WEBVTT

00:00:06.736 --> 00:00:09.938
Bầu trời thành thị, nói thẳng ra 
là nhàm chán.

00:00:09.938 --> 00:00:12.988
Nhìn lên nền trời mờ ảo 
giữa các tòa nhà

00:00:12.988 --> 00:00:15.248
bạn có thể nhìn ra chòm Bắc Đẩu

00:00:15.248 --> 00:00:17.012
hoặc chùm Orion.

00:00:17.012 --> 00:00:18.131
Chờ đã!

00:00:18.131 --> 00:00:21.419
Hãy nhìn lên nền trời lần nữa
và đưa ngón cái lên.

00:00:21.419 --> 00:00:24.059
Bạn nghĩ có bao nhiêu vì sao 
nằm sau ngón tay mình ?

00:00:24.059 --> 00:00:26.603
10, 20? Đoán lại đi.

00:00:26.603 --> 00:00:29.305
Nếu nhìn lên phần trời 
cỡ móng tay đó

00:00:29.305 --> 00:00:31.406
bằng kính viễn vọng Hubble,

00:00:31.406 --> 00:00:34.318
thay vì những điểm sáng,
bạn sẽ thấy những vệt sáng.

00:00:34.318 --> 00:00:35.873
Đó không chỉ là những ngôi sao.

00:00:35.873 --> 00:00:38.857
Đó là các thiên hà,
như dải Ngân Hà của ta vậy.

00:00:38.857 --> 00:00:41.119
Tập hợp hàng tỉ ngôi sao,

00:00:41.119 --> 00:00:46.262
và hơn 1000 ngôi sao 
ẩn sau ngón tay bạn.

00:00:46.262 --> 00:00:49.592
Vũ trụ to lớn hơn 
cái bạn thấy trong thành phố,

00:00:49.592 --> 00:00:53.941
lớn hơn cả bầu trời đầy sao 
bạn thấy ở vùng đồng quê.

00:00:53.941 --> 00:00:57.776
Đây là vũ trụ dưới góc nhìn 
của các nhà thiên văn học.

00:00:57.776 --> 00:01:03.261
có nhiều sao 
hơn số hạt cát trên Trái Đất.

00:01:03.261 --> 00:01:05.107
Khi nhìn lên bầu trời,

00:01:05.107 --> 00:01:08.808
bạn đã tham gia vào môn khoa học 
cổ xưa nhất trong lịch sử loài người.

00:01:08.808 --> 00:01:10.749
Nghiên cứu vũ trụ có trước cả

00:01:10.749 --> 00:01:14.843
hàng hải, nông nghiệp, 
và có lẽ cả ngôn ngữ.

00:01:14.843 --> 00:01:19.279
Khác với những môn khoa học khác,
thiên văn học thuần túy là quan sát.

00:01:19.279 --> 00:01:23.164
Ta không thể kiểm soát các thông số
từ phòng thí nghiệm.

00:01:23.164 --> 00:01:26.150
Công nghệ tối tân có thể 
đưa người lên Mặt Trăng

00:01:26.150 --> 00:01:29.149
và vệ tinh đến rìa Hệ Mặt trời.

00:01:29.149 --> 00:01:31.508
Nhưng những khoảng cách này 
là quá nhỏ

00:01:31.508 --> 00:01:34.811
so với khoảng không bao la 
giữa các vì sao.

00:01:34.811 --> 00:01:37.774
Vậy làm sao ta biết về thiên hà khác
nhiều đến thế

00:01:37.774 --> 00:01:41.871
hợp phần cấu tạo, 
số lượng, vị trí chính xác của chúng?

00:01:41.871 --> 00:01:45.924
Hãy bắt đầu từ cái mà ta thấy trước tiên 
khi nhìn lên trời: những ngôi sao.

00:01:45.924 --> 00:01:49.161
Ta cố tìm hiểu tính chất của chúng.

00:01:49.161 --> 00:01:53.504
Cấu tạo từ gì? Nóng bao nhiêu? 
To chừng nào? Bao nhiêu tuổi?

00:01:53.504 --> 00:01:55.662
Cách trái đất bao xa?

00:01:55.662 --> 00:01:57.144
Tin hay không tùy bạn,

00:01:57.144 --> 00:02:02.225
ta có thể biết hết những điều này 
chỉ từ ánh sáng của nó.

00:02:02.225 --> 00:02:07.114
Ta có thể phiên mã tín hiệu 
bằng cách biến ánh sáng thành cầu vồng.

00:02:07.114 --> 00:02:08.859
Nhìn lên cầu vồng trên trời,

00:02:08.859 --> 00:02:11.008
bạn đang nhìn ánh sáng mặt trời

00:02:11.008 --> 00:02:14.309
được khúc xạ qua giọt nước 
trong không khí

00:02:14.309 --> 00:02:17.520
tạo ra các bước sóng lệch nhau.

00:02:17.520 --> 00:02:19.653
Khi tìm hiểu ánh sáng 
từ những vì sao

00:02:19.653 --> 00:02:23.685
ta tạo ra cầu vồng 
không phải từ những giọt nước

00:02:23.685 --> 00:02:27.503
mà bằng các công cụ 
tán sắc ánh sáng.

00:02:27.503 --> 00:02:30.005
Nhìn áng sáng từ mặt trời,

00:02:30.005 --> 00:02:33.466
ta thấy điều kỳ lạ: 
những vệt đen trong cầu vồng

00:02:33.466 --> 00:02:37.090
Những vệt này là dấu vết đặc trưng 
của nguyên tử.

00:02:37.090 --> 00:02:42.087
Mỗi loại nguyên tử hấp thụ 
một bước sóng khác nhau

00:02:42.087 --> 00:02:46.576
và hàm lượng hấp thụ dựa trên 
số lượng nguyên tử.

00:02:46.576 --> 00:02:50.598
Vậy, qua quan sát lượng ánh sáng bị mất 
trên các bước sóng,

00:02:50.598 --> 00:02:53.912
ta biết được các nguyên tố 
có trong bầu khí quyển của Mặt trời

00:02:53.912 --> 00:02:56.470
và mật độ của chúng.

00:02:56.470 --> 00:02:59.769
Ý tưởng này có thể ứng dụng 
cho các ngôi sao khác.

00:02:59.769 --> 00:03:02.276
Tạo ra cầu vồng,
quan sát xem cái gì mất đi,

00:03:02.276 --> 00:03:04.719
tìm ra nguyên tố bí ẩn

00:03:04.719 --> 00:03:08.354
Bingo! Giờ bạn biết 
ngôi sao làm từ gì rồi đấy.

00:03:08.354 --> 00:03:11.999
Nhưnh ta không bó hẹp 
chỉ trong bước sóng.

00:03:11.999 --> 00:03:14.051
Nghiên cứu sóng vô tuyến.

00:03:14.051 --> 00:03:17.123
Nó có thể mang top Billboard 100 
vào trong xe hơi của bạn

00:03:17.123 --> 00:03:21.314
cũng có thể di chuyển 
tự do trong không gian.

00:03:21.314 --> 00:03:23.028
Vì đã đi được xa,

00:03:23.028 --> 00:03:26.487
sóng vô tuyến kể ta biết 
lịch sử xa xưa của vũ trụ

00:03:26.487 --> 00:03:30.457
chỉ vài ngàn năm 
sau vụ nổ Big Bang.

00:03:30.457 --> 00:03:34.321
Ta cũng có thể nghiên cứu tia hồng ngoại
sinh ra từ các vật thể lạnh,

00:03:34.321 --> 00:03:37.041
như gas và mây bụi 
trong không gian

00:03:37.041 --> 00:03:42.199
và tia cực tím từ những ngôi sao trẻ 
sinh ra trong đám mây đó.

00:03:42.199 --> 00:03:44.871
Nghiên cứu bước sóng 
không chỉ cho ta

00:03:44.871 --> 00:03:47.245
bức tranh toàn cảnh hơn 
về từng vật thể

00:03:47.245 --> 00:03:49.942
và còn từng góc nhìn của vũ trụ.

00:03:49.942 --> 00:03:54.290
Vì thế, các nhà thiên văn học 
sử dụng nhiều loại kính khác nhau

00:03:54.290 --> 00:03:58.911
từ quang phổ của tia hồng ngoại, 
tia cực tím đến tia X

00:03:58.911 --> 00:04:03.141
từ kính thiên văn vô tuyến 
đến vệ tinh nhân tạo

00:04:03.141 --> 00:04:08.018
nhận diện ánh sáng bị chặn 
bởi khí quyển Trái đất.

00:04:08.018 --> 00:04:09.973
Các nhà thiên vản học không chỉ nhìn

00:04:09.973 --> 00:04:13.385
hàng tỉ ngôi sao thuộc hàng tỉ Thiên hà.

00:04:13.385 --> 00:04:17.223
mà còn nghe, cảm nhận chúng 
bằng nhiều phương diện khác,

00:04:17.223 --> 00:04:19.757
mỗi phương diện - một câu chuyện.

00:04:19.757 --> 00:04:24.055
Nhưng tất cả đều bắt đầu từ ánh sáng
cả vô hình lẫn hữu hình.

00:04:24.055 --> 00:04:26.697
Muốn biết bí mật của vũ trụ ư?

00:04:26.697 --> 00:04:29.044
Chỉ việc đi theo ánh sáng.