0:00:00.246,0:00:03.512
Kio estas la higza kampo kaj higza bosono?

0:00:03.785,0:00:07.333
Ekde 1964 ni havas ideon

0:00:07.579,0:00:11.030
proponitan de Englert, Brout kaj Higgs

0:00:11.586,0:00:15.287
ke malplena spaco estas kiel medio

0:00:16.117,0:00:19.575
kaj dum partikloj vojaĝas tra tiu medio,

0:00:19.775,0:00:21.752
iuj interagas kun ĝi,

0:00:21.798,0:00:23.906
aliaj ne interagas kun ĝi.

0:00:24.119,0:00:26.890
Kiuj interagas kun la medio,

0:00:26.982,0:00:28.667
tiuj akiras mason,

0:00:28.744,0:00:31.450
kaj, kiuj ne interagas kun la medio,

0:00:31.511,0:00:33.557
tiuj estas partikloj senmasaj.

0:00:34.065,0:00:36.421
Mi montru per analogio:

0:00:36.421,0:00:39.985
imagu senliman kampon da neĝo

0:00:40.139,0:00:42.774
etenditan tra la tuta spaco,

0:00:43.113,0:00:46.824
platan, sentrajtan, ĉiudirektan,

0:00:47.474,0:00:49.565
eble meze de Siberio.

0:00:50.215,0:00:52.264
Nun imagu, ke vi provas transiri

0:00:52.279,0:00:53.720
tiun neĝan kampon.

0:00:54.028,0:00:56.295
Do, eble vi skias,

0:00:56.356,0:00:58.503
kaj vi tuŝflugas sur la supraĵo.

0:00:58.503,0:00:59.941
Nu, tio estas kiel partiklo,

0:00:59.941,0:01:02.287
kiu ne interagas kun la higza kampo,

0:01:02.287,0:01:05.869
ĝi ne sinkas en la neĝon, ĝi rapidegas.

0:01:06.053,0:01:09.985
Tio estas kiel partiklo senmasa, moviĝanta kun la rapido de lumo.

0:01:10.873,0:01:13.236
Sed eble vi surportas neĝoŝuojn.

0:01:13.236,0:01:16.841
Tiukaze vi iom sinkas en la higzan neĝan kampon,

0:01:17.444,0:01:20.678
vi malpli rapidas ol la skianto,

0:01:20.770,0:01:23.010
malpli ol la lumrapido.

0:01:23.071,0:01:25.533
Nu, tio estas kiel partiklo kun maso, ĉar vi

0:01:25.533,0:01:29.087
konektiĝas, interagas kun la neĝa higza kampo.

0:01:29.621,0:01:33.114
Kaj fine, se vi surportas botojn,

0:01:33.160,0:01:35.769
tiam vi enprofundiĝas en la neĝon,

0:01:35.769,0:01:37.592
kaj vi tre malrapidas,

0:01:37.638,0:01:40.170
kaj tio estas kiel partiklo masega.

0:01:40.508,0:01:44.586
Do, konsideru la higzan kampon kiel

0:01:44.586,0:01:47.466
tiun universan neĝejon.

0:01:48.149,0:01:51.727
Nu, pri kio temas la higza bosono mem?

0:01:52.262,0:01:55.188
Ĉiu scias, el kio neĝo kreiĝas, ĉu ne?

0:01:55.188,0:01:57.249
El neĝeroj.

0:01:57.441,0:02:01.923
Sammaniere, la universa higza kampo

0:02:01.923,0:02:04.913
konsistas el etaj kvantumoj,

0:02:04.913,0:02:09.654
kaj tiuj kvantumoj estas kiel la neĝeroj, kaj ni nomas ilin higzaj bosonoj.

0:02:13.076,0:02:16.890
La funkcio de higza bosono estas doni mason

0:02:16.890,0:02:19.251
al ĉiuj aliaj partikloj.

0:02:21.835,0:02:25.414
Se vi pripensas la bazajn ekvaciojn

0:02:25.414,0:02:29.629
de la Norma Modelo, kiel estas skribite sur mia T-ĉemizo,

0:02:30.311,0:02:33.013
rimarkindas, ke ili tre simetrias, kas sekve

0:02:33.202,0:02:35.681
ĉiuj partikloj ŝajnas samaj.

0:02:36.206,0:02:38.955
Almenaŭ en la supraj du linioj estas nenio

0:02:39.032,0:02:42.887
por distingi la partiklojn, kiuj posedas, ekzemple, malsamajn masojn.

0:02:43.891,0:02:46.459
Sed tiun simetrion endas rompi.

0:02:46.998,0:02:49.192
Elektronoj malpli pezas ol muonoj,

0:02:49.323,0:02:51.318
la ver-kvarko multe multe pli pezas

0:02:51.349,0:02:53.657
ol la kvarkoj, el kiuj konsistas ĉiutagaj nukleoj.

0:02:54.026,0:02:57.678
Do, la du supraj linioj, la simetriaj linioj,

0:02:57.770,0:02:59.350
ne povas esti la tuto,

0:02:59.442,0:03:02.478
devas ekzisti io por distingi

0:03:02.540,0:03:05.220
inter la malsamaj partiklaj specoj.

0:03:05.824,0:03:07.847
Kaj jen la funkcio de la higza bosono,

0:03:07.924,0:03:11.076
jen la funkcio de la du malsupraj linioj.

0:03:11.153,0:03:15.456
Depende de kiel la diversspecaj kvarkoj

0:03:15.564,0:03:17.763
aŭ la elektrono kaj muono,

0:03:17.810,0:03:22.839
depende de kiel ili interagas kun la higza kampo, la higzaj bosonoj,

0:03:22.839,0:03:25.049
ni kredas ke ili akiras malsamajn masojn.

0:03:25.142,0:03:27.967
La simetrio inter tiuj partikloj rompiĝis.