0:00:03.022,0:00:07.836 Adalet 0:00:09.870,0:00:14.347 Parasal sistem dahilinde kullandığımız dil, yoruma açıktır 0:00:14.447,0:00:18.975 davranışlarımız ise eşitlikçi olmayan bir çevre tarafından üretilir. 0:00:19.254,0:00:23.023 Eğer genlerimizin bizi belli hareketlere meyilli hale getirdiğini düşünürsek 0:00:23.192,0:00:26.885 bu olan adalet sisteminin işe yaramadığı anlamına gelir. 0:00:27.632,0:00:31.960 Eğer çevre, herkes için aynı olsa ve genleri de hesaba katsak 0:00:32.060,0:00:34.871 o zaman adalet sistemi daha adil olurdu. 0:00:35.673,0:00:40.170 Ancak, neden bir adalet sistemine ihtiyaç duyuyorsun? Adaletsizlik olduğu için mi? 0:00:40.608,0:00:43.002 Peki, neden adaletsizlik var? 0:00:43.216,0:00:46.850 Çevreden ötürü olduğu için, mal ve hizmetler kısıtlı olduğu için 0:00:46.981,0:00:49.363 ve de insanlar arasında eşitsizlik olduğu için mi? 0:00:49.697,0:00:52.937 Parasal sistemde insanlar eşit değildir. 0:00:53.377,0:00:56.689 Sosyal sınıflar arasında çok büyük farklar olabilir. 0:00:57.130,0:01:01.490 Dolayısıyla, adalet sistemi parasal sistemin içinde de işe yaramaz. 0:01:02.478,0:01:06.719 Adalet sadece kabul edilmiş bir fikirdir, daha fazlası değil. 0:01:13.831,0:01:17.738 Daha da kötüsü...suç teşkil eden davranışlar. 0:01:18.012,0:01:20.013 Seri katil nedir? 0:01:20.113,0:01:24.170 Seri katil, makineli tüfeğiyle bir sürü insan öldüren kişi midir? 0:01:24.408,0:01:26.660 Ya da katil kimdir? Suçlu kimdir? 0:01:26.838,0:01:32.401 Kral Süleyman'ın binlerce eşi vardı. Bugün olsa çok eşlilikten tutuklanırdı. 0:01:32.747,0:01:38.925 Dolayısıyla, geçmişte "takdir edilecek davranış" sayılan şeylerin bugün bir anlamı yok. 0:01:39.025,0:01:43.392 Bence gelecekte bütün avukatlar suçlu gibi görülecek. 0:01:43.620,0:01:47.875 Ayrıca tüm politikacılar suçlu gibi görünecek. 0:01:47.975,0:01:50.579 Çünkü onlar, insanların duymak istediği şeyleri söylüyorlar 0:01:50.782,0:01:54.201 ve her zaman doğruyu söylemiyorlar. Çünkü doğruyu söyleyerek bir yere varamazlar. 0:01:54.355,0:01:58.775 Bence, sigorta şirketlerinin kontratlara bazı şeyleri küçük harflerle yazdıkları şeyler 0:01:58.875,0:02:01.050 suç işleme niyetiyle yazılmıştır. 0:02:01.312,0:02:04.790 Dolayısıyla, kimin suçlu olduğunu içinde yaşadığın kültür belirler. 0:02:05.005,0:02:07.923 Romalılar Hristiyanları aslanlara yedirdiğinde 0:02:08.066,0:02:10.472 bu suç sayılmıyordu. 0:02:10.639,0:02:13.994 Bugün suç sayılır. 0:02:14.094,0:02:18.203 Dolayısıyla, bugün dünyada ne kadar suç olduğundan bahsetmeden önce, 0:02:18.303,0:02:21.954 insanlara suçla ne kastettiklerini sor. Yanıltıcı reklamlardan mı bahsediyorlar? 0:02:21.977,0:02:26.875 İlaç firmalarının haplarla ilgili iddialarından mı? 0:02:27.114,0:02:31.693 Bir doktor sana ameliyata ihtiyacın olduğunu söylediğinde 0:02:31.731,0:02:36.560 evinin veya yeni teknesinin taksidini mi ödemeye çalışıyor, yoksa gerçekten ameliyata mı ihtiyacın var? 0:02:36.846,0:02:40.796 Kısaca, neyin suç teşkil ettiğini 0:02:40.896,0:02:45.887 sen açıkça tanımlamazsan neyin suç teşkil söylemek çok zor. 0:02:46.113,0:02:52.153 Suçlunun en son tanımı ise yakalanan kişi. 0:02:55.190,0:03:00.575 Bir yargıca gidip ona yaptığı her şeyin temelinde cehalet olduğunu söyleyemezsin? 0:03:01.563,0:03:04.879 Bunu nereden biliyorsun? Ne kastediyorsun? diyebilir. 0:03:04.925,0:03:11.206 Eğer sana böyle cevap veren bir yargıç bulursan yolun yarısını katetmiş sayılırsın. 0:03:11.544,0:03:15.341 Bana ne kastediyorsun diye soran biriyle henüz karşılaşmadım. 0:03:15.418,0:03:19.431 Eğer bir hakime gidip yaptığı her şeyin yanlış ve gerçek dışı olduğunu söylersen 0:03:19.575,0:03:22.577 Kafa avcısı bile olabilirsin dersen 0:03:22.761,0:03:26.809 İnsanları tanımadan onları yargılıyorsun, hapse atıyorsun 0:03:26.977,0:03:31.760 merhamet göstermiyorsun, insanlara daha önce hapse girdikleri için suçlu muamelesi yapıyorsun dersen... 0:03:32.034,0:03:36.192 Onun ölçüsü bu, çağrısımsal bellek olan bu. 0:03:36.656,0:03:42.112 Dolayısıyla, tüm davranışlarımızı çağrışımsal belleğimiz belirler. Bu ne demek biliyor musun? 0:03:42.648,0:03:47.091 Senin deneyimin, hakikat değil. 0:03:48.235,0:03:51.880 Bir avukat tutacak parası olan çok insan var. 0:03:52.091,0:03:55.640 Onlar, onlar tarafından tecavüze uğradığını iddia eden birine dönüp 0:03:55.763,0:04:00.635 başka bir mahkemede aynı şeyi bir başkası için dememiş miydin diyebilir 0:04:00.969,0:04:04.030 veya tecavüze uğrayan kişiyi ucuz bir fahişeymiş gibi gösterebilir. 0:04:04.161,0:04:05.161 Anlıyor musun? 0:04:05.261,0:04:09.998 Yeterince iyi bir avukatın varsa, avukat herhangi bir kişinin dediği herhangi bir şeyi alıp 0:04:10.098,0:04:13.131 şekilden şekile sokabilir. Anlıyor musun? 0:04:13.691,0:04:20.021 Paran ancak vasat bir avukata yetiyorsa, iki yılını hapiste geçirebilirsin. 0:04:20.133,0:04:27.324 İyi bir avukatın varsa, iki hafta veya bir ay göz altında geçirirsin. 0:04:27.878,0:04:32.607 Dolayısıyla, avukatların sadece buna bakarak ne kadar yozlaşmış oldukarını anlamaları lazım. 0:04:33.272,0:04:41.051 Eğer benim tutabileceğimden daha iyi bir avukat tutabiliyorsan, yozlaşmışsın. Seni savunan avukat da yozlaşmış. 0:04:41.051,0:04:46.041 İnsanlar dürüst olsa, diğer avukat dönüp, sana katılmamam mümkün değil derdi. 0:04:46.088,0:04:48.293 Avukatlar dürüst olsa. 0:04:53.060,0:04:58.397 Bu adalet sisteminin cezası, insanları sistemin sunduklarından yoksun bırakmak. 0:04:58.897,0:05:02.792 Maldan, hizmetten, erişimden, bilgiden yoksun bırakıp 0:05:03.150,0:05:06.259 onu neredeyse boş bir odada hapsetmek. 0:05:06.628,0:05:09.987 Ancak başta bu mal ve hizmetleri edinebilmek için 0:05:10.237,0:05:12.632 parasal sistem için çalışman gerekiyor. 0:05:13.406,0:05:15.336 Bunu unutma. 0:05:16.074,0:05:19.958 Dolayısıyla, adalet sistemi, insanın parasal sisteme 0:05:20.058,0:05:25.997 katılmasını engelliyor, ve onu bir süreliğine neredeyse boş bir odaya hapsediyor. 0:05:27.319,0:05:32.311 Bakalım hapishanelerin mahkumlar ve gardiyanlara ne yaptığına bakalım: 0:05:33.204,0:05:39.596 70lerin başında, Stanford Üniversitesi psikologlarından Philip Zimbardo hapishanelerle ilgili bir çalışma yürütüyordu... 0:05:39.757,0:05:47.244 Stanford psikoloji binasının bodrum katında bir hapishane kurdu 0:05:47.244,0:05:50.791 katılan öğrenciler ise kapsamlı testlerden geçiriliyordu. 0:05:50.893,0:05:55.110 Katılmak için psikolojik ve fiziksel olarak sağlıklı olmaları gerekiyordu. 0:05:55.335,0:06:01.925 Bazı öğrenciler rastgele seçilerek mahkum, diğerleri ise gardiyan oldu. 0:06:02.017,0:06:08.342 Araştırmacılar, mahkumları evlerinde veya yatakhanelerinde tutuklayarak şaşırttı. 0:06:08.573,0:06:13.543 Öğrencileri hapsederken yapılanlar, onları yeni mütevazı konumlarına alıştırmak için gerçekleştirilen bir ritüel. 0:06:13.543,0:06:17.946 Mahkum öğrenciler her gün 24 saat boyunca küçük hücrelerde, normal çevrelerinden uzakta kaldılar. 0:06:18.232,0:06:29.503 Mahkum 819 kötü bir şey yaptı! 0:06:30.472,0:06:33.836 Gardiyanların vardiyası ise sadece 8 saatti. 0:06:33.936,0:06:38.375 İşten çıktıktan sonra normal öğrencilik rutinlerine dönüyorlardı. 0:06:39.888,0:06:43.390 Ortaya çıkan sonuçlar Zimbardo dahil herkesi şaşırttı. 0:06:43.695,0:06:46.111 İlüzyon gerçeğe dönüştü 0:06:46.267,0:06:52.094 Ve de dünyayla kişinin gerçek kimliği arasındaki duvar yıkıldı. 0:06:58.452,0:07:00.855 İyi aile çocukları acımasız gardiyanlara dönüştü. 0:07:01.075,0:07:03.698 Sağlıklı çocuklar hasta oldu. 0:07:04.203,0:07:08.469 Faal olanlar, pasifleştiler, zombileşmiş mahkumlara dönüştüler. 0:07:08.561,0:07:11.011 Deneyim o kadar yoğundu ki 0:07:11.111,0:07:15.792 pek çok mahkum aşırı strese tepki gösterdiler ve salıverilmeleri gerekti. 0:07:15.892,0:07:21.555 -- Doktora gidemiyorum, hiç bir yere gidemiyorum. 0:07:21.655,0:07:28.753 Yemeğe gidemiyorum. Nasıl oldupunu anlatamıyorum! - İçeri gir, şimdi! 0:07:29.567,0:07:33.766 Haydi! Anlamıyorsun. Anlamıyorsun. 0:07:33.896,0:07:40.819 Tanrım. İçim yanıyor. Anlamıyor musun? 0:07:41.742,0:07:45.373 Bir öğrenci, deney başladıktan sonra sadece 36 saat dayanabildi, sonra ağlamaya başladı. 0:07:45.473,0:07:49.091 Sonra her gün bir başka çocuk benzer bir tepki verdi. 0:07:49.531,0:07:52.490 5 günde 5 çocuk. 0:07:52.787,0:07:56.612 Duygusal olarak normal ve sağlıklı oldukları için seçilen çocuklar sinir krizi geçiriyordu. 0:07:57.348,0:08:00.436 Ancak kimse, "bu bir deney" demedi. 0:08:00.643,0:08:03.330 Bakış açılarını tamamen kaybettiler. 0:08:03.496,0:08:06.684 Nasıl bir gardiyan olurdun? Sadist mi olurdun, anlayışlı mi? 0:08:06.948,0:08:10.760 Uyumlu bir makum mu olurdun yoksa kahramanca direniş mi gösterirdin? 0:08:11.259,0:08:16.858 Bu hapishane çalışması Milgrim'inkisi gibi, tipik bir sosyal psikoloji çalışması değil. 0:08:17.094,0:08:22.528 Bazı psikologlar, bunların ahlak kurallarına aykırı olduğunu ve asla gerçekleştirilmemiş olmaları gerektiğini düşünüyor. 0:08:24.538,0:08:29.847 Zaman zaman Zimbardo bile deney yaptığını unutarak, hapishane amiri gibi davranmaya başladı. 0:08:31.912,0:08:34.241 Araştırmanın iki hafta sürmesi bekleniyordu 0:08:34.341,0:08:36.777 ancak 6 gün sonra iptal edildi. 0:08:37.415,0:08:41.033 Bana bir rol, yani bir iş verildi. 0:08:41.213,0:08:44.054 İşin bu insanları hizada tutmak dendi. 0:08:44.233,0:08:48.943 Dolayısıyla, sen artık sen değilsin, farklı bir roldesin. 0:08:48.943,0:08:54.777 Ve edindiğin rol haline geliyorsun. Üniformanı giyiyorsun, gözlükleri takıyorsun, copunu alıyorsun... 0:08:54.915,0:08:58.689 Ve rolün neyse oynuyorsun. Giydiğin kostüm bu. 0:08:58.874,0:09:02.715 Ve kostümü giydiğinde ona göre davranman gerekiyor. 0:09:02.884,0:09:08.104 Kesinlikle bu şekilde davranamayacağımı düşünüyordum. 0:09:08.381,0:09:17.242 Ve... gerçekten şaşırdım... böyle davranabileceğime 0:09:17.715,0:09:23.169 Bildiğim her şeyden bu kadar uzak bir 0:09:23.384,0:09:28.437 davranış sergileyebileceğime. Hayal edebileceğimden bile öteydi. 0:09:28.498,0:09:34.620 Ve böyle davranırken de vicdan azabı duymuyordum. 0:09:34.884,0:09:38.979 Suçlu hissetmiyordum. Ancak sonrasında, 0:09:39.175,0:09:47.275 sonra ne yaptığımı düşünürken anladım ki bu davranış beni ele geçiriyordu. 0:09:47.306,0:09:53.114 Bu, benim daha önce hiç farketmediğim bir yönüydü. 0:09:53.114,0:09:59.245 Hapishanede gibi hissettim. Deney veya simülasyon gibi değildi. 0:09:59.476,0:10:04.145 Devlet yerine bir psikolog tarafından işletilen bir hapishane gibiydi. 0:10:04.810,0:10:10.729 Ve de başta hapse girmeye karar veren kişinin, 0:10:11.214,0:10:15.969 benliğimin, karakterimin benden 0:10:16.185,0:10:21.908 uzaklaştığını farkettim. Sonunda o değildim. 416'dıydım. 0:10:22.008,0:10:25.886 Evet, bana verilen sayıya dönüşmüştüm ve ne yapacağıma 416 karar verecekti. 0:10:26.071,0:10:31.663 Bu, beni daha önce hiç yaşamadığım bir gerçekle yüzleştirdi. 0:10:31.663,0:10:33.824 Bunu okumuştum. Bu konuda çok şey okumuştum. 0:10:33.894,0:10:38.486 Ama bunu hiç yaşamamıştım. İnsanların böyle dönüşüme uğradığını hiç görmemiştim. 0:10:38.486,0:10:41.698 İyi biri olduğunu da biliyordum, anlıyor musun? 0:10:42.210,0:10:45.865 Anlıyor musun? Senin iyi biri olduğunu gerçekten biliyorum. 0:10:46.732,0:10:50.094 Ama bunu görmedim. Neye dönüşebileceğine gördüm. 0:10:50.194,0:10:52.674 Sonu olan bir şey bu, kimseye zararı yok, iki haftalık bir durum dediğinde 0:10:52.774,0:10:57.812 nelerin niyetine girebileceğini gördüm. 0:10:57.971,0:11:01.501 Benim durumumda olsaydın sen ne yapardın? 0:11:02.563,0:11:04.517 Bilmiyorum. 0:11:10.417,0:11:17.989 [ Alternatif Çözümler ] 0:11:18.971,0:11:22.772 Önlem, adalete ihtiyaç duyulduğu durumları 0:11:22.872,0:11:25.832 ortadan kaldırabilecek bir yöntem. 0:11:26.177,0:11:31.057 Eğitim de bir çözüm olabilir, ve akıl hastalığı gibi uç durumlarda 0:11:31.358,0:11:32.648 ilaçlar da. 0:11:33.561,0:11:37.128 Parasal sistem bu tür durumları ortadan kaldıramaz. 0:11:38.416,0:11:39.603 Çünkü insanlar eşit değil. 0:11:39.933,0:11:43.632 Farklı sosyal sınıflar arasındaki farklar çok büyük olabilir. 0:12:11.359,0:12:14.296 Davranışları çevre belirler. 0:12:14.531,0:12:18.051 Genleri tetikleyen şey de çevredir. 0:12:18.174,0:12:21.732 Dil yoruma açıktır. 0:12:21.832,0:12:23.981 Bugünkü çevre eşitlikçi değildir. 0:12:24.081,0:12:28.508 Bunların etkisi altında kalan adalet sisteminin bir işlevi yoktur.