0:00:00.000,0:00:02.000
Бірер апта бұрын

0:00:02.000,0:00:05.000
менің Сауд Арабиясына барып қайтуға мүмкіндігім болды.

0:00:05.000,0:00:08.000
Мен мұсылман болғандықтан, ең бірінші

0:00:08.000,0:00:10.000
Меккеге барып, Қағбаны көргім келді.

0:00:10.000,0:00:12.000
ол - барша мұсылман қауымының қасиетті орны.

0:00:12.000,0:00:14.000
Мен солай жасадым. Қажылық салтына сәйкес киініп,

0:00:14.000,0:00:16.000
қасиетті мешітке бардым;

0:00:16.000,0:00:18.000
намазымды оқыдым;

0:00:18.000,0:00:20.000
барлық міндеттерді орындадым.

0:00:20.000,0:00:22.000
Сол уақыт ішінде

0:00:22.000,0:00:24.000
барлық рухани істерден басқа,

0:00:24.000,0:00:26.000
адамзатқа тән бір жағдайға

0:00:26.000,0:00:28.000
назар аудардым.

0:00:28.000,0:00:30.000
Қағбада адамдар жынысына байланысты бөлінген жоқ.

0:00:30.000,0:00:32.000
Басқаша айтқанда, әйелдер мен ерлер

0:00:32.000,0:00:34.000
бірге зиярат етті.

0:00:34.000,0:00:36.000
Тауап еткенде бірге жүрді,

0:00:36.000,0:00:39.000
яғни Қағбаны бірге айналды.

0:00:39.000,0:00:41.000
Бірге намаз оқыды.

0:00:41.000,0:00:44.000
Егер сіз неге мен бұл жағдайға қызығушылық таныттым десеңіз,

0:00:44.000,0:00:47.000
сізге Сауд Арабиясының басқа жерлерін көру керек,

0:00:47.000,0:00:49.000
себебі бұл ел

0:00:49.000,0:00:52.000
адамдарды жыныстарына қарай қатты бөледі.

0:00:52.000,0:00:54.000
Басқаша айтқанда,

0:00:54.000,0:00:56.000
еркек болсаңыз, әйелдер тұрған

0:00:56.000,0:00:58.000
физикалық ортада тұра алмайсыз.

0:00:58.000,0:01:00.000
Мен бұны өте қызық жолмен байқадым.

0:01:00.000,0:01:02.000
Қағбадан шығып,

0:01:02.000,0:01:04.000
тамақ жеу үшін қаланың орталығына бардым.

0:01:04.000,0:01:06.000
Ең жақын Бургер Кинг ресторанына бет алдым.

0:01:06.000,0:01:08.000
Сол жерге барғанда

0:01:08.000,0:01:10.000
мен ерлерге арналған секцияның

0:01:10.000,0:01:13.000
әйелдер секциясынан жете бөлініп тұрғанын байқадым.

0:01:13.000,0:01:16.000
Мен ерлер секциясында тапсырыс беріп, ақысын төлеп, жеуге міндетті едім.

0:01:16.000,0:01:18.000
"Қандай қызық",-деп, таңдандым.

0:01:18.000,0:01:21.000
"Қасиетті Қағбада қарсы жынысты адамдармен тұра аласың,

0:01:21.000,0:01:23.000
бірақ Бургер Кингта тұра алмайсың".

0:01:23.000,0:01:25.000
Тіпті жөнсіз.

0:01:25.000,0:01:28.000
Менің ойымша, айтудың өзі оғаш.

0:01:28.000,0:01:31.000
Себебі Қағба және оның айналасындағы рәсімдер

0:01:31.000,0:01:34.000
Исламның ертеден келе жатқан жәдігерлері,

0:01:34.000,0:01:36.000
Мұхаммед Пайғамбардың (с.а.с.) кезінен.

0:01:36.000,0:01:38.000
Егер сол кезде

0:01:38.000,0:01:40.000
ерлерді әйелдерден бөлуге себеп болған болса,

0:01:40.000,0:01:43.000
Қағбаны айналу рәсімдері соған сәйкес жасалатын еді.

0:01:43.000,0:01:45.000
Бірақ сол кезде адамдарды бөлу маңызды емес болды.

0:01:45.000,0:01:47.000
Және қажылық салттары соған сәйкес жасалды.

0:01:47.000,0:01:49.000
Менің ойымша,

0:01:49.000,0:01:51.000
әйелдерді шеттету

0:01:51.000,0:01:53.000
қоғамды бөлу үшін жасалғаны анық,

0:01:53.000,0:01:56.000
Құранда қоғамды бөлу туралы айтылмағаны хақ,

0:01:56.000,0:01:58.000
Құран - Ислам дінінің негізі,

0:01:58.000,0:02:00.000
Алла Тағаладан келген кітап,

0:02:00.000,0:02:03.000
барша мұсылман, мені қосқанда оған сенеді.

0:02:03.000,0:02:05.000
Және менің ойымша ол кездейсоқтық емес,

0:02:05.000,0:02:07.000
Ислам дінінің негізінде қоғамды бөлу жайында

0:02:07.000,0:02:09.000
ешнәрсе таппауыңыз жайдан жай емес.

0:02:09.000,0:02:11.000
Себебі көптеген ғалымдар

0:02:11.000,0:02:13.000
Ислам тарихын зерттеген

0:02:13.000,0:02:15.000
Мұсылман немесе Батыс ғалымдарының

0:02:15.000,0:02:17.000
пікірінше, негізінен

0:02:17.000,0:02:19.000
әйелдер мен ерлерді физикалық бөлу

0:02:19.000,0:02:22.000
Исламда кейін дамыған.

0:02:22.000,0:02:24.000
Мұсылмандар Таяу Шығыстың

0:02:24.000,0:02:27.000
кейбір көне мәдениетін және әдет ғұрпын дінге енгізген.

0:02:27.000,0:02:29.000
Іс жүзінде, әйелдерді шеттету

0:02:29.000,0:02:31.000
Византиялық және парсылық тәжірибе болды,

0:02:31.000,0:02:34.000
және мұсылмандар оны қабылдап,

0:02:34.000,0:02:36.000
дінінің бір бөлшегі етіп алды.

0:02:36.000,0:02:38.000
Бұл мысал шындығында

0:02:38.000,0:02:40.000
көптеген көріністердің біреуі ғана.

0:02:40.000,0:02:43.000
Бүгінгі таңда Ислам заңдары, шындығында Ислам мәдениеттері

0:02:43.000,0:02:45.000
және ондай мәдениеттер өте көп;

0:02:45.000,0:02:47.000
Сауд Арабиясында олар

0:02:47.000,0:02:50.000
мен келген Стамбұлдан немесе Түркиядан өзгеше.

0:02:50.000,0:02:52.000
Әйтсе де

0:02:52.000,0:02:54.000
Ислам мәдениеті жайында айтатын болсаңыз,

0:02:54.000,0:02:56.000
оның негізі бар, құдайдан хабарлама,

0:02:56.000,0:02:58.000
яғни діннің басы,

0:02:58.000,0:03:00.000
бірақ кейін дінге көптеген салт-дәстүрлер, көзқарастар,

0:03:00.000,0:03:03.000
тәжірибелер қосылған.

0:03:03.000,0:03:06.000
Бұл дәстүрлер Таяу Шығыс - ортағасыр дәстүрлері.

0:03:07.000,0:03:10.000
Және осы ақиқаттан екі маңызды хабарлама,

0:03:10.000,0:03:13.000
немесе сабақ алуға болады.

0:03:13.000,0:03:15.000
Біріншіден, діншіл,

0:03:15.000,0:03:18.000
кертартпа, діндар мұсылмандар, дініне адал жандар

0:03:18.000,0:03:21.000
өздерінің мәдениетіндегі кез-келген нәрсеге жармаспауы қажет,

0:03:21.000,0:03:23.000
ойлануы қажет.

0:03:23.000,0:03:25.000
Дәстүрлерінің бірі дінге қайшы болуы мүмкін

0:03:25.000,0:03:27.000
және өзгертілулері керек шығар.

0:03:27.000,0:03:29.000
Екінші жағынан, батыстықтар

0:03:29.000,0:03:31.000
Ислам мәдениетіне қарап,

0:03:31.000,0:03:33.000
кейбір шындыққа жанаспайтын Исламның қырларын көріп,

0:03:33.000,0:03:36.000
Ислам деген осы екен - деген қорытынды жасамауы керек.

0:03:36.000,0:03:38.000
Ол Таяу Шығыс мәдениеті болуы мүмкін,

0:03:38.000,0:03:40.000
кейін Исламмен астасқан.

0:03:40.000,0:03:43.000
Әйелді сүннеттеу деген рәсім бар.

0:03:43.000,0:03:46.000
Ол өте желкенішті, қорқынышты рәсім.

0:03:46.000,0:03:48.000
Бұл операция негізінен

0:03:48.000,0:03:51.000
әйелдерді сексуалдық рақатынан айыратын операция.

0:03:51.000,0:03:53.000
Батыстықтар, Еуропалықтар немесе Американдықтар,

0:03:53.000,0:03:56.000
бұл рәсімді бұрын-соңды

0:03:56.000,0:03:58.000
көрмеген адамдар,

0:03:58.000,0:04:00.000
кейбір Солтүстік Африкадан көшкен

0:04:00.000,0:04:02.000
мұсылман қауымынан көргенде,

0:04:02.000,0:04:05.000
"Осындай нәрселерді бұйырған,

0:04:05.000,0:04:07.000
Бұл қандай қорқынышты дін",-деген қорытынды жасайды.

0:04:07.000,0:04:09.000
Бірақ негізінде бұл әйелдерді сүннеттеу рәсімі

0:04:09.000,0:04:11.000
Исламмен қатысы жоқ.

0:04:11.000,0:04:13.000
Бұл Солтүстік Африка әдет-ғұрпы,

0:04:13.000,0:04:15.000
Исламның соңына ерген.

0:04:15.000,0:04:17.000
Осыдан мың жылдар бұрын жасалған.

0:04:17.000,0:04:20.000
Кейбір мұсылмандар осы күні де сол рәсімді жасап келеді.

0:04:20.000,0:04:23.000
Солтүстік Африка мұсылмандары, басқа жерде жасалмайды.

0:04:23.000,0:04:26.000
Сонымен қатар, Солтүстік Африканың мұсылман емес қауымдары да --

0:04:26.000,0:04:28.000
анимисттер, тіпті кейбір христиандар

0:04:28.000,0:04:30.000
мен яһуди тайпалары

0:04:30.000,0:04:33.000
әйелдерін сүннеттеу рәсімімен танымал.

0:04:33.000,0:04:36.000
Айналып келгенде, кейбір Ислам дініне қайшы

0:04:36.000,0:04:38.000
рәсімдер мәселе болып көрінудің орнына

0:04:38.000,0:04:40.000
дінмен астасып, салтқа

0:04:40.000,0:04:42.000
әдетке айналған.

0:04:42.000,0:04:44.000
Дәл осындай жат салтқа абыройынан айырылған қызды (зина жасаған әйелді) өлтіру рәсімі жатады.

0:04:44.000,0:04:47.000
Батыстық бұқаралық ақпарттың ағымдағы тақырыбына

0:04:47.000,0:04:50.000
айналған бұл рәсім жан түршігерлік.

0:04:50.000,0:04:53.000
Және біз осы дәстүрдің кейбір мұсылман қауымдарында сақталғанын көріп отырмыз.

0:04:53.000,0:04:56.000
Бірақ Таяу Шығыстың мұсылман емес қауымдары арасында

0:04:56.000,0:04:58.000
мысалға, христиан және Шығыс қауымдарында да

0:04:58.000,0:05:00.000
дәл сол рәсім бар екен.

0:05:00.000,0:05:02.000
Біз бірнеше ай бұрын Түркиядағы Армяндар

0:05:02.000,0:05:04.000
қауымында болған - арынан айырылған қызды

0:05:04.000,0:05:06.000
өлтіру амалының куәсі болдық.

0:05:06.000,0:05:08.000
Бұл айтылған рәсімдер жалпы мәдениет дәстүрі бойынша жасалып отыр.

0:05:08.000,0:05:11.000
Сонымен қатар, мен саяси мәдениетке де көңіл бөлемін,

0:05:11.000,0:05:14.000
саяси мәдениетте бостандық пен демократияға жеткілікті дәрежеде көңіл бөле ме?

0:05:14.000,0:05:17.000
немесе мемлекетте азаматтарын бір істі мәжбүрлеп істете

0:05:17.000,0:05:20.000
алатын әмірлі саяси мәдениет бар ма?

0:05:20.000,0:05:22.000
Таяу Шығыс мемлекеттері

0:05:22.000,0:05:24.000
көптеген ислам іс-әрекеттерінің

0:05:24.000,0:05:26.000
жақтасы екені анық,

0:05:26.000,0:05:29.000
және кейбір "Ислам режимі" деп аталатын елдер

0:05:29.000,0:05:31.000
мысалға: Сауд Арабиясы, Иран,

0:05:31.000,0:05:34.000
ең құрығанда Афғандағы Талибан

0:05:34.000,0:05:36.000
осы жаза мен рәсімдерді қолдайды.

0:05:36.000,0:05:38.000
Мысалға, Сауд Арабиясында

0:05:38.000,0:05:41.000
діни полиция деп аталатын сақшылар бар.

0:05:41.000,0:05:43.000
Бұл діни сақшылары қиялдағы

0:05:43.000,0:05:45.000
ислам тұрмыс - салтын

0:05:45.000,0:05:47.000
әр азаматқа күшпен орындатады.

0:05:47.000,0:05:49.000
мысалға, әйелдердің басына орамалды күшпен таққызады,

0:05:49.000,0:05:52.000
Ислам шариғатына сәйкес хиджаб кигізеді.

0:05:52.000,0:05:54.000
Билік бұл істі қуана қолдайды

0:05:54.000,0:05:57.000
және мен оған қарсымын.

0:05:57.000,0:06:00.000
Кейін мен бұл іс-әрекеттерді

0:06:00.000,0:06:02.000
сол географиялық ортада басқа мұсылман емес,

0:06:02.000,0:06:05.000
немесе Исламмен қатысы жоқ қауымдардың

0:06:05.000,0:06:07.000
қайталап жатқанын көргенде,

0:06:07.000,0:06:09.000
мәселенің тек Ислам дінінде емес,

0:06:09.000,0:06:12.000
бүкіл аймақтың саяси мәдениетінде жатқанын түсіндім.

0:06:12.000,0:06:15.000
Сізге мысал келтірейін: Менің отаным Түркия

0:06:15.000,0:06:17.000
ақсүйектер мемлекеті,

0:06:17.000,0:06:19.000
күні кешеге дейін

0:06:19.000,0:06:22.000
бізге атеисттік деп аталатын

0:06:22.000,0:06:25.000
полиция қажет болды. Олар университеттерді жабық

0:06:25.000,0:06:27.000
киінген студенттерден қорғаушы еді.

0:06:27.000,0:06:30.000
Басқаша айтқанда, олар студенттердің бастарынан

0:06:30.000,0:06:32.000
орамалды күшпен шешетін еді.

0:06:32.000,0:06:34.000
Менің ойымша, әйелдердің басынан орамалды зорлап шешу

0:06:34.000,0:06:37.000
оны зорлап кигізумен бірдей зомбылық.

0:06:37.000,0:06:39.000
Кию-кимеу әр азаматтың таңдауы.

0:06:39.000,0:06:41.000
Мен осы көріністерден кейін

0:06:41.000,0:06:43.000
"Мүмкін мәселе

0:06:43.000,0:06:45.000
авторитарлық мәдениетте жатқан болар

0:06:45.000,0:06:47.000
және кейбір мұсылман соның ықпалына түскен болар" деген қорытындыға келдім.

0:06:47.000,0:06:50.000
Олай болса зайырлы көзқарастағы адамдар да соның ықпалына түсуі мүмкін.

0:06:50.000,0:06:52.000
Егер бұл саяси мәдениеттің мәселесі болса,

0:06:52.000,0:06:54.000
біз осы саяси мәдениетті

0:06:54.000,0:06:56.000
қалай өзгертуге болатыны жайлы ойлануымыз керек.

0:06:56.000,0:06:58.000
Міне осы сұрақтар бірнеше жыл бұрын

0:06:58.000,0:07:00.000
мен кітап жазғанға дейін

0:07:00.000,0:07:02.000
мені мазалады.

0:07:02.000,0:07:04.000
Мен: "Ислам бүгінгі деңгейге

0:07:04.000,0:07:09.000
қалай жеткенін зерттеп,

0:07:09.000,0:07:11.000
және қандай жолдармен келгенін,

0:07:11.000,0:07:13.000
қандай жолдар таңдалуы мүмкін болғанын анықтап білемін", - деп шештім.

0:07:13.000,0:07:18.000
Кітаптың аты "Экстримсіз Ислам: Мұсылманның азаттық үшін құқығы".

0:07:18.000,0:07:20.000
Кітаптың аты айтып тұрғандай,

0:07:20.000,0:07:23.000
мен ислам дәстүрлеріне және Ислам көзқарас тарихына

0:07:23.000,0:07:25.000
жеке азат тұлғаның көзқарасымен қарадым,

0:07:25.000,0:07:27.000
және жеке тұлғаның азаттығы үшін қажетті

0:07:27.000,0:07:29.000
қуатты нүктелерді табуға тырыстым.

0:07:29.000,0:07:31.000
Ислам дәстүрлерінің жақсы жақтары бар.

0:07:31.000,0:07:34.000
Ислам негізінен монотеистік дін болғандықтан,

0:07:34.000,0:07:38.000
адамды жауапкершілікке міндеттеген,

0:07:38.000,0:07:40.000
Таяу Шығыста жеке адам идеясын қалыптастырып,

0:07:40.000,0:07:43.000
коммунитарианизмнен, яғни тайпаларды

0:07:43.000,0:07:45.000
біріктіруден құтқарған.

0:07:45.000,0:07:47.000
Осы жерден көпті түсінуге болады.

0:07:47.000,0:07:50.000
Осыған қарамастан мен Ислам дәстүрлерінің ішіндегі проблемаларды көрдім.

0:07:50.000,0:07:52.000
Қызық жері:

0:07:52.000,0:07:55.000
осы проблемалардың көбісі кейінірек пайда болған,

0:07:55.000,0:07:58.000
Алла Тағала тарапынан келген жоқ, яғни Құраннан алынбаған.

0:07:58.000,0:08:01.000
Әр халықтың өз дәстүрі мен өмірге деген көзқарасынан

0:08:01.000,0:08:03.000
немесе орта ғасырдағы мұсылмандардың

0:08:03.000,0:08:05.000
Құраннан қате мағына шығаруынан туындаған.

0:08:05.000,0:08:07.000
Мысалы Құран

0:08:07.000,0:08:09.000
таспен ұруды бұйырмайды.

0:08:09.000,0:08:11.000
Оның ішінде адасқандарды олай жазалауға болатыны айтылмаған.

0:08:11.000,0:08:14.000
Адамдардың жеке өміріне қатысты, мысалға маскүнемдерді жазалау туралы айтылмаған.

0:08:14.000,0:08:18.000
Міне, осы жазалар Ислам заңдарын

0:08:18.000,0:08:21.000
шындықтан алшақтатып, адамдар

0:08:21.000,0:08:24.000
Құранды өз түсінігі бойынша тәпсірлеуінен туындаған.

0:08:24.000,0:08:26.000
Бүгін әр мұсылман осы

0:08:26.000,0:08:28.000
проблемаларға қарап,

0:08:28.000,0:08:30.000
"Діннің негізі - мынау, және

0:08:30.000,0:08:32.000
біз соған сәйкес өмір сүруіміз керек,

0:08:32.000,0:08:34.000
бұл біздің наным және біз оған адал боламыз" дей алады.

0:08:34.000,0:08:36.000
Біз бұл қате түсініктерді өзгерте аламыз.

0:08:36.000,0:08:39.000
Себебі Құраннан қате мағына шығару орта ғасыр уақытында және ортасында болған.

0:08:39.000,0:08:41.000
Кәзір біз басқа заманда, басқа құндылықтар мен

0:08:41.000,0:08:43.000
басқа саяси жүйелер заманында өмір сүріп жатырмыз.

0:08:43.000,0:08:46.000
Бұрынғы қате түсініктерді түзетуге мүмкіндігіміз бар.

0:08:47.000,0:08:50.000
Егер оны тек мен қаласам,

0:08:50.000,0:08:53.000
онда біз бәлеге ұшырағанымыз.

0:08:53.000,0:08:55.000
Бірақ басты мәселе бұл емес.

0:08:55.000,0:08:58.000
Іс жүзінде 19 ғасырдан бері Ислам түсінігінде

0:08:58.000,0:09:01.000
бір қатар ревизионисттік немесе реформисттік

0:09:01.000,0:09:03.000
(қалай атасаңыз да өз еркіңіз),

0:09:03.000,0:09:05.000
дәстүр

0:09:05.000,0:09:07.000
тенденция алып жатыр.

0:09:07.000,0:09:09.000
19 ғасырда ислам зиялылары немесе мемлекет қайраткерлері болған,

0:09:09.000,0:09:12.000
кейінірек 20 ғасырда олар

0:09:12.000,0:09:14.000
Еуропаға қарап,

0:09:14.000,0:09:16.000
Еуропаның таңданып қарайтын жетістіктері көп екенін түсінді,

0:09:16.000,0:09:18.000
мысалы: ғылым мен технология.

0:09:18.000,0:09:20.000
Тек бұл жетістіктер емес, сонымен қатар, демократия, парламент,

0:09:20.000,0:09:22.000
және өмірге деген көзқарас,

0:09:22.000,0:09:24.000
азаматтардың теңдігі идеясы.

0:09:24.000,0:09:27.000
19 ғасырдың бұл мұсылман ойшылдары мен қайраткерлері

0:09:27.000,0:09:30.000
бұл жетістіктерді көріп, өздеріне:

0:09:30.000,0:09:32.000
"Неге біз бұл табыстарға жетпедік?" деген сұрақ қойды.

0:09:32.000,0:09:34.000
Олар Ислам дәстүрлеріне көз жүгіртіп,

0:09:34.000,0:09:37.000
Исламға жатпайтын салттардың мәселе

0:09:37.000,0:09:40.000
туғызып отырғанын және оларды қайта зерттеп,

0:09:40.000,0:09:42.000
орта ғасыр түсініктерінен айырып, Құранды

0:09:42.000,0:09:44.000
қайта оқытудың маңызын түсінді.

0:09:44.000,0:09:46.000
Бұл беталыс

0:09:46.000,0:09:49.000
негізінен Ислам модернизациясы деп аталды,

0:09:49.000,0:09:52.000
және мемлекет қайраткерлері мен зиялылары

0:09:52.000,0:09:54.000
Исламды жаңалауды тек интеллектуалдық идеямен емес,

0:09:54.000,0:09:56.000
сонымен қатар саяси бағдарламалармен дамытты.

0:09:56.000,0:09:58.000
Осы себептен 19 ғасырда

0:09:58.000,0:10:01.000
Таяу Шығысты толығымен басып алған, Осман Империясы

0:10:01.000,0:10:04.000
өте маңызды реформалар жасады.

0:10:04.000,0:10:06.000
Реформалардың арқасында христиандар мен яһудилер

0:10:06.000,0:10:08.000
мұсылмандармен тең құқылы болды.

0:10:08.000,0:10:10.000
Конституция мен

0:10:10.000,0:10:12.000
өкілді парламентте

0:10:12.000,0:10:15.000
дінді таңдау бостандығына қатысты реформалар жасалды.

0:10:15.000,0:10:18.000
Дәл осы себептен Осман Империясы өзінің соңғы он жылдықтарында

0:10:18.000,0:10:20.000
прото-демократиялық,

0:10:20.000,0:10:22.000
конституциялық монархияға айналды.

0:10:22.000,0:10:25.000
Бостандық өте маңызды саяси құндылыққа айналды.

0:10:25.000,0:10:27.000
Осы кезде Араб әлеміндегідей,

0:10:27.000,0:10:30.000
ұлы араб тарихшысы Алберт Хурани атаған

0:10:30.000,0:10:32.000
Либералдық кезең орын алды.

0:10:32.000,0:10:34.000
Хуранидің "Либералдық кезеңдегі араб көзқарасы" атты кітабы бар.

0:10:34.000,0:10:36.000
Ол либералдық кезеңді

0:10:36.000,0:10:39.000
19 ғ. - 20 ғ. басы деп белгіледі.

0:10:39.000,0:10:42.000
20 ғасырдың басында ислам ойшылдары,

0:10:42.000,0:10:44.000
мемлекет қайраткерлері және діндарлар арасында

0:10:44.000,0:10:48.000
бұл беталыс үстемділік танытты.

0:10:48.000,0:10:50.000
Бірақ 20 ғасырдың қалған уақытында

0:10:50.000,0:10:52.000
өте қызық көрініс болды,

0:10:52.000,0:10:54.000
оған себеп, Исламды модернизациялау

0:10:54.000,0:10:56.000
қарқынының түсіп кетуі.

0:10:56.000,0:10:58.000
Оның орнына

0:10:58.000,0:11:01.000
біз Исламизмнің идеология ретінді

0:11:01.000,0:11:04.000
әмірлі идеология ретінде өскенін көріп отырмыз,

0:11:04.000,0:11:06.000
бұл идеология өте ұшқыр,

0:11:06.000,0:11:08.000
батысқа қарсы,

0:11:08.000,0:11:10.000
қияли көзқарасқа негізделген

0:11:10.000,0:11:12.000
қоғамды орнатқысы келеді.

0:11:12.000,0:11:15.000
Сонымен, Исламизм 20 ғасырда

0:11:15.000,0:11:17.000
Ислам әлемінде

0:11:17.000,0:11:20.000
көптеген мәселелерді туғызды.

0:11:20.000,0:11:23.000
Исламизмнің экстримді түрлері

0:11:23.000,0:11:26.000
Исламның атын жамылып, терроризмді дүниеге әкелді,

0:11:26.000,0:11:29.000
Терроризм негізінен дінді бұрмалағаннан шықты, ал Ислам дінге өзгертулер енгізуге қарсы,

0:11:29.000,0:11:32.000
бірақ кейбір экстримисттер олай ойламайды әлбетте.

0:11:32.000,0:11:34.000
Осы жерден қызық сұрақ туады:

0:11:34.000,0:11:37.000
Егер 19 ғ. - 20 ғ. басында Ислам

0:11:37.000,0:11:39.000
модернизациясы қарқынды дамыса,

0:11:39.000,0:11:41.000
неге 20 ғасырдың қалған уақытында

0:11:41.000,0:11:43.000
Исламизм үстем болды?

0:11:43.000,0:11:45.000
Менің ойымша, бұл сұрақты

0:11:45.000,0:11:47.000
жете талқылау қажет.

0:11:47.000,0:11:49.000
Менің кітабымда осы сұрақтарға толық жауаптар бар.

0:11:49.000,0:11:53.000
Және сол жауаптарға қол жеткізу үшін сіздің аса дарынды ғалым болуыңыз шарт емес.

0:11:53.000,0:11:55.000
20 ғасырдың саяси тарихына көз жүгіртсеңіз болғаны,

0:11:55.000,0:11:57.000
нәтижесінде сіз көп өзгеріс болғанын байқайсыз.

0:11:57.000,0:11:59.000
Өмірдің

0:11:59.000,0:12:01.000
19 ғасырда

0:12:01.000,0:12:03.000
мұсылмандар Еуропаға қарап еліктегенде,

0:12:03.000,0:12:06.000
еуропалықтар азат болған және өз күштеріне көбірек сенетін еді.

0:12:06.000,0:12:09.000
20 ғ. басында Осман Империясының құлдырау нәтижесінде

0:12:09.000,0:12:12.000
бүкіл Таяу Шығыс отарланды.

0:12:12.000,0:12:14.000
Отарлау кезінде не пайда болушы еді?

0:12:14.000,0:12:16.000
Отарлауға қарсы күш.

0:12:16.000,0:12:19.000
Енді кәзір мұсылмандар Еуропаға еліктемейді,

0:12:19.000,0:12:22.000
себебі кәзір ол соғысатын, қарсыласатын жау.

0:12:22.000,0:12:24.000
Мұсылман әлемінде

0:12:24.000,0:12:26.000
либералдық идея қарқыны төмендеп,

0:12:26.000,0:12:29.000
мықты, жауап қайтара алатын

0:12:29.000,0:12:32.000
күш пайда болды.

0:12:32.000,0:12:34.000
ол араб социализміне, араб ұлтшылдығына,

0:12:34.000,0:12:37.000
ақырында Исламисттік идеологияға әкелді.

0:12:37.000,0:12:40.000
Отарлау кезеңі аяқталған кезде,

0:12:40.000,0:12:42.000
оның орнына

0:12:42.000,0:12:44.000
ақсүйек диктаторлар келіп,

0:12:44.000,0:12:46.000
өздерінің мемлекет болғандығын,

0:12:46.000,0:12:48.000
бірақ мемлекет тәуелсіз болмайтындығын,

0:12:48.000,0:12:50.000
және сол мемлекетті билейтін өкімет орнатқандығын жариялады.

0:12:50.000,0:12:53.000
Менің ойымша кейбір Батыс билеушілері,

0:12:53.000,0:12:55.000
негізінен АҚШ

0:12:55.000,0:12:58.000
осы зайырлы диктаторларды өздерінің пайдасы үшін

0:12:58.000,0:13:01.000
қолдағанда қателік жасады.

0:13:01.000,0:13:03.000
Нәтижесінде бұл диктаторлар

0:13:03.000,0:13:05.000
елдерінде демократия мен

0:13:05.000,0:13:07.000
ислам топтарын басып,

0:13:07.000,0:13:09.000
жалған исламисттердің күшеюіне себепші болды.

0:13:09.000,0:13:11.000
Сөйтіп біз 20 ғасырда

0:13:11.000,0:13:13.000
Араб әлемінде шырғалаң шеңберді көреміз,

0:13:13.000,0:13:16.000
ол жерде диктаторлық өкімет өз халқын,

0:13:16.000,0:13:18.000
діндарларды қоса езіп отырды,

0:13:18.000,0:13:21.000
ал халық қолдарынан келгенше жауап қайтарып отырды.

0:13:21.000,0:13:23.000
Осы шырғалаң шеңберден

0:13:23.000,0:13:26.000
құтыла алған

0:13:26.000,0:13:28.000
бір ел ғана.

0:13:28.000,0:13:31.000
Ол ел менің елім -Түркия.

0:13:31.000,0:13:33.000
Түркия ешкімнің отарында болмаған,

0:13:33.000,0:13:36.000
Осман Империясының құлдырауынан кейін тәуелсіз ұлт болып сақталды.

0:13:36.000,0:13:38.000
Осыны ескеру қажет.

0:13:38.000,0:13:41.000
Түркиямен көршілес елдерде отарлауға қарсы болған

0:13:41.000,0:13:44.000
жалған іс-әрекеттер Түркияда болған жоқ.

0:13:44.000,0:13:46.000
Екіншіден, ең маңыздысы

0:13:46.000,0:13:48.000
Түркия біз айтқан елдердің ішінде

0:13:48.000,0:13:50.000
демократияға қол жеткізген бірінші ел.

0:13:50.000,0:13:52.000
1950 жылы Түркияда ең бірінші ашық, әділ сайлау өтті,

0:13:52.000,0:13:55.000
сайлаудан кейін озбыр зайырлы режим тоқтатылды.

0:13:55.000,0:13:57.000
Түркия ел ретінде алғашқы қадамын жасады.

0:13:57.000,0:13:59.000
Және Түркияның діншіл адамдары

0:13:59.000,0:14:03.000
сайлау арқылы саяси жүйені өзгерте алатынын түсінді.

0:14:03.000,0:14:06.000
Олар тәуелсіздіктің Исламмен

0:14:06.000,0:14:08.000
олардың құндылықтарымен бірге жүретінін түсінді,

0:14:08.000,0:14:10.000
олар демократияны қолдады.

0:14:10.000,0:14:12.000
Бұл жетістіктерге

0:14:12.000,0:14:14.000
күні бүгінге дейін Таяу Шығыс мұсылман ұлттарының

0:14:14.000,0:14:16.000
ішінде жетпегендері әлі бар.

0:14:16.000,0:14:18.000
Екіншіден, соңғы 20 жылда

0:14:18.000,0:14:21.000
жаһандану нәтижесінде, нарықтық экономика арқасында,

0:14:21.000,0:14:23.000
табысы орташа топтағы адамдардың жағдайы жақсаруы арқасында

0:14:23.000,0:14:25.000
біз Түркияда

0:14:25.000,0:14:29.000
Ислам модернизациясының қайта жанданғанын көрдік.

0:14:29.000,0:14:32.000
Табысы орташа топтағы қаланың иманды мұсылмандары

0:14:32.000,0:14:34.000
әдет - ғұрыптарының ішінде,

0:14:34.000,0:14:37.000
дінге қайшы келетін әдет-ғұрыптардың бар екенін көріп отыр.

0:14:37.000,0:14:40.000
Олардан күмәнданып, өзгертіп, қайта жасау керектігін түсінеді.

0:14:40.000,0:14:42.000
Еуропаға қарап, оның

0:14:42.000,0:14:45.000
еліктеуге тұрарлық үлгі екенін тағы біледі.

0:14:45.000,0:14:47.000
Кемінде шабыт алуға болатын үлгі екенін түсінеді.

0:14:47.000,0:14:49.000
Сол себептен Түркия

0:14:49.000,0:14:51.000
Еуропа Одағына мүше болуға талпынып жүр,

0:14:51.000,0:14:53.000
Түркиядағы ислам діндарлары

0:14:53.000,0:14:55.000
бұл шешімді қолдайды,

0:14:55.000,0:14:58.000
басқа зайырлы мемлекеттер болса қарсы болды.

0:14:58.000,0:15:00.000
Бұл процесті кейбір

0:15:00.000,0:15:02.000
Еуропалықтар қолдамады,

0:15:02.000,0:15:05.000
бірақ бұл басқа әңгіме.

0:15:05.000,0:15:08.000
Бірақ өткен он жылдықта Түркияның Еуропа Одағына

0:15:08.000,0:15:10.000
мүше болуын қалауы діни себепке негізделді,

0:15:10.000,0:15:12.000
және қолдаушылар Ислам және

0:15:12.000,0:15:15.000
ақсүйек либералдары болды.

0:15:15.000,0:15:17.000
Соның арқасында

0:15:17.000,0:15:20.000
Түркия парасатпен табысқа жетті,

0:15:20.000,0:15:25.000
Ислам және ислам көзқарастары

0:15:25.000,0:15:27.000
демократияның бір бөлшегіне айналды.

0:15:27.000,0:15:29.000
ол өз кезегінде елдің демократиялық және экономикалық

0:15:29.000,0:15:31.000
дамуына септігін тигізді.

0:15:31.000,0:15:34.000
Түркияның осы жетістіктері кейбір

0:15:34.000,0:15:36.000
Ислам елдеріне немесе Арабия құрамындағы

0:15:36.000,0:15:39.000
кейбір елдерге жігерлендіретін үлгі болып отыр.

0:15:39.000,0:15:41.000
Сіздер бәріңіз Тунис пен Египетте басталған

0:15:41.000,0:15:44.000
арабтардың көтерілісін көрген боларсыздар.

0:15:44.000,0:15:46.000
Араб бұқарасы

0:15:46.000,0:15:48.000
диктаторларына қарсы көтерілді.

0:15:48.000,0:15:51.000
Олар демократияны талап етті; олар еркіндікті қалады.

0:15:51.000,0:15:54.000
Олар диктаторлардың өздерінің

0:15:54.000,0:15:56.000
режимін іске асыру үшін қолданатын

0:15:56.000,0:15:59.000
қуыршағы болғысы келмеді.

0:15:59.000,0:16:02.000
Олар: "Біз бостандықты қалаймыз, біз тәуелсіздікті қалаймыз.

0:16:02.000,0:16:04.000
Біз мұсылманбыз,

0:16:04.000,0:16:07.000
бірақ біз азат адамдар сияқты тәуелсіз қоғамда өмір сүргіміз келеді",-деді

0:16:07.000,0:16:09.000
Әрине бұл ұзақ жол.

0:16:09.000,0:16:11.000
Демократияға бір күнде жету мүмкін емес,

0:16:11.000,0:16:13.000
бұл ұзақ процесс.

0:16:13.000,0:16:15.000
Бірақ бұл дәуір мұсылмандар үшін

0:16:15.000,0:16:17.000
үлкен үміт күттіретін дәуір.

0:16:17.000,0:16:19.000
Мен 19 ғасырда басталған, бірақ 20 ғасырда

0:16:19.000,0:16:21.000
саяси жағдайға байланысты

0:16:21.000,0:16:23.000
сәтсіздікке ұшыраған,

0:16:23.000,0:16:25.000
Ислам модернизмі жаңадан

0:16:25.000,0:16:27.000
туатынына сенемін.

0:16:27.000,0:16:30.000
Осы айтылғандарды қорытындыласақ,

0:16:30.000,0:16:32.000
кейбір батыс

0:16:32.000,0:16:35.000
күмәнданушылардың пікіріне қарамастан,

0:16:35.000,0:16:37.000
Ислам демократияға,

0:16:37.000,0:16:40.000
либерализмге, азаттыққа жетелейтін

0:16:40.000,0:16:42.000
бірден бір жол екені хақ.

0:16:42.000,0:16:44.000
Тек оған кедергі болмау керек.

0:16:44.000,0:16:46.000
Көп рахмет.

0:16:46.000,0:16:50.000
(Ду қол шапалақ)