1
00:00:00,246 --> 00:00:03,512
Kio estas la higza kampo kaj higza bosono?

2
00:00:03,785 --> 00:00:07,333
Ekde 1964 ni havas ideon

3
00:00:07,579 --> 00:00:11,030
proponitan de Englert, Brout kaj Higgs

4
00:00:11,586 --> 00:00:15,287
ke malplena spaco estas kiel medio

5
00:00:16,117 --> 00:00:19,575
kaj dum partikloj vojaĝas tra tiu medio,

6
00:00:19,775 --> 00:00:21,752
iuj interagas kun ĝi,

7
00:00:21,798 --> 00:00:23,906
aliaj ne interagas kun ĝi.

8
00:00:24,119 --> 00:00:26,890
Kiuj interagas kun la medio,

9
00:00:26,982 --> 00:00:28,667
tiuj akiras mason,

10
00:00:28,744 --> 00:00:31,450
kaj, kiuj ne interagas kun la medio,

11
00:00:31,511 --> 00:00:33,557
tiuj estas partikloj senmasaj.

12
00:00:34,065 --> 00:00:36,421
Mi montru per analogio:

13
00:00:36,421 --> 00:00:39,985
imagu senliman kampon da neĝo

14
00:00:40,139 --> 00:00:42,774
etenditan tra la tuta spaco,

15
00:00:43,113 --> 00:00:46,824
platan, sentrajtan, ĉiudirektan,

16
00:00:47,474 --> 00:00:49,565
eble meze de Siberio.

17
00:00:50,215 --> 00:00:52,264
Nun imagu, ke vi provas transiri

18
00:00:52,279 --> 00:00:53,720
tiun neĝan kampon.

19
00:00:54,028 --> 00:00:56,295
Do, eble vi skias,

20
00:00:56,356 --> 00:00:58,503
kaj vi tuŝflugas sur la supraĵo.

21
00:00:58,503 --> 00:00:59,941
Nu, tio estas kiel partiklo,

22
00:00:59,941 --> 00:01:02,287
kiu ne interagas kun la higza kampo,

23
00:01:02,287 --> 00:01:05,869
ĝi ne sinkas en la neĝon, ĝi rapidegas.

24
00:01:06,053 --> 00:01:09,985
Tio estas kiel partiklo senmasa, moviĝanta kun la rapido de lumo.

25
00:01:10,873 --> 00:01:13,236
Sed eble vi surportas neĝoŝuojn.

26
00:01:13,236 --> 00:01:16,841
Tiukaze vi iom sinkas en la higzan neĝan kampon,

27
00:01:17,444 --> 00:01:20,678
vi malpli rapidas ol la skianto,

28
00:01:20,770 --> 00:01:23,010
malpli ol la lumrapido.

29
00:01:23,071 --> 00:01:25,533
Nu, tio estas kiel partiklo kun maso, ĉar vi

30
00:01:25,533 --> 00:01:29,087
konektiĝas, interagas kun la neĝa higza kampo.

31
00:01:29,621 --> 00:01:33,114
Kaj fine, se vi surportas botojn,

32
00:01:33,160 --> 00:01:35,769
tiam vi enprofundiĝas en la neĝon,

33
00:01:35,769 --> 00:01:37,592
kaj vi tre malrapidas,

34
00:01:37,638 --> 00:01:40,170
kaj tio estas kiel partiklo masega.

35
00:01:40,508 --> 00:01:44,586
Do, konsideru la higzan kampon kiel

36
00:01:44,586 --> 00:01:47,466
tiun universan neĝejon.

37
00:01:48,149 --> 00:01:51,727
Nu, pri kio temas la higza bosono mem?

38
00:01:52,262 --> 00:01:55,188
Ĉiu scias, el kio neĝo kreiĝas, ĉu ne?

39
00:01:55,188 --> 00:01:57,249
El neĝeroj.

40
00:01:57,441 --> 00:02:01,923
Sammaniere, la universa higza kampo

41
00:02:01,923 --> 00:02:04,913
konsistas el etaj kvantumoj,

42
00:02:04,913 --> 00:02:09,654
kaj tiuj kvantumoj estas kiel la neĝeroj, kaj ni nomas ilin higzaj bosonoj.

43
00:02:13,076 --> 00:02:16,890
La funkcio de higza bosono estas doni mason

44
00:02:16,890 --> 00:02:19,251
al ĉiuj aliaj partikloj.

45
00:02:21,835 --> 00:02:25,414
Se vi pripensas la bazajn ekvaciojn

46
00:02:25,414 --> 00:02:29,629
de la Norma Modelo, kiel estas skribite sur mia T-ĉemizo,

47
00:02:30,311 --> 00:02:33,013
rimarkindas, ke ili tre simetrias, kas sekve

48
00:02:33,202 --> 00:02:35,681
ĉiuj partikloj ŝajnas samaj.

49
00:02:36,206 --> 00:02:38,955
Almenaŭ en la supraj du linioj estas nenio

50
00:02:39,032 --> 00:02:42,887
por distingi la partiklojn, kiuj posedas, ekzemple, malsamajn masojn.

51
00:02:43,891 --> 00:02:46,459
Sed tiun simetrion endas rompi.

52
00:02:46,998 --> 00:02:49,192
Elektronoj malpli pezas ol muonoj,

53
00:02:49,323 --> 00:02:51,318
la ver-kvarko multe multe pli pezas

54
00:02:51,349 --> 00:02:53,657
ol la kvarkoj, el kiuj konsistas ĉiutagaj nukleoj.

55
00:02:54,026 --> 00:02:57,678
Do, la du supraj linioj, la simetriaj linioj,

56
00:02:57,770 --> 00:02:59,350
ne povas esti la tuto,

57
00:02:59,442 --> 00:03:02,478
devas ekzisti io por distingi

58
00:03:02,540 --> 00:03:05,220
inter la malsamaj partiklaj specoj.

59
00:03:05,824 --> 00:03:07,847
Kaj jen la funkcio de la higza bosono,

60
00:03:07,924 --> 00:03:11,076
jen la funkcio de la du malsupraj linioj.

61
00:03:11,153 --> 00:03:15,456
Depende de kiel la diversspecaj kvarkoj

62
00:03:15,564 --> 00:03:17,763
aŭ la elektrono kaj muono,

63
00:03:17,810 --> 00:03:22,839
depende de kiel ili interagas kun la higza kampo, la higzaj bosonoj,

64
00:03:22,839 --> 00:03:25,049
ni kredas ke ili akiras malsamajn masojn.

65
00:03:25,142 --> 00:03:27,967
La simetrio inter tiuj partikloj rompiĝis.