vec e keni pare punen e Tony Atala ne TED, 00:08:22.601 --> 00:08:26.168 por kjo aftesi per ti mbushur gjerat 00:08:26.168 --> 00:08:29.101 me qeliza sikur te ishin bobina bojerash 00:08:29.101 --> 00:08:33.775 na lejon neve te printojme lekure, organe 00:08:33.775 --> 00:08:36.525 dhe nje seri te kompletuar te pjeseve te tjera trupore. 00:08:36.525 --> 00:08:38.409 Perderisa keto teknologji perparojne, 00:08:38.409 --> 00:08:42.193 ti sheh kete, ti sheh kete, ti vazhdon te shohesh gjera 00:08:42.193 --> 00:08:44.967 2000, sekuenca gjenetike njerezore 00:08:44.967 --> 00:08:48.749 dhe na duket sikur asgje s'eshte duke ndodhur. 00:08:48.749 --> 00:08:51.861 derisa ndodh pastaj. 00:08:51.861 --> 00:08:55.385 Dhe ne ka shanse qe te jemi ne disa prej ketyre javeve. NOTE Paragraph 00:08:55.385 --> 00:08:56.984 Gjersa e mendoni 00:08:56.984 --> 00:09:00.435 keta dy persona qe ndane nje gjen te njeriut ne vitin 2000 00:09:00.435 --> 00:09:03.988 dhe Projekti Publik qe ndau nje gjen ne vitin 2000 00:09:03.988 --> 00:09:07.152 ateher s'ke degjuar mjaft 00:09:07.152 --> 00:09:11.136 derisa degjon per nje eksperiment qe u be vitin e kaluar ne Kine, 00:09:11.136 --> 00:09:15.153 ata marrin qeliza trupore te nje miu, 00:09:15.153 --> 00:09:16.886 vene 4 kemikale mbi to, 00:09:16.886 --> 00:09:20.452 i shnderrojne ato qeliza trupore ne qeliza trungu, 00:09:20.452 --> 00:09:21.917 i lene qelizat te rriten 00:09:21.917 --> 00:09:25.004 dhe krijojne nje kopje te plote te atij miu. NOTE Paragraph 00:09:25.004 --> 00:09:28.251 Kjo do te thote shume. 00:09:28.251 --> 00:09:29.267 Esencialisht 00:09:29.267 --> 00:09:31.415 merret nje qelize 00:09:31.415 --> 00:09:33.701 qe eshte nje qelize qe ndryshon 00:09:33.701 --> 00:09:36.385 qe duket si nje skiator ne maje te malit, 00:09:36.385 --> 00:09:40.202 dhe keta dy skiatore behen qeliza trungu 00:09:40.202 --> 00:09:41.984 4,8,16 00:09:41.984 --> 00:09:43.652 dhe behen aq shume sa qe 00:09:43.652 --> 00:09:45.452 pas 16 percarjeve 00:09:45.452 --> 00:09:47.954 ato qeliza duhet te ndryshojne. 00:09:47.954 --> 00:09:49.387 Keshtu, ata shkojne poshte nje ane te malit, 00:09:49.387 --> 00:09:50.620 ato shkojne poshte ne nje ane tjeter. 00:09:50.620 --> 00:09:52.154 Derisa ata jane aty 00:09:52.154 --> 00:09:54.404 keto behen eshtra, 00:09:54.404 --> 00:09:57.336 pastaj ata zgjedhin nje rruge tjeter dhe keto behen pllakeza 00:09:57.336 --> 00:09:59.453 keto behen makrofage 00:09:59.453 --> 00:10:00.720 dhe keto behen qeliza T me pas. 00:10:00.720 --> 00:10:02.672 Por eshte shume veshtire, qe gjersa je duke skijuar poshte 00:10:02.672 --> 00:10:04.195 te ngjitesh prape larte. 00:10:04.195 --> 00:10:09.607 Vetem nese, natyrisht, ke nje teleferik. 00:10:09.607 --> 00:10:12.056 Ajo cfare bejne ato 4 kemikale eshte qe 00:10:12.056 --> 00:10:14.125 marrin cfaredolloj qelize 00:10:14.125 --> 00:10:16.057 dhe e vendosin prape larte ne mal 00:10:16.057 --> 00:10:18.090 qe te mund te behet nje pjese trupore. NOTE Paragraph 00:10:18.090 --> 00:10:19.818 Gjersa e mendoni kete, 00:10:19.818 --> 00:10:21.798 ajo cfare kjo do te thote eshte se 00:10:21.798 --> 00:10:23.973 ti mund te rikrijosh nje kopje te plote 00:10:23.973 --> 00:10:25.840 te cfaredolloj organizmi 00:10:25.840 --> 00:10:28.426 nga cfaredolloj qeliza qe gjinden aty. 00:10:28.426 --> 00:10:30.957 Kjo do te thote shume 00:10:30.957 --> 00:10:33.523 sepse tani ti mund te marresh, jo vetem qeliza miu, 00:10:33.523 --> 00:10:35.841 por poashtu edhe qeliza njeriu 00:10:35.841 --> 00:10:39.491 dhe ti besh qeliza njerezore trungu. 00:10:39.491 --> 00:10:42.689 Pastaj, ne tetor, 00:10:42.689 --> 00:10:46.089 ata morren qeliza te lekures, i shnderruan ne qeliza trungu 00:10:46.089 --> 00:10:49.762 dhe filluan ti kthejne ne qeliza te melcise. 00:10:49.762 --> 00:10:50.806 Ne teori, 00:10:50.806 --> 00:10:55.990 ti mund te rrisesh cfaredo organi nga cfaredolloj qelize te trupit tend. NOTE Paragraph 00:10:55.990 --> 00:10:57.708 Ja edhe nje eksperiment tjeter: 00:10:57.708 --> 00:11:00.841 Nese do te ishte e mundur te fotokopjoje trupin tend 00:11:00.841 --> 00:11:03.893 ndoshta do te kishe deshire ta merrje edhe mendjen tende. 00:11:03.893 --> 00:11:05.458 Dhe nje nder gjerat qe ju pate ne TED 00:11:05.458 --> 00:11:06.708 nje vite e gjysme me pare, 00:11:06.708 --> 00:11:08.143 ishte ky njeri. 00:11:08.143 --> 00:11:10.743 I cili dha nje fjalim teknik te mrekullueshem. 00:11:10.743 --> 00:11:12.342 Ai eshte profesor ne MIT. 00:11:12.342 --> 00:11:14.258 Ajo cfare ai tha 00:11:14.258 --> 00:11:15.958 eshte qe mund te marresh retroviruset, 00:11:15.958 --> 00:11:18.758 te cilat hyjne brenda qeliza te trurit te minjve. 00:11:18.758 --> 00:11:21.198 Mund ti dallosh ne baze te proteinave 00:11:21.198 --> 00:11:23.292 qe ndizen kur ti i ndez ato. 00:11:23.292 --> 00:11:27.008 Ti mund te krijosh skema te rrugeve te sakta 00:11:27.008 --> 00:11:30.491 ne baze te te cilave nje mi sheh, ndjen, prek 00:11:30.491 --> 00:11:32.674 kujton, dashuron. 00:11:32.674 --> 00:11:35.047 Me pas ti e merr nje kabllo optike si fiber 00:11:35.047 --> 00:11:38.866 dhe ndez disa prej atyre gjerave. 00:11:38.866 --> 00:11:40.698 Gjersa ti je duke e bere kete, 00:11:40.698 --> 00:11:42.715 mund ta perfytyrosh ne dy ngjyra 00:11:42.715 --> 00:11:45.114 qe nenkupton se mund ta shkarkosh kete informacion 00:11:45.114 --> 00:11:49.854 si kod dyjor ne nje kompjuter. NOTE Paragraph 00:11:49.854 --> 00:11:52.327 Por, c'do te thote e gjitha kjo? 00:11:52.327 --> 00:11:54.527 Nuk eshte totalisht e paperfytyrueshme 00:11:54.527 --> 00:11:59.022 qe nje dite ti do te mundesh te shkarkosh kujtimet e tua personale 00:11:59.022 --> 00:12:01.409 ne nje trup te ri. 00:12:01.409 --> 00:12:06.494 dhe ndoshta mund te shkarkosh edhe kujtimet e njerezve te tjere poashtu. 00:12:06.494 --> 00:12:09.008 Kjo mund te kete vetem nje apo dy 00:12:09.008 --> 00:12:12.528 nderlikime te vogla etike, politike e morale. 00:12:12.528 --> 00:12:14.059 (Te qeshura) 00:12:14.059 --> 00:12:17.050 Ishte vetem nje mendim. NOTE Paragraph 00:12:17.050 --> 00:12:18.578 Keto jane llojet e pyetjeve 00:12:18.578 --> 00:12:20.558 qe po behen pyetje me interesante 00:12:20.558 --> 00:12:23.042 per filozofet, njerez te pushtetshem, 00:12:23.042 --> 00:12:26.408 per ekonomiste, dhe per shkencetare. 00:12:26.408 --> 00:12:29.692 Sepse keto teknologji jane duke levizur shume shpejte. NOTE Paragraph 00:12:29.692 --> 00:12:31.192 Perderisa e mendon kete, 00:12:31.192 --> 00:12:34.274 me lejoni ta perfundoj me nje shembull per trurin. 00:12:34.274 --> 00:12:35.957 Vendi i pare ku ju do te 00:12:35.957 --> 00:12:39.008 shihnit nje presion te madh evolucionar sot, 00:12:39.008 --> 00:12:41.273 edhe per shkak te te dhenave 00:12:41.273 --> 00:12:42.825 te cilat po behen masive, 00:12:42.825 --> 00:12:44.607 por edhe per shkak te plasticitetit te organit 00:12:44.607 --> 00:12:47.141 eshte truri. NOTE Paragraph 00:12:47.141 --> 00:12:50.459 A kemi ne evidence se kjo aktualisht ndodhe? 00:12:50.459 --> 00:12:55.190 Le te shohim se si zhvillohet autizmi per nje mijevjecar. 00:12:55.190 --> 00:12:57.692 Ja se si duket ne vitin 2000. 00:12:57.692 --> 00:12:59.774 Ja se si duket ne vitin 2002. 00:12:59.774 --> 00:13:04.392 2006,2008. 00:13:04.392 --> 00:13:08.474 Kjo eshte rritja e autizmit ne me pak se nje dekade. 00:13:08.474 --> 00:13:12.891 Dhe ne ende nuk e dime se perse po ndodhe. 00:13:12.891 --> 00:13:15.376 Ajo se cfare ne dime eshte se 00:13:15.376 --> 00:13:17.408 truri po reagon 00:13:17.408 --> 00:13:19.542 ne nje menyre hiperaktive, hiper-plastike 00:13:19.542 --> 00:13:22.492 dhe po krijon njerez te ketille. 00:13:22.492 --> 00:13:25.249 Dhe kjo eshte vetem nje nder kushtet qe dihet. 00:13:25.249 --> 00:13:28.789 Ekzistojne edhe njerez te cilet jane jashtezakonisht te mencur, 00:13:28.789 --> 00:13:31.186 njerez te cilet mbajne ne mend gjithcka qe kane pare ne jeten e tyre, 00:13:31.186 --> 00:13:32.571 njerez te cilet kane sinestezi, 00:13:32.571 --> 00:13:33.902 njerez qe kane shizofreni. 00:13:33.902 --> 00:13:36.436 Aq shume gjera ndodhin perreth nesh, 00:13:36.436 --> 00:13:37.654 dhe ne ende nuk kuptojme 00:13:37.654 --> 00:13:39.887 se si dhe pse kjo ndodh. NOTE Paragraph 00:13:39.887 --> 00:13:42.569 Nje pyetje qe mund ta benit eshte kjo qe 00:13:42.569 --> 00:13:45.197 a jemi ne duke pare nje evoluim te shpejte te trurit 00:13:45.197 --> 00:13:47.022 dhe se si ne procesojme te dhenat? 00:13:47.022 --> 00:13:50.085 Sepse kur e mendon se sa te dhena vijne ne tru, 00:13:50.085 --> 00:13:53.569 dhe se sa mundohemi ne qe te kemi edhe me shume 00:13:53.569 --> 00:13:56.120 ne krahasim me te dhenat qe te tjeret marrin ne interval jetesor. 00:13:56.120 --> 00:13:58.752 Dhe perderisa ju e mendoni kete, 00:13:58.752 --> 00:14:01.094 ekzistojne 4 teori qe shpjegojne se si mund te ndodh kjo, 00:14:01.094 --> 00:14:02.421 plus plot seri te tjera. 00:14:02.421 --> 00:14:04.070 Nuk kam nje pergjigje te duhur. 00:14:04.070 --> 00:14:07.686 Duhet te kete edhe me shume hulumtim rreth kesaj. NOTE Paragraph 00:14:07.686 --> 00:14:09.921 Nje opsion mund te ishte admirimi i ushqimit te shpejte. 00:14:09.921 --> 00:14:12.370 Verehet se ka fakte qe tregojne se 00:14:12.370 --> 00:14:14.621 dhjamosja dhe dieta 00:14:14.621 --> 00:14:16.252 kane te bejne 00:14:16.252 --> 00:14:18.020 me modifikime gjenetike 00:14:18.020 --> 00:14:20.370 te cilat mund te kene ose jo, nje impakt 00:14:20.370 --> 00:14:23.887 ne menyren se si truri i nje femije funksionon. NOTE Paragraph 00:14:23.887 --> 00:14:27.842 Opsioni i dyte eshte nje opsion seksi i nje eksperti. 00:14:27.842 --> 00:14:32.085 Keto kushte jane te rralla. 00:14:32.085 --> 00:14:35.123 (Te qeshura) 00:14:35.123 --> 00:14:40.423 (Duartrokitje) 00:14:40.423 --> 00:14:42.056 Ajo cfare po ndodhe momentalisht 00:14:42.056 --> 00:14:44.590 eshte qe te gjithe ekspertet po behen bashke, 00:14:44.590 --> 00:14:47.487 meqenese jane te kualifikuar per programime kompjuterike 00:14:47.487 --> 00:14:49.805 eshte shperblehet mjaft mire, 00:14:49.805 --> 00:14:52.955 ashtu si cdo detyre e orientuar nga detajet me se shumti, 00:14:52.955 --> 00:14:55.404 qe ata jane duke u fokusuar shume gjeografikisht 00:14:55.404 --> 00:14:58.371 dhe po gjejne njerez me mendje te ngjashme. 00:14:58.371 --> 00:15:01.939 Kjo eshte nje teori per ngjajshmeri 00:15:01.939 --> 00:15:04.639 te gjeneve qe perforcojne njera tjetren 00:15:04.639 --> 00:15:06.756 ne keto struktura. NOTE Paragraph 00:15:06.756 --> 00:15:09.706 E treta, a jane keto teper shume informacione? 00:15:09.706 --> 00:15:11.203 Ne jemi duke u munduar te procesojme aq shume 00:15:11.203 --> 00:15:13.555 sa qe disa njerez behen sinestetik 00:15:13.555 --> 00:15:16.155 dhe kane vrima te medha qe ua mundesojne te mbajne ne mend gjithcka. 00:15:16.155 --> 00:15:18.824 Disa njerez te tjere behen sensitive per gjithe kete sasi informimi. 00:15:18.824 --> 00:15:22.806 Disa te tjere reagojne me kushte te ndryshime psikologjike 00:15:22.806 --> 00:15:24.438 ose reagime kunddrejt ketij informimi. 00:15:24.438 --> 00:15:27.140 Ose ndoshta eshte per shkak te kemikaleve. NOTE Paragraph 00:15:27.140 --> 00:15:28.905 Por kur veren nje rritje 00:15:28.905 --> 00:15:31.256 te kesaj rendesie 00:15:31.256 --> 00:15:32.821 edhepse ndoshta nuk je duke e matur mire, 00:15:32.821 --> 00:15:35.339 ose ndoshta dicka ndodhe per shume shpejte, 00:15:35.339 --> 00:15:39.371 dhe mund te behet nje evolucion ne kohe reale. NOTE Paragraph 00:15:39.371 --> 00:15:41.874 Ja edhe dicka. 00:15:41.874 --> 00:15:44.055 Ajo cfare mendoj une qe ne po bejme 00:15:44.055 --> 00:15:45.771 eshte qe po zhvillohemi shume si qenie. 00:15:45.771 --> 00:15:51.255 Dhe kete nuk e kam menduar kur une dhe Steve Gullans filluam te shkruanim se bashku. 00:15:51.255 --> 00:15:53.706 Une mendoj se po parakalojme afer Homo evolutis 00:15:53.706 --> 00:15:55.105 qe, per mire ose per keq, 00:15:55.105 --> 00:15:59.287 nuk eshte vetem nje hominid i vetedijshem per ambientin e tij/saj 00:15:59.287 --> 00:16:02.506 eshte nje hominid qe po fillon te 00:16:02.506 --> 00:16:05.704 kontrolloj evolucionin e qenieve te tij drejtpersedrejti apo qellimisht 00:16:05.704 --> 00:16:09.538 te bakterieve, bimeve dhe kafsheve. 00:16:09.538 --> 00:16:12.373 Dhe une mendoj se ky eshte nje ndryshim kaq i madh 00:16:12.373 --> 00:16:15.476 sa qe gjeneratat e ardhshme 00:16:15.476 --> 00:16:18.521 mund te jene qenie shume te ndryshme. NOTE Paragraph 00:16:18.521 --> 00:16:20.107 Ju faleminderit shume. NOTE Paragraph 00:16:20.107 --> 00:16:25.438 (Duartrokitje)