WEBVTT

00:00:00.800 --> 00:00:02.256
Cuộc sống chúng ta lệ thuộc

00:00:02.280 --> 00:00:04.040
vào một thế giới chúng ta không thấy

00:00:04.920 --> 00:00:06.936
Thử nghĩ về tuần vừa rồi của bạn xem.

00:00:06.960 --> 00:00:10.176
Có phải bạn đã xem TV, sử dụng định vị,

00:00:10.200 --> 00:00:13.160
kiểm tra thời tiết và thậm chí đã
có một bữa ngon lành?

00:00:13.720 --> 00:00:16.416
Những thứ này diễn ra
trong cuộc sống hàng ngày

00:00:16.440 --> 00:00:19.296
đều phụ thuộc vào các vệ tinh

00:00:19.320 --> 00:00:21.016
một cách trực tiếp hay gián tiếp.

00:00:21.040 --> 00:00:22.976
Trong khi chúng ta không để ý

00:00:23.000 --> 00:00:25.536
các dịch vụ từ vệ tinh cung cấp,

00:00:25.560 --> 00:00:28.376
thì thực sự các vệ tinh đó
đáng để chúng ta quan tâm

00:00:28.400 --> 00:00:30.376
khi chúng đang để lại dấu hiệu cuối cùng

00:00:30.400 --> 00:00:32.119
trên không gian của chúng.

NOTE Paragraph

00:00:32.720 --> 00:00:36.336
Con người trên khắp thế giới
sống nhờ vào các vệ tinh mỗi ngày

00:00:36.360 --> 00:00:40.416
với mục đích thông tin, giải trí
và để giao tiếp.

00:00:40.440 --> 00:00:43.296
Kể cả việc giám sát
nông nghiệp và môi trường,

00:00:43.320 --> 00:00:46.376
kết nối internet, định hướng.

00:00:46.400 --> 00:00:48.096
Các vệ tinh thậm chí đóng vai trò

00:00:48.120 --> 00:00:51.600
trong hoạt động của thị trường
năng lượng và tài chính.

00:00:52.120 --> 00:00:54.016
Nhưng những vệ tinh chúng ta phụ thuộc

00:00:54.040 --> 00:00:55.696
hàng ngày

00:00:55.720 --> 00:00:57.376
có tuổi thọ nhất định.

00:00:57.400 --> 00:00:59.296
Chúng có thể cạn kiệt nhiên liệu,

00:00:59.320 --> 00:01:00.856
chúng có thể gặp sự cố,

00:01:00.880 --> 00:01:04.575
hoặc chúng chỉ cơ bản hoàn thành xong
nhiệm vụ của đời mình.

00:01:04.599 --> 00:01:08.736
Và lúc này, các vệ tinh
thực sự trở thành rác thải vũ trụ,

00:01:08.760 --> 00:01:11.080
làm hỗn loạn môi trường quỹ đạo.

NOTE Paragraph

00:01:11.840 --> 00:01:15.456
Tưởng tượng bạn đang lái xe trên quốc lộ
vào một ngày đẹp trời đầy nắng

00:01:15.480 --> 00:01:16.896
để làm một công việc vặt.

00:01:16.920 --> 00:01:18.576
Bạn bật nhạc lớn tiếng,

00:01:18.600 --> 00:01:20.056
hạ thấp cửa sổ xuống,

00:01:20.080 --> 00:01:22.776
với những làn gió mát lạnh
thổi qua mái tóc.

00:01:22.800 --> 00:01:24.000
Tuyệt vời, phải không ?

00:01:24.640 --> 00:01:27.016
Mọi thứ đều suôn sẻ

00:01:27.040 --> 00:01:29.696
cho đến khi xe của bạn bất ngờ
"dở chứng" và dừng lại

00:01:29.720 --> 00:01:31.560
ngay giữa đường quốc lộ.

00:01:32.160 --> 00:01:35.456
Và bạn không có sự lựa chọn nào khác
ngoài việc bỏ chiếc xe ở lại

00:01:35.480 --> 00:01:36.920
trên đường quốc lộ.

00:01:38.200 --> 00:01:39.536
Có lẽ bạn may mắn

00:01:39.560 --> 00:01:42.456
có thể chuyển được chiếc xe vào lề

00:01:42.480 --> 00:01:44.616
để tránh đường cho các xe khác.

00:01:44.640 --> 00:01:45.896
Một vài giờ trước,

00:01:45.920 --> 00:01:50.400
chiếc xe là một bộ máy hữu ích
mà bạn phải sử dụng hàng ngày.

00:01:51.000 --> 00:01:53.536
Giờ đây, nó chỉ là một đống sắt vụn

00:01:53.560 --> 00:01:57.240
chiếm lĩnh không gian
của mạng lưới giao thông

00:01:57.920 --> 00:02:02.096
Và tưởng tượng các con đường quốc tế
đều bị quá tải bởi các phương tiện hư hỏng

00:02:02.120 --> 00:02:04.976
đang chắn đường của các phương tiện khác.

00:02:05.000 --> 00:02:07.896
và tưởng tượng các mảnh vỡ
đang vung vãi khắp nơi

00:02:07.920 --> 00:02:10.376
Nếu một vụ va chạm xảy ra,

00:02:10.400 --> 00:02:12.776
thì hàng ngàn mảnh vụn nhỏ hơn

00:02:12.800 --> 00:02:14.720
sẽ trở thành trở ngại mới.

NOTE Paragraph

00:02:15.680 --> 00:02:19.256
Đây là ví dụ điển hình
của ngành công nghiệp vũ trụ.

00:02:19.280 --> 00:02:21.416
Những vệ tinh không còn hoạt động

00:02:21.440 --> 00:02:25.256
thường bị di rời khỏi quỹ đạo
trong nhiều năm,

00:02:25.280 --> 00:02:28.816
hoặc chỉ được di dời đi
như là một giải pháp tạm thời.

00:02:28.840 --> 00:02:31.096
Và không hề có bất kì
luật quốc tế nào về vũ trụ

00:02:31.120 --> 00:02:33.760
để buộc chúng ta phải dọn dẹp

NOTE Paragraph

00:02:34.680 --> 00:02:36.936
Nên vệ tinh đầu tiên, Sputnik I,

00:02:36.960 --> 00:02:39.216
được phóng vào năm 1957

00:02:39.240 --> 00:02:42.880
và trong năm đó, chỉ có
tổng cộng ba vụ phóng

00:02:43.520 --> 00:02:47.056
các thập kỉ sau, hàng chục nước
ở trên thế giới

00:02:47.080 --> 00:02:50.456
đã phóng hơn hàng ngàn
vệ tinh vào quỹ đạo

00:02:50.480 --> 00:02:54.216
và xu hướng này
sẽ ngày càng gia tăng trong tương lai

00:02:54.240 --> 00:02:56.816
đặc biệt nếu bạn nghĩ đến
hậu quả của

00:02:56.840 --> 00:03:00.440
việc phóng hơn 900 chòm sao vệ tinh


NOTE Paragraph

00:03:01.560 --> 00:03:03.616
Ta gửi các vệ tinh
vào quỹ đạo khác nhau

00:03:03.640 --> 00:03:05.696
tùy vào mục đích của chúng

00:03:05.720 --> 00:03:08.056
Nơi phổ biến nhất của vệ tinh

00:03:08.080 --> 00:03:09.656
là quỹ đạo tầm thấp,

00:03:09.680 --> 00:03:11.656
có thể chụp ảnh bề mặt trái đất

00:03:11.680 --> 00:03:14.080
từ độ cao tới 2000km.

00:03:14.720 --> 00:03:18.176
Các vệ tinh này ảnh hưởng
bởi bầu khí quyển trái đất,

00:03:18.200 --> 00:03:20.136
nên quỹ đạo của chúng dĩ nhiên bị hư hại

00:03:20.160 --> 00:03:21.696
và cuối cùng là cháy rụi,

00:03:21.720 --> 00:03:23.680
có lẽ trong vòng vài thập kỉ.

00:03:24.440 --> 00:03:26.536
Một vị trí phổ biến khác của các vệ tinh

00:03:26.560 --> 00:03:28.216
là quỹ đạo địa tĩnh

00:03:28.240 --> 00:03:30.840
với độ cao khoảng 35.000 km

00:03:31.320 --> 00:03:35.496
Các vệ tinh ở cùng vị trí cao hơn
trái đất khi trái đất xoay,

00:03:35.520 --> 00:03:39.800
để phục vụ các mục đích như giao tiếp hay
phát sóng TV.

00:03:40.440 --> 00:03:44.760
Các vệ tinh ở quỹ đạo cao như thế này
có thể tồn tại hàng thế kỉ.

00:03:45.960 --> 00:03:49.136
Và rồi có một quỹ đạo
được gọi là "bãi tha ma"

00:03:49.160 --> 00:03:51.776
với những vỡ vụn và các vệ tinh bị vứt bỏ

00:03:51.800 --> 00:03:54.656
nơi các vệ tinh
được chủ ý đưa tới

00:03:54.680 --> 00:03:55.896
vào cuối đời của chúng

00:03:55.920 --> 00:03:59.680
để chúng tránh khỏi con đường
của các quỹ đạo khác

NOTE Paragraph

00:04:00.800 --> 00:04:05.376
Trong số gần 7000 vệ tinh
được phóng kể từ những năm 1950

00:04:05.400 --> 00:04:08.760
chỉ có 1 phần 7
hiện đang hoạt động,

00:04:09.360 --> 00:04:12.256
và bên cạnh những vệ tinh
không còn hoạt động,

00:04:12.280 --> 00:04:15.776
là hàng trăm ngàn 
mảnh vụn kích cỡ viên đá

00:04:15.800 --> 00:04:18.216
và hàng triệu mảnh vụn li ti

00:04:18.240 --> 00:04:20.240
cũng đang xoay quanh trái đất

00:04:20.880 --> 00:04:23.656
Các mảnh vụn là mối nguy lớn
đến các chuyến bay không gian,

00:04:23.680 --> 00:04:27.680
cũng như đối với các vệ tinh
mà chúng ta sử dụng hàng ngày.

NOTE Paragraph

00:04:28.520 --> 00:04:31.936
Hiện nay, do các mảnh vụn và rác này
đang ngày càng nguy hiểm,

00:04:31.960 --> 00:04:34.576
nên các quốc gia và cộng đồng quốc tế
đã và đang nỗ lực

00:04:34.600 --> 00:04:36.096
đề ra các tiêu chuẩn kỹ thuật

00:04:36.120 --> 00:04:39.040
giúp chúng ta hạn chế việc 
gia tăng thêm các mảnh vụn.

00:04:39.480 --> 00:04:41.736
Vì vậy cũng đã có những đề xuất

00:04:41.760 --> 00:04:43.856
đối với các vệ tinh bay ở quỹ đạo tầm thấp

00:04:43.880 --> 00:04:47.296
sẽ bị bắn ra khỏi quỹ đạo
trong vòng 25 năm,

00:04:47.320 --> 00:04:49.416
nhưng thời gian như vậy vẫn là quá lâu,

00:04:49.440 --> 00:04:52.760
đặc biệt đối với một vệ tinh
đã không hoạt động trong nhiều năm.

00:04:53.320 --> 00:04:56.376
Và cũng có cả quy định
dành cho những vệ tinh chết ở địa tĩnh

00:04:56.400 --> 00:04:58.640
phải được chuyển ra bãi tha ma.

00:04:59.480 --> 00:05:03.176
Nhưng những luật này
không được ban hành theo luật quốc tế,

00:05:03.200 --> 00:05:07.976
và hiển nhiên là sẽ được thực hiện theo
cơ chế quốc gia.

00:05:08.000 --> 00:05:10.456
Những quy định này cũng không dài hạn,

00:05:10.480 --> 00:05:11.896
không chủ động,

00:05:11.920 --> 00:05:15.256
cũng như không giải quyết
các mảnh vụn đã tồn tại ở đó.

00:05:15.280 --> 00:05:19.120
Nó chỉ giúp hạn chế
sự tạo ra các mảnh vụn trong tương lai

00:05:19.680 --> 00:05:22.840
Rác thải vũ trụ không phải là vấn đề
cá nhân.

NOTE Paragraph

00:05:23.680 --> 00:05:26.536
Và đỉnh Everest thực sự là ví dụ
so sánh thú vị

00:05:26.560 --> 00:05:29.776
hướng tiếp cận mới cách
chúng ta tương tác với môi trường,

00:05:29.800 --> 00:05:32.096
vì nó được trao danh hiệu

00:05:32.120 --> 00:05:35.120
là bãi rác cao nhất thế giới.

00:05:36.040 --> 00:05:39.296
Hàng thập kỷ sau các cuộc chinh phục
nóc nhà của thế giới,

00:05:39.320 --> 00:05:41.576
việc hàng tấn rác bị
những nhà leo núi bỏ lại

00:05:41.600 --> 00:05:43.536
đã dấy lên quan ngại,

00:05:43.560 --> 00:05:46.296
và có thể bạn cũng đã nghe tin
có khả năng

00:05:46.320 --> 00:05:48.376
Nepal sẽ hạn chế số người leo núi

00:05:48.400 --> 00:05:51.960
bằng việc tăng cường các
hình phạt và quy định nghiêm ngặt hơn.

00:05:52.600 --> 00:05:55.016
Dĩ nhiên, mục tiêu
là để khiến các nhà leo núi

00:05:55.040 --> 00:05:57.216
phải dọn dẹp sạch sẽ khi ra đi,

00:05:57.240 --> 00:06:02.136
Có thể các tổ chức PLN bản địa sẽ trả tiền
cho những nhà leo núi làm giảm lượng rác.

00:06:02.160 --> 00:06:05.640
hoặc các đoàn thám hiểm nên tổ chức
các chuyến đi dọn rác tình nguyện.

00:06:06.120 --> 00:06:08.376
Nhưng vẫn có nhiều người leo núi cám thấy

00:06:08.400 --> 00:06:11.640
các nhóm độc lập
nên có ý thức tự quản.

00:06:12.120 --> 00:06:14.936
Không hề có câu trả lời đơn giản

00:06:14.960 --> 00:06:18.016
và thậm chí các nỗ lực thiện chí
trong việc bảo tồn môi trường

00:06:18.040 --> 00:06:19.880
thường giải quyết được các vấn đề.

00:06:20.320 --> 00:06:23.416
Nhưng điều đó không có nghĩa
chúng ta không nên cố gắng hết mình

00:06:23.440 --> 00:06:26.760
để bảo vệ môi trường 
mà chúng ta phụ thuộc vào

00:06:27.440 --> 00:06:31.456
và giống như Everest, một nơi xa xôi
và thiếu thốn cơ sở hạ tầng

00:06:31.480 --> 00:06:32.896
môi trường không gian

00:06:32.920 --> 00:06:35.280
khiến việc xử lý rác trở thành một thách thức.

00:06:35.920 --> 00:06:38.456
Nhưng cơ bản là ta không thể 
đạt được những độ cao mới

00:06:38.480 --> 00:06:41.536
và tạo ra bãi rác thậm chí lớn hơn,

00:06:41.560 --> 00:06:43.720
thứ mà không thuộc về thế giới này.

NOTE Paragraph

00:06:45.280 --> 00:06:46.496
Thực tế của không gian

00:06:46.520 --> 00:06:49.096
là nếu một bộ phận
của vệ tinh bị hư hại,

00:06:49.120 --> 00:06:52.016
thì cơ hội sửa chữa được
là rất thấp,

00:06:52.040 --> 00:06:54.080
và tất nhiên giá thành là rất cao.

00:06:54.760 --> 00:06:58.256
Nhưng chuyện gì xảy ra nếu chúng ta
thiết kế vệ tinh thông minh hơn

00:06:58.280 --> 00:06:59.576
Giá như như tất cả vệ tinh,

00:06:59.600 --> 00:07:01.896
không phân biệt quốc gia
mà nó được tạo ra

00:07:01.920 --> 00:07:03.816
đều tuân theo tiêu chuẩn

00:07:03.840 --> 00:07:06.376
về tái chế, phục vụ

00:07:06.400 --> 00:07:07.880
hay việc bắn ra khỏi quỹ đạo?

00:07:08.560 --> 00:07:12.096
Giá như thật sự có những
luật lệ quốc tế đủ mạnh

00:07:12.120 --> 00:07:14.896
để bắt buộc tống khứ
những vệ tinh hết sử dụng

00:07:14.920 --> 00:07:17.056
thay vì di chuyển nó sang quỹ đạo khác

00:07:17.080 --> 00:07:18.680
như là một giải pháp tạm thời?

00:07:19.560 --> 00:07:22.496
Hay có thể các nhà sản xuất vệ tinh
sẽ bị tính một khoản phí

00:07:22.520 --> 00:07:24.816
thậm chí trước khi phóng vệ tinh

00:07:24.840 --> 00:07:27.296
và khoản tiền đó sẽ chỉ được trả lại

00:07:27.320 --> 00:07:29.856
nếu vệ tinh được tiêu hủy đúng cách

00:07:29.880 --> 00:07:32.600
hoặc nếu họ dọn dẹp
một phần các mảnh vụn

00:07:33.440 --> 00:07:36.016
Hoặc là vệ tinh
cần có công nghệ trên khoang

00:07:36.040 --> 00:07:37.800
để đẩy nhanh quá trình tiêu hủy.

NOTE Paragraph

00:07:38.720 --> 00:07:40.976
Có một vài động thái đáng khen ngợi

00:07:41.000 --> 00:07:45.696
Ví dụ như vệ tinh của Anh, Techdemosat -1,
phóng vào năm 2014,

00:07:45.720 --> 00:07:47.656
được thiết kế tiêu hủy vào cuối vòng đời

00:07:47.680 --> 00:07:49.616
thông qua một cái buồm kéo nhỏ.

00:07:49.640 --> 00:07:52.216
Nó có thể được sử dụng với
những vệ tinh nhỏ

00:07:52.240 --> 00:07:55.936
nhưng đối với những vệ tinh ở trên các
quỹ đạo cao hơn nữa

00:07:55.960 --> 00:07:58.816
hay với kích cỡ lớn như
những chiếc xe buýt,

00:07:58.840 --> 00:08:01.256
phải cần có một phương pháp khác.

00:08:01.280 --> 00:08:04.256
Do đó, chúng ta có thể sử dụng những thứ
như laser cường độ cao

00:08:04.280 --> 00:08:06.096
hoặc sử dụng lưới và dây cước để kéo,

00:08:06.120 --> 00:08:08.440
nghe có vẻ điên rồ trong ngắn hạn.

NOTE Paragraph

00:08:09.160 --> 00:08:11.056
Và sau đó nhiều khả năng là

00:08:11.080 --> 00:08:14.400
sẽ có ý tưởng về xe cứu hộ quỹ đạo
hay kĩ sư vũ trụ.

00:08:14.840 --> 00:08:16.456
Hãy tưởng tượng
nếu cánh tay robot

00:08:16.480 --> 00:08:18.336
trên một chiếc xe cứu hộ không gian

00:08:18.360 --> 00:08:20.656
có thể sữa các thành phần bị hư
trên vệ tinh,

00:08:20.680 --> 00:08:22.520
khiến chúng có thể được tái sử dụng.

00:08:23.240 --> 00:08:25.176
Hoặc giả sử có cánh tay robot

00:08:25.200 --> 00:08:27.536
có thể tiếp nhiên liệu cho động cơ đẩy
trên tàu

00:08:27.560 --> 00:08:29.536
hoạt động theo nguyên lý đẩy hóa học

00:08:29.560 --> 00:08:33.039
giống như bạn và tôi đổ xăng
cho chiếc xe của mình?

00:08:33.559 --> 00:08:35.216
Sử dụng robot sữa chữa và bảo trì

00:08:35.240 --> 00:08:38.960
có thể kéo dài tuổi thọ của hàng trăm
vệ tinh xoay quanh trái đất.

NOTE Paragraph

00:08:40.280 --> 00:08:43.176
Bất cứ lựa chọn dọn dẹp hoặc xử lí thải
mà chúng ta tìm ra,

00:08:43.200 --> 00:08:46.176
đó không chỉ là vấn đề về kĩ thuật.

00:08:46.200 --> 00:08:51.256
Mà còn cả luật lệ và chính trị vũ trụ
mà chúng ta cần phải giải quyết.

00:08:51.280 --> 00:08:55.440
Đơn giản như, chúng ta vẫn chưa có cách
khai thác không gian bền vững.

NOTE Paragraph

00:08:56.720 --> 00:08:59.616
Khám phá, đổi mới 
để thay đổi cách chúng ta sống và làm việc

00:08:59.640 --> 00:09:01.616
là thứ mà con người phải làm

00:09:01.640 --> 00:09:03.136
và trong việc khám phá vũ trụ

00:09:03.160 --> 00:09:06.416
chúng ta đang thật sự vượt
qua ranh giới của trái đất.

00:09:06.440 --> 00:09:10.096
Nhưng khi chúng ta tiến xa hơn
trong việc nghiên cứu và cải tiến,

00:09:10.120 --> 00:09:15.600
chúng ta phải nhớ rằng không bao giờ
được chối bỏ trách nhiệm với môi trường

00:09:16.520 --> 00:09:20.696
Quỹ đạo thấp và đĩa tĩnh
sẽ chắc chắn bị quá tải,

00:09:20.720 --> 00:09:23.056
và chúng ta không thể 
phóng các vệ tinh mới

00:09:23.080 --> 00:09:25.376
để thay thế những cái cũ đã hư hại

00:09:25.400 --> 00:09:27.456
mà không giải quyết nó trước.

00:09:27.480 --> 00:09:29.936
giống như việc chúng ta không thể
bỏ chiếc xe hỏng

00:09:29.960 --> 00:09:31.360
giữa đường cao tốc.

00:09:31.760 --> 00:09:33.336
Lần sau khi bạn dùng điện thoại,

00:09:33.360 --> 00:09:35.856
để kiểm tra thời tiết hoặc sử dụng GPS,

00:09:35.880 --> 00:09:40.136
hãy nghĩ về công nghệ vệ tinh
khiến cho chúng hoạt động.

00:09:40.160 --> 00:09:42.016
Nhưng cũng hãy nghĩ về ảnh hưởng

00:09:42.040 --> 00:09:45.336
của vệ tinh lên môi trường 
xung quanh trái đất,

00:09:45.360 --> 00:09:50.056
và hãy giúp tuyên truyền thông điệp này
để chúng ta có thể chung tay giảm hậu quả.

NOTE Paragraph

00:09:50.080 --> 00:09:52.616
Quỹ đạo trái đất cực kì xinh đẹp

00:09:52.640 --> 00:09:55.216
và là cánh cổng để chúng ta khám phá.

00:09:55.240 --> 00:09:57.760
Điều đó phụ thuộc vào ta 
nếu ta muốn nó như vậy.

NOTE Paragraph

00:09:59.160 --> 00:10:00.376
Cảm ơn.

NOTE Paragraph

00:10:00.400 --> 00:10:02.480
(Vỗ tay)