WEBVTT 00:00:00.000 --> 00:00:02.000 Qəribə bir peşəm var. 00:00:02.000 --> 00:00:05.000 Bundan əminəm, çünki iş yoldaşlarım da bəzən yanıma gəlir 00:00:05.000 --> 00:00:07.000 və deyirlər,"Kris, qəribə işin var ". 00:00:07.000 --> 00:00:09.000 (Gülüş) 00:00:09.000 --> 00:00:11.000 Onları başa düşürəm , 00:00:11.000 --> 00:00:13.000 çünki nəzəri nüvə fiziki kimi 00:00:13.000 --> 00:00:15.000 işləməyə başlamışdım. 00:00:15.000 --> 00:00:17.000 Kvarklar və qlüonlar, 00:00:17.000 --> 00:00:19.000 ağır ion toqquşmaları haqqında düşünürdüm, 00:00:19.000 --> 00:00:21.000 və cəmi 14 yaşım var idi. 00:00:21.000 --> 00:00:24.000 Yox,yox, 14 yaşda deyildim. 00:00:25.000 --> 00:00:27.000 Ancaq bu işimlə birlikdə 00:00:27.000 --> 00:00:29.000 nevrologiya ilə heç bir əlaqəm olmasa da 00:00:29.000 --> 00:00:31.000 hesablama nevrologiya şöbəsində 00:00:31.000 --> 00:00:33.000 şəxsi labaratoriyam oldu. 00:00:33.000 --> 00:00:36.000 Sonra təkamül genetikası, 00:00:36.000 --> 00:00:38.000 və sistematik biologiya sahəsində işləyəcəkdim. NOTE Paragraph 00:00:38.000 --> 00:00:41.000 Ancaq bugün tamamilə fərqli bir şey haqqında danışacam. 00:00:41.000 --> 00:00:43.000 Sizə həyatla bağlı 00:00:43.000 --> 00:00:45.000 yenilikləri necə öyrəndiyimdən danışacam. 00:00:45.000 --> 00:00:49.000 Əslində mən raket mühəndisi idim. 00:00:49.000 --> 00:00:51.000 Tam olaraq belə hesab etmək də olmaz, 00:00:51.000 --> 00:00:53.000 yəni mən, 00:00:53.000 --> 00:00:55.000 Reaktiv Hərəkət Laboratoriyasında çalışırdım. 00:00:55.000 --> 00:00:58.000 Günəşli Kaliforniyada idi bu labaratoriya, 00:00:58.000 --> 00:01:00.000 indi Orta Qərbdəyəm, 00:01:00.000 --> 00:01:02.000 və donuram. 00:01:02.000 --> 00:01:05.000 Lakin.bu maraqlıı bir təcrübə idi. 00:01:05.000 --> 00:01:08.000 Bir gün NASA meneceri ofisimə gəldi, 00:01:08.000 --> 00:01:11.000 əyləşdi və sual verdi, 00:01:11.000 --> 00:01:13.000 "Yerdən kənarda heyatı necə tapa biləcəyimizi 00:01:13.000 --> 00:01:15.000 bizə deyə bilərsiniz?" 00:01:15.000 --> 00:01:17.000 Çox təəccübləndim, 00:01:17.000 --> 00:01:19.000 çünki məni kvant hesablamalarını 00:01:19.000 --> 00:01:21.000 araşdırmağım üçün işə götürmüşdülər. 00:01:21.000 --> 00:01:23.000 Yenə də , cavabım hazır idi. 00:01:23.000 --> 00:01:26.000 "Heç bir fikrim yoxdur." 00:01:26.000 --> 00:01:29.000 O, "Biosignature,(biooloji izlər) 00:01:29.000 --> 00:01:31.000 biz "biosigniture" axtarırıq." dedi. 00:01:31.000 --> 00:01:33.000 Bunların nə olduğunu soruşanda, 00:01:33.000 --> 00:01:35.000 O cavab verdi," 'Biosignature' bizə həyatın varlığını 00:01:35.000 --> 00:01:37.000 göstərən hər hansısa 00:01:37.000 --> 00:01:39.000 ölçüləbilən fenomendir." 00:01:39.000 --> 00:01:41.000 "Doğurdan?" mən soruşdum, 00:01:41.000 --> 00:01:43.000 Çünki bu o qədər də asan deyil. 00:01:43.000 --> 00:01:45.000 Yəni,əgər həyat varsa, 00:01:45.000 --> 00:01:47.000 biz onu ölçə, müəyyənləşdirə bilərik, 00:01:47.000 --> 00:01:51.000 Məs:həyatın Ali Məhkəmə üsulu tərəfi." /Şəkildə: "Görürəmsə bilirəm."/ NOTE Paragraph 00:01:51.000 --> 00:01:53.000 Bir az fikirləşib cavab verdim, 00:01:53.000 --> 00:01:55.000 "Bu doğurdan da asan işdir? 00:01:55.000 --> 00:01:58.000 Çünki, əgər buna bənzər bir şey görürsənsə, 00:01:58.000 --> 00:02:00.000 bunu şübhəsiz 00:02:00.000 --> 00:02:02.000 həyat adlandırmaq olar. 00:02:02.000 --> 00:02:04.000 Bəs bu necə?" 00:02:04.000 --> 00:02:07.000 O, davam edir,"Bu da həyatdır, bilirəm bunu." 00:02:07.000 --> 00:02:09.000 Bu nöqtədə, həyatı yalnız sonda ölən 00:02:09.000 --> 00:02:11.000 obyekt kimi qəbul edirsinizsə, 00:02:11.000 --> 00:02:13.000 demək bu sahədə kifayət qədər məlumatlı deyilsiniz, 00:02:13.000 --> 00:02:15.000 çünki bu(şəkil) çox qəribə orqanizmdir. 00:02:15.000 --> 00:02:17.000 Bu orqanizmin belə bir inkişaf yolu var, 00:02:17.000 --> 00:02:20.000 sonra "Benjamin Button"(filmdən) kimi 00:02:20.000 --> 00:02:22.000 yenidən kiçik rüşeym halını alana qədər 00:02:22.000 --> 00:02:24.000 geriyə doğru təkamül edir, 00:02:24.000 --> 00:02:27.000 yo-yo oyuncaqları kimi daimi olaraq böyüyür və kiçilir, 00:02:27.000 --> 00:02:29.000 və heç vaxt ölmür. 00:02:29.000 --> 00:02:31.000 Bu canlı olsa da, 00:02:31.000 --> 00:02:33.000 əslində bizim 00:02:33.000 --> 00:02:36.000 fikirləşdiyimiz kimi bir həyat deyil. 00:02:36.000 --> 00:02:38.000 Sonra buna bənzər bir şey görürüsünüz. 00:02:38.000 --> 00:02:40.000 Bunun necə bir həyat olduğu haqda fikirləşirsiniz. 00:02:40.000 --> 00:02:42.000 Bilən var? 00:02:42.000 --> 00:02:45.000 Əslində bu canlı varlıq deyil, kristaldır. NOTE Paragraph 00:02:45.000 --> 00:02:47.000 Çox daha kiçik obyektlərə 00:02:47.000 --> 00:02:49.000 nəzər salarkən bu daha da çətinləşir-- 00:02:49.000 --> 00:02:51.000 Bu hörmətli şəxs, 00:02:51.000 --> 00:02:54.000 böyük bir məqalə yazaraq "Bu bakteriyadır" dedi. 00:02:54.000 --> 00:02:56.000 Ancaq daha yaxından baxsanız, 00:02:56.000 --> 00:02:59.000 görəcəksiniz ki,bu obyekt bakteriya olmaq üçün olduqca kiçikdir. 00:02:59.000 --> 00:03:01.000 Bu şəxs haqlı olduğuna əmin idi, 00:03:01.000 --> 00:03:03.000 bir çox insan əmin olmasa da. 00:03:03.000 --> 00:03:05.000 Sonrakı xəbər əlbəttə ki, 00:03:05.000 --> 00:03:07.000 pr. Bill Klintonun ictimaiyyətlə paylaşdığı 00:03:07.000 --> 00:03:09.000 NASAnın böyük tapıntısı, 00:03:09.000 --> 00:03:11.000 Marsdan olan meteroitdəki 00:03:11.000 --> 00:03:14.000 həyat izləri idi. 00:03:14.000 --> 00:03:18.000 Bu tapıntı hələ də mübahisəlidir. 00:03:18.000 --> 00:03:21.000 Bütün bu şəkillərdən də aydın olur ki, 00:03:21.000 --> 00:03:23.000 həyatı tapmaq əslində elə də asan deyil. 00:03:23.000 --> 00:03:25.000 Bəlkə də 00:03:25.000 --> 00:03:27.000 həyata tərif vermək üçün 00:03:27.000 --> 00:03:29.000 fərqli aspektlərdən yanaşmaq lazımdı. NOTE Paragraph 00:03:29.000 --> 00:03:31.000 Həyatın tərifini necə vermək olar? 00:03:31.000 --> 00:03:33.000 Yaxşı,nədən başlamaq lazımdır? 00:03:33.000 --> 00:03:35.000 Əlbəttə, 00:03:35.000 --> 00:03:37.000 Britan ensiklopediyası,L(Life-həyat) hərfi. 00:03:37.000 --> 00:03:40.000 Yox, yox, ən yaxşıdı Google-da axtarış verməkdir.. 00:03:40.000 --> 00:03:43.000 Nəsə tapmaq olar. 00:03:43.000 --> 00:03:45.000 Tapacağımız nə olur olsun-- 00:03:45.000 --> 00:03:47.000 bütün təriflər kimi-- 00:03:47.000 --> 00:03:49.000 yadımızdan çıxacaq. 00:03:49.000 --> 00:03:51.000 Özümüz buna bənzər bir tərif yarada bilərik bəlkə də. 00:03:51.000 --> 00:03:53.000 Termin konseptlərlə dolu, 00:03:53.000 --> 00:03:55.000 mürəkkəb bir tərifdir. 00:03:55.000 --> 00:03:57.000 Görəsən kimdi belə çətin, qarışıq 00:03:57.000 --> 00:03:59.000 və mənasız bir şey 00:03:59.000 --> 00:04:02.000 yazan? 00:04:02.000 --> 00:04:06.000 Əslində çox-çox vacib konsepsiyalar yığınıdır. 00:04:06.000 --> 00:04:09.000 Bu konseptsiyalardan bəzilərini 00:04:09.000 --> 00:04:11.000 ön plana çıxarsaq, bu tərifin 00:04:11.000 --> 00:04:13.000 əvvələr öyrəndiyimiz asid turşusu və ya 00:04:13.000 --> 00:04:16.000 yarpaqlar əsasında deyil, 00:04:16.000 --> 00:04:18.000 məhz proseslər əsasında qurulduğunu 00:04:18.000 --> 00:04:20.000 görə bilərik. 00:04:20.000 --> 00:04:22.000 Bu əslində mənim 00:04:22.000 --> 00:04:25.000 süni həyat haqda yazdığım kitabdandır. 00:04:25.000 --> 00:04:27.000 NASA menecerinin də 00:04:27.000 --> 00:04:30.000 ofisimə gəlmə səbəbini də izah edir bu. 00:04:30.000 --> 00:04:33.000 Fikirləşirdilər ki, bu konseptlərin köməyi ilə 00:04:33.000 --> 00:04:35.000 bəlkə həqiqətən də həyat anlayışını 00:04:35.000 --> 00:04:37.000 yarada bilərik. NOTE Paragraph 00:04:37.000 --> 00:04:40.000 "Yerdə süni həyat?" sualına 00:04:40.000 --> 00:04:42.000 cavab axtarırsınızsa, 00:04:42.000 --> 00:04:44.000 bu anlayışın necə yarandığına 00:04:44.000 --> 00:04:46.000 mən cavab vermək istərdim. 00:04:46.000 --> 00:04:49.000 Hər şey uzun zaman öncə 00:04:49.000 --> 00:04:51.000 kiminsə ilk 00:04:51.000 --> 00:04:53.000 uğurlu komputer virusu yaratması ilə başladı. 00:04:53.000 --> 00:04:56.000 Yaşı az olanlar bu virusların disketlərlə 00:04:56.000 --> 00:04:59.000 necə yayıldığını tam təsəvvür edə 00:04:59.000 --> 00:05:01.000 bilməzlər yəqin ki. 00:05:01.000 --> 00:05:04.000 Bu yoluxucu komputer viruslarının 00:05:04.000 --> 00:05:06.000 maraqlı cəhəti budur ki, 00:05:06.000 --> 00:05:08.000 olnarın yayılma sürəti və 00:05:08.000 --> 00:05:10.000 cəldl hərəkətləri qrip virusu 00:05:10.000 --> 00:05:13.000 ilə eynidir. 00:05:13.000 --> 00:05:15.000 Haker və əməliyyat sistemi dizeynerləri arasındakı 00:05:15.000 --> 00:05:18.000 mübarizədən asılı olaraq 00:05:18.000 --> 00:05:20.000 bu sürət tez-tez dəyişir. 00:05:20.000 --> 00:05:22.000 Nəticədə isə viruslarların 00:05:22.000 --> 00:05:24.000 filongeliyaya adlandırılar 00:05:24.000 --> 00:05:27.000 həyat ağacı meydana gəlir, 00:05:27.000 --> 00:05:30.000 bu proses viruslar səviyyəsindəki həyat anlayışı ilə tam uyğun gəlir. NOTE Paragraph 00:05:30.000 --> 00:05:33.000 Bəs bunu həyat adlandırmaq olar? Məncə yox. 00:05:33.000 --> 00:05:36.000 Çünki bu strukturlar özləri inkişaf edə(çoxala) bilmirlər. 00:05:36.000 --> 00:05:38.000 Əslində,onlar hakerlər tərəfindən yazılır. 00:05:38.000 --> 00:05:42.000 Ancaq bu ideya asanlıqla mənimsəndi və təkmilləşdirildi. 00:05:42.000 --> 00:05:45.000 Elmi İnstitut işçiləri bu virusları komputerindəki süni mühitdə 00:05:45.000 --> 00:05:48.000 yerləşdirib 00:05:48.000 --> 00:05:50.000 öz-özünə törəmələrinə 00:05:50.000 --> 00:05:52.000 şərait yaratdılar. 00:05:52.000 --> 00:05:54.000 Bunu edən Stin Rasmusen idi. 00:05:54.000 --> 00:05:56.000 O sistemi yaratdı, lakin 00:05:56.000 --> 00:05:59.000 viruslar bir-birilərini məhv etdiklərinə görə işləmədi. 00:05:59.000 --> 00:06:02.000 Ancaq, məsələylə maraqlanan ikinci bir ekoloq, alim də var idi. 00:06:02.000 --> 00:06:05.000 Bir gün o evə gəlib, "Mən problemin nə olduğunu bilirəm" dedi. 00:06:05.000 --> 00:06:07.000 Və "Tierra" sistemini yaratdı. 00:06:07.000 --> 00:06:10.000 Kompleks inkişafa malik olmasalar da 00:06:10.000 --> 00:06:12.000 bu sistem kitabımda da yazdığım kimi 00:06:12.000 --> 00:06:15.000 ilk süni həyat sistemi idi. NOTE Paragraph 00:06:15.000 --> 00:06:18.000 İşlə tanış olduqdan sonra, bir qədər üzərində işlədim, 00:06:18.000 --> 00:06:20.000 və bu da nəticə. 00:06:20.000 --> 00:06:22.000 Daimi çoxalmaqda olan 00:06:22.000 --> 00:06:24.000 mürəkkəb sistemlərin təkamülünü 00:06:24.000 --> 00:06:27.000 asanlıqla müşahidə edə biləcəyim 00:06:27.000 --> 00:06:30.000 bir sistem yaratmağa qərar verdim. 00:06:30.000 --> 00:06:33.000 Kod yazmağı bacarmadığıma görə,təbii ki, köməkdən istifadə etdim. 00:06:33.000 --> 00:06:35.000 Californiya Texnologiya İnstitutunda 00:06:35.000 --> 00:06:38.000 birlikdə işlədiyim iki tələbə (bakalavr) var idi. 00:06:38.000 --> 00:06:41.000 Soldakı Charles Offria,sağdakı isə Titus Browndur. 00:06:41.000 --> 00:06:44.000 Hal hazırda onlar Miçiqan Dövlət Universitetinin 00:06:44.000 --> 00:06:46.000 hörmətli müəllimlərindən biridirlər, 00:06:46.000 --> 00:06:48.000 amma sizi əmin eləyə bilərəm ki, 00:06:48.000 --> 00:06:50.000 o vaxt biz o qədər də hörmətli deyildik. 00:06:50.000 --> 00:06:52.000 Və açığı çox şadam ki,heç yerdə 00:06:52.000 --> 00:06:55.000 üçümüzün bir yerdə şəkilimiz yoxdur. NOTE Paragraph 00:06:55.000 --> 00:06:57.000 Bu sistemdən bir az danışım. 00:06:57.000 --> 00:07:00.000 Detallara varmaq istəmirəm, 00:07:00.000 --> 00:07:02.000 lakin sizin burda gördükləriniz daxili orqanlardır. 00:07:02.000 --> 00:07:04.000 Əsas vurğulamaq istədiyim məsələ 00:07:04.000 --> 00:07:06.000 artım sturukturudur. 00:07:06.000 --> 00:07:09.000 Burda 10.000-ə yaxın proqram var. 00:07:09.000 --> 00:07:12.000 Hər bir növ müxtəlif rənglərlə işarələnib. 00:07:12.000 --> 00:07:15.000 Gördüyünüz kimi, yayılmaq yolu ilə biri digərinə üstün gələn 00:07:15.000 --> 00:07:17.000 qruplar var. 00:07:17.000 --> 00:07:19.000 Hər dəfə hasnısa mutasiya yolu ilə həyatda qalmağı 00:07:19.000 --> 00:07:21.000 daha yaxşı bacaran proqramlar yaranır, 00:07:21.000 --> 00:07:23.000 digərlərinə üstün gəlir və 00:07:23.000 --> 00:07:26.000 yox olmalarına gətirib çıxarır. NOTE Paragraph 00:07:26.000 --> 00:07:29.000 İndi bu tip dinamik proseslərdən bəhs edən rolik göstərmək istərdim. 00:07:29.000 --> 00:07:32.000 Bu tip eksperimentlər yaratdığımız 00:07:32.000 --> 00:07:34.000 proqramlarla həyata keçirilir. 00:07:34.000 --> 00:07:36.000 Özümüz yazır, kopyalayır, 00:07:36.000 --> 00:07:38.000 və işimizlə fəxr edirik. 00:07:38.000 --> 00:07:41.000 Gördüyünüz virusların sürətlə 00:07:41.000 --> 00:07:44.000 dəyişim prosesidir. 00:07:44.000 --> 00:07:46.000 Yeri gəlmişkən, bu saniyədə 1000-ə yaxın nəslin 00:07:46.000 --> 00:07:48.000 törədiyi sürətləndirilmiş hərəkətidir. 00:07:48.000 --> 00:07:50.000 Həmin anda sistem bu şəkildə işləyirdi, 00:07:50.000 --> 00:07:52.000 "Bu nə səfeh kod parçası idi? 00:07:52.000 --> 00:07:54.000 Bu sistemlər çox asanlıqla və sürətlə 00:07:54.000 --> 00:07:56.000 təkamül etdirilir." 00:07:56.000 --> 00:07:58.000 Beləliklə, digər növlərin yerini tutan 00:07:58.000 --> 00:08:00.000 yeni növlərin dalğalarını görürsünüz. 00:08:00.000 --> 00:08:03.000 Bu tipli fəaliyyət, proqramlar əsas prinsipləri 00:08:03.000 --> 00:08:07.000 mənimsəyənə qədər müşahidə edilir. 00:08:07.000 --> 00:08:11.000 Sonra durğunluq müşahidə edilir, 00:08:11.000 --> 00:08:13.000 bir növ sistem 00:08:13.000 --> 00:08:16.000 innovasiyanın yeni tipini gözləyirmiş kimi, 00:08:16.000 --> 00:08:18.000 əvvəlki bütün innovasiyaların üzərindən 00:08:18.000 --> 00:08:20.000 yayılmağa hazırlaşır, 00:08:20.000 --> 00:08:23.000 özündən əvvəlki genləri silib 00:08:23.000 --> 00:08:27.000 mürəkkəbləşmənin ən yüksək səviyyəsinə çatır. 00:08:27.000 --> 00:08:30.000 Və bu proses durmadan davam edir. NOTE Paragraph 00:08:30.000 --> 00:08:32.000 Yəni bu sistem yaşayışı 00:08:32.000 --> 00:08:34.000 bizim həyat[yaşayış] 00:08:34.000 --> 00:08:36.000 anlayşımıza tam uyğundur. 00:08:36.000 --> 00:08:40.000 Ancaq NASA-nın nümayəndələri məndən soruşdular ki, 00:08:40.000 --> 00:08:42.000 həqiqətən,"Bu varlıqlar 00:08:42.000 --> 00:08:44.000 'biosignature'-ə malikdir? 00:08:44.000 --> 00:08:46.000 Biz həyatın bu tipini ölçə bilərik? 00:08:46.000 --> 00:08:48.000 Belədirsə, demək ki həyatı 00:08:48.000 --> 00:08:51.000 amin turşusu kimi maddələrə əsaslanmadan 00:08:51.000 --> 00:08:53.000 başqa yerlərdə də tapmaq 00:08:53.000 --> 00:08:55.000 şansımız var." 00:08:55.000 --> 00:08:58.000 Mən cavab verdim,"Bəlkə də biz universal proses kimi 00:08:58.000 --> 00:09:00.000 həyata əsaslanan 00:09:00.000 --> 00:09:03.000 bir biosignature yarada bilərik. 00:09:03.000 --> 00:09:05.000 Bəlkə də,bunun üçün 00:09:05.000 --> 00:09:07.000 mənim müəyyən etdiyim 00:09:07.000 --> 00:09:09.000 canlı həyat üçün zəruri olan 00:09:09.000 --> 00:09:11.000 prinsiplərdən istifadə etmək olar." NOTE Paragraph 00:09:11.000 --> 00:09:13.000 Mənim təklifim isə-- 00:09:13.000 --> 00:09:17.000 Əvvəl bu fikrim haqda qısa məlumat verim, 00:09:17.000 --> 00:09:20.000 bəlkə də bu həyat detektorundan daha çox, 00:09:20.000 --> 00:09:23.000 məna detektoru olacaq. 00:09:23.000 --> 00:09:25.000 Bu fikrimi izah etmək üçün-- 00:09:25.000 --> 00:09:27.000 hansısa meynum tərəfindən yazılmış məntlə 00:09:27.000 --> 00:09:29.000 işlətdiyimiz adi kitablardakı yazını necə 00:09:29.000 --> 00:09:32.000 fərqləndirə bildiyim haqda danışacam. 00:09:32.000 --> 00:09:34.000 Bunu elə bir yolla etmək istəyərdim ki, 00:09:34.000 --> 00:09:36.000 mən dili bilməyimə ehtiyac olmasın, 00:09:36.000 --> 00:09:38.000 bilə də bilməzdim bütün dilləri. 00:09:38.000 --> 00:09:40.000 Təkcə hansısa əlifba olduğunu bilmək kifayətdir. 00:09:40.000 --> 00:09:43.000 Buradakı cədvəl hansısa meynum 00:09:43.000 --> 00:09:45.000 tərəfindən yazılmış mətndə 00:09:45.000 --> 00:09:47.000 əlifbadakı 26 hərfdən hər birinin 00:09:47.000 --> 00:09:50.000 hansı tezliklə təkrarlanmasını göstərir. 00:09:50.000 --> 00:09:52.000 Aydındır görünür ki ,hərflərdən hər biri 00:09:52.000 --> 00:09:54.000 eyni tezlikdə təkrarlanır. NOTE Paragraph 00:09:54.000 --> 00:09:58.000 İngilis dilində olan hansısa mətndəki bölgüyə nəzər salsaq, 00:09:58.000 --> 00:10:00.000 bunu müşahidə edərik. 00:10:00.000 --> 00:10:03.000 Əlavə edim ki, bu bölgü İngiliscədə olan bütün mətnlərə uyğun gəlir. 00:10:03.000 --> 00:10:05.000 Fransız dilində olan mətnlərdə bir qədər fərqlidir, 00:10:05.000 --> 00:10:07.000 İtalyan və Alman dillərində də. 00:10:07.000 --> 00:10:10.000 Hər dilin özünəməxsus hərf tezliyi olur, 00:10:10.000 --> 00:10:12.000 və bu bölgü sabitdir. 00:10:12.000 --> 00:10:15.000 Mətn siyasət və ya təbiət elmi haqda olsa da. 00:10:15.000 --> 00:10:18.000 Şer ya da riyazi məqalə 00:10:18.000 --> 00:10:21.000 olsa da. 00:10:21.000 --> 00:10:23.000 Bu güclü (iz)qaydadır. 00:10:23.000 --> 00:10:25.000 həmçinin sabitdir. 00:10:25.000 --> 00:10:27.000 Nə qədər ki,kitablarımız İngilis dilində yazılır -- 00:10:27.000 --> 00:10:30.000 insanlar onları yenidən köçürdür və sürətini çıxardır-- 00:10:30.000 --> 00:10:32.000 heç nə dəyişilməyəcək. NOTE Paragraph 00:10:32.000 --> 00:10:34.000 Bu məni ruhlandırır və mən düşünürəm ki, 00:10:34.000 --> 00:10:37.000 bu ideyadan yazıdakı 00:10:37.000 --> 00:10:39.000 mənanı müəyyən etmək üçün deyil, 00:10:39.000 --> 00:10:41.000 həyatı təşkil edən 00:10:41.000 --> 00:10:45.000 biomolekullarda olan 00:10:45.000 --> 00:10:47.000 məna(uyğunluq)nı tapmaq üçün istifadə etmək olur. 00:10:47.000 --> 00:10:49.000 Lakin ilk növbədə soruşmalıyam: 00:10:49.000 --> 00:10:52.000 Sizə göstərdiyim əlifbanın hərflərini kimi həyatın özülünü nə təşkil edir? 00:10:52.000 --> 00:10:55.000 Belə aydın olur ki, həyatın əsasını təşkil edən material kimi 00:10:55.000 --> 00:10:57.000 bir sıra alternativlərimiz var. 00:10:57.000 --> 00:10:59.000 Aminturşularından, 00:10:59.000 --> 00:11:02.000 nuklein, karboksil turşularından, yağlı turşularını götürək. 00:11:02.000 --> 00:11:05.000 Bədəndə həddən artıq çox kimyavi maddələr var. NOTE Paragraph 00:11:05.000 --> 00:11:08.000 Bu ideyanı test etmək üçün 00:11:08.000 --> 00:11:11.000 ilk növbədə amintuşuları və bəzi karboksil turşularına nəzər yetirək. 00:11:11.000 --> 00:11:13.000 Və bu da nəticə. 00:11:13.000 --> 00:11:16.000 Bu, komet, və ya cisim, 00:11:16.000 --> 00:11:19.000 hətta labaratoriya şəraitində yaradılmış 00:11:19.000 --> 00:11:22.000 primordial soup(blyon)--yəni 00:11:22.000 --> 00:11:24.000 hansısa cansız varlığın 00:11:24.000 --> 00:11:26.000 tərkibinəki amin turşularının 00:11:26.000 --> 00:11:28.000 bölgüsüdür. 00:11:28.000 --> 00:11:31.000 Siz,ancaq,qlisin və ananin tapacaqsınız, 00:11:31.000 --> 00:11:34.000 bir qədər də digər elementlərin izlərini. 00:11:34.000 --> 00:11:37.000 Amin turşuları mövcud olsa da 00:11:37.000 --> 00:11:40.000 həyat olmayan Yer kürəsində bənzər 00:11:40.000 --> 00:11:42.000 sistemlərdə bu göstərici 00:11:42.000 --> 00:11:44.000 eynidir. NOTE Paragraph 00:11:44.000 --> 00:11:46.000 Yerdən torpaq parçasını, 00:11:46.000 --> 00:11:48.000 yaxud hardansa 00:11:48.000 --> 00:11:51.000 azacıq su götürsək və spektrometrə 00:11:51.000 --> 00:11:53.000 yerləşdirsək, enyi analizi etsək 00:11:53.000 --> 00:11:55.000 spektrum(göstərici) tamamilə 00:11:55.000 --> 00:11:57.000 fərqli olacaq. 00:11:57.000 --> 00:11:59.000 Çünki hər iki material 00:11:59.000 --> 00:12:01.000 həyatın mövcud olduğu Yerdən götürülüb. 00:12:01.000 --> 00:12:05.000 Qlisin və alanin kimi maddələr də 00:12:05.000 --> 00:12:08.000 həyatın əsasını təşkil etsə də, ağır amin turşularının 00:12:08.000 --> 00:12:10.000 daha çox mövcudluğu 00:12:10.000 --> 00:12:12.000 organizm üçün daha vacib olduqlarındandır. 00:12:12.000 --> 00:12:14.000 Və başqaları 00:12:14.000 --> 00:12:16.000 ilk iyirmiliyə düşməyənlər, 00:12:16.000 --> 00:12:18.000 onlar demək olar ki, 00:12:18.000 --> 00:12:20.000 heç bir cəmləşmədə yoxdurlar. 00:12:20.000 --> 00:12:22.000 Bu bölgü də sabitdir. 00:12:22.000 --> 00:12:25.000 Hansı canlını, istər bakteriya istər bitki və ya heyvanı 00:12:25.000 --> 00:12:28.000 analiz etmənizdən asılı olmayaraq. 00:12:28.000 --> 00:12:30.000 Həyatın olduğu 00:12:30.000 --> 00:12:32.000 hər yerdə bu bölgü 00:12:32.000 --> 00:12:34.000 mövcuddur. 00:12:34.000 --> 00:12:37.000 Və bu təkcə aminturşularında müəyyən edilmir. NOTE Paragraph 00:12:37.000 --> 00:12:39.000 Sual olunsa ki: 00:12:39.000 --> 00:12:41.000 yaxşı,bu Avidianlar necə? 00:12:41.000 --> 00:12:45.000 Avidianlar kompyuter dünyasının törəmələridir, 00:12:45.000 --> 00:12:48.000 burda onlar asanlıqla çoxalır və mürəkkəbləşirlər. 00:12:48.000 --> 00:12:51.000 Həyatın olmadığı 00:12:51.000 --> 00:12:53.000 göstərici budur. 00:12:53.000 --> 00:12:56.000 Burada 28-ə yaxın əsas təlimatlar var. 00:12:56.000 --> 00:12:59.000 Cansız sistemdə bir-birini əvəz edən bu təlimatlar, 00:12:59.000 --> 00:13:01.000 yazı makinasında yazan meymunları xatırladır. 00:13:01.000 --> 00:13:04.000 Təlimatların hər biri eyni 00:13:04.000 --> 00:13:07.000 tezlikdə müşahidə olunur. 00:13:07.000 --> 00:13:11.000 Əgər əvvəlki videodakı bir-birirni əvəz edən virusları 00:13:11.000 --> 00:13:13.000 götürsəniz belə bir 00:13:13.000 --> 00:13:15.000 bölgü alınır. 00:13:15.000 --> 00:13:17.000 Bu orqanizmlər üçün vacib olan 00:13:17.000 --> 00:13:19.000 təlimatlar daha tez-tez müşahidə 00:13:19.000 --> 00:13:22.000 olunur. 00:13:22.000 --> 00:13:24.000 Bəzi təlimatlar isə 00:13:24.000 --> 00:13:26.000 bircə dəfə istifadə edilir. 00:13:26.000 --> 00:13:28.000 Onlar ya ziyanlı, 00:13:28.000 --> 00:13:32.000 ya da çox nadir halda istifadə edilməli olduğu üçündür. 00:13:32.000 --> 00:13:35.000 Bu təlimatların tezliyi aşağıdır. 00:13:35.000 --> 00:13:38.000 Bu göstəriciləri sağlam imza(sübut) hesab etmək olarmı? 00:13:38.000 --> 00:13:40.000 Məncə hə, kitablarda 00:13:40.000 --> 00:13:43.000 və amin turşularında olduğu kimi, ətraf mühitin dəyişməsindən 00:13:43.000 --> 00:13:45.000 asılı olmayaraq, bu göstəricilər sabitdir, 00:13:45.000 --> 00:13:48.000 həyat olduğunun aydın 00:13:48.000 --> 00:13:50.000 sübutudur. NOTE Paragraph 00:13:50.000 --> 00:13:52.000 İndi kiçik bir təcrübəmizi göstərmək istəyirəm. 00:13:52.000 --> 00:13:54.000 Bu qrafik bir az 00:13:54.000 --> 00:13:56.000 əvvəl danışdığım 00:13:56.000 --> 00:13:59.000 tezlik bölgüsüdür. 00:13:59.000 --> 00:14:02.000 Birinci cansız mühitdir, 00:14:02.000 --> 00:14:04.000 hər təlimat eyni 00:14:04.000 --> 00:14:06.000 tezlikdə müşahidə edilir. 00:14:06.000 --> 00:14:09.000 Aşağıdakı isə, 00:14:09.000 --> 00:14:12.000 mühitdəki mutasiya ölçüsüdür. 00:14:12.000 --> 00:14:15.000 Asanlıqla bütün dünyaya yayıla biləcək sadə 00:14:15.000 --> 00:14:17.000 kopyalama prqramının 00:14:17.000 --> 00:14:19.000 daxil edildikdə asanlıqla 00:14:19.000 --> 00:14:21.000 mütasiyaya uğrayıb yox olacağı 00:14:21.000 --> 00:14:23.000 mutasiyanın çox 00:14:23.000 --> 00:14:27.000 yüksək olduğu mühitdən başlayıram. 00:14:27.000 --> 00:14:29.000 Belə yüksək mutasiyada 00:14:29.000 --> 00:14:32.000 həyat olmur. 00:14:32.000 --> 00:14:36.000 Sonra, tədricən hərarəti azaldıram və 00:14:36.000 --> 00:14:38.000 replikator proqramın yaşaya biləcəyi 00:14:38.000 --> 00:14:40.000 mühit 00:14:40.000 --> 00:14:42.000 yaranır. 00:14:42.000 --> 00:14:45.000 Hərarət(mutasiya) azaldarkən bu proqramları mühitə-blyona- 00:14:45.000 --> 00:14:47.000 daxil etməyə davam edirəm. NOTE Paragraph 00:14:47.000 --> 00:14:49.000 Göstəricinin necə dəyişdiyinə baxaq. 00:14:49.000 --> 00:14:52.000 Əvvəl heç nə yoxdur, 00:14:52.000 --> 00:14:54.000 hərarət yüksəkdir. 00:14:54.000 --> 00:14:57.000 İndi isə həyatın mümkün olduğu həddir, 00:14:57.000 --> 00:14:59.000 və tezlik bölgüsündə 00:14:59.000 --> 00:15:02.000 dəyişiklik var, əslində bölgü sabitləşib. 00:15:02.000 --> 00:15:04.000 Sonra dinc durmayıb yenidən 00:15:04.000 --> 00:15:07.000 hərarəti artırıram, 00:15:07.000 --> 00:15:10.000 hərarət artdıqca bölgü də dəyişir. 00:15:10.000 --> 00:15:13.000 Maraqlı olduğu üçün ikinci dəfə göstərim. 00:15:13.000 --> 00:15:15.000 Həyatın mümkün olduğu həddə 00:15:15.000 --> 00:15:17.000 çatanda tezlik bölgüsü "canlı"dır! 00:15:17.000 --> 00:15:20.000 Yenidən bu həddi aşaraq mutasiyanın 00:15:20.000 --> 00:15:22.000 yeksək olduğu mühitdə 00:15:22.000 --> 00:15:24.000 səhv etmədən informasiya yaratmaq, 00:15:24.000 --> 00:15:27.000 ötürmək 00:15:27.000 --> 00:15:29.000 qabiliyyətlərini 00:15:29.000 --> 00:15:31.000 itirib, replikator 00:15:31.000 --> 00:15:34.000 funksiyasını yerinə yetirə bilmir. 00:15:34.000 --> 00:15:37.000 Və həyat izi yox olur. NOTE Paragraph 00:15:37.000 --> 00:15:39.000 Bütün bunlardan nə öyrənirik? 00:15:39.000 --> 00:15:43.000 Məncə, bir çox şey öyrənirik. 00:15:43.000 --> 00:15:45.000 Onlardan biri də budur ki, 00:15:45.000 --> 00:15:48.000 həyatı mücərrəd məfhum 00:15:48.000 --> 00:15:50.000 kimi qəbul edib, 00:15:50.000 --> 00:15:52.000 həyat dedikdə nə bitki 00:15:52.000 --> 00:15:54.000 nə amin turşusu, 00:15:54.000 --> 00:15:56.000 nə də bakteriya deyil, 00:15:56.000 --> 00:15:58.000 hansısa prosesi nəzərdə tuturuqsa, 00:15:58.000 --> 00:16:01.000 həyatı yalnız Yer kürəsinə məxsus 00:16:01.000 --> 00:16:03.000 məhfum kimi qəbul etmiriksə, 00:16:03.000 --> 00:16:06.000 başqa yerdə də həyat tapmaq olar. 00:16:06.000 --> 00:16:08.000 Həyat dedikdə, 00:16:08.000 --> 00:16:10.000 informasıyanın toplanma 00:16:10.000 --> 00:16:12.000 anlayışı- 00:16:12.000 --> 00:16:14.000 fiziki mənada hər cür informasiya-- 00:16:14.000 --> 00:16:16.000 bit(ölçü vahidi),nuklein turşuları, 00:16:16.000 --> 00:16:18.000 əlifbaya bənzər hər şeyi -- 00:16:18.000 --> 00:16:20.000 bu informasiyanın toplanması və 00:16:20.000 --> 00:16:22.000 yox olacağı müəyyən müddətə qədər 00:16:22.000 --> 00:16:24.000 saxlanılacağı proses 00:16:24.000 --> 00:16:28.000 nəzərdə tutulur. 00:16:28.000 --> 00:16:30.000 Bunu edə bilən bütün varlıqlar 00:16:30.000 --> 00:16:32.000 canlıdır. NOTE Paragraph 00:16:32.000 --> 00:16:34.000 Yəni öyrəndiyimiz ilk şey, 00:16:34.000 --> 00:16:37.000 həyatı Yer kürəsində 00:16:37.000 --> 00:16:40.000 mövcud olan həyata 00:16:40.000 --> 00:16:42.000 əsaslanmadan yalnız 00:16:42.000 --> 00:16:44.000 proses kimi qəbul etmək 00:16:44.000 --> 00:16:47.000 mümkündür. 00:16:47.000 --> 00:16:50.000 Bu da digər bütün elmi kəşflər kimi 00:16:50.000 --> 00:16:53.000 canlı olduğumuz üçün ali varlıq olduğumuz 00:16:53.000 --> 00:16:55.000 fikrini təkzib edib, insan həyatını 00:16:55.000 --> 00:16:58.000 ucuzlaşdırır. 00:16:58.000 --> 00:17:01.000 Biz həyat yarada bilərik, bunu computerdə edirik. 00:17:01.000 --> 00:17:03.000 Sözsüz, bu həyat məhduddur. 00:17:03.000 --> 00:17:06.000 ancaq həyatı necə yaratmaq 00:17:06.000 --> 00:17:08.000 lazım olduğunu bilirik. 00:17:08.000 --> 00:17:11.000 Bu həyatın əsasını təşkil edən fundamental prosesi başa düşürüksə, 00:17:11.000 --> 00:17:14.000 təşkil edən bu fundamental prosesi 00:17:14.000 --> 00:17:18.000 başa düşürüksə, bu prosesi istənilən mühitdə 00:17:18.000 --> 00:17:21.000 müşahidə edə bilərik. 00:17:21.000 --> 00:17:23.000 Yeni dünyaları kəşf edə, 00:17:23.000 --> 00:17:25.000 bu dünyada 00:17:25.000 --> 00:17:29.000 hansı növ kimyavi maddələrin olduğunu, 00:17:29.000 --> 00:17:31.000 normal kimyəvi tərkibini, 00:17:31.000 --> 00:17:34.000 bu yeni planetin geokimyəvi quruluşunu 00:17:34.000 --> 00:17:36.000 canlı həyat mühitində hansı növ bölgünün 00:17:36.000 --> 00:17:38.000 mümkün olduğunu 00:17:38.000 --> 00:17:41.000 öyrənə bilər, bu bölgüdən kənar hallara 00:17:41.000 --> 00:17:44.000 nəzər salıb:"Bu kimyəvi element 00:17:44.000 --> 00:17:46.000 burda olmalı deyil" deyə bilərik. 00:17:46.000 --> 00:17:48.000 Həyat olub olmadığından 00:17:48.000 --> 00:17:50.000 əmin olmasaq da 00:17:50.000 --> 00:17:53.000 "Ən azından bu maddəni araşdırıb bura hardan gəldiyini bilməliyəm." 00:17:53.000 --> 00:17:55.000 deyə bilərik. 00:17:55.000 --> 00:17:57.000 Bu görə bilmədiyimiz 00:17:57.000 --> 00:17:59.000 həyatı tapmağımıza 00:17:59.000 --> 00:18:01.000 kömək edə bilər. NOTE Paragraph 00:18:01.000 --> 00:18:04.000 Yadda saxlamağınızı istədyim 00:18:04.000 --> 00:18:06.000 fikir də budur. 00:18:06.000 --> 00:18:08.000 Başqa planetlərdə həyat 00:18:08.000 --> 00:18:10.000 təsəvvür etdiyimiz kimi 00:18:10.000 --> 00:18:14.000 çox da sirli deyil. 00:18:14.000 --> 00:18:17.000 Bu sirli pərdəni götürsək 00:18:17.000 --> 00:18:20.000 necə yaşadığımız və 00:18:20.000 --> 00:18:22.000 fikirləşdiyimiz kimi 00:18:22.000 --> 00:18:25.000 xüsusi varlıq olmadığımızı görmək daha asan olar. 00:18:25.000 --> 00:18:27.000 Nitqimi burda yekunlaşdırıram, NOTE Paragraph 00:18:27.000 --> 00:18:29.000 və hər kəsə təşəkkür edirəm. NOTE Paragraph 00:18:29.000 --> 00:18:31.000 (Alqışlar)