WEBVTT

00:00:06.774 --> 00:00:10.981
سەرەتای شێرپەنجە بە تاکە گڕێیەک

00:00:10.981 --> 00:00:13.559
لە شوێنێکی دیاری کراوی
جەستە دەست پێ دەکات.

00:00:13.559 --> 00:00:15.359
ئەگەر ئەم گرێیە لانەبرێت،

00:00:15.359 --> 00:00:18.548
شێرپەنجە لە تواناییدا ھەیە بەرەو
ئەندامەکانی تەنیشتی بڵاو بێتەوە،

00:00:18.548 --> 00:00:23.271
ھەتا ئەگەر شوێنەکە دوریش بێت لە شوێنە
سەرەکییەکەی گرێکە، بۆ نموونە مێشک.

00:00:23.271 --> 00:00:25.606
چۆن شێرپەنجە بەرەو شوێنێکی نوێ دەچێت،

00:00:25.606 --> 00:00:29.804
بۆچی ھەندێک لە ئەندامەکان وەک
لەوانیتر زیاتر توشی شێرپەنجە دەبن؟

00:00:29.804 --> 00:00:34.218
پرۆسەی بڵاوبوونەوەی شیرپەنجە لە
جەستەدا بە تەشەنەکردن دەناسڕێت.

00:00:34.218 --> 00:00:40.351
تەشەنەکردن دەست پێ دەکات کاتێک گرێی
خانەکانی شێرپەنجە شانەکە داگیر دەکەن.

00:00:40.351 --> 00:00:41.718
کاتێک خانەکان تەشەنە دەکەن

00:00:41.718 --> 00:00:45.797
لەڕێگەی یەکێک لەم سێ جۆری
تەشەنەکردنە بڵاو دەبنەوە:

00:00:45.797 --> 00:00:49.660
بڵاوبوونەوە لە ڕێگەی گوێزەرەوەکان،
لە ڕێگەی لیمفەکان، یان لە ڕێگەی خوێنەوە.

00:00:49.660 --> 00:00:54.996
بڵاو بوونەوە لە ڕێگەی گوێزەرەوەکان،
خانە زیاندارەکان دەچنە نێو بۆشاییەکانی

00:00:54.996 --> 00:00:57.281
چینەکانی سک لە جەستەماندا.

00:00:57.281 --> 00:00:59.789
ئەم چینانە بە پەردەی سک ناسراون

00:00:59.789 --> 00:01:03.292
وەک دیوارێک خزمەتی
چینەکانی پێستی جەستە دەکەن.

00:01:03.292 --> 00:01:06.015
بۆ نموونە، خانە زیاندارەکانی
شێرپەنجەی هێڵکەدان،

00:01:06.015 --> 00:01:09.707
لە ڕێگەی ئەو چینانەی دیواری سکەوە کە
هێلکەدانی بە جگەر بەستۆتەوە دەگوازرێنەوە،

00:01:09.707 --> 00:01:13.242
لە ئەنجامدا تەشەنەکردن
ڕووی جگەریش دەگرێتەوە.

00:01:13.242 --> 00:01:19.002
کاتێک خانەکانی شێرپەنجە لە ڕێگەی خوێنەوە
دەگوازرێنەوە لوولەکانی خوێن داگیر دەکەن.

00:01:19.002 --> 00:01:21.845
لەبەر ئەوەی لوولەکانی خوێن
لە زۆربەی بەشەکانی لەش هەن،

00:01:21.845 --> 00:01:26.226
بۆیە خانە زیاندارەکان سوود لەمە دەبینن
تاکو بە هەموو بەشەکانی تر بگەن.

00:01:26.226 --> 00:01:31.046
دوا قۆناغ، شێرپەنجە لیمفە گڕێکان داگیر
دەکەن کاتێک لە ڕێگەی لیمفە دەگوێزرێتەوە،

00:01:31.046 --> 00:01:34.648
و لەڕێگەی دەزگای لیمفایی بەرەو
بەشەکانی تری جەستە دەڕوات.

00:01:34.648 --> 00:01:37.658
لەبەر ئەوەی ئەم دەزگایە بە زۆربەی
ئەندامەکانی جەستە تێپەر دەبێت،

00:01:37.658 --> 00:01:40.988
هەربۆیە تۆڕێکی گەورە
بۆ شێرپەنجە دابین دەکات.

00:01:40.988 --> 00:01:44.894
سەرەرای ئەوەش، لوولە لیمفاوییەکان
لە سووری خوێن بەتاڵ بن،

00:01:44.894 --> 00:01:48.704
ڕێگە بە خانە زیاندارەکان بۆ گواستنەوەیان
لە ڕێگەی خوێنەوە دەدەن.

00:01:48.704 --> 00:01:52.804
جارێکیتر لە شوێنیکی تر، خانەکان

00:01:52.804 --> 00:01:56.708
ئەم گرێیە بچووکان دروست دەبن و
تەشەنەکردنی بچووکی پێ دەوترێت.

00:01:56.708 --> 00:01:59.824
ئەم گرێیە بچوکانە بۆ دوو
گرێی دیکە گەشە دەکەن،

00:01:59.824 --> 00:02:02.842
پڕۆسەی تەشەنەکردن تەواو دەکەن.

00:02:02.842 --> 00:02:06.985
جۆرەکانی شێرپەنجە بەوە ناسراون هەر یەکەو
ڕێگەیەکی تایبەت بۆ تەشەنکردنی هەیە.

00:02:06.985 --> 00:02:11.043
بۆ نموونە، شێرپەنجەی پرۆستات بە گشتی
بەرەو ئێسکەکان تەشەنە دەکات،

00:02:11.043 --> 00:02:14.427
لە کاتێکدا شێرپەنجە کۆلۆن
بەرەو جگەر تەشەنە دەکات.

00:02:14.427 --> 00:02:17.892
بەشێک لە بیرۆکەکان پێشنیاری
ڕوون کردنەوەی شێوەی گواستنەوەی

00:02:17.892 --> 00:02:19.733
خانە زیاندارەکان دەکەن.

00:02:19.733 --> 00:02:23.068
دوو جۆر لەم بیرۆکانە وەک
یەک بایەخی پێ دەدەن.

00:02:23.068 --> 00:02:25.043
پزیشکی نەشتەرگەری ئێنگلیزی، ستیفن پاگێت،

00:02:25.043 --> 00:02:28.708
بیردۆزی تۆو خاکی بۆ کرداری
تەشەنە کردن دۆزییەوە.

00:02:28.708 --> 00:02:32.458
ئەم بیردۆزە پێ وایە خانەکانی
شێرپەنجە بە ئاسانی

00:02:32.458 --> 00:02:34.079
لە ژینگەیەکی نەگونجاو دەمرن،

00:02:34.079 --> 00:02:39.043 line:1
بۆیە تەشەنەکردنیان تەنها ئەو شوێنانە دەبێت
کە هەمان تایبەتمەندییەتی ئەوانی هەیە.

00:02:39.043 --> 00:02:43.837
هەرچەندە، یەکەم پرۆفیسۆری زانستی نەخۆشی،
جەیمس یوین، لە زانکۆی کۆرنێڵ

00:02:43.837 --> 00:02:46.072
بەرهەڵستی ئەم بیردۆزە بوویەوە،

00:02:46.072 --> 00:02:50.389
و دەسەلمێنیت شوێنی تەشەنەکردنەکە
دیاری دەکرا بە دیاریکردنی

00:02:50.389 --> 00:02:55.431
شوێنی لوولەی خوێن و کەناڵەکانی لیمفاوی
کە گڕێیە بنەرەتیەکە پێیان تێپەر دەبێت.

NOTE Paragraph

00:02:55.431 --> 00:02:59.791
نەخۆشەکان لە قۆناغی یەکەمی شێرپەنجە تووشی
خوێن بەربوون دەبن لە ڕێگەی خوێنهێنەر

00:02:59.791 --> 00:03:02.831
بەرەو سیەکان دەچێت و سەرەنجام
سییەکان توشی شێرپەنجە دەبن.

00:03:02.831 --> 00:03:06.687
لەم ڕۆژگارە، ئێمە دەزانین هەردوو
بیردۆزەکە ڕاستییەکان لەخۆ دەگرن.

00:03:06.687 --> 00:03:10.449
لەگەڵ ئەوەشدا پڕۆسەی تەشەنەکردن
زۆر لەوە ئاڵۆزترە

00:03:10.449 --> 00:03:12.810
کە ئەم دوو بیردۆزە سەلماندوویانە.

00:03:12.810 --> 00:03:14.880
هۆکارەگەل وەک تایبەتمەندی
خانەکانی شێرپەنجە،

00:03:14.880 --> 00:03:18.582
چالاکی سیستەمی بەرگری
لە شوێنی خانەکانی شێرپەنجە،

00:03:18.582 --> 00:03:22.831
ڕۆلێکی گرنگیان لە دیاری کردنی
کرداری تەشەنەکردندا هەیە.

00:03:22.831 --> 00:03:27.688
بەداخەوە، هەتا ئەمڕۆش زۆربەی پرسیارەکان
سەبارەت بە تەشەنەکردن بێ وەڵام ماونەتەوە.

00:03:27.688 --> 00:03:30.727
تێگەیشتن لە چۆنیەتی پەرەسەندن
هەنگاوێکی گرنگ

00:03:30.727 --> 00:03:34.211
بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێک بۆ پەرەسەندنی
قۆناغەکانی شێرپەنجە بەدەست دەهێنیت.

00:03:34.211 --> 00:03:37.092
دەتوانین لە ڕێگەی لێکۆڵینەوە
لە هۆکارەکانی بۆماوەی و ژینگەیی،

00:03:37.092 --> 00:03:39.714
کە لە پەرەسەندی تەشەنەکردنەکە هاوکارن،

00:03:39.714 --> 00:03:43.140
دەتوانین چەند ڕیگەیەکی کۆتایی
هێنان بەم کردارە بخەینە ڕوو.

00:03:43.140 --> 00:03:45.829
بەرهەڵستی لە دژی شێرپەنجه
هەوڵێکی بەردەوامە،

00:03:45.829 --> 00:03:50.550
و زاناکان بە جدی کار بۆ بەرەو پێش بردنی
ڕێگەیەکی نوێ دژی تەشەنەکردن دەکەن.

00:03:50.550 --> 00:03:53.238
دوا بیرۆکەش چارەسەری بەرگرییە،

00:03:53.238 --> 00:03:56.831
ڕێگەیەکە بە هاوبەشی لەگەڵ
توانای سیستەمی بەرگری

00:03:56.831 --> 00:03:58.934
خانە زیاندارەکان تێک دەشکێنێت.

00:03:58.934 --> 00:04:01.176
ئەمەش دەتوانرێت بە ڕێگەی
جیاواز بکرێت، بۆ نموونە

00:04:01.176 --> 00:04:06.767
خانەکانی بەرگری لە کاتی کوتان لە ناسینەوەی
خانەکانی تووشبوو بە شێرپەنجە ڕابهێنرێن.

00:04:06.767 --> 00:04:08.824
گەشە و چالاکی خانەکانی بەرگری

00:04:08.824 --> 00:04:12.911
دەتوانڕێ لە ڕێگەی کوتان چالاک بکرێن،

00:04:12.911 --> 00:04:16.855
مادە کیمیاوییەکان لە ڕێگەی خانە
بەرگرییەکانی لەشەوە دەردەدڕێن.

00:04:16.855 --> 00:04:19.718
ئەم دوو ڕێگە چارەسەرە هەنگاوێکی بچوکن.

00:04:19.718 --> 00:04:23.740
بە هەوڵی توێژینەوەکان بە هەماهەنگی 
حکومەت، لەگەڵ کومپانیاکان، و زاناکان

00:04:23.740 --> 00:04:27.636
لەوانەیە پرۆشەی تەشەنەکردن بە
تەواوەتی کۆتایی پێ بهێنرێت.