1
00:00:01,015 --> 00:00:03,777
Bạn có thể chưa bao giờ nghe tới 
Kenema, ở Sierrra Leone

2
00:00:03,801 --> 00:00:05,333
hay Arua, ở Nigeria.

3
00:00:05,357 --> 00:00:09,128
Tôi biết đó là hai trong những nơi 
phi thường nhất trên trái đất.

4
00:00:09,956 --> 00:00:15,009
Tại nhiều bệnh viện ở đó, có một nhóm
y tá, bác sĩ và nhà khoa học

5
00:00:15,033 --> 00:00:16,590
đang thầm lặng chiến đấu với

6
00:00:16,614 --> 00:00:19,314
mối đe doạ chết người nhất 
của nhân loại trong nhiều năm:

7
00:00:19,338 --> 00:00:20,512
virut Lassa

8
00:00:21,118 --> 00:00:23,256
Virut Lassa có nhiều điểm giống Ebola.

9
00:00:23,280 --> 00:00:26,513
Nó có thể gây sốt cao và
thường đưa đến tử vong.

10
00:00:27,053 --> 00:00:30,992
Nhưng những con người này, 
họ thử thách cuộc sống mình hằng ngày

11
00:00:31,016 --> 00:00:33,933
để bảo vệ những người khác trong nhóm,

12
00:00:33,957 --> 00:00:36,537
và khi làm vậy, cũng bảo vệ chúng ta.

13
00:00:37,093 --> 00:00:40,001
Nhưng một trong những
điều kì diệu nhất tôi học từ họ

14
00:00:40,025 --> 00:00:42,592
trong chuyến viếng thăm đầu tiên 
cách đây nhiều năm

15
00:00:42,616 --> 00:00:44,325
là việc họ bắt đầu mỗi buổi sáng--

16
00:00:44,349 --> 00:00:49,292
những ngày kỳ diệu thử thách ở 
chiến tuyến đầu - bằng việc ca hát-

17
00:00:49,731 --> 00:00:53,070
Họ tụ lại với nhau, và họ thể hiện 
sự vui sướng của họ.

18
00:00:53,094 --> 00:00:54,616
Họ bày tỏ tâm tư của mình.

19
00:00:54,640 --> 00:00:55,799
Và trong nhiều năm,

20
00:00:55,823 --> 00:00:58,936
từ năm này sang năm khác 
lúc tôi thăm họ hay họ thăm tôi,

21
00:00:58,960 --> 00:01:00,953
Tôi cùng họp với họ và tôi hát

22
00:01:00,977 --> 00:01:03,151
và chúng tôi viết và 
chúng tôi thích điều đó,

23
00:01:03,175 --> 00:01:06,718
vì điều đó nhắc rằng ngoài việc 
cùng nhau theo đuổi khoa học,

24
00:01:06,742 --> 00:01:09,059
chúng tôi còn gắn kết với nhau
bằng tình người.

25
00:01:09,586 --> 00:01:13,909
Và dĩ nhiên, bạn có thể thấy là, 
điều này trở nên cực kỳ quan trọng,

26
00:01:13,933 --> 00:01:16,706
thậm chí thiết yếu, 
khi mọi việc bắt đầu thay đổi.

27
00:01:16,730 --> 00:01:21,519
Thay đổi lớn xảy ra vào tháng ba 2014,

28
00:01:21,543 --> 00:01:23,889
khi dịch Ebola bùng phát ở Guinea.

29
00:01:24,426 --> 00:01:26,558
Đây là dịch đầu tiên ở Tây Phi,

30
00:01:26,582 --> 00:01:29,024
gần biên giới Sierra Leone và Liberia

31
00:01:30,074 --> 00:01:32,596
Nó rất đáng sợ, đáng sợ 
với tất cả chúng tôi.

32
00:01:32,620 --> 00:01:34,532
Chúng tôi có lúc cảm thấy hoài nghi

33
00:01:34,556 --> 00:01:37,198
là Lassa và Ebola phát tán 
rộng hơn chúng tôi nghĩ

34
00:01:37,222 --> 00:01:39,531
một ngày nào đó nó có thể
lan đến Kenema.

35
00:01:39,896 --> 00:01:42,306
Vì vậy các thành viên
nhóm chúng tôi lập tức đi

36
00:01:42,330 --> 00:01:44,727
gia nhập với T.S Hummar Khan 
và nhóm của ông ở đó,

37
00:01:44,751 --> 00:01:48,428
chúng tôi lập nơi chẩn đoán để có thể lấy 
xét nghiệm phân tử nhạy cảm

38
00:01:48,452 --> 00:01:50,605
để xác nhận Ebola liệu nó vượt biên giới

39
00:01:50,629 --> 00:01:51,892
và vào Sierra Leone không.

40
00:01:51,916 --> 00:01:54,912
Chúng tôi lập ra loại khả năng
virut Lassa xâm nhập,

41
00:01:54,936 --> 00:01:56,093
chúng tôi biết cách làm,

42
00:01:56,117 --> 00:01:57,547
nhóm làm việc rất xuất sắc.

43
00:01:57,571 --> 00:02:00,808
Chúng tôi chỉ phải đưa họ công cụ 
và địa điểm nghiên cứu Ebola.

44
00:02:01,340 --> 00:02:02,968
Không may, ngày đó lại đến.

45
00:02:02,992 --> 00:02:07,973
Vào ngày 23/3/2014, một phụ nữ 
nhập khoa sản ở bệnh viện

46
00:02:07,997 --> 00:02:11,723
và nhóm làm việc lấy xét nghiệm 
phân tử quan trọng này

47
00:02:11,747 --> 00:02:15,582
và họ xác nhận ca Ebola đầu tiên 
ở Sierra Leone.

48
00:02:16,107 --> 00:02:18,156
Đây là việc làm phi thường đã xảy ra.

49
00:02:18,180 --> 00:02:20,440
Họ có thể chẩn đoán ngay lập tức,

50
00:02:20,464 --> 00:02:22,777
và chữa trị cho bệnh nhân an toàn

51
00:02:22,801 --> 00:02:25,819
và bắt đầu công việc lần dấu vết
tìm hiểu nguyên nhân.

52
00:02:25,843 --> 00:02:27,815
Việc này có thể ngăn chặn vài thứ.

53
00:02:27,839 --> 00:02:30,686
Nhưng tại thời điểm đó,

54
00:02:30,710 --> 00:02:33,068
dịch bệnh đã lan tràn trong nhiều tháng.

55
00:02:33,092 --> 00:02:36,732
Với hàng trăm ca, nó đã lấn át tất cả 
những bệnh dịch trước đó.

56
00:02:36,756 --> 00:02:40,400
Nó đến Sierra Leone không phải chỉ một ca,

57
00:02:40,424 --> 00:02:41,716
mà là một làn sóng.

58
00:02:42,120 --> 00:02:44,395
Chúng tôi phải làm việc 
với cộng đồng quốc tế,

59
00:02:44,419 --> 00:02:48,125
với Bộ Y tế, với Kenema,
để bắt đầu chữa các ca bệnh,

60
00:02:48,149 --> 00:02:50,220
khi tuần kế tiếp đến 31 ca,

61
00:02:50,244 --> 00:02:53,918
rồi 92 ca, rồi 147 ca
tất cả đến từ Kenema,

62
00:02:53,942 --> 00:02:57,243
một trong những nơi ở Sierra Leone
có thể chống chọi với dịch bệnh.

63
00:02:57,610 --> 00:03:01,009
Chúng tôi làm việc liên tục 
cố gắng làm mọi thứ có thể

64
00:03:01,033 --> 00:03:03,994
cố gắng giúp từng người, 
cố gắng thu hút sự quan tâm,

65
00:03:04,018 --> 00:03:05,965
chúng tôi cũng làm một việc đơn giản.

66
00:03:06,544 --> 00:03:10,333
Từ mẫu xét nghiệm mà chúng tôi 
lấy từ máu của bệnh nhân có Ebola,

67
00:03:10,357 --> 00:03:12,412
chúng tôi có thể bỏ đi, dĩ nhiên,

68
00:03:12,436 --> 00:03:16,052
Việc khác chúng tôi có thể làm,
là bỏ hoá chất vào đó để vô hiệu hoá nó,

69
00:03:16,076 --> 00:03:18,806
bỏ nó vào trong một cái hộp 
rồi gửi đi bằng đường biển,

70
00:03:18,830 --> 00:03:19,981
đó là điều chúng tôi làm

71
00:03:20,005 --> 00:03:22,101
Chúng tôi gửi đến Boston
nơi công sự tôi làm.

72
00:03:22,724 --> 00:03:26,561
Chúng tôi làm việc liên tục theo ca, 
ngày này qua ngày khác.

73
00:03:26,585 --> 00:03:30,454
và chúng tôi nhanh chóng phát triển ra 
99 loại gen của virut Ebola.

74
00:03:30,478 --> 00:03:33,535
Đây là sơ đồ về gen của virut.

75
00:03:33,559 --> 00:03:34,718
Tất cả chúng ta đều có.

76
00:03:34,742 --> 00:03:36,687
Nó cho chúng ta biết mọi thứ tạo ra ta,

77
00:03:36,711 --> 00:03:38,620
nó nói lên rất nhiều điều.

78
00:03:38,644 --> 00:03:41,821
Kết quả của công trình này
đơn giản nhưng nhiều ý nghĩa.

79
00:03:42,396 --> 00:03:44,866
Ta có thể thật sự lấy 
99 loại virut khác nhau này,

80
00:03:44,890 --> 00:03:46,337
nhìn và so sánh,

81
00:03:46,361 --> 00:03:49,207
chúng tôi có thể thấy 
khi so sánh ba loại gen

82
00:03:49,231 --> 00:03:52,067
mà đã được công bố trước đó ở Guinea,

83
00:03:52,091 --> 00:03:55,802
chúng tôi có thể chứng tỏ dịch bệnh 
đã xuất hiện ở Guinea nhiều tháng trước,

84
00:03:55,826 --> 00:03:57,668
trước khi lây sang con người,

85
00:03:57,692 --> 00:04:00,364
và từ đó truyền từ người này 
sang người khác.

86
00:04:00,388 --> 00:04:01,932
Bây giờ, điều cực kỳ quan trọng

87
00:04:01,956 --> 00:04:04,324
khi nào bạn cố tìm ra cách ngăn ngừa,

88
00:04:04,348 --> 00:04:06,414
thì điều quan trọng là truy tìm dấu vết.

89
00:04:06,438 --> 00:04:09,840
Chúng tôi cũng nhận ra rằng khi virut 
chuyển từ người sang người khác,

90
00:04:09,864 --> 00:04:11,121
nó bị đột biến.

91
00:04:11,145 --> 00:04:13,296
Và mỗi một đột biến này rất quan trọng,

92
00:04:13,320 --> 00:04:15,640
bởi vì chẩn đoán, vắc xin,

93
00:04:15,664 --> 00:04:17,149
trị liệu dùng tới,

94
00:04:17,173 --> 00:04:20,531
đều cơ bản dựa vào chuỗi gen

95
00:04:20,555 --> 00:04:21,776
hình thành nên nó.

96
00:04:21,800 --> 00:04:24,682
Vì vậy những chuyên gia sức khoẻ
toàn cầu cần phải đối phó

97
00:04:24,706 --> 00:04:25,903
phải phát triển,

98
00:04:25,927 --> 00:04:28,480
để hiệu chỉnh lại mọi thứ 
mà họ đang làm.

99
00:04:29,079 --> 00:04:32,260
Nhưng cách khoa học vận hành, 
vị trí mà tôi đang ở khi đó,

100
00:04:32,284 --> 00:04:33,435
là, tôi có dữ liệu,

101
00:04:33,459 --> 00:04:36,095
có lẽ tôi phải làm việc một mình 
trong nhiều tháng,

102
00:04:36,119 --> 00:04:38,318
phân tích dữ liệu cẩn thận, từ từ,

103
00:04:38,342 --> 00:04:41,802
công bố kết quả, 
trao đổi qua lại nhiều lần,

104
00:04:41,826 --> 00:04:44,955
và cuối cùng khi công trình hoàn thiện, 
số liệu sẽ được công bố.

105
00:04:44,979 --> 00:04:47,183
Đó là thực trạng hiện nay.

106
00:04:47,207 --> 00:04:49,778
Vâng, đó không phải là cách làm 
lúc đó phải không?

107
00:04:49,802 --> 00:04:51,410
Có nhiều đồng đội ở tiền tuyến

108
00:04:51,434 --> 00:04:54,688
và rõ ràng rằng
điều chúng tôi cần là sự giúp đỡ,

109
00:04:54,712 --> 00:04:55,868
rất nhiều giúp đỡ.

110
00:04:55,892 --> 00:04:57,289
Điều đầu tiên chúng tôi làm

111
00:04:57,313 --> 00:04:59,998
là ngay khi chuỗi gen ra khỏi máy,

112
00:05:00,022 --> 00:05:01,451
chúng tôi công bố trên mạng.

113
00:05:01,475 --> 00:05:04,311
Chúng tôi công bố với toàn thế giới
và nói "Giúp chúng tôi"

114
00:05:04,335 --> 00:05:05,670
Và sự giúp đỡ đến.

115
00:05:05,694 --> 00:05:06,856
Trước khi hiểu được nó,

116
00:05:06,880 --> 00:05:09,216
nhiều người trên toàn thế giới 
lạc với chúng tôi,

117
00:05:09,240 --> 00:05:11,684
ngạc nhiên khi thấy 
dữ liệu xuất hiện và công bố.

118
00:05:11,708 --> 00:05:13,960
Nhiều người theo dõi vrut 
nhiều nhất thế giới

119
00:05:13,984 --> 00:05:16,063
bất ngờ trở thành thành viên
nhóm chúng tôi.

120
00:05:16,087 --> 00:05:18,417
Chúng tôi làm việc cùng nhau 
theo cách ảo này,

121
00:05:18,441 --> 00:05:21,422
chia sẻ, điện thoại thường xuyên, 
trao đổi thông tin,

122
00:05:21,446 --> 00:05:24,197
cố gắng theo dõi virut từng phút một,

123
00:05:24,221 --> 00:05:26,442
để tìm cách ngăn chặn nó.

124
00:05:27,027 --> 00:05:30,785
Có rất nhiều cách mà chúng ta có thể 
hình thành nhóm như vậy.

125
00:05:31,182 --> 00:05:35,507
Mọi người đặc biệt khi dịch bệnh 
bùng phát trên toàn cầu,

126
00:05:35,531 --> 00:05:39,121
liên lạc nhau để học hỏi, 
tham gia, thực hiện.

127
00:05:39,788 --> 00:05:41,382
Mọi người muốn đóng góp một phần.

128
00:05:41,406 --> 00:05:44,186
Lượng sức người đó 
thật ngoài sức tưởng tượng,

129
00:05:44,210 --> 00:05:45,933
và internet nối kết chúng tôi lại.

130
00:05:45,957 --> 00:05:49,208
Và bạn có thể tưởng tượng được không 
thay vì sợ hãi nhau,

131
00:05:49,232 --> 00:05:51,089
chúng tôi chỉ nói, " hãy làm cái này.

132
00:05:51,113 --> 00:05:53,636
Hãy cùng làm và làm điều đó."

133
00:05:53,660 --> 00:05:56,402
Nhưng vấn đề là dữ liệu
tất cả chúng tôi đang áp dụng,

134
00:05:56,426 --> 00:06:00,463
Thông tin trên mạng quá hạn chế 
với những gì chúng tôi cần làm.

135
00:06:00,487 --> 00:06:03,138
Nhiều cơ hội bị bỏ lỡ.

136
00:06:03,162 --> 00:06:05,643
Nên lúc đầu của trận dịch ở Kenema,

137
00:06:05,667 --> 00:06:08,409
chúng tôi có 106
bệnh án lâm sàng của bệnh nhân,

138
00:06:08,433 --> 00:06:11,267
có lần chúng tôi công bố 
trên toàn thế giới.

139
00:06:11,291 --> 00:06:14,961
Trong phòng thí nghiệm, chúng tôi dùng
106 bệnh án bạn có thể tiếp cận

140
00:06:14,985 --> 00:06:18,603
để lập cho máy tính đoán được
tiến triển của bệnh nhân Ebola

141
00:06:18,627 --> 00:06:20,404
chính xác gần 100 phần trăm.

142
00:06:20,428 --> 00:06:22,525
Chúng tôi làm một ứng dụng
để công bố lên mạng,

143
00:06:22,549 --> 00:06:25,319
cho người làm công tác y tế
trong lĩnh vực này.

144
00:06:25,343 --> 00:06:28,602
Nhưng với 106 thì chưa nhiều

145
00:06:28,626 --> 00:06:29,777
để phê chuẩn ứng dụng.

146
00:06:29,801 --> 00:06:32,455
Vì vậy chúng tôi chờ
cho có nhiều dữ liệu rồi công bố,

147
00:06:32,479 --> 00:06:34,523
nhưng dữ liệu vẫn chưa đến.

148
00:06:34,547 --> 00:06:37,079
Chúng tôi chờ và chờ, loay hoay một mình

149
00:06:37,103 --> 00:06:39,941
hơn là cùng nhau làm việc.

150
00:06:39,965 --> 00:06:42,197
Chúng tôi không thể 
chấp nhận điều đó được.

151
00:06:42,221 --> 00:06:46,025
Đúng không? Tất cả chúng ta 
không thể chấp nhận điều đó được.

152
00:06:46,049 --> 00:06:47,731
Sự sống đang gặp nguy hiểm.

153
00:06:47,755 --> 00:06:49,466
Và thực tế,

154
00:06:49,490 --> 00:06:52,033
nhiều người mất mạng, 
nhiều nhân viên y tế,

155
00:06:52,057 --> 00:06:53,951
có cả đồng nghiệp thân yêu của tôi,

156
00:06:53,975 --> 00:06:57,722
năm người: Mbalu Fonne, Alex Moigboi,

157
00:06:57,746 --> 00:07:01,757
TS Humarr Khan, Alice Kovoma 
và Mohamed Fullah.

158
00:07:01,781 --> 00:07:04,307
Đây chỉ là năm trong số 
nhiều nhân viên y tế

159
00:07:04,331 --> 00:07:06,095
ở Kenema và ngoài vùng đó

160
00:07:06,119 --> 00:07:09,155
đã hy sinh khi thế giới chờ đợi
và khi chúng tôi đang làm việc,

161
00:07:09,179 --> 00:07:11,039
thầm lặng và riêng lẻ.

162
00:07:11,063 --> 00:07:13,096
Ebola, như tất cả hiểm nguy khác,

163
00:07:13,120 --> 00:07:17,004
nó được nhóm thêm bởi bất tín, 
lạc hướng và chia rẽ.

164
00:07:17,028 --> 00:07:20,801
Khi chúng ta xây rào ngăn cách nhau 
và chúng ta lại đánh với nhau,

165
00:07:20,825 --> 00:07:22,645
virut tung hoành.

166
00:07:22,669 --> 00:07:24,461
Không như mối đe doạ nhân loại khác,

167
00:07:24,485 --> 00:07:27,131
Ebola là một nơi chúng ta 
đều thật sự giống nhau.

168
00:07:27,155 --> 00:07:29,035
Chúng tôi cùng nhau chiến đấu.

169
00:07:29,059 --> 00:07:31,693
Ebola ngấp nghé trước cửa nhà
và có thể vào nhà ta.

170
00:07:32,177 --> 00:07:34,979
Và ở nơi này với cùng một tổn thương,

171
00:07:35,003 --> 00:07:37,416
cùng sức mạnh, cùng nỗi sợ, cùng hy vọng,

172
00:07:37,440 --> 00:07:40,649
Tôi mong rằng chúng ta cùng
làm việc chung với niềm vui.

173
00:07:42,427 --> 00:07:45,497
Một sinh viên cao học của tôi 
đọc cuốn sách về Sierra Leone,

174
00:07:45,521 --> 00:07:47,855
và cô khám phá ra chữ "Kenema,"

175
00:07:47,879 --> 00:07:51,322
nơi có bệnh viện và thành phố
chúng tôi làm việc ở Sierra Leone,

176
00:07:51,346 --> 00:07:55,527
được đặt tên sau từ Mende có nghĩa là
"trong sáng như dòng sông, trong suốt

177
00:07:55,551 --> 00:07:57,138
và mở rộng cho mọi người nhìn,"

178
00:07:57,439 --> 00:07:58,984
Đó là tâm niệm của chúng tôi,

179
00:07:59,008 --> 00:08:01,102
dù không biết, chúng tôi
luôn cảm nhận được,

180
00:08:01,126 --> 00:08:04,310
rằng để tôn vinh người nào đó 
ở Kenema nơi chúng tôi làm việc,

181
00:08:04,334 --> 00:08:08,621
chúng tôi phải làm việc công khai, 
phải chia sẻ và phải cùng làm.

182
00:08:09,074 --> 00:08:10,251
Chúng ta phải làm thế.

183
00:08:10,275 --> 00:08:14,036
Chúng tôi phải yêu cầu
bản thân và mọi người làm điều đó

184
00:08:14,060 --> 00:08:16,934
phải công khai với nhau 
khi một dịch bệnh xuất hiện,

185
00:08:16,958 --> 00:08:18,608
để cùng chống chọi cuộc chiến này.

186
00:08:18,632 --> 00:08:21,541
Vì đây không phải là
dịch bệnh Ebola đầu tiên,

187
00:08:21,565 --> 00:08:23,013
cũng không phải là cuối cùng,

188
00:08:23,037 --> 00:08:26,192
có nhiều những con siêu vi
đang nằm chờ ở ngoài kia,

189
00:08:26,216 --> 00:08:27,641
như virút Lassa và loại khác.

190
00:08:27,665 --> 00:08:29,174
Và bệnh dịch xảy ra lần tới,

191
00:08:29,198 --> 00:08:32,394
nó có thể bùng phát ở
một thành phố hàng triệu người.

192
00:08:32,418 --> 00:08:35,117
Nó có thể là cái gì đó 
truyền trong không khí.

193
00:08:35,141 --> 00:08:37,288
Thậm chí có thể bị phát tán một cách cố ý.

194
00:08:37,312 --> 00:08:40,293
Điều đó thật đáng sợ, 
tôi hiểu, nhưng tôi cũng biết,

195
00:08:40,317 --> 00:08:42,971
kinh nghiệm này cho chúng tôi biết,

196
00:08:42,995 --> 00:08:46,315
chúng ta có công nghệ và có khả năng

197
00:08:46,339 --> 00:08:47,934
để chiến thắng nó,

198
00:08:47,958 --> 00:08:50,804
để chiến thắng và 
cao tay hơn những con virut.

199
00:08:50,828 --> 00:08:53,100
Chúng ta chỉ có thể làm được 
nếu cùng nhau làm

200
00:08:53,124 --> 00:08:54,321
và làm với niềm vui.

201
00:08:54,871 --> 00:08:56,392
Thế nên vì Tiến sĩ Khan

202
00:08:56,416 --> 00:09:00,582
và vì những người đã hy sinh
mạng sống ở tiền tuyến

203
00:09:00,606 --> 00:09:03,006
họ đã luôn ở với chúng ta
trong trận chiến này,

204
00:09:03,030 --> 00:09:05,837
chúng ta hãy tham gia với họ.

205
00:09:05,861 --> 00:09:07,736
Và không để thế giới bị định hình

206
00:09:07,760 --> 00:09:09,879
bởi sự huỷ hoại của một loại virut,

207
00:09:09,903 --> 00:09:12,684
mà được thắp sáng bằng 
hàng tỉ trái tim và khối óc

208
00:09:12,708 --> 00:09:13,916
làm việc trong hiệp nhất.

209
00:09:13,940 --> 00:09:15,114
Cảm ơn.

210
00:09:15,138 --> 00:09:22,007
(Vỗ tay)