0:00:00.800,0:00:02.256
Cuộc sống chúng ta lệ thuộc

0:00:02.280,0:00:04.040
vào một thế giới chúng ta không thấy

0:00:04.920,0:00:06.936
Thử nghĩ về tuần vừa rồi của bạn xem.

0:00:06.960,0:00:10.176
Có phải bạn đã xem TV, sử dụng định vị,

0:00:10.200,0:00:13.160
kiểm tra thời tiết và thậm chí đã[br]có một bữa ngon lành?

0:00:13.720,0:00:16.416
Những thứ này diễn ra[br]trong cuộc sống hàng ngày

0:00:16.440,0:00:19.296
đều phụ thuộc vào các vệ tinh

0:00:19.320,0:00:21.016
một cách trực tiếp hay gián tiếp.

0:00:21.040,0:00:22.976
Trong khi chúng ta không để ý

0:00:23.000,0:00:25.536
các dịch vụ từ vệ tinh cung cấp,

0:00:25.560,0:00:28.376
thì thực sự các vệ tinh đó[br]đáng để chúng ta quan tâm

0:00:28.400,0:00:30.376
khi chúng đang để lại dấu hiệu cuối cùng

0:00:30.400,0:00:32.119
trên không gian của chúng.

0:00:32.720,0:00:36.336
Con người trên khắp thế giới[br]sống nhờ vào các vệ tinh mỗi ngày

0:00:36.360,0:00:40.416
với mục đích thông tin, giải trí[br]và để giao tiếp.

0:00:40.440,0:00:43.296
Kể cả việc giám sát[br]nông nghiệp và môi trường,

0:00:43.320,0:00:46.376
kết nối internet, định hướng.

0:00:46.400,0:00:48.096
Các vệ tinh thậm chí đóng vai trò

0:00:48.120,0:00:51.600
trong hoạt động của thị trường[br]năng lượng và tài chính.

0:00:52.120,0:00:54.016
Nhưng những vệ tinh chúng ta phụ thuộc

0:00:54.040,0:00:55.696
hàng ngày

0:00:55.720,0:00:57.376
có tuổi thọ nhất định.

0:00:57.400,0:00:59.296
Chúng có thể cạn kiệt nhiên liệu,

0:00:59.320,0:01:00.856
chúng có thể gặp sự cố,

0:01:00.880,0:01:04.575
hoặc chúng chỉ cơ bản hoàn thành xong[br]nhiệm vụ của đời mình.

0:01:04.599,0:01:08.736
Và lúc này, các vệ tinh[br]thực sự trở thành rác thải vũ trụ,

0:01:08.760,0:01:11.080
làm hỗn loạn môi trường quỹ đạo.

0:01:11.840,0:01:15.456
Tưởng tượng bạn đang lái xe trên quốc lộ[br]vào một ngày đẹp trời đầy nắng

0:01:15.480,0:01:16.896
để làm một công việc vặt.

0:01:16.920,0:01:18.576
Bạn bật nhạc lớn tiếng,

0:01:18.600,0:01:20.056
hạ thấp cửa sổ xuống,

0:01:20.080,0:01:22.776
với những làn gió mát lạnh[br]thổi qua mái tóc.

0:01:22.800,0:01:24.000
Tuyệt vời, phải không ?

0:01:24.640,0:01:27.016
Mọi thứ đều suôn sẻ

0:01:27.040,0:01:29.696
cho đến khi xe của bạn bất ngờ[br]"dở chứng" và dừng lại

0:01:29.720,0:01:31.560
ngay giữa đường quốc lộ.

0:01:32.160,0:01:35.456
Và bạn không có sự lựa chọn nào khác[br]ngoài việc bỏ chiếc xe ở lại

0:01:35.480,0:01:36.920
trên đường quốc lộ.

0:01:38.200,0:01:39.536
Có lẽ bạn may mắn

0:01:39.560,0:01:42.456
có thể chuyển được chiếc xe vào lề

0:01:42.480,0:01:44.616
để tránh đường cho các xe khác.

0:01:44.640,0:01:45.896
Một vài giờ trước,

0:01:45.920,0:01:50.400
chiếc xe là một bộ máy hữu ích[br]mà bạn phải sử dụng hàng ngày.

0:01:51.000,0:01:53.536
Giờ đây, nó chỉ là một đống sắt vụn

0:01:53.560,0:01:57.240
chiếm lĩnh không gian[br]của mạng lưới giao thông

0:01:57.920,0:02:02.096
Và tưởng tượng các con đường quốc tế[br]đều bị quá tải bởi các phương tiện hư hỏng

0:02:02.120,0:02:04.976
đang chắn đường của các phương tiện khác.

0:02:05.000,0:02:07.896
và tưởng tượng các mảnh vỡ[br]đang vung vãi khắp nơi

0:02:07.920,0:02:10.376
Nếu một vụ va chạm xảy ra,

0:02:10.400,0:02:12.776
thì hàng ngàn mảnh vụn nhỏ hơn

0:02:12.800,0:02:14.720
sẽ trở thành trở ngại mới.

0:02:15.680,0:02:19.256
Đây là ví dụ điển hình[br]của ngành công nghiệp vũ trụ.

0:02:19.280,0:02:21.416
Những vệ tinh không còn hoạt động

0:02:21.440,0:02:25.256
thường bị di rời khỏi quỹ đạo[br]trong nhiều năm,

0:02:25.280,0:02:28.816
hoặc chỉ được di dời đi[br]như là một giải pháp tạm thời.

0:02:28.840,0:02:31.096
Và không hề có bất kì[br]luật quốc tế nào về vũ trụ

0:02:31.120,0:02:33.760
để buộc chúng ta phải dọn dẹp

0:02:34.680,0:02:36.936
Nên vệ tinh đầu tiên, Sputnik I,

0:02:36.960,0:02:39.216
được phóng vào năm 1957

0:02:39.240,0:02:42.880
và trong năm đó, chỉ có[br]tổng cộng ba vụ phóng

0:02:43.520,0:02:47.056
các thập kỉ sau, hàng chục nước[br]ở trên thế giới

0:02:47.080,0:02:50.456
đã phóng hơn hàng ngàn[br]vệ tinh vào quỹ đạo

0:02:50.480,0:02:54.216
và xu hướng này[br]sẽ ngày càng gia tăng trong tương lai

0:02:54.240,0:02:56.816
đặc biệt nếu bạn nghĩ đến[br]hậu quả của

0:02:56.840,0:03:00.440
việc phóng hơn 900 chòm sao vệ tinh[br]

0:03:01.560,0:03:03.616
Ta gửi các vệ tinh[br]vào quỹ đạo khác nhau

0:03:03.640,0:03:05.696
tùy vào mục đích của chúng

0:03:05.720,0:03:08.056
Nơi phổ biến nhất của vệ tinh

0:03:08.080,0:03:09.656
là quỹ đạo tầm thấp,

0:03:09.680,0:03:11.656
có thể chụp ảnh bề mặt trái đất

0:03:11.680,0:03:14.080
từ độ cao tới 2000km.

0:03:14.720,0:03:18.176
Các vệ tinh này ảnh hưởng[br]bởi bầu khí quyển trái đất,

0:03:18.200,0:03:20.136
nên quỹ đạo của chúng dĩ nhiên bị hư hại

0:03:20.160,0:03:21.696
và cuối cùng là cháy rụi,

0:03:21.720,0:03:23.680
có lẽ trong vòng vài thập kỉ.

0:03:24.440,0:03:26.536
Một vị trí phổ biến khác của các vệ tinh

0:03:26.560,0:03:28.216
là quỹ đạo địa tĩnh

0:03:28.240,0:03:30.840
với độ cao khoảng 35.000 km

0:03:31.320,0:03:35.496
Các vệ tinh ở cùng vị trí cao hơn[br]trái đất khi trái đất xoay,

0:03:35.520,0:03:39.800
để phục vụ các mục đích như giao tiếp hay[br]phát sóng TV.

0:03:40.440,0:03:44.760
Các vệ tinh ở quỹ đạo cao như thế này[br]có thể tồn tại hàng thế kỉ.

0:03:45.960,0:03:49.136
Và rồi có một quỹ đạo[br]được gọi là "bãi tha ma"

0:03:49.160,0:03:51.776
với những vỡ vụn và các vệ tinh bị vứt bỏ

0:03:51.800,0:03:54.656
nơi các vệ tinh[br]được chủ ý đưa tới

0:03:54.680,0:03:55.896
vào cuối đời của chúng

0:03:55.920,0:03:59.680
để chúng tránh khỏi con đường[br]của các quỹ đạo khác

0:04:00.800,0:04:05.376
Trong số gần 7000 vệ tinh[br]được phóng kể từ những năm 1950

0:04:05.400,0:04:08.760
chỉ có 1 phần 7[br]hiện đang hoạt động,

0:04:09.360,0:04:12.256
và bên cạnh những vệ tinh[br]không còn hoạt động,

0:04:12.280,0:04:15.776
là hàng trăm ngàn [br]mảnh vụn kích cỡ viên đá

0:04:15.800,0:04:18.216
và hàng triệu mảnh vụn li ti

0:04:18.240,0:04:20.240
cũng đang xoay quanh trái đất

0:04:20.880,0:04:23.656
Các mảnh vụn là mối nguy lớn[br]đến các chuyến bay không gian,

0:04:23.680,0:04:27.680
cũng như đối với các vệ tinh[br]mà chúng ta sử dụng hàng ngày.

0:04:28.520,0:04:31.936
Hiện nay, do các mảnh vụn và rác này[br]đang ngày càng nguy hiểm,

0:04:31.960,0:04:34.576
nên các quốc gia và cộng đồng quốc tế[br]đã và đang nỗ lực

0:04:34.600,0:04:36.096
đề ra các tiêu chuẩn kỹ thuật

0:04:36.120,0:04:39.040
giúp chúng ta hạn chế việc [br]gia tăng thêm các mảnh vụn.

0:04:39.480,0:04:41.736
Vì vậy cũng đã có những đề xuất

0:04:41.760,0:04:43.856
đối với các vệ tinh bay ở quỹ đạo tầm thấp

0:04:43.880,0:04:47.296
sẽ bị bắn ra khỏi quỹ đạo[br]trong vòng 25 năm,

0:04:47.320,0:04:49.416
nhưng thời gian như vậy vẫn là quá lâu,

0:04:49.440,0:04:52.760
đặc biệt đối với một vệ tinh[br]đã không hoạt động trong nhiều năm.

0:04:53.320,0:04:56.376
Và cũng có cả quy định[br]dành cho những vệ tinh chết ở địa tĩnh

0:04:56.400,0:04:58.640
phải được chuyển ra bãi tha ma.

0:04:59.480,0:05:03.176
Nhưng những luật này[br]không được ban hành theo luật quốc tế,

0:05:03.200,0:05:07.976
và hiển nhiên là sẽ được thực hiện theo[br]cơ chế quốc gia.

0:05:08.000,0:05:10.456
Những quy định này cũng không dài hạn,

0:05:10.480,0:05:11.896
không chủ động,

0:05:11.920,0:05:15.256
cũng như không giải quyết[br]các mảnh vụn đã tồn tại ở đó.

0:05:15.280,0:05:19.120
Nó chỉ giúp hạn chế[br]sự tạo ra các mảnh vụn trong tương lai

0:05:19.680,0:05:22.840
Rác thải vũ trụ không phải là vấn đề[br]cá nhân.

0:05:23.680,0:05:26.536
Và đỉnh Everest thực sự là ví dụ[br]so sánh thú vị

0:05:26.560,0:05:29.776
hướng tiếp cận mới cách[br]chúng ta tương tác với môi trường,

0:05:29.800,0:05:32.096
vì nó được trao danh hiệu

0:05:32.120,0:05:35.120
là bãi rác cao nhất thế giới.

0:05:36.040,0:05:39.296
Hàng thập kỷ sau các cuộc chinh phục[br]nóc nhà của thế giới,

0:05:39.320,0:05:41.576
việc hàng tấn rác bị[br]những nhà leo núi bỏ lại

0:05:41.600,0:05:43.536
đã dấy lên quan ngại,

0:05:43.560,0:05:46.296
và có thể bạn cũng đã nghe tin[br]có khả năng

0:05:46.320,0:05:48.376
Nepal sẽ hạn chế số người leo núi

0:05:48.400,0:05:51.960
bằng việc tăng cường các[br]hình phạt và quy định nghiêm ngặt hơn.

0:05:52.600,0:05:55.016
Dĩ nhiên, mục tiêu[br]là để khiến các nhà leo núi

0:05:55.040,0:05:57.216
phải dọn dẹp sạch sẽ khi ra đi,

0:05:57.240,0:06:02.136
Có thể các tổ chức PLN bản địa sẽ trả tiền[br]cho những nhà leo núi làm giảm lượng rác.

0:06:02.160,0:06:05.640
hoặc các đoàn thám hiểm nên tổ chức[br]các chuyến đi dọn rác tình nguyện.

0:06:06.120,0:06:08.376
Nhưng vẫn có nhiều người leo núi cám thấy

0:06:08.400,0:06:11.640
các nhóm độc lập[br]nên có ý thức tự quản.

0:06:12.120,0:06:14.936
Không hề có câu trả lời đơn giản

0:06:14.960,0:06:18.016
và thậm chí các nỗ lực thiện chí[br]trong việc bảo tồn môi trường

0:06:18.040,0:06:19.880
thường giải quyết được các vấn đề.

0:06:20.320,0:06:23.416
Nhưng điều đó không có nghĩa[br]chúng ta không nên cố gắng hết mình

0:06:23.440,0:06:26.760
để bảo vệ môi trường [br]mà chúng ta phụ thuộc vào

0:06:27.440,0:06:31.456
và giống như Everest, một nơi xa xôi[br]và thiếu thốn cơ sở hạ tầng

0:06:31.480,0:06:32.896
môi trường không gian

0:06:32.920,0:06:35.280
khiến việc xử lý rác trở thành một thách thức.

0:06:35.920,0:06:38.456
Nhưng cơ bản là ta không thể [br]đạt được những độ cao mới

0:06:38.480,0:06:41.536
và tạo ra bãi rác thậm chí lớn hơn,

0:06:41.560,0:06:43.720
thứ mà không thuộc về thế giới này.

0:06:45.280,0:06:46.496
Thực tế của không gian

0:06:46.520,0:06:49.096
là nếu một bộ phận[br]của vệ tinh bị hư hại,

0:06:49.120,0:06:52.016
thì cơ hội sửa chữa được[br]là rất thấp,

0:06:52.040,0:06:54.080
và tất nhiên giá thành là rất cao.

0:06:54.760,0:06:58.256
Nhưng chuyện gì xảy ra nếu chúng ta[br]thiết kế vệ tinh thông minh hơn

0:06:58.280,0:06:59.576
Giá như như tất cả vệ tinh,

0:06:59.600,0:07:01.896
không phân biệt quốc gia[br]mà nó được tạo ra

0:07:01.920,0:07:03.816
đều tuân theo tiêu chuẩn

0:07:03.840,0:07:06.376
về tái chế, phục vụ

0:07:06.400,0:07:07.880
hay việc bắn ra khỏi quỹ đạo?

0:07:08.560,0:07:12.096
Giá như thật sự có những[br]luật lệ quốc tế đủ mạnh

0:07:12.120,0:07:14.896
để bắt buộc tống khứ[br]những vệ tinh hết sử dụng

0:07:14.920,0:07:17.056
thay vì di chuyển nó sang quỹ đạo khác

0:07:17.080,0:07:18.680
như là một giải pháp tạm thời?

0:07:19.560,0:07:22.496
Hay có thể các nhà sản xuất vệ tinh[br]sẽ bị tính một khoản phí

0:07:22.520,0:07:24.816
thậm chí trước khi phóng vệ tinh

0:07:24.840,0:07:27.296
và khoản tiền đó sẽ chỉ được trả lại

0:07:27.320,0:07:29.856
nếu vệ tinh được tiêu hủy đúng cách

0:07:29.880,0:07:32.600
hoặc nếu họ dọn dẹp[br]một phần các mảnh vụn

0:07:33.440,0:07:36.016
Hoặc là vệ tinh[br]cần có công nghệ trên khoang

0:07:36.040,0:07:37.800
để đẩy nhanh quá trình tiêu hủy.

0:07:38.720,0:07:40.976
Có một vài động thái đáng khen ngợi

0:07:41.000,0:07:45.696
Ví dụ như vệ tinh của Anh, Techdemosat -1,[br]phóng vào năm 2014,

0:07:45.720,0:07:47.656
được thiết kế tiêu hủy vào cuối vòng đời

0:07:47.680,0:07:49.616
thông qua một cái buồm kéo nhỏ.

0:07:49.640,0:07:52.216
Nó có thể được sử dụng với[br]những vệ tinh nhỏ

0:07:52.240,0:07:55.936
nhưng đối với những vệ tinh ở trên các[br]quỹ đạo cao hơn nữa

0:07:55.960,0:07:58.816
hay với kích cỡ lớn như[br]những chiếc xe buýt,

0:07:58.840,0:08:01.256
phải cần có một phương pháp khác.

0:08:01.280,0:08:04.256
Do đó, chúng ta có thể sử dụng những thứ[br]như laser cường độ cao

0:08:04.280,0:08:06.096
hoặc sử dụng lưới và dây cước để kéo,

0:08:06.120,0:08:08.440
nghe có vẻ điên rồ trong ngắn hạn.

0:08:09.160,0:08:11.056
Và sau đó nhiều khả năng là

0:08:11.080,0:08:14.400
sẽ có ý tưởng về xe cứu hộ quỹ đạo[br]hay kĩ sư vũ trụ.

0:08:14.840,0:08:16.456
Hãy tưởng tượng[br]nếu cánh tay robot

0:08:16.480,0:08:18.336
trên một chiếc xe cứu hộ không gian

0:08:18.360,0:08:20.656
có thể sữa các thành phần bị hư[br]trên vệ tinh,

0:08:20.680,0:08:22.520
khiến chúng có thể được tái sử dụng.

0:08:23.240,0:08:25.176
Hoặc giả sử có cánh tay robot

0:08:25.200,0:08:27.536
có thể tiếp nhiên liệu cho động cơ đẩy[br]trên tàu

0:08:27.560,0:08:29.536
hoạt động theo nguyên lý đẩy hóa học

0:08:29.560,0:08:33.039
giống như bạn và tôi đổ xăng[br]cho chiếc xe của mình?

0:08:33.559,0:08:35.216
Sử dụng robot sữa chữa và bảo trì

0:08:35.240,0:08:38.960
có thể kéo dài tuổi thọ của hàng trăm[br]vệ tinh xoay quanh trái đất.

0:08:40.280,0:08:43.176
Bất cứ lựa chọn dọn dẹp hoặc xử lí thải[br]mà chúng ta tìm ra,

0:08:43.200,0:08:46.176
đó không chỉ là vấn đề về kĩ thuật.

0:08:46.200,0:08:51.256
Mà còn cả luật lệ và chính trị vũ trụ[br]mà chúng ta cần phải giải quyết.

0:08:51.280,0:08:55.440
Đơn giản như, chúng ta vẫn chưa có cách[br]khai thác không gian bền vững.

0:08:56.720,0:08:59.616
Khám phá, đổi mới [br]để thay đổi cách chúng ta sống và làm việc

0:08:59.640,0:09:01.616
là thứ mà con người phải làm

0:09:01.640,0:09:03.136
và trong việc khám phá vũ trụ

0:09:03.160,0:09:06.416
chúng ta đang thật sự vượt[br]qua ranh giới của trái đất.

0:09:06.440,0:09:10.096
Nhưng khi chúng ta tiến xa hơn[br]trong việc nghiên cứu và cải tiến,

0:09:10.120,0:09:15.600
chúng ta phải nhớ rằng không bao giờ[br]được chối bỏ trách nhiệm với môi trường

0:09:16.520,0:09:20.696
Quỹ đạo thấp và đĩa tĩnh[br]sẽ chắc chắn bị quá tải,

0:09:20.720,0:09:23.056
và chúng ta không thể [br]phóng các vệ tinh mới

0:09:23.080,0:09:25.376
để thay thế những cái cũ đã hư hại

0:09:25.400,0:09:27.456
mà không giải quyết nó trước.

0:09:27.480,0:09:29.936
giống như việc chúng ta không thể[br]bỏ chiếc xe hỏng

0:09:29.960,0:09:31.360
giữa đường cao tốc.

0:09:31.760,0:09:33.336
Lần sau khi bạn dùng điện thoại,

0:09:33.360,0:09:35.856
để kiểm tra thời tiết hoặc sử dụng GPS,

0:09:35.880,0:09:40.136
hãy nghĩ về công nghệ vệ tinh[br]khiến cho chúng hoạt động.

0:09:40.160,0:09:42.016
Nhưng cũng hãy nghĩ về ảnh hưởng

0:09:42.040,0:09:45.336
của vệ tinh lên môi trường [br]xung quanh trái đất,

0:09:45.360,0:09:50.056
và hãy giúp tuyên truyền thông điệp này[br]để chúng ta có thể chung tay giảm hậu quả.

0:09:50.080,0:09:52.616
Quỹ đạo trái đất cực kì xinh đẹp

0:09:52.640,0:09:55.216
và là cánh cổng để chúng ta khám phá.

0:09:55.240,0:09:57.760
Điều đó phụ thuộc vào ta [br]nếu ta muốn nó như vậy.

0:09:59.160,0:10:00.376
Cảm ơn.

0:10:00.400,0:10:02.480
(Vỗ tay)