1
00:00:00,800 --> 00:00:02,256
Cuộc sống chúng ta lệ thuộc

2
00:00:02,280 --> 00:00:04,040
vào một thế giới chúng ta không thấy

3
00:00:04,920 --> 00:00:06,936
Thử nghĩ về tuần vừa rồi của bạn xem.

4
00:00:06,960 --> 00:00:10,176
Có phải bạn đã xem TV, sử dụng định vị,

5
00:00:10,200 --> 00:00:13,160
kiểm tra thời tiết và thậm chí đã
có một bữa ngon lành?

6
00:00:13,720 --> 00:00:16,416
Những thứ này diễn ra
trong cuộc sống hàng ngày

7
00:00:16,440 --> 00:00:19,296
đều phụ thuộc vào các vệ tinh

8
00:00:19,320 --> 00:00:21,016
một cách trực tiếp hay gián tiếp.

9
00:00:21,040 --> 00:00:22,976
Trong khi chúng ta không để ý

10
00:00:23,000 --> 00:00:25,536
các dịch vụ từ vệ tinh cung cấp,

11
00:00:25,560 --> 00:00:28,376
thì thực sự các vệ tinh đó
đáng để chúng ta quan tâm

12
00:00:28,400 --> 00:00:30,376
khi chúng đang để lại dấu hiệu cuối cùng

13
00:00:30,400 --> 00:00:32,119
trên không gian của chúng.

14
00:00:32,720 --> 00:00:36,336
Con người trên khắp thế giới
sống nhờ vào các vệ tinh mỗi ngày

15
00:00:36,360 --> 00:00:40,416
với mục đích thông tin, giải trí
và để giao tiếp.

16
00:00:40,440 --> 00:00:43,296
Kể cả việc giám sát
nông nghiệp và môi trường,

17
00:00:43,320 --> 00:00:46,376
kết nối internet, định hướng.

18
00:00:46,400 --> 00:00:48,096
Các vệ tinh thậm chí đóng vai trò

19
00:00:48,120 --> 00:00:51,600
trong hoạt động của thị trường
năng lượng và tài chính.

20
00:00:52,120 --> 00:00:54,016
Nhưng những vệ tinh chúng ta phụ thuộc

21
00:00:54,040 --> 00:00:55,696
hàng ngày

22
00:00:55,720 --> 00:00:57,376
có tuổi thọ nhất định.

23
00:00:57,400 --> 00:00:59,296
Chúng có thể cạn kiệt nhiên liệu,

24
00:00:59,320 --> 00:01:00,856
chúng có thể gặp sự cố,

25
00:01:00,880 --> 00:01:04,575
hoặc chúng chỉ cơ bản hoàn thành xong
nhiệm vụ của đời mình.

26
00:01:04,599 --> 00:01:08,736
Và lúc này, các vệ tinh
thực sự trở thành rác thải vũ trụ,

27
00:01:08,760 --> 00:01:11,080
làm hỗn loạn môi trường quỹ đạo.

28
00:01:11,840 --> 00:01:15,456
Tưởng tượng bạn đang lái xe trên quốc lộ
vào một ngày đẹp trời đầy nắng

29
00:01:15,480 --> 00:01:16,896
để làm một công việc vặt.

30
00:01:16,920 --> 00:01:18,576
Bạn bật nhạc lớn tiếng,

31
00:01:18,600 --> 00:01:20,056
hạ thấp cửa sổ xuống,

32
00:01:20,080 --> 00:01:22,776
với những làn gió mát lạnh
thổi qua mái tóc.

33
00:01:22,800 --> 00:01:24,000
Tuyệt vời, phải không ?

34
00:01:24,640 --> 00:01:27,016
Mọi thứ đều suôn sẻ

35
00:01:27,040 --> 00:01:29,696
cho đến khi xe của bạn bất ngờ
"dở chứng" và dừng lại

36
00:01:29,720 --> 00:01:31,560
ngay giữa đường quốc lộ.

37
00:01:32,160 --> 00:01:35,456
Và bạn không có sự lựa chọn nào khác
ngoài việc bỏ chiếc xe ở lại

38
00:01:35,480 --> 00:01:36,920
trên đường quốc lộ.

39
00:01:38,200 --> 00:01:39,536
Có lẽ bạn may mắn

40
00:01:39,560 --> 00:01:42,456
có thể chuyển được chiếc xe vào lề

41
00:01:42,480 --> 00:01:44,616
để tránh đường cho các xe khác.

42
00:01:44,640 --> 00:01:45,896
Một vài giờ trước,

43
00:01:45,920 --> 00:01:50,400
chiếc xe là một bộ máy hữu ích
mà bạn phải sử dụng hàng ngày.

44
00:01:51,000 --> 00:01:53,536
Giờ đây, nó chỉ là một đống sắt vụn

45
00:01:53,560 --> 00:01:57,240
chiếm lĩnh không gian
của mạng lưới giao thông

46
00:01:57,920 --> 00:02:02,096
Và tưởng tượng các con đường quốc tế
đều bị quá tải bởi các phương tiện hư hỏng

47
00:02:02,120 --> 00:02:04,976
đang chắn đường của các phương tiện khác.

48
00:02:05,000 --> 00:02:07,896
và tưởng tượng các mảnh vỡ
đang vung vãi khắp nơi

49
00:02:07,920 --> 00:02:10,376
Nếu một vụ va chạm xảy ra,

50
00:02:10,400 --> 00:02:12,776
thì hàng ngàn mảnh vụn nhỏ hơn

51
00:02:12,800 --> 00:02:14,720
sẽ trở thành trở ngại mới.

52
00:02:15,680 --> 00:02:19,256
Đây là ví dụ điển hình
của ngành công nghiệp vũ trụ.

53
00:02:19,280 --> 00:02:21,416
Những vệ tinh không còn hoạt động

54
00:02:21,440 --> 00:02:25,256
thường bị di rời khỏi quỹ đạo
trong nhiều năm,

55
00:02:25,280 --> 00:02:28,816
hoặc chỉ được di dời đi
như là một giải pháp tạm thời.

56
00:02:28,840 --> 00:02:31,096
Và không hề có bất kì
luật quốc tế nào về vũ trụ

57
00:02:31,120 --> 00:02:33,760
để buộc chúng ta phải dọn dẹp

58
00:02:34,680 --> 00:02:36,936
Nên vệ tinh đầu tiên, Sputnik I,

59
00:02:36,960 --> 00:02:39,216
được phóng vào năm 1957

60
00:02:39,240 --> 00:02:42,880
và trong năm đó, chỉ có
tổng cộng ba vụ phóng

61
00:02:43,520 --> 00:02:47,056
các thập kỉ sau, hàng chục nước
ở trên thế giới

62
00:02:47,080 --> 00:02:50,456
đã phóng hơn hàng ngàn
vệ tinh vào quỹ đạo

63
00:02:50,480 --> 00:02:54,216
và xu hướng này
sẽ ngày càng gia tăng trong tương lai

64
00:02:54,240 --> 00:02:56,816
đặc biệt nếu bạn nghĩ đến
hậu quả của

65
00:02:56,840 --> 00:03:00,440
việc phóng hơn 900 chòm sao vệ tinh


66
00:03:01,560 --> 00:03:03,616
Ta gửi các vệ tinh
vào quỹ đạo khác nhau

67
00:03:03,640 --> 00:03:05,696
tùy vào mục đích của chúng

68
00:03:05,720 --> 00:03:08,056
Nơi phổ biến nhất của vệ tinh

69
00:03:08,080 --> 00:03:09,656
là quỹ đạo tầm thấp,

70
00:03:09,680 --> 00:03:11,656
có thể chụp ảnh bề mặt trái đất

71
00:03:11,680 --> 00:03:14,080
từ độ cao tới 2000km.

72
00:03:14,720 --> 00:03:18,176
Các vệ tinh này ảnh hưởng
bởi bầu khí quyển trái đất,

73
00:03:18,200 --> 00:03:20,136
nên quỹ đạo của chúng dĩ nhiên bị hư hại

74
00:03:20,160 --> 00:03:21,696
và cuối cùng là cháy rụi,

75
00:03:21,720 --> 00:03:23,680
có lẽ trong vòng vài thập kỉ.

76
00:03:24,440 --> 00:03:26,536
Một vị trí phổ biến khác của các vệ tinh

77
00:03:26,560 --> 00:03:28,216
là quỹ đạo địa tĩnh

78
00:03:28,240 --> 00:03:30,840
với độ cao khoảng 35.000 km

79
00:03:31,320 --> 00:03:35,496
Các vệ tinh ở cùng vị trí cao hơn
trái đất khi trái đất xoay,

80
00:03:35,520 --> 00:03:39,800
để phục vụ các mục đích như giao tiếp hay
phát sóng TV.

81
00:03:40,440 --> 00:03:44,760
Các vệ tinh ở quỹ đạo cao như thế này
có thể tồn tại hàng thế kỉ.

82
00:03:45,960 --> 00:03:49,136
Và rồi có một quỹ đạo
được gọi là "bãi tha ma"

83
00:03:49,160 --> 00:03:51,776
với những vỡ vụn và các vệ tinh bị vứt bỏ

84
00:03:51,800 --> 00:03:54,656
nơi các vệ tinh
được chủ ý đưa tới

85
00:03:54,680 --> 00:03:55,896
vào cuối đời của chúng

86
00:03:55,920 --> 00:03:59,680
để chúng tránh khỏi con đường
của các quỹ đạo khác

87
00:04:00,800 --> 00:04:05,376
Trong số gần 7000 vệ tinh
được phóng kể từ những năm 1950

88
00:04:05,400 --> 00:04:08,760
chỉ có 1 phần 7
hiện đang hoạt động,

89
00:04:09,360 --> 00:04:12,256
và bên cạnh những vệ tinh
không còn hoạt động,

90
00:04:12,280 --> 00:04:15,776
là hàng trăm ngàn 
mảnh vụn kích cỡ viên đá

91
00:04:15,800 --> 00:04:18,216
và hàng triệu mảnh vụn li ti

92
00:04:18,240 --> 00:04:20,240
cũng đang xoay quanh trái đất

93
00:04:20,880 --> 00:04:23,656
Các mảnh vụn là mối nguy lớn
đến các chuyến bay không gian,

94
00:04:23,680 --> 00:04:27,680
cũng như đối với các vệ tinh
mà chúng ta sử dụng hàng ngày.

95
00:04:28,520 --> 00:04:31,936
Hiện nay, do các mảnh vụn và rác này
đang ngày càng nguy hiểm,

96
00:04:31,960 --> 00:04:34,576
nên các quốc gia và cộng đồng quốc tế
đã và đang nỗ lực

97
00:04:34,600 --> 00:04:36,096
đề ra các tiêu chuẩn kỹ thuật

98
00:04:36,120 --> 00:04:39,040
giúp chúng ta hạn chế việc 
gia tăng thêm các mảnh vụn.

99
00:04:39,480 --> 00:04:41,736
Vì vậy cũng đã có những đề xuất

100
00:04:41,760 --> 00:04:43,856
đối với các vệ tinh bay ở quỹ đạo tầm thấp

101
00:04:43,880 --> 00:04:47,296
sẽ bị bắn ra khỏi quỹ đạo
trong vòng 25 năm,

102
00:04:47,320 --> 00:04:49,416
nhưng thời gian như vậy vẫn là quá lâu,

103
00:04:49,440 --> 00:04:52,760
đặc biệt đối với một vệ tinh
đã không hoạt động trong nhiều năm.

104
00:04:53,320 --> 00:04:56,376
Và cũng có cả quy định
dành cho những vệ tinh chết ở địa tĩnh

105
00:04:56,400 --> 00:04:58,640
phải được chuyển ra bãi tha ma.

106
00:04:59,480 --> 00:05:03,176
Nhưng những luật này
không được ban hành theo luật quốc tế,

107
00:05:03,200 --> 00:05:07,976
và hiển nhiên là sẽ được thực hiện theo
cơ chế quốc gia.

108
00:05:08,000 --> 00:05:10,456
Những quy định này cũng không dài hạn,

109
00:05:10,480 --> 00:05:11,896
không chủ động,

110
00:05:11,920 --> 00:05:15,256
cũng như không giải quyết
các mảnh vụn đã tồn tại ở đó.

111
00:05:15,280 --> 00:05:19,120
Nó chỉ giúp hạn chế
sự tạo ra các mảnh vụn trong tương lai

112
00:05:19,680 --> 00:05:22,840
Rác thải vũ trụ không phải là vấn đề
cá nhân.

113
00:05:23,680 --> 00:05:26,536
Và đỉnh Everest thực sự là ví dụ
so sánh thú vị

114
00:05:26,560 --> 00:05:29,776
hướng tiếp cận mới cách
chúng ta tương tác với môi trường,

115
00:05:29,800 --> 00:05:32,096
vì nó được trao danh hiệu

116
00:05:32,120 --> 00:05:35,120
là bãi rác cao nhất thế giới.

117
00:05:36,040 --> 00:05:39,296
Hàng thập kỷ sau các cuộc chinh phục
nóc nhà của thế giới,

118
00:05:39,320 --> 00:05:41,576
việc hàng tấn rác bị
những nhà leo núi bỏ lại

119
00:05:41,600 --> 00:05:43,536
đã dấy lên quan ngại,

120
00:05:43,560 --> 00:05:46,296
và có thể bạn cũng đã nghe tin
có khả năng

121
00:05:46,320 --> 00:05:48,376
Nepal sẽ hạn chế số người leo núi

122
00:05:48,400 --> 00:05:51,960
bằng việc tăng cường các
hình phạt và quy định nghiêm ngặt hơn.

123
00:05:52,600 --> 00:05:55,016
Dĩ nhiên, mục tiêu
là để khiến các nhà leo núi

124
00:05:55,040 --> 00:05:57,216
phải dọn dẹp sạch sẽ khi ra đi,

125
00:05:57,240 --> 00:06:02,136
Có thể các tổ chức PLN bản địa sẽ trả tiền
cho những nhà leo núi làm giảm lượng rác.

126
00:06:02,160 --> 00:06:05,640
hoặc các đoàn thám hiểm nên tổ chức
các chuyến đi dọn rác tình nguyện.

127
00:06:06,120 --> 00:06:08,376
Nhưng vẫn có nhiều người leo núi cám thấy

128
00:06:08,400 --> 00:06:11,640
các nhóm độc lập
nên có ý thức tự quản.

129
00:06:12,120 --> 00:06:14,936
Không hề có câu trả lời đơn giản

130
00:06:14,960 --> 00:06:18,016
và thậm chí các nỗ lực thiện chí
trong việc bảo tồn môi trường

131
00:06:18,040 --> 00:06:19,880
thường giải quyết được các vấn đề.

132
00:06:20,320 --> 00:06:23,416
Nhưng điều đó không có nghĩa
chúng ta không nên cố gắng hết mình

133
00:06:23,440 --> 00:06:26,760
để bảo vệ môi trường 
mà chúng ta phụ thuộc vào

134
00:06:27,440 --> 00:06:31,456
và giống như Everest, một nơi xa xôi
và thiếu thốn cơ sở hạ tầng

135
00:06:31,480 --> 00:06:32,896
môi trường không gian

136
00:06:32,920 --> 00:06:35,280
khiến việc xử lý rác trở thành một thách thức.

137
00:06:35,920 --> 00:06:38,456
Nhưng cơ bản là ta không thể 
đạt được những độ cao mới

138
00:06:38,480 --> 00:06:41,536
và tạo ra bãi rác thậm chí lớn hơn,

139
00:06:41,560 --> 00:06:43,720
thứ mà không thuộc về thế giới này.

140
00:06:45,280 --> 00:06:46,496
Thực tế của không gian

141
00:06:46,520 --> 00:06:49,096
là nếu một bộ phận
của vệ tinh bị hư hại,

142
00:06:49,120 --> 00:06:52,016
thì cơ hội sửa chữa được
là rất thấp,

143
00:06:52,040 --> 00:06:54,080
và tất nhiên giá thành là rất cao.

144
00:06:54,760 --> 00:06:58,256
Nhưng chuyện gì xảy ra nếu chúng ta
thiết kế vệ tinh thông minh hơn

145
00:06:58,280 --> 00:06:59,576
Giá như như tất cả vệ tinh,

146
00:06:59,600 --> 00:07:01,896
không phân biệt quốc gia
mà nó được tạo ra

147
00:07:01,920 --> 00:07:03,816
đều tuân theo tiêu chuẩn

148
00:07:03,840 --> 00:07:06,376
về tái chế, phục vụ

149
00:07:06,400 --> 00:07:07,880
hay việc bắn ra khỏi quỹ đạo?

150
00:07:08,560 --> 00:07:12,096
Giá như thật sự có những
luật lệ quốc tế đủ mạnh

151
00:07:12,120 --> 00:07:14,896
để bắt buộc tống khứ
những vệ tinh hết sử dụng

152
00:07:14,920 --> 00:07:17,056
thay vì di chuyển nó sang quỹ đạo khác

153
00:07:17,080 --> 00:07:18,680
như là một giải pháp tạm thời?

154
00:07:19,560 --> 00:07:22,496
Hay có thể các nhà sản xuất vệ tinh
sẽ bị tính một khoản phí

155
00:07:22,520 --> 00:07:24,816
thậm chí trước khi phóng vệ tinh

156
00:07:24,840 --> 00:07:27,296
và khoản tiền đó sẽ chỉ được trả lại

157
00:07:27,320 --> 00:07:29,856
nếu vệ tinh được tiêu hủy đúng cách

158
00:07:29,880 --> 00:07:32,600
hoặc nếu họ dọn dẹp
một phần các mảnh vụn

159
00:07:33,440 --> 00:07:36,016
Hoặc là vệ tinh
cần có công nghệ trên khoang

160
00:07:36,040 --> 00:07:37,800
để đẩy nhanh quá trình tiêu hủy.

161
00:07:38,720 --> 00:07:40,976
Có một vài động thái đáng khen ngợi

162
00:07:41,000 --> 00:07:45,696
Ví dụ như vệ tinh của Anh, Techdemosat -1,
phóng vào năm 2014,

163
00:07:45,720 --> 00:07:47,656
được thiết kế tiêu hủy vào cuối vòng đời

164
00:07:47,680 --> 00:07:49,616
thông qua một cái buồm kéo nhỏ.

165
00:07:49,640 --> 00:07:52,216
Nó có thể được sử dụng với
những vệ tinh nhỏ

166
00:07:52,240 --> 00:07:55,936
nhưng đối với những vệ tinh ở trên các
quỹ đạo cao hơn nữa

167
00:07:55,960 --> 00:07:58,816
hay với kích cỡ lớn như
những chiếc xe buýt,

168
00:07:58,840 --> 00:08:01,256
phải cần có một phương pháp khác.

169
00:08:01,280 --> 00:08:04,256
Do đó, chúng ta có thể sử dụng những thứ
như laser cường độ cao

170
00:08:04,280 --> 00:08:06,096
hoặc sử dụng lưới và dây cước để kéo,

171
00:08:06,120 --> 00:08:08,440
nghe có vẻ điên rồ trong ngắn hạn.

172
00:08:09,160 --> 00:08:11,056
Và sau đó nhiều khả năng là

173
00:08:11,080 --> 00:08:14,400
sẽ có ý tưởng về xe cứu hộ quỹ đạo
hay kĩ sư vũ trụ.

174
00:08:14,840 --> 00:08:16,456
Hãy tưởng tượng
nếu cánh tay robot

175
00:08:16,480 --> 00:08:18,336
trên một chiếc xe cứu hộ không gian

176
00:08:18,360 --> 00:08:20,656
có thể sữa các thành phần bị hư
trên vệ tinh,

177
00:08:20,680 --> 00:08:22,520
khiến chúng có thể được tái sử dụng.

178
00:08:23,240 --> 00:08:25,176
Hoặc giả sử có cánh tay robot

179
00:08:25,200 --> 00:08:27,536
có thể tiếp nhiên liệu cho động cơ đẩy
trên tàu

180
00:08:27,560 --> 00:08:29,536
hoạt động theo nguyên lý đẩy hóa học

181
00:08:29,560 --> 00:08:33,039
giống như bạn và tôi đổ xăng
cho chiếc xe của mình?

182
00:08:33,559 --> 00:08:35,216
Sử dụng robot sữa chữa và bảo trì

183
00:08:35,240 --> 00:08:38,960
có thể kéo dài tuổi thọ của hàng trăm
vệ tinh xoay quanh trái đất.

184
00:08:40,280 --> 00:08:43,176
Bất cứ lựa chọn dọn dẹp hoặc xử lí thải
mà chúng ta tìm ra,

185
00:08:43,200 --> 00:08:46,176
đó không chỉ là vấn đề về kĩ thuật.

186
00:08:46,200 --> 00:08:51,256
Mà còn cả luật lệ và chính trị vũ trụ
mà chúng ta cần phải giải quyết.

187
00:08:51,280 --> 00:08:55,440
Đơn giản như, chúng ta vẫn chưa có cách
khai thác không gian bền vững.

188
00:08:56,720 --> 00:08:59,616
Khám phá, đổi mới 
để thay đổi cách chúng ta sống và làm việc

189
00:08:59,640 --> 00:09:01,616
là thứ mà con người phải làm

190
00:09:01,640 --> 00:09:03,136
và trong việc khám phá vũ trụ

191
00:09:03,160 --> 00:09:06,416
chúng ta đang thật sự vượt
qua ranh giới của trái đất.

192
00:09:06,440 --> 00:09:10,096
Nhưng khi chúng ta tiến xa hơn
trong việc nghiên cứu và cải tiến,

193
00:09:10,120 --> 00:09:15,600
chúng ta phải nhớ rằng không bao giờ
được chối bỏ trách nhiệm với môi trường

194
00:09:16,520 --> 00:09:20,696
Quỹ đạo thấp và đĩa tĩnh
sẽ chắc chắn bị quá tải,

195
00:09:20,720 --> 00:09:23,056
và chúng ta không thể 
phóng các vệ tinh mới

196
00:09:23,080 --> 00:09:25,376
để thay thế những cái cũ đã hư hại

197
00:09:25,400 --> 00:09:27,456
mà không giải quyết nó trước.

198
00:09:27,480 --> 00:09:29,936
giống như việc chúng ta không thể
bỏ chiếc xe hỏng

199
00:09:29,960 --> 00:09:31,360
giữa đường cao tốc.

200
00:09:31,760 --> 00:09:33,336
Lần sau khi bạn dùng điện thoại,

201
00:09:33,360 --> 00:09:35,856
để kiểm tra thời tiết hoặc sử dụng GPS,

202
00:09:35,880 --> 00:09:40,136
hãy nghĩ về công nghệ vệ tinh
khiến cho chúng hoạt động.

203
00:09:40,160 --> 00:09:42,016
Nhưng cũng hãy nghĩ về ảnh hưởng

204
00:09:42,040 --> 00:09:45,336
của vệ tinh lên môi trường 
xung quanh trái đất,

205
00:09:45,360 --> 00:09:50,056
và hãy giúp tuyên truyền thông điệp này
để chúng ta có thể chung tay giảm hậu quả.

206
00:09:50,080 --> 00:09:52,616
Quỹ đạo trái đất cực kì xinh đẹp

207
00:09:52,640 --> 00:09:55,216
và là cánh cổng để chúng ta khám phá.

208
00:09:55,240 --> 00:09:57,760
Điều đó phụ thuộc vào ta 
nếu ta muốn nó như vậy.

209
00:09:59,160 --> 00:10:00,376
Cảm ơn.

210
00:10:00,400 --> 00:10:02,480
(Vỗ tay)