Hans Rosling: Tôi sẽ hỏi các bạn
câu hỏi với 3 đáp án để lựa chọn
Hãy dùng thiết bị này. Hãy dùng nó để trả lời
Câu hỏi đầu tiên là, số tử vong
hàng năm
do các lý do thảm họa thiên nhiên
đã thay đổi như thế nào trong thế kỷ vừa qua?
Nó tăng gấp đôi
Nó giữ nguyên trên toàn thế giới
hay nó giảm đi một nửa?
Xin hãy trả lời, A, B hay C
Tôi đã thấy rất nhiều câu trả lời.
Thế này là nhanh hơn tôi làm ở các trường đại học đấy
Họ làm chậm quá. Họ cứ
nghĩ, nghĩ và nghĩ
Ồ, rất rất tốt
Nào chúng ta đi tiếp tới câu hỏi sau
Phụ nữ ở độ tuổi 30
trên thế giới đi học bao lâu:
7 năm, 5 năm hay 3 năm?
A, B hay C? Xin hãy trả lời.
Nào chúng ta đi tiếp
Trong 20 năm vừa qua, phần trăm
người trên thế giới
sống ở mức nghèo cùng cực thay đổi như thế nào?
Nghèo cùng cực - không có đủ thức ăn cho một ngày
Nó tăng gấp đôi
Nó giữ nguyên gần như cũ
hay nó giảm một nửa
A, B hay C?
Nào, bây giờ là câu trả lời
Các bạn thấy đấy
tử vong do thảm họa thiên nhiên trên thế giới
bạn có thể thấy qua biểu đồ ở đây,
từ 1900 đến 2000.
Năm 1900, có khoảng nửa triệu người
bị chết hàng năm do các thảm họa thiên nhiên
lũ lụt, động đất, núi lửa, phun trào núi lửa,
gì đó nữa, hạn hán.
Sau đó, nó đã thay đổi ra sao?
Gapminder đã làm điều tra công cộng ở Thụy Điển
Đây là câu trả lời của họ
Người Thụy Điển trả lời thế này
50 phần trăm nghĩ nó đã tăng gấp đôi
38 phần trăm nói rằng nó gần như giữ nguyên
12 phần trăm nói nó giảm đi một nửa.
Đây là số liệu tốt nhất từ các nhà nghiên cứu thảm họa
và nó đi lên rồi xuống
ở giai đoạn chiến tranh thế giới thứ hai
sau đó nó bắt đầu giảm và tiếp tục giảm
và giảm xuống mức ít hơn một nửa.
Thế giới đã trở nên có năng lực nhiều nhiều hơn
so với hàng thập kỷ trước đó
trong việc bảo vệ con người trước điều này, bạn thấy đó.
Thế mà chỉ 12 phần trăm người Thụy Điển biết vậy
Thế là tôi đi tới sở thú và hỏi các con tinh tinh
(Cười) (Vỗ tay)
Mấy con tinh tinh đâu có xem chương trình tin tức buổi tối
nên mấy con tinh tinh đó
chọn ngẫu nhiên, vậy là người Thụy Điển
trả lời kém hơn cả lựa chọn ngẫu nhiên
Thế còn các bạn đã làm thế nào?
Đây là các bạn
Các bạn bị bọn tinh tinh đánh bại
(Cười)
Nhưng mà tỉ số sát nút
Các bạn trả lời tốt hơn người Thụy Điển 3 lần
nhưng thế là chưa đủ.
Các bạn cũng không nên so sánh với người Thụy Điển
Các bạn phải có ước vọng cao hơn trong thế giới
Hãy nhìn vào câu trả lời tiếp theo: phụ nữ đi học
Đây, các bạn có thể thấy là đàn ông đi học hết 8 năm
Còn phụ nữ đi học hết bao lâu?
Thế đấy, chúng tôi đã hỏi người Thụy Điển
và các bạn có gợi ý rồi đúng không?
Câu trả lời đúng có lẽ là
câu mà ít người Thụy Điển nhất chọn, đúng không?
(Cười)
Hãy xem, hãy xem nào. Đây rồi.
Vâng, vâng, vâng, phụ nữ gần bắt kịp với đàn ông
Đây là kết quả từ Mỹ
Còn đây là các bạn. Xin mời
Ồ
Thế đấy, xin chúc mừng, các bạn
trả lời tốt gấp hai lần người Thụy Điển
nhưng các bạn không cần tôi --
Thế tại sao? Tôi nghĩa là thế này
mọi người đều biết rằng có nhiều quốc gia
và nhiều khu vực
nơi mà trẻ em gái gặp nhiều khó khăn
các em bị ngăn cản khi các em đi học
và điều đó thật kinh khủng.
Nhưng đa số trên thế giới
nơi mà hầu hết mọi người sống
ở hầu hết các quốc gia, các trẻ em gái ngày nay đều đi học
như các em trai, khoảng như vậy
Điều đó không có nghĩa là bình đẳng giới
đã đạt được mục tiêu
Không hề
Điều đó vẫn bị giam hãm trong những giới hạn
khủng khiếp, khủng khiếp
nhưng việc đến trường có tồn tại trên thế giới ngày nay
Nào, chúng ta đã bỏ qua đa số
Khi bạn trả lời, bạn căn cứ vào
những nơi tồi tệ nhất trên thế giới
và ở đó thì các bạn đúng, nhưng các bạn quên mất đa số.
Thế còn về nghèo đói?
Đấy, rất rõ là nạn nghèo đói ở đây
đã được giảm xuống một nửa
và ở Mỹ, khi chúng tôi điều tra công cộng
chỉ 5 phần trăm trả lời đúng
Còn các bạn?
A, các bạn gần trả lời đúng bằng bọn tinh tinh
(Cười) (Vỗ tay)
Rất sát nút, chỉ cần vài người thôi!
Đó là do định kiến, các bạn biết đấy
ở nhiều quốc gia giàu có,
họ nghĩ rằng, ôi, chúng ta sẽ không bao giờ chấm dứt được nghèo đói cùng cực
Tất nhiên là họ nghĩ thế
bởi vì họ thậm chí không biết cái gì đã xảy ra
Điều đầu tiên khi nghĩ tới tương lai
là hiểu biết về hiện tại
Những câu hỏi trên là một vài trong số những câu đầu tiên
trong giai đoạn thử nghiệm của dự án về sự thiếu hiểu biết - Ignorance Project
của quỹ Gapminder mà chúng tôi hoạt động
dự án này đã được khởi động năm ngoái
do sếp đồng thời là con trai tôi, Ola Rosling (Cười)
Anh là người sáng lập và giám đốc
và anh muốn , Ola nói với tôi là
chúng ta phải có tính hệ thống hơn nữa
khi chúng ta chiến đấu với sự thiếu hiểu biết đầy nguy hiểm
Thử nghiệm đã cho thấy ngay điều này
số đông trả lời kém hơn cả lựa chọn ngẫu nhiên,
vì thế chúng ta phải suy nghĩ về những định kiến
và một trong số định kiến chủ yếu đó là
về sự phân chia thu nhập trên thế giới
Hãy nhìn vào đây. Đây là tình hình của năm 1975
Đó là số lượng người theo từng mức thu nhập
từ một đô la một ngày -
(Vỗ tay)
Bạn thấy đó, có một cái bướu ở đây
khoảng một đô la một ngày
và tiếp theo có một cái bướu khác ở đây
ở mức đâu đó giữa 10 và 100 đô lâ
Thế giới có hai nhóm
Đó là thế giới lạc đà, giống như con lạc đà có 2 cái bướu
Nhóm nghèo và nhóm giàu
và một số ít hơn ở giữa
Nhưng hãy nhìn xem nó đã thay đổi thế nào
Khi tôi đẩy nó xa hơn, cái gì đã thay đổi
dân số thế giới tăng lên
hai cái bướu chập lại làm một
Cái bướu nhỏ nhập vào cái bướu to
thế là con lạc đà tiêu tùng,
chúng ta có một thế giới của lạc đà Ả rập
chỉ với một cái bướu thôi
Phần trăm nghèo đói đã giảm đi
Tuy nhiên nó vẫn rất đáng sợ
vì vẫn có rất nhiều người sống ở mức nghèo đói cùng cực
Chúng ta lại có nhóm này, gần 1 triệu, ở đó,
nhưng nó có thể kết thúc được
Thử thách mà chúng ta đang có
là thoát ra khỏi điều đó,
hiểu được đa số nằm ở đâu
và điều này được thể hiện rất rõ trong câu hỏi này
Chúng tôi hỏi, phần trăm của
trẻ em một tuổi trên thế giới đã được
tiêm chủng cơ bản phòng chống thủy đậu và các bệnh khác
mà chúng ta đã làm trong rất nhiều năm qua
là 20, 50 hay 80 phần trăm?
Nào, đây là câu trả lời của người Mỹ
và của người Thụy Điển
Hãy nhìn vào kết quả của người Thụy Điển
giờ thì bạn biết câu trả lời nào là câu đúng rồi
(Cười)
Ông quái nào mà là giáo sư
về y tế cộng đồng của cái nước này?
Đó là tôi, đó là tôi đấy.
(Cười)
Khổ quá, khổ quá các bạn ạ
(Vỗ tay)
Tuy nhiên, phương pháp tiếp cận của Ola
để đo được những gì chúng ta biết đã thu hút chú ý
và CNN đã phát đi các kết quả này trên trang web của họ
và họ đưa ra các câu hỏi, hàng triệu câu trả lời
và tôi nghĩ có khoảng 2000 bình luận
và đây là một trong các lời bình luận
Anh ta nói "Tôi cá là chẳng có ai của giới truyền thông
qua được bài kiểm tra này''
Thế là Ola bảo tôi "Bố cầm lấy thiết bị này
bố được mời đến hội thảo của báo chí
bố đưa cho họ và đo xem giới truyền thông biết gì''
và thưa các quý ông, quý bà
lần đầu tiên, kết quả không chính thức
từ một hội thảo với truyền thông nước Mỹ
Sau đó, mới đây là truyền thông của Liên minh Châu Âu
(Cười)
Các bạn thấy đấy, vấn đề không phải ở chỗ người ta
không đọc, không nghe truyền thông
Vấn đề là ở chỗ
truyền thông tự họ chẳng biết gì
Thế chúng ta phải làm gì đây, Ola?
Chúng ta có ý tưởng nào không?
(Vỗ tay)
Ola Rosling: Vâng, tôi có một ý tưởng, nhưng trước hết
Tôi xin lỗi vì các bạn bị bọn tinh tinh đánh bại
May mắn là tôi có thể an ủi các bạn
bằng cách chứng minh đó thực ra
không phải là lỗi của các bạn.
Sau đó tôi sẽ hướng dẫn các bạn một vài mẹo
để thắng được lũ tinh tinh trong tương lai
Đó cơ bản là những gì tôi sẽ làm
Đầu tiên, hãy xét đến việc tại sao
chúng ta lại thiếu hiểu biêt đến thế
và tất cả bắt đầu ở nơi này
Đây là Hudiksvall. Một thành phố ở phía bắc Thụy Điển
Đây là nơi gần kề với nơi tôi lớn lên
Đây cũng là nơi gần kề với cả một vấn đề to lớn
Thực ra, nó có những vấn đề giống hệt
như mọi nơi khác
nơi mà bạn lớn lên
Nó không có tính chất đại diện đâu, được chứ?
Nó đem lại cho tôi cái nhìn thiên lệch
về cuộc sống trên hành tinh này
Đó chính là miếng ghép đầu tiên
của mảng ghép hình của sự thiếu hiểu biết
Chúng ta đều có sự thiên vị cá nhân
Chúng ta đều có các kinh nghiệm khác nhau
từ cộng đồng và con người mà chúng ta gặp
và hơn hết cả, chúng ta đi học
chúng ta tiếp tục vấn đề ở đây
Tôi thích trường học
nhưng các giáo viên có vẻ như dạy về
quan điểm thế giới đã lạc hậu
vì họ học được những điều đó
khi họ đi tới trường
và bây giờ họ mô tả thế giới đó cho học sinh của mình
không có ý đồ xấu gì cả
và những quyển sách đó, tất nhiên, đã được in ra
và lạc hậu đi trong một thế giới đã thay đổi
Hiện không có một chút thực hành nào
để giảng dạy các tài liệu cập nhật
Và đó là điều chúng tôi tập trung vào
Chúng ta có những số liệu lạc hậu
kết hợp với sự thiên vị cá nhân của chúng ta
Điều tiếp theo xảy sẽ là tin tức
Một nhà báo xuất sắc sẽ biết phải lựa chọn
câu chuyện thế nào để đưa nó lên tít lớn
và mọi người sẽ đọc nó bởi nó giật gân
Những sự kiện bất thường thì sẽ thú vị hơn, đúng không?
Những câu chuyện được phóng đại lên
đặc biệt là những điều chúng ta sợ
Cá mập tấn công một người Thụy Điển
trở thành hàng tít chính trong hàng tuần ở Thụy Điển.
Có ba nguồn thông tin bị bóp méo
thật sự rất khó để xóa bỏ nó
Chúng tấn công tới tấp chúng ta
và lấp đầy tâm trí chúng ta với những ý nghĩ kỳ quặc
và hơn hết, chúng ta chọn những thứ
làm cho chúng ta rất con người,
trực giác bản năng của chúng ta
Điều này tốt trong quá trình tiến hóa
Nó giúp chúng ta khái quát hóa
và đi đến kết luận rất, rất nhanh
Nó giúp chúng ta thổi phồng những gì chúng ta sợ hãi
và chúng ta tìm nguyên nhân khi mà thực ra thì không có
và chúng ta có ảo tưởng của sự tự tin
khi mà chúng ta tin rằng
chúng ta là những tay lái xe cự phách
trên mức trung bình
Mọi người đã trả lời câu hỏi đó
"Vâng, tôi lái xe tốt hơn''
Được rồi, điều đó tốt theo tiến hóa
nhưng bây giờ vấn đề là quan điểm về thế giới
Đó chính là nguyên nhân tại sao nó lại hoàn toàn ngược lại
Chiều hướng mà tăng lên thì thực ra giảm xuống
và ngược lại
trong trường hợp này, các con tinh tinh
sử dụng trực giác để thắng chúng ta
điều đó trở thành điểm yếu của chúng ta,
thay vì điểm mạnh
Mà nó lẽ ra phải là điểm mạnh của chúng ta, phải không?
Thế thì chúng ta giải quyết vấn đề như thế nào?
Đầu tiên, chúng ta cần đo được nó
rồi chúng ta cần cứu chữa nó
Và bằng cách đo nó, chúng ta có thể hiểu
cái gì là nguyên mẫu của sự thiếu hiểu biết
Chúng tôi bắt đầu thử nghiệm năm ngoái
và bây giờ chúng tôi chắc chắn rằng
chúng tôi sẽ trạm trán với
rất nhiều sự thiếu hiểu biết trên khắp thế giới
Ý tưởng là thật sự
phân chia nó theo các lĩnh vực
hay quy mô của phát triển toàn cầu
ví dụ như khí hậu, các loài có nguy cơ tuyệt chủng,
nhân quyền
bình đẳng giới, năng lượng, tài chính
Tất cả các lĩnh vực khác nhau đều có số liệu riêng
và có nhiều tổ chức đang cố gắng
nâng cao ý thức về các số liệu đó
Tôi đã bắt đầu liên hệ với một số tổ chức đó
như WWF Quỹ động vật hoang dã, Tổ chức Ân xá quốc tế hay UNICEF
và hỏi họ, các số liệu thú vị của các vị là gì
mà các vị nghĩ công chúng không biết?
Và tôi thu thập các số liệu đó
Hãy tưởng tượng một danh sách dài, cứ cho là 250 số liệu
sau đó chúng tôi làm thăm dò công cộng
và xem họ ghi điểm kém nhất ở đâu
Rồi chúng tôi rút ngắn danh sách lại
với những kết quả tệ hại
như những ví dụ từ giáo sư Hans
và chúng tôi không gặp vấn đề gì khi tìm những kiểu
kết quả tệ hại như vậy
Thế thì, với danh sách rút ngắn, chúng tôi làm gì với nó?
Chúng tôi biến nó thành một chứng chỉ về kiến thức
một chứng chỉ về kiến thức toàn cầu
mà bạn có thể sử dụng, nếu bạn là một tổ chức lớn
một trường học, một đại học
hoặc có thể là một thông tấn xã
để mà chứng nhận bản thân bạn
được trang bị kiến thức toàn cầu
nói chung, chúng tôi không thuê những người
trả lời như những con tinh tinh
Tất nhiên là không nên làm thế
Có lẽ trong 10 năm nữa
nếu dự án này thành công
bạn sẽ ở trong một cuộc phỏng vấn
và phải trả lời các kiến thức toàn cầu điên rồ này
Bây giờ chúng ta sẽ học những mẹo thật sự
Bạn sẽ làm thế nào để thành công?
Tất nhiên là có cách rồi
đó là ngồi xuống mỗi tối
và học thuộc lòng các số liệu này
bằng cách đọc tất cả các báo cáo đó.
Điều đó thật ra sẽ không bao giờ xảy ra
Ngay cả giáo sư Hans cũng nghĩ nó không bao giờ xảy ra
Người ta không có thời gian cho nó
Người ta thích đường tắt, và đây là đường tắt
Chúng ta cần biến trực giác của mình thành sức mạnh
Chúng ta cần phải biết khái quát
Bây giờ tôi sẽ chỉ cho bạn một vài mẹo nhỏ
ở chỗ mà nhận thức sai lầm đổi chiều
theo quy tắc của kinh nghiệm
Hãy bắt đầu với nhận thức sai đầu tiên
Điều này rất phổ biến
Mọi thứ đang trở nên tồi tệ hơn
Bạn nghe thấy vậy. Và bạn thầm nghĩ
Cách nghĩ khác là hầu hết mọi thứ đều tiến bộ
Và bạn ngồi với câu hỏi trước mặt
và bạn không chắc chắn. Bạn nên đoán "tiến bộ''
Được chứ? Đừng chọn cái kém hơn.
Điều đó sẽ giúp bạn trả lời
các câu hỏi của chúng tôi tốt hơn
(Vỗ tay)
Đó là cái đầu tiên
Có người giàu và người nghèo
và khoảng cách càng tăng lên
Đó là sự bất bình đẳng khủng khiếp
Đúng, đây là một thế giới bất công
nhưng khi bạn nhìn vào dữ liệu, có một cái bướu
Bạn cảm thấy không chắc
hãy tìm đến ''hầu hết mọi người đều ở mức giữa''
điều đó sẽ giúp bạn trả lời câu hỏi đúng
Nào, định kiến tiếp theo là
đầu tiên, các quốc gia và con người cần phải rất , rất giàu
để có thể có phát triển xã hội
nhưng các em gái được đi học và sẵn sàng đối phó với
các thảm họa thiên nhiên
Không, không, không. Sai rồi
Hãy nhìn này: cái bướu to ở giữa
ở đây các em gái đã được đi học rồi
Và nếu bạn không chắc, hãy nghĩ đến
''đa số đã có điều này rồi''
ví dụ những điều như có điện lực
hay các em gái được đi học
Đó chỉ là quy tắc của kinh nghiệm
và tất nhiên nó không áp dụng cho tất cả mọi thứ
nhưng đó là cách bạn khái quát hóa
Hãy nhìn vào điều cuối cùng
Nếu một điều gì đó, vâng, ví dụ này rất hay
cá mập rất nguy hiểm
Không, vâng , nhưng chúng không quan trọng lắm
trong thống kê toàn cầu, đó là điều tôi muốn nói
Tôi thật ra rất sợ cá mập
Cứ khi nào tôi thấy câu hỏi về những điều tôi sợ
có thể về động đất, các tôn giáo khác,
có lẽ tôi sợ khủng bố hoặc cá mập
bất cứ cái gì làm cho tôi thấy
đoán được bạn sẽ thổi phồng vấn đề lên
Đó là quy tắc theo kinh nghiệm
Đương nhiên, có những thứ rất nguy hiểm và cũng rất tuyệt
Cá mập giết rất , rất ít người
Đó là cách mà bạn nên nghĩ
Với bốn quy tắc theo kinh nghiệm
bạn có thể đưa ra câu trả lời tốt hơn bọn tinh tinh
bởi vì chúng không thể làm thế được
Chúng không thể khái quát hóa những quy tắc này
và hy vọng rằng chúng ta có thể biến đổi thế giới quanh ta
và chúng ta sẽ chiến thắng bọn tinh tinh. Có được không ạ?
(Vỗ tay)
Đó là cách tiếp cận có hệ thống
Câu hỏi là liệu nó có quan trọng không?
Vâng, rất quan trọng để hiểu sự nghèo đói
nghèo đói cùng cực, và chiến đấu với nó
và đưa các bé gái đến trường học
Khi chúng ta nhận thấy rằng nó thật sự thành công,
chúng ta có thể hiểu nó
Nhưng liệu nó có quan trọng với người khác
những người quan tâm đến sự kết thúc tốt đẹp của sự phân chia này
Tôi dám nói là có, thật sự quan trọng
với cùng một lý do
Nếu bạn có cái nhìn về thế giới ngày nay
dựa trên số liệu thực tế
bạn sẽ có cơ hội để hiểu
điều gì sẽ xảy đến trong tương lai
Chúng ta quay trở lại với hai cái bướu năm 1975
Đó là năm tôi sinh ra
Tôi chọn phương Tây
Đó là các nước Châu Âu hiện tại và Bắc Mỹ
Hãy so sánh phần còn lại và phương Tây
ở khía cạnh bạn giàu như thế nào
Có những người có thể chi trả
để bay ra nước ngoài cho kỳ nghỉ
Năm 1975, chỉ 30 phần trăm có thể
đi ra khỏi Châu Âu và Bắc Mỹ
Nhưng điều này đã thay đổi, đúng không?
Hãy xem sự thay đổi cho đến hiện tại, 2014
Ngày nay, tỷ lệ là 50/50
Sự thống trị của phương Tây đã kết thúc, hiện tại
Thật tốt. Thế tiếp theo sẽ gì xảy ra?
Bạn có thấy cái bướu to không?
Bạn có thấy nó di chuyển ra sao không?
Tôi làm một thí nghiệm nhỏ. Tôi vào trang web của IMF Quỹ Tiền tệ quốc tế,
Họ có dự báo cho 5 năm tiếp theo
tính theo GDP theo đầu người
Thế là tôi có thể sử dụng nó để xem 5 năm trong tương lai
giả sử rằng bất bình đẳng về thu nhập của các quốc gia vẫn như giữ nguyên
Tôi đã làm thế, và tôi còn đi xa hơn
Tôi sử dụng những 5 năm này cho 20 năm tới
với cùng tốc độ, chỉ là một thử nghiệm
để xem có gì sẽ xảy ra
Hãy đi tới thời gian tương lai
Năm 2020, 57 phần trăm của nhóm còn lại
Năm 2050, 63 phần trăm
2030, 68 phần trăm. Năm 2035, phương Tây thua
trong thị trường tiêu thụ của người giàu
Đó chỉ là sự dự đoán tương lai của GDP theo đầu người
73 phần trăm của người tiêu thụ giàu có
sẽ sống ngoài Bắc Mỹ và Châu Âu
Vâng, tôi nghĩ một công ty nên sử dụng thông tin này
để chắc chắn khi đưa ra
những quyết định dựa trên thực tế cho tương lai
Cảm ơn rất nhiều
(Vỗ tay)
Bruno Giussani: Hans và Ola Rosling, thưa quý vị!