0:00:00.800,0:00:02.256
Nasze życie zależy

0:00:02.280,0:00:04.040
od niewidzialnego świata.

0:00:04.920,0:00:06.936
Pomyślmy o tym tygodniu,

0:00:06.960,0:00:10.176
zapewne oglądaliśmy już TV,[br]używaliśmy GPS-a,

0:00:10.200,0:00:13.160
sprawdzaliśmy pogodę[br]lub wyszukiwaliśmy restaurację.

0:00:13.720,0:00:16.416
Wiele z naszego codziennego życia

0:00:16.440,0:00:19.296
zależy pośrednio czy bezpośrednio

0:00:19.320,0:00:21.016
od pracy satelitów.

0:00:21.040,0:00:22.976
Często nie doceniamy usług,

0:00:23.000,0:00:25.536
dostarczanych przez satelity.

0:00:25.560,0:00:28.376
Satelity zasługują na uwagę,

0:00:28.400,0:00:30.495
bo zostawiają po sobie trwały ślad

0:00:30.496,0:00:32.598
w przestrzeni, gdzie się znajdują.

0:00:32.720,0:00:36.040
Wszyscy codziennie korzystamy[br]z satelitarnej infrastruktury

0:00:36.360,0:00:40.416
dla informacji, komunikacji czy rozrywki.

0:00:40.440,0:00:43.296
Monitorujemy rolnictwo[br]i środowisko naturalne,

0:00:43.320,0:00:46.376
korzystamy z łączności[br]internetowej, nawigacji.

0:00:46.400,0:00:48.165
Satelity mają też znaczenie

0:00:48.166,0:00:51.600
w operacjach finansowych[br]i rynku energetycznego.

0:00:52.120,0:00:54.016
Jenak satelity,

0:00:54.040,0:00:55.696
na których codziennie polegamy,

0:00:55.720,0:00:57.376
mają ograniczoną żywotność.

0:00:57.400,0:00:59.296
Może im się skończyć paliwo,

0:00:59.320,0:01:00.856
mogą się popsuć

0:01:00.880,0:01:04.575
lub ich misja została zakończona.

0:01:04.599,0:01:08.736
Wtedy stają się kosmicznymi śmieciami,

0:01:08.760,0:01:11.080
zagracając środowisko orbitalne.

0:01:11.840,0:01:15.456
Wyobraźmy sobie, że jedziemy drogą[br]w piękny, słoneczny dzień,

0:01:15.460,0:01:16.945
załatwiając sprawunki.

0:01:16.946,0:01:18.549
Muzyka gra,

0:01:18.550,0:01:20.095
przez opuszczoną szybę

0:01:20.096,0:01:22.776
wpada delikatna bryza, rozwiewająca włosy.

0:01:22.800,0:01:24.450
Brzmi nieźle, co?

0:01:24.640,0:01:27.016
Wszystko pięknie,

0:01:27.040,0:01:29.696
aż tu nagle auto krztusi się i gaśnie,

0:01:29.720,0:01:31.560
dokładnie w połowie drogi.

0:01:32.160,0:01:35.495
Jedyne, co można zrobić,

0:01:35.496,0:01:37.240
to zostawić auto na drodze.

0:01:38.200,0:01:39.805
Czasem uda się

0:01:39.806,0:01:42.456
przestawić auto na pobocze,

0:01:42.480,0:01:44.616
by nie stało na drodze innym pojazdom.

0:01:44.640,0:01:46.655
Wcześniej przydatna maszyna

0:01:46.656,0:01:50.400
codziennego użytku,

0:01:51.000,0:01:53.536
teraz bezużyteczny kawałek metalu,

0:01:53.560,0:01:57.240
blokujący ważną sieć komunikacyjną.

0:01:57.920,0:02:02.096
Wyobraźmy sobie trasę międzynarodową[br]zaśmieconą zepsutymi pojazdami,

0:02:02.120,0:02:04.976
blokującymi ruch.

0:02:05.000,0:02:07.896
Wszędzie porozsypywane są odłamki.

0:02:07.920,0:02:10.098
W przypadku kolizji

0:02:10.100,0:02:12.776
tysiące mniejszych kawałków

0:02:12.800,0:02:14.960
staje się dodatkową przeszkodą.

0:02:15.680,0:02:19.256
Tak wygląda środowisko satelitarne.

0:02:19.280,0:02:21.445
Niedziałające satelity,

0:02:21.446,0:02:25.256
poddaje się procesowi[br]deorbitacji na wiele lat

0:02:25.280,0:02:28.816
lub tymczasowo usuwa z drogi.

0:02:28.840,0:02:31.096
Żadna konwencja prawa międzynarodowego

0:02:31.120,0:02:33.760
nie nakłada obowiązku[br]do sprzątania po sobie w kosmosie.

0:02:34.680,0:02:36.936
Pierwszy sztuczny [br]satelita Ziemi, Sputnik 1,

0:02:36.960,0:02:39.216
wystrzelono w 1957 roku.

0:02:39.240,0:02:42.880
Tamtego roku przeprowadzono[br]w sumie trzy takie próby.

0:02:43.520,0:02:47.056
Dekady później wiele innych krajów

0:02:47.080,0:02:50.456
wysłało na orbitę tysiące satelitów,

0:02:50.480,0:02:54.096
a tendencja zapewne będzie wzrastać.

0:02:54.140,0:02:57.086
Zwłaszcza, jeśli wziąć pod uwagę[br]inwestycje, takie jak OneWeb,

0:02:57.086,0:03:00.440
planujące stworzenie konstelacji[br]około 900 satelitów.

0:03:01.560,0:03:03.616
Obecnie wysyła się satelity[br]na różne orbity,

0:03:03.640,0:03:05.696
w zależności od ich przeznaczenia.

0:03:05.720,0:03:08.056
Jedna z najpopularniejszych,

0:03:08.080,0:03:09.656
to niska orbita okołoziemska.

0:03:09.680,0:03:11.716
Stąd mapuje się powierzchnię Ziemi

0:03:11.720,0:03:14.719
z wysokości około 2 tysięcy kilometrów.

0:03:14.720,0:03:18.176
Satelity są tam naturalnie[br]spychane przez ziemską atmosferę,

0:03:18.200,0:03:20.136
więc ich orbity się oczywiście zmieniają

0:03:20.160,0:03:21.696
aż do całkowitego ich spalenia

0:03:21.720,0:03:23.680
po paru dekadach.

0:03:24.440,0:03:26.519
Kolejnym miejscem umieszczania satelitów

0:03:26.520,0:03:28.255
jest orbita geostacjonarna,

0:03:28.256,0:03:31.010
znajdująca się na wysokości[br]około 25 tysięcy kilometrów.

0:03:31.320,0:03:35.496
Satelity utrzymują swoje pozycje[br]podczas obrotów Ziemi,

0:03:35.520,0:03:39.800
co umożliwia komunikację[br]czy transmisję TV na żywo.

0:03:40.440,0:03:44.760
Na tak wysokich orbitach satelity[br]mogą pozostawać na wieki.

0:03:45.960,0:03:49.136
Kolejną jest orbita cmentarna,

0:03:49.160,0:03:51.536
złowieszcze złomowisko,

0:03:51.560,0:03:53.829
gdzie celowo umieszcza się satelity,

0:03:53.830,0:03:55.925
które osiągnęły kres swojego życia,

0:03:55.926,0:03:59.680
by nie blokowały ruchu na innych orbitach.

0:04:00.800,0:04:05.635
Z blisko 7 tysięcy satelitów[br]wystrzelonych od późnych lat 50.,

0:04:05.636,0:04:08.760
tylko około jeden na siedem[br]jest ciągle sprawny.

0:04:09.360,0:04:12.256
Oprócz niedziałających satelitów,

0:04:12.280,0:04:15.769
są także setki tysięcy odłamków[br]wielkości szklanej kulki

0:04:15.770,0:04:18.404
oraz miliony wielkości opiłków,

0:04:18.406,0:04:20.459
krążących dookoła Ziemi.

0:04:20.880,0:04:23.735
Kosmiczne śmieci to główne ryzyko[br]tak dla misji kosmicznych,

0:04:23.736,0:04:27.680
jak i satelitów, na których[br]polegamy na co dzień.

0:04:28.420,0:04:32.035
Ponieważ stają się[br]coraz bardziej uciążliwe,

0:04:32.036,0:04:34.576
podejmuje się państwowe[br]i międzynarodowe wysiłki,

0:04:34.600,0:04:36.135
by ustanowić standardy,

0:04:36.136,0:04:39.040
pozwalające ograniczyć dalsze zaśmiecanie.

0:04:39.480,0:04:41.736
Uzgodniono już,

0:04:41.760,0:04:44.275
że niskoorbitowe statki[br]kosmiczne będą tworzone tak,

0:04:44.276,0:04:47.296
by mogły deorbitować po okresie 25 lat.

0:04:47.320,0:04:49.416
To jednak wciąż bardzo długo,

0:04:49.440,0:04:52.760
szczególnie jeśli satelita[br]nie działa już lata.

0:04:53.320,0:04:56.376
Zaleca się również, by niesprawne[br]statki geostacjonarne,

0:04:56.400,0:04:58.640
przekierowywać na orbitę cmentarną.

0:04:59.400,0:05:03.365
Jednak żadne z tych zaleceń[br]nie jest wiążące w prawie międzynarodowym.

0:05:03.366,0:05:07.976
Zakłada się, że wprowadzą je[br]mechanizmy państwowe.

0:05:08.000,0:05:10.456
Wytyczne nie są ani długoterminowe

0:05:10.480,0:05:11.955
ani proaktywne.

0:05:11.956,0:05:15.256
Nie dotyczą również śmieci,[br]które już krążą po orbitach.

0:05:15.280,0:05:19.120
Mają za zadanie tylko ograniczyć[br]powstawanie więcej śmieci.

0:05:19.680,0:05:22.840
Nikt nie odpowiada za kosmiczne śmieci.

0:05:23.680,0:05:26.536
Mount Everest jest dobrym przykładem

0:05:26.560,0:05:29.776
naszego podejścia[br]i interakcji ze środowiskiem.

0:05:29.800,0:05:32.236
Często przyznaje się mu[br]wątpliwie zaszczytne miejsce

0:05:32.290,0:05:35.120
największego, światowego wysypiska.

0:05:36.040,0:05:39.296
Dekady od pierwszego zdobycia[br]najwyższego szczytu świata,

0:05:39.320,0:05:41.576
tony śmieci pozostawione przez himalaistów

0:05:41.600,0:05:43.536
w końcu zaczęły niepokoić.

0:05:43.560,0:05:46.296
Ostatnio spekuluje się,

0:05:46.320,0:05:48.376
że Nepal rozprawi się z himalaistami

0:05:48.400,0:05:51.960
surowszym egzekwowaniem kar[br]i prawnymi zobowiązaniami.

0:05:52.600,0:05:55.016
Celem jest oczywiście[br]zmuszenie wspinających się

0:05:55.040,0:05:57.255
do sprzątania po sobie.

0:05:57.256,0:06:02.136
Lokalne NGOsy mogą również zacząć[br]płacić za znoszenie z góry śmieci

0:06:02.160,0:06:05.640
lub organizować wolontariackie[br]wyprawy sprzątające.

0:06:06.120,0:06:08.435
Wielu wspinaczy wciąż jednak uważa,

0:06:08.436,0:06:11.640
że wyprawy powinny same się pilnować.

0:06:12.120,0:06:14.936
Nie ma na to prostej recepty,

0:06:14.960,0:06:18.016
a te dobre, mające [br]na względzie środowisko,

0:06:18.040,0:06:20.220
często napotykają na przeszkody.

0:06:20.320,0:06:23.416
I tak powinniśmy robić[br]wszystko, co w naszej mocy,

0:06:23.440,0:06:26.760
by chronić środowisko[br]od którego tak zależymy.

0:06:27.440,0:06:31.456
Tak jak w przypadku Everestu,[br]odległość i kiepska infrastruktura

0:06:31.480,0:06:32.896
środowiska orbitalnego

0:06:32.920,0:06:35.280
sprawia, że zaśmiecanie[br]stanowi poważne wyzwanie.

0:06:35.920,0:06:38.456
Nie możemy sobie jednak pozwolić

0:06:38.480,0:06:41.536
na tworzenie takich gór śmieci,

0:06:41.560,0:06:43.720
szczególnie tych pozaziemskich.

0:06:45.280,0:06:46.496
W przestrzeni kosmicznej

0:06:46.520,0:06:49.096
jeśli jakiś komponent[br]satelity się zepsuje,

0:06:49.120,0:06:52.016
możliwości jego naprawy[br]są naprawdę ograniczone

0:06:52.040,0:06:54.080
i ogromnie kosztowne.

0:06:54.760,0:06:58.256
A gdyby tak zacząć[br]konstruować satelity mądrzej?

0:06:58.280,0:06:59.576
Gdyby wszystkie satelity,

0:06:59.600,0:07:01.896
niezależnie od państwa powstania,

0:07:01.920,0:07:03.946
musiały spełniać[br]pewne określone standardy

0:07:03.970,0:07:06.376
recyklingu, serwisowania

0:07:06.400,0:07:08.160
i sposobu deorbitowania?

0:07:08.560,0:07:11.809
Gdyby prawo międzynarodowe

0:07:11.810,0:07:14.896
nakładało obowiązek recyklingu,

0:07:14.920,0:07:17.056
zamiast tylko usuwać[br]satelity z drogi innym,

0:07:17.080,0:07:18.930
jako tymczasowe rozwiązanie?

0:07:19.560,0:07:22.496
Może należałoby,[br]nakładać na producentów depozyt

0:07:22.520,0:07:24.816
już przed wystrzeleniem satelity,

0:07:24.840,0:07:27.776
zwracany tylko, gdy satelita[br]zostanie prawidłowo usunięta

0:07:29.880,0:07:32.600
lub gdy sprzątnięte zostaną[br]jej pozostałości.

0:07:33.440,0:07:36.016
Może satelity powinny[br]posiadać technologię,

0:07:36.040,0:07:37.800
pomagającą przyspieszyć deorbitację.

0:07:38.720,0:07:40.976
Jest już kilka zachęcających pomysłów.

0:07:41.000,0:07:45.349
Wystrzelony w 2014 roku[br]TechDemoSat-1 z Wielkiej Brytanii

0:07:45.350,0:07:49.086
wyposażono w niewielki[br]żagiel deorbitujący.

0:07:49.640,0:07:52.216
Sprawdza się to[br]w przypadku małych satelitów.

0:07:52.240,0:07:55.936
Satelity znajdujące się wyżej

0:07:55.960,0:07:58.816
lub są większe,[br]rozmiaru autobusu szkolnego,

0:07:58.840,0:08:01.256
wymagają innych sposobów,

0:08:01.280,0:08:04.256
jak choćby laserów o dużej mocy,

0:08:04.280,0:08:06.336
ściągnięcia za pomocą sieci lub łańcuchów.

0:08:06.470,0:08:08.440
Jakkolwiek szaleńczo by to nie brzmiało.

0:08:09.160,0:08:11.056
Inny świetny pomysł,

0:08:11.080,0:08:14.400
to stworzenie kosmicznych lawet[br]z mechanikami na pokładzie.

0:08:14.840,0:08:16.795
Wyobraźmy sobie, kosmiczna laweta

0:08:16.796,0:08:18.765
z mechanicznym ramieniem,

0:08:18.766,0:08:22.446
mogącym naprawić[br]popsute elementy satelity.

0:08:23.240,0:08:25.205
Podobne ramię

0:08:25.206,0:08:27.536
mogłoby uzupełnić paliwo[br]statku kosmicznego

0:08:27.560,0:08:29.536
o chemicznym napędzie tak,

0:08:29.560,0:08:33.039
jak robi się to w przypadku samochodu.

0:08:33.558,0:08:35.216
Robotyczna naprawa i konserwacja

0:08:35.240,0:08:38.960
mogłaby wydłużyć życie setek satelitów[br]krążących wokół Ziemi.

0:08:40.280,0:08:43.176
Niezależnie, na co[br]się ostatecznie zdecydujemy,

0:08:43.200,0:08:46.176
pozostają jeszcze inne kwestie[br]poza technicznymi.

0:08:46.200,0:08:51.256
Kwestie polityczno-prawne.

0:08:51.280,0:08:55.440
Krótko mówiąc, nie znaleźliśmy sposobu na[br]zrównoważone używanie miejsca w kosmosie.

0:08:56.720,0:08:59.616
Odkrycia i innowacje[br]odnośnie do naszego życia i pracy

0:08:59.640,0:09:01.616
przychodzą ludzkości naturalnie.

0:09:01.640,0:09:03.245
W eksploracji kosmosu

0:09:03.246,0:09:06.416
dosłownie przekraczamy granice Ziemi.

0:09:06.440,0:09:10.096
Robiąc to w imię nauki i innowacji,[br]musimy jednak pamiętać,

0:09:10.120,0:09:15.600
że musimy brać odpowiedzialność[br]za nasze środowisko.

0:09:16.520,0:09:20.696
Na niskiej orbicie okołoziemskiej[br]i geostacjonarnej zrobił się zator.

0:09:20.720,0:09:23.056
Nie można wystrzeliwać nowych

0:09:23.080,0:09:25.376
w miejsce popsutych,

0:09:25.400,0:09:27.456
nie robiąc wcześniej porządku.

0:09:27.480,0:09:29.936
Tak jak nie porzuca się zepsutego auta

0:09:29.960,0:09:31.560
na środku autostrady.

0:09:31.760,0:09:33.485
Następnym razem, używając telefonu,

0:09:33.486,0:09:35.856
GPSa czy sprawdzając pogodę,

0:09:35.880,0:09:40.136
pomyślmy o technologii satelitarnej,[br]umożliwiającej te rzeczy.

0:09:40.160,0:09:42.016
Pomyślmy również o ogromnym wpływie,

0:09:42.040,0:09:45.336
jaki satelity mają[br]na środowisko okołoziemskie.

0:09:45.360,0:09:50.056
I głośno mówmy o tym,[br]że należy ograniczać nasz negatywny wpływ.

0:09:50.080,0:09:52.616
Orbita ziemska jest oszałamiająco piękna

0:09:52.640,0:09:55.216
i jest naszą bramą do badań.

0:09:55.240,0:09:57.760
To od nas zależy, żeby tak pozostało.

0:09:59.160,0:10:00.376
Dziękuję.

0:10:00.400,0:10:02.480
(Brawa)