WEBVTT

00:00:00.663 --> 00:00:03.066
Do ju bëj

00:00:03.066 --> 00:00:04.391
tre pyetje me alternativa.

00:00:04.391 --> 00:00:08.122
Përdorni këtë pajisje për t’u përgjigjur.

00:00:08.122 --> 00:00:10.677
Pyetja e parë është:

00:00:10.677 --> 00:00:12.798
Si ka ndryshuar numri i vdekjeve

00:00:12.798 --> 00:00:14.090
nga shkaqet natyrore

00:00:14.090 --> 00:00:16.691
gjatë shekullit të fundit?

00:00:16.691 --> 00:00:18.070
A është dyfishuar,

00:00:18.070 --> 00:00:20.852
ka mbetur e njëjta shifër në botë

00:00:20.852 --> 00:00:23.226
apo ka rënë më pak se gjysma?

00:00:23.226 --> 00:00:25.630
Ju lutem, zgjidhni A, B, ose C.

00:00:25.630 --> 00:00:29.730
Po shoh shumë përgjigje.
Kjo po ecën më shpejt se në fakultete.

00:00:29.730 --> 00:00:32.887
Ata janë shumë të avashtë.
Rrinë tërë kohës duke vrarë mendjen.

00:00:32.887 --> 00:00:34.909
Shumë mirë!

00:00:34.909 --> 00:00:36.772
Kalojmë te pyetja e radhës.

00:00:36.772 --> 00:00:39.431
Për sa kohë femrat tridhjetë vjeçe

00:00:39.431 --> 00:00:41.527
kanë ndjekur shkollën:

00:00:41.527 --> 00:00:43.561
shtatë, pesë apo tre vjet?

00:00:43.561 --> 00:00:50.064
A, B, ose C? 
Zgjidhni, ju lutem.

00:00:50.064 --> 00:00:52.102
Kalojmë te pyetja tjetër.

00:00:52.102 --> 00:00:56.023
Gjatë njëzet viteve të fundit,
sa ka ndryshuar

00:00:56.023 --> 00:00:57.850
përqindja e njerëzve

00:00:57.850 --> 00:01:00.067
që jetojnë në varfëri ekstreme,

00:01:00.067 --> 00:01:02.628
që nuk kanë ushqim të mjaftueshëm?

00:01:02.628 --> 00:01:04.688
A është dyfishuar,

00:01:04.688 --> 00:01:06.238
ka mbetur pothuajse e njëjtë

00:01:06.238 --> 00:01:07.751
apo është përgjysmuar?

00:01:07.751 --> 00:01:11.771
A, B apo C?

00:01:11.771 --> 00:01:14.927
Tani, përgjigjet.

00:01:14.927 --> 00:01:16.021
Siç e shikoni,

00:01:16.021 --> 00:01:17.746
vdekjet në botë nga shkaqet natyrore

00:01:17.746 --> 00:01:19.668
në grafik

00:01:19.668 --> 00:01:22.448
nga vitet 1900-2000.

00:01:22.448 --> 00:01:25.703
Më 1990, rreth gjysmë millioni

00:01:25.703 --> 00:01:27.790
vdiqën në vit nga shkaqet natyrore:

00:01:27.790 --> 00:01:32.887
përmbytje, tërmete, vullkanet, thatësira.

00:01:32.887 --> 00:01:35.607
Si ndryshoi kjo?

00:01:35.607 --> 00:01:39.093
Fondacioni “Gapminder”

00:01:39.093 --> 00:01:40.952
i pyeti njerëzit në Suedi.

00:01:40.952 --> 00:01:42.881
Ja përgjigja e suedezëve:

00:01:42.881 --> 00:01:44.353
50% menduan se është dyfishuar,

00:01:44.353 --> 00:01:46.558
38 përqind thanë që nuk ka ndryshuar,

00:01:46.558 --> 00:01:48.656
12 përqind thanë që është përgjysmuar.

00:01:48.656 --> 00:01:51.308
Këto janë të dhënat
nga studiuesit e fatkeqësive,

00:01:51.308 --> 00:01:54.274
ka lëvizje në numër,

00:01:54.274 --> 00:01:56.826
përfshin dhe luftën e Dytë Botërore,

00:01:56.826 --> 00:02:00.226
pas luftës numri fillon të bjerë

00:02:00.226 --> 00:02:02.072
dhe shkon në më pak se gjysma.

00:02:02.072 --> 00:02:04.680
Përgjatë viteve,

00:02:04.680 --> 00:02:06.294
bota ka treguar

00:02:06.294 --> 00:02:08.685
se mundet t’i mbrojë njerëzit nga kjo.

00:02:08.685 --> 00:02:11.551
Vetëm 12 përqind e suedezëve e dinë këtë.

00:02:11.551 --> 00:02:14.042
Shkova te kopshti zoologjik
dhe i pyeta shimpazetë.

00:02:14.042 --> 00:02:23.888
(Të qeshura) (Duartrokitje)

00:02:27.458 --> 00:02:31.257
Ata nuk i ndjekin lajmet e mbrëmjes,

00:02:31.257 --> 00:02:32.715
dhanë përgjigje të rastit,

00:02:32.715 --> 00:02:36.147
suedezët dhanë përgjigje aspak të sakta.

00:02:36.147 --> 00:02:39.086
Si e dinit ju?

00:02:39.086 --> 00:02:42.048
Këto janë përgjigjet tuaja.

00:02:42.048 --> 00:02:44.273
Jua kanë kaluar shimpazetë!

00:02:44.273 --> 00:02:46.063
(Të qeshura)

00:02:46.063 --> 00:02:49.038
I ishit afruar përgjigjes.

00:02:49.038 --> 00:02:53.059
Ju ishit tre here më të saktë se suedezët,

00:02:53.059 --> 00:02:54.302
por nuk mjafton kjo.

00:02:54.302 --> 00:02:56.884
Nuk keni pse ta krahasoni
veten me suedezët.

00:02:56.884 --> 00:03:00.415
Duhet të synoni më lart në jetë.

00:03:00.415 --> 00:03:03.823
I hedhim një sy përgjigjes së radhës:
gratë në shkollë.

00:03:03.823 --> 00:03:05.839
Burrat kanë shkuar për tetë vjet.

00:03:05.839 --> 00:03:07.620
Po gratë?

00:03:07.620 --> 00:03:10.369
I pyetëm suedezët,

00:03:10.369 --> 00:03:12.586
kjo mënyrë ju tregon diçka, apo jo?

00:03:12.586 --> 00:03:14.948
Përgjigjja e saktë është e vetmja që

00:03:14.948 --> 00:03:17.683
shumë pak suedezë e kanë zgjedhur.

00:03:17.683 --> 00:03:19.186
(Të qeshura)

00:03:19.186 --> 00:03:21.624
I hedhim një sy. Ja ku është.

00:03:21.624 --> 00:03:26.025
Pothuajse edhe gratë kanë bërë aq vite shkollë

00:03:26.025 --> 00:03:29.438
Kjo është nga amerikanët.

00:03:29.438 --> 00:03:33.313
Përgjigjia juaj është kjo.

00:03:33.313 --> 00:03:37.325
Ja ku është!

00:03:37.325 --> 00:03:39.154
Urime, jeni të saktë aq sa suedezët,

00:03:39.154 --> 00:03:41.574
nuk keni nevojë për mua.

00:03:41.574 --> 00:03:46.388
Si ka mundësi?
Them se të gjithë janë të vetëdijshëm

00:03:46.388 --> 00:03:49.110
ku vajzat kanë shumë vështirësi.

00:03:49.110 --> 00:03:50.214
se ka shtete

00:03:50.214 --> 00:03:52.352
ku vajzat kanë shumë vështirësi.

00:03:52.352 --> 00:03:54.260
Që i kanë të penguar të shkojnë në shkollë

00:03:54.260 --> 00:03:56.325
dhe kjo është gjë e neveritshme.

00:03:56.325 --> 00:03:58.222
Në pjesën më të madhe të botës,

00:03:58.222 --> 00:03:59.909
ku jetojnë shumica e njerëzve,

00:03:59.909 --> 00:04:02.891
vajzat dhe djemtë shkojnë në shkollë,

00:04:02.891 --> 00:04:05.430
për të njëjtën kohë, pak a shumë.

00:04:05.430 --> 00:04:07.909
Kjo s'do thotë që është arritur
barazia gjinore,

00:04:07.909 --> 00:04:09.573
aspak.

00:04:09.573 --> 00:04:14.114
Akoma janë pre e
kushtëzimeve të tmerrshme

00:04:14.114 --> 00:04:16.346
por arsimimi mundësohet në ditët e sotme.

00:04:16.346 --> 00:04:20.440
Kemi lënë mënjanë pjesën më të madhe.

00:04:20.440 --> 00:04:23.764
Kur jepni përgjigje,
ndikoheni nga vendet më të këqija,

00:04:23.764 --> 00:04:26.620
keni të drejtë,
por nuk përfshini pjesën më të madhe.

00:04:26.620 --> 00:04:28.096
Po varfëria?

00:04:28.096 --> 00:04:30.999
Është e qartë që këtu varfëria

00:04:30.999 --> 00:04:32.774
ishte pothuajse përgjysmuar dhe

00:04:32.774 --> 00:04:34.453
kur pyetëm në Amerikë,

00:04:34.453 --> 00:04:38.437
vetëm pese përqind
dhanë përgjigje të saktë.

00:04:38.437 --> 00:04:41.306
Po ju?

00:04:41.306 --> 00:04:45.164
Për pak sa s'paskeni arritur shimpazetë.

00:04:45.164 --> 00:04:47.525
(Të qeshura) (Duartrokitje)

00:04:47.525 --> 00:04:53.142
Vetëm pak nga ju!

00:04:53.142 --> 00:04:56.821
Ka ide paragjykuese.

00:04:56.821 --> 00:04:58.615
Shumë njerëz në shtetet e pasura

00:04:58.615 --> 00:05:02.275
mendojnë se s'mund t’a
zhdukim varfërinë ekstreme.

00:05:02.275 --> 00:05:03.928
Sigurisht që mendojnë kështu,

00:05:03.928 --> 00:05:06.892
për aq kohë sa s'e dinë
se çfarë ka ndodhur.

00:05:06.892 --> 00:05:09.242
Gjëja e parë që duhet të dini
për të ardhmen

00:05:09.242 --> 00:05:11.263
është të dini të tashmen.

00:05:11.263 --> 00:05:14.315
Këto ishin disa nga pyetjet e para

00:05:14.315 --> 00:05:17.700
në fazën pilot të projektit “Injoranca”

00:05:17.700 --> 00:05:20.720
në fondacionin “Gapminder” që zhvilluam.

00:05:20.720 --> 00:05:23.516
Ky projekt filloi vjet

00:05:23.516 --> 00:05:27.922
nga shefi im, që është edhe im bir,

00:05:27.922 --> 00:05:29.504
Ola Rosling, themelues e drejtor.

00:05:29.504 --> 00:05:31.048
Më tha që duhet

00:05:31.048 --> 00:05:33.608
të tregohemi më sistematik

00:05:33.608 --> 00:05:35.481
kur luftojmë injorancën rrënuese.

00:05:35.481 --> 00:05:37.699
Modelet e para nxorën që shumë nga publiku

00:05:37.699 --> 00:05:40.909
përgjigjen më gabim
se sa ata që i takon rastësisht.

00:05:40.909 --> 00:05:42.992
Duhet të mendojmë
për idetë paragjykuese

00:05:42.992 --> 00:05:45.020
dhe një nga kryesoret prej tyre është

00:05:45.020 --> 00:05:46.889
shpërndarja e të ardhurave në botë.

00:05:46.889 --> 00:05:50.720
Shikoni këtë. Kështu ishte më 1975.

00:05:50.720 --> 00:05:53.939
Është numri i njerëzve me të ardhurat,

00:05:53.939 --> 00:05:56.830
nga një dollar në ditë.

00:05:56.830 --> 00:05:59.281
(Duartrokitje)

00:05:59.281 --> 00:06:01.356
Kemi një ngritje këtu

00:06:01.356 --> 00:06:03.254
një dollar në ditë

00:06:03.254 --> 00:06:04.710
dhe një ngritje këtu

00:06:04.710 --> 00:06:06.725
mes 10-100 dollarëve.

00:06:06.725 --> 00:06:08.471
Bota ishte e ndarë në dy grupe.

00:06:08.471 --> 00:06:12.081
Si deveja me dy gunga,

00:06:12.081 --> 00:06:14.093
gunga e të varfërve dhe ajo e të pasurve

00:06:14.093 --> 00:06:15.657
dhe kishte shumë pak mes tyre.

00:06:15.657 --> 00:06:17.826
Shikoni si ka ndryshuar.

00:06:17.826 --> 00:06:19.652
Numri i njerëzve

00:06:19.652 --> 00:06:21.308
në botë është rritur

00:06:21.308 --> 00:06:24.076
dhe gungat fillojnë të bashkohen.

00:06:24.076 --> 00:06:26.846
Gungat e vogla bashkohen me të madhen,
ikën deveja

00:06:26.846 --> 00:06:29.973
dhe kemi botën gamile

00:06:29.973 --> 00:06:32.228
me vetëm një gungë.

00:06:32.228 --> 00:06:34.152
Përqindja në varfëri ekstreme ka rënë.

00:06:34.152 --> 00:06:35.729
Është akoma i tmerrshëm fakti

00:06:35.729 --> 00:06:38.930
që kanë mbetur kaq shumë 
në varfëri ekstreme.

00:06:38.930 --> 00:06:41.953
Kemi këtë grupin, pothuajse një milliard,

00:06:41.953 --> 00:06:45.002
por kjo mund të përfundojë shpejt.

00:06:45.002 --> 00:06:47.305
Sfida tani është

00:06:47.305 --> 00:06:50.113
të largohemi nga kjo
të kuptojmë ku është pjesa më e madhe

00:06:50.113 --> 00:06:53.357
dhe kjo shfaqet shumë qartë te pyetja.

00:06:53.357 --> 00:06:55.590
Pyetëm sa është përqindja
e fëmijëve një vjeç

00:06:55.590 --> 00:06:57.244
në botë
që kanë bërë vaksinat

00:06:57.244 --> 00:06:59.854
kryesore kundër fruthit
dhe kundër të tjerave

00:06:59.854 --> 00:07:01.347
që kemi patur për kaq vite:

00:07:01.347 --> 00:07:03.369
20, 50 apo 80 përqind?

00:07:03.369 --> 00:07:07.442
Kjo është përgjigjia e amerikanëve
dhe e suedezëve.

00:07:07.442 --> 00:07:08.318
Ja suedezët.

00:07:08.318 --> 00:07:10.380
Ju e dini përgjigjen e saktë.

00:07:10.380 --> 00:07:14.053
(Të qeshura)

00:07:14.053 --> 00:07:17.556
Kush është ai profesori
i Shëndetit Botëror në atë vend?

00:07:17.556 --> 00:07:19.228
Qenkam unë!

00:07:19.228 --> 00:07:21.190
(Të qeshura)

00:07:21.190 --> 00:07:23.672
Kjo është shumë e vështirë.

00:07:23.672 --> 00:07:26.770
(Duartrokitje)

00:07:26.770 --> 00:07:30.484
Gjithësesi, rruga e Ola-s

00:07:30.484 --> 00:07:33.642
për të matur atë çfarë dimë bëri bujë

00:07:33.642 --> 00:07:36.705
dhe CNN-i i publikoi këto
rezultate në faqen e tyre,

00:07:36.705 --> 00:07:38.852
kishin shfaqur pyetjet,
miliona u përgjigjën.

00:07:38.852 --> 00:07:42.334
Ishin diku te 2000 komente,

00:07:42.334 --> 00:07:44.647
ky ishte njëri prej tyre.

00:07:44.647 --> 00:07:48.191
“Vë bast që asnjë anëtar i medias
s'e ka kaluar testin”.

00:07:48.191 --> 00:07:50.830
Ola më tha: “Merri këto pajisje.

00:07:50.830 --> 00:07:52.535
Je i ftuar në konferenca të medias.

00:07:52.535 --> 00:07:54.812
Jepja atyre dhe mat çfarë di media.”

00:07:54.812 --> 00:07:56.736
Zonja dhe zotërinj,

00:07:56.736 --> 00:07:59.413
ju paraqesim për herë të parë
rezultatet jozyrtare

00:07:59.413 --> 00:08:03.338
nga një konferencë me median amerikane.

00:08:03.338 --> 00:08:08.224
Më pas nga media europiane.

00:08:08.224 --> 00:08:09.492
(Të qeshura)

00:08:09.492 --> 00:08:11.697
Problemi s'qëndron te njerëzit

00:08:11.697 --> 00:08:13.645
që s'lexojnë dhe s'dëgjojnë median.

00:08:13.645 --> 00:08:17.864
Problemi është se media
nuk e njeh vetveten.

00:08:17.864 --> 00:08:19.445
Si t’ia bëjmë me këtë, Ola?

00:08:19.445 --> 00:08:20.943
Kemi ndonjë ide?

00:08:20.943 --> 00:08:32.037
(Duartrokitje)

00:08:32.037 --> 00:08:35.746
Po, kam një ide, por në fillim

00:08:35.746 --> 00:08:39.561
më vjen keq që ju mundën shimpazetë.

00:08:39.561 --> 00:08:42.193
Për fat, mundem t’ju ngushëlloj

00:08:42.193 --> 00:08:46.753
duke ju thënë se s'ishte faji juaj.

00:08:46.753 --> 00:08:48.775
Më pas, do ju pajis me ca marifete

00:08:48.775 --> 00:08:50.865
që t’i mundni shimpazetë në të ardhmen.

00:08:50.865 --> 00:08:53.079
Në parim, këtë do bëj.

00:08:53.079 --> 00:08:55.282
Të shikojmë arsyen pse jemi kaq injorantë,

00:08:55.282 --> 00:08:57.889
gjithçka fillon në këtë vend.

00:08:57.889 --> 00:09:01.579
Është Hudiksvall,
një qytet në veri të Suedisë.

00:09:01.579 --> 00:09:05.376
Ndodhet një lagje ku jam rritur

00:09:05.376 --> 00:09:08.977
dhe ka një problem goxha të madh.

00:09:08.977 --> 00:09:10.963
Në fakt, ka po të njëjtin problem

00:09:10.963 --> 00:09:13.572
që ka ekzistuar në të gjitha lagjet

00:09:13.572 --> 00:09:14.920
ku jeni rritur dhe ju.

00:09:14.920 --> 00:09:17.582
Nuk është shembull tipik, dakort?

00:09:17.582 --> 00:09:20.025
Më dha një ide shumë paragjykuese

00:09:20.025 --> 00:09:22.373
se si është jeta në këtë planet.

00:09:22.373 --> 00:09:25.365
Kjo është copëza e parë
e gjëegjëzës së injorancës.

00:09:25.365 --> 00:09:26.637
Kemi paragjykime.

00:09:26.637 --> 00:09:28.750
Të gjithë kemi përvoja të ndryshme

00:09:28.750 --> 00:09:30.390
me komunitete dhe njerëz që takojmë

00:09:30.390 --> 00:09:33.377
dhe në krye të kësaj, fillojmë shkollën

00:09:33.377 --> 00:09:35.298
dhe shtojmë problemin tjetër.

00:09:35.298 --> 00:09:36.442
Mua më pëlqen shkolla,

00:09:36.442 --> 00:09:41.529
por mësuesit kanë tendencën
të mësojnë pikëpamje antike

00:09:41.529 --> 00:09:44.130
sepse ata kanë mësuar diçka
kur ishin në shkollë

00:09:44.130 --> 00:09:46.683
dhe tani jua përshkruajnë botën studentëve

00:09:46.683 --> 00:09:48.889
pa një qëllim të keq

00:09:48.889 --> 00:09:51.118
dhe këta libra të publikuar

00:09:51.118 --> 00:09:54.049
kanë informacione të vjetra
në një botë ku vetëm ndryshon.

00:09:54.049 --> 00:09:55.296
Në fakt, nuk ka procedura

00:09:55.296 --> 00:09:58.545
për të përditësuar përmbajtjen
e mësimdhënies në shkolla.

00:09:58.545 --> 00:10:00.529
Këtu jemi përqëndruar.

00:10:00.529 --> 00:10:02.098
Kemi fakte të vjetruara

00:10:02.098 --> 00:10:05.032
bashkë me paragjykimet personale.

00:10:05.032 --> 00:10:07.508
Ajo çfarë vjen pas është lajm i ri, apo jo?

00:10:07.508 --> 00:10:10.025
Një gazetar i zoti di si të zgjedhë

00:10:10.025 --> 00:10:12.431
ngjarjen që do bëjë bujë

00:10:12.431 --> 00:10:15.030
dhe njerëzit do ta lexojnë 
sepse është sensacionale.

00:10:15.030 --> 00:10:18.995
Ndodhitë e pazakonta janë
më tërheqëse, apo jo?

00:10:18.995 --> 00:10:20.710
Janë të ekzagjeruara,

00:10:20.710 --> 00:10:24.139
sidomos ngjarjet nga të cilat kemi frikë.

00:10:24.139 --> 00:10:26.567
Një peshkaqen sulmon një suedez,

00:10:26.567 --> 00:10:30.282
kjo do bëjë bujë
për javë të tëra në Suedi.

00:10:30.282 --> 00:10:34.001
Ishte shumë e vështirë
t’u largoheshe këtyre tre burimeve

00:10:34.001 --> 00:10:37.276
të shtrembëruara të informacionit.

00:10:37.276 --> 00:10:38.907
Na pushtojnë

00:10:38.907 --> 00:10:42.713
dhe na e mbushin mendjen 
me shumë ide të çuditshme

00:10:42.713 --> 00:10:45.450
dhe, mbi të gjitha, nëse e fusim

00:10:45.450 --> 00:10:50.716
atë çfarë na bën njerëz,
është edhe intuita jonë njerëzore.

00:10:50.716 --> 00:10:52.892
Ishte gjë e mirë për zhvillimin.

00:10:52.892 --> 00:10:54.150
Na ndihmoi të përgjithësonim

00:10:54.150 --> 00:10:56.408
dhe të nxirrnim përfundime
shumë, shumë shpejt.

00:10:56.408 --> 00:11:00.376
Na ndihmoi të ekzagjeronim
atë nga e cila kishim frikë

00:11:00.376 --> 00:11:03.660
dhe kërkojmë viktima aty ku nuk ka fare

00:11:03.660 --> 00:11:08.597
dhe, pastaj, na krijohet
ai iluzioni i vetbesimit

00:11:08.597 --> 00:11:11.603
që ne jemi shoferët më të zotë,

00:11:11.603 --> 00:11:12.943
mbi mesataren.

00:11:12.943 --> 00:11:14.635
Të gjithë iu përgjigjën pyetjes:

00:11:14.635 --> 00:11:16.254
“Po, unë e ngas makinën më mirë”.

00:11:16.254 --> 00:11:18.271
Mirë, kjo ndikoi mirë te evolimi,

00:11:18.271 --> 00:11:20.434
por kur vjen puna
te pikëpamja e përgjithshme,

00:11:20.434 --> 00:11:22.966
për të njëjtën arsye është e përmbysur.

00:11:22.966 --> 00:11:25.889
Prirjet që po rriten,
në të vërtetë, po bien

00:11:25.889 --> 00:11:27.471
dhe anasjelltas,

00:11:27.471 --> 00:11:31.471
dhe në këtë rast, shmpazetë përdorin
intuitën tonë humane kundër nesh

00:11:31.471 --> 00:11:34.911
dhe kjo kthehet në dobësi për ne,
që duhet të jetë pika jonë e fortë.

00:11:34.911 --> 00:11:37.394
Supozohej të ishte pika jonë
e fortë, apo jo?

00:11:37.394 --> 00:11:39.766
Si t’i zgjidhim probleme të këtilla?

00:11:39.766 --> 00:11:41.441
Së pari, duhet të masim problemin,

00:11:41.441 --> 00:11:42.843
pastaj t’a shërojmë.

00:11:42.843 --> 00:11:45.375
Duke e matur, kuptojmë

00:11:45.375 --> 00:11:47.699
strukturën e injorancës.

00:11:47.699 --> 00:11:49.235
Vjet e filluam projektin

00:11:49.235 --> 00:11:51.704
dhe tani jemi mëse të sigurt
se do ndeshemi

00:11:51.704 --> 00:11:55.285
me shumë injorancë përreth botës.

00:11:55.285 --> 00:11:58.898
Ideja është t’a përshkallëzojmë

00:11:58.898 --> 00:12:00.875
atë te të gjitha fushat

00:12:00.875 --> 00:12:03.423
apo dimensionet e zhvillimit global,

00:12:03.423 --> 00:12:07.505
si klimën, speciet në zhdukje,
të drejtat e njeriut,

00:12:07.505 --> 00:12:10.625
barazia gjinore, energjia, ekonomia.

00:12:10.625 --> 00:12:12.688
Të gjithë sektorët e ndryshëm kanë fakte

00:12:12.688 --> 00:12:15.234
dhe janë organizatat
që po përpiqen të shpërndajnë

00:12:15.234 --> 00:12:16.970
ndërgjegjësimin për këto fakte.

00:12:16.970 --> 00:12:20.674
Kam kontaktuar disa prej tyre,

00:12:20.674 --> 00:12:24.015
WWF, Amnesty International, UNICEF.

00:12:24.015 --> 00:12:26.613
Cilat janë faktet tuaja të preferuara

00:12:26.613 --> 00:12:28.506
që ju mendoni se publiku nuk i di?

00:12:28.506 --> 00:12:30.084
I mblodha faktet.

00:12:30.084 --> 00:12:33.619
Përfytyroni një listë të gjatë 
prej 250 të dhënash.

00:12:33.619 --> 00:12:34.918
U bëmë sondazh njerëzve

00:12:34.918 --> 00:12:36.855
dhe nxorëm ku dolën më keq.

00:12:36.855 --> 00:12:38.201
Nxjerrim një listë më të shkurtër

00:12:38.201 --> 00:12:39.257
me rezultate të tmerrshme,

00:12:39.257 --> 00:12:41.806
si disa shembuj nga Hans

00:12:41.806 --> 00:12:43.723
nuk hasim asnjë problem në gjetjen

00:12:43.723 --> 00:12:44.938
e këtyre rezultateve.

00:12:44.938 --> 00:12:47.783
Çfarë do bëjmë me 
këtë listën e shkurtuar?

00:12:47.783 --> 00:12:51.909
E kthejmë në një çertifikatë

00:12:51.909 --> 00:12:53.771
dijesh globale,

00:12:53.771 --> 00:12:56.674
të cilën mund t’a përdorësh 
nëse je shoqatë e madhe,

00:12:56.674 --> 00:13:00.429
shkollë, universitet
apo edhe agjensi lajmesh

00:13:00.429 --> 00:13:04.057
që të çertifikosh 
veten me njohuri globale.

00:13:04.057 --> 00:13:07.020
Me pak fjalë, nuk punësojmë njerëz

00:13:07.020 --> 00:13:09.290
që mendojnë si shimpazetë.

00:13:09.290 --> 00:13:11.650
Sigurisht që nuk duhet.

00:13:11.650 --> 00:13:13.921
Mbase pas 10 vitesh,

00:13:13.921 --> 00:13:15.913
nëse ky projekt ka sukses,

00:13:15.913 --> 00:13:18.161
do e gjeni veten të ulur në një intervistë

00:13:18.161 --> 00:13:22.367
për të plotësuar
këtë njohuri të çmendur globale.

00:13:22.367 --> 00:13:25.730
Tani vijmë te marifetet praktike.

00:13:25.730 --> 00:13:27.634
Si do ia arrini?

00:13:27.634 --> 00:13:31.213
Ka një mënyrë

00:13:31.213 --> 00:13:32.950
ku ulesh mbrëmjeve vonë

00:13:32.950 --> 00:13:35.105
dhe i mëson të gjitha faktet përmendësh

00:13:35.105 --> 00:13:36.873
duke i lexuar të gjitha këto raporte.

00:13:36.873 --> 00:13:38.885
Në fakt, kjo s'do ndodhë kurrë.

00:13:38.885 --> 00:13:41.594
Edhe Hans kështu mendon.

00:13:41.594 --> 00:13:42.967
Njerëzit nuk kanë kohë.

00:13:42.967 --> 00:13:46.350
Ju pëlqen rruga e shkurtër
dhe ja ku është.

00:13:46.350 --> 00:13:49.124
Duhet t’a rikthejmë intuitën tonë 
në forcë përsëri.

00:13:49.124 --> 00:13:50.568
Duhet të përgjithësojmë.

00:13:50.568 --> 00:13:52.673
Tani do ju tregoj disa marifete

00:13:52.673 --> 00:13:55.223
ku idetë e gabuara kthehen

00:13:55.223 --> 00:13:58.431
në principe.

00:13:58.431 --> 00:14:00.445
Fillojmë me idenë e parë të gabuar.

00:14:00.445 --> 00:14:02.082
Kjo është e përhapur.

00:14:02.082 --> 00:14:03.948
Çdo gjë po përkeqësohet.

00:14:03.948 --> 00:14:07.218
E keni dëgjuar dhe ju.
E mendoni dhe ju vetë.

00:14:07.218 --> 00:14:10.247
Një tjetër mënyrë e të menduarit:
shumë gjëra përmirësohen.

00:14:10.247 --> 00:14:12.383
Ndodhesh përballë një pyetje

00:14:12.383 --> 00:14:15.616
dhe nuk je i sigurt.
Duhet të mendoni fjalën “përmirëso”.

00:14:15.616 --> 00:14:18.600
Mos mendo për më të keqen.

00:14:18.600 --> 00:14:20.963
Kjo ju ndihmon të dilni 
më mirë në testet tona.

00:14:20.963 --> 00:14:22.179
(Duartrokitje)

00:14:22.179 --> 00:14:26.405
Kjo është e para.

00:14:26.405 --> 00:14:28.164
Ka të pasur dhe të varfër

00:14:28.164 --> 00:14:29.630
dhe hendeku sa vjen e rritet.

00:14:29.630 --> 00:14:31.285
Është një pabarazi e padrejtë.

00:14:31.285 --> 00:14:33.486
Po, është botë jo e barabartë,

00:14:33.486 --> 00:14:35.811
është vetëm një gungë, mirë?

00:14:35.811 --> 00:14:37.665
Nëse nuk je i sigurt,

00:14:37.665 --> 00:14:40.418
mendo se shumica e njerëzve
ndodhen në mes.

00:14:40.418 --> 00:14:42.401
Ju ndihmon të jepni përgjigjen e saktë.

00:14:42.401 --> 00:14:46.108
Tani, ideja tjetër e gabuar

00:14:46.108 --> 00:14:49.733
është se në fillim vendet dhe njerëzit
duhet të jenë shumë të pasur

00:14:49.733 --> 00:14:52.059
që të arrijnë zhvillimin social,

00:14:52.059 --> 00:14:55.510
vajzat të shkojnë në shkollë,
të jemi gati për fatkeqësitë natyrore.

00:14:55.510 --> 00:14:57.196
Në asnjë mënyrë!
Është gabim,

00:14:57.196 --> 00:14:59.316
shikoni, ajo gunga e madhe në mes

00:14:59.316 --> 00:15:01.759
i dërgon tashmë vajzat në shkollë.

00:15:01.759 --> 00:15:04.087
Kur të jesh i pasigurt, mendo se shumica

00:15:04.087 --> 00:15:05.482
e kanë tashmë këtë,

00:15:05.482 --> 00:15:08.525
si energjinë apo vajzat
në shkolla, të tilla gjëra.

00:15:08.525 --> 00:15:10.741
Janë vetëm parime,

00:15:10.741 --> 00:15:13.131
sigurisht që nuk do zbatohen të gjitha,

00:15:13.131 --> 00:15:14.788
por kështu mund të përgjithësosh.

00:15:14.788 --> 00:15:16.753
I hedhim një sy të fundit.

00:15:16.753 --> 00:15:20.054
Ky është një shembull i mirë.

00:15:20.054 --> 00:15:22.227
Peshkaqenët janë të rrezikshëm.

00:15:22.227 --> 00:15:26.626
por nuk janë aq të rëndësishëm

00:15:26.626 --> 00:15:29.602
në statistikat globale.

00:15:29.602 --> 00:15:32.133
Unë i kam shumë frikë peshkaqenët.

00:15:32.133 --> 00:15:34.977
Sapo dëgjoj një pyetje 
për gjërat që i kam frikë,

00:15:34.977 --> 00:15:37.910
tërmetet, fe të tjera,

00:15:37.910 --> 00:15:40.948
terroristat, peshkaqenët,

00:15:40.948 --> 00:15:42.107
çdo gjë që më frikëson,

00:15:42.107 --> 00:15:44.608
pretendo se do e zmadhosh problemin.

00:15:44.608 --> 00:15:46.445
Ky është principi.

00:15:46.445 --> 00:15:48.604
Ka gjëra të rrezikshme 
që janë edhe të mëdha.

00:15:48.604 --> 00:15:52.189
Peshkaqenët vrasin shumë pak njerëz.
Këtë duhet të mendoni.

00:15:52.189 --> 00:15:55.927
Me këto tre parime,

00:15:55.927 --> 00:15:59.287
mund të përgjigjeni më mirë
se shimpazetë,

00:15:59.287 --> 00:16:01.241
sepse ata nuk e bëjnë dot këtë.

00:16:01.241 --> 00:16:03.844
Nuk mund t’i përgjithësojnë 
parime të këtilla.

00:16:03.844 --> 00:16:07.856
Me shpresën se
mund t’jua ndryshojmë botën,

00:16:07.856 --> 00:16:10.691
shimpazetë do i mundim.

00:16:10.691 --> 00:16:14.612
(Duartrokitje)

00:16:19.160 --> 00:16:21.248
Kjo është një teknikë sistematike.

00:16:21.248 --> 00:16:23.812
Lind pyetja, a është kjo e rëndësishme?

00:16:23.812 --> 00:16:26.538
Është e rëndësishme të kuptojmë

00:16:26.538 --> 00:16:29.785
varfërinë ekstreme dhe si t’a luftojmë

00:16:29.785 --> 00:16:31.830
dhe si t’i sjellim vajzat në shkollë.

00:16:31.830 --> 00:16:36.170
Kur bëhemi të vetëdijshëm se në të vërtetë
po arrin sukses, mund t’a kuptojmë.

00:16:36.170 --> 00:16:37.982
A është e rëndësishme për të tjerët

00:16:37.982 --> 00:16:40.436
që vrasin mendjen për të
pasurit e kësaj shkalle?

00:16:40.436 --> 00:16:42.480
Do thoja po, tmerrësisht e rëndësishme,

00:16:42.480 --> 00:16:43.989
për të njëjtën arsye.

00:16:43.989 --> 00:16:47.054
Nëse keni një pikëpamje 
të bazuar në fakte për të tashmen,

00:16:47.054 --> 00:16:48.672
keni mundësinë të kuptoni

00:16:48.672 --> 00:16:50.426
se ç’do sjellë e ardhmja.

00:16:50.426 --> 00:16:52.864
Do kthehemi te dy gungat më 1975.

00:16:52.864 --> 00:16:54.214
Atë vit kam lindur

00:16:54.214 --> 00:16:57.233
dhe zgjodha Perëndimin.

00:16:57.233 --> 00:17:01.416
Janë shtetet aktuale e BE-së 
dhe të Amerikës së Veriut.

00:17:01.416 --> 00:17:04.799
Të shikojmë si krahasohen 
pjesa tjetër me Perëndimin

00:17:04.799 --> 00:17:06.880
duke marrë parasysh sa të pasur jeni.

00:17:06.880 --> 00:17:09.131
Ka njerëz që mund t’a përballojnë

00:17:09.131 --> 00:17:12.709
fluturimin me avion për pushime.

00:17:12.709 --> 00:17:16.017
Më 1975, vetëm 30 përqind jetonin

00:17:16.017 --> 00:17:18.983
jashtë BE-së dhe Amerikës së Veriut.

00:17:18.983 --> 00:17:21.313
Por kjo ka ndryshuar, mirë?

00:17:21.313 --> 00:17:26.056
T’i hedhim një sy ndryshimit
deri më sot, 2014.

00:17:26.056 --> 00:17:27.444
Sot është 50 me 50.

00:17:27.444 --> 00:17:31.125
Në ditët e sotme, dominimi 
perëndimor ka marrë fund.

00:17:31.125 --> 00:17:33.324
Kjo është gjë e mirë.
Çfarë do ndodhë pastaj?

00:17:33.324 --> 00:17:36.567
E shikoni gungën e madhe?
E shikoni si zhvendos?

00:17:36.567 --> 00:17:42.598
Kam bërë një eksperiment të vogël.
Shkova te faqja e FMN-s.

00:17:42.598 --> 00:17:46.761
Kanë një parashikim të PB për frymë
për pesë vitet e ardhshme.

00:17:46.761 --> 00:17:49.778
Mund t’a përdor këto duke marrë parasysh

00:17:49.778 --> 00:17:53.113
që të ardhurat e pabarazisë
për çdo shtet mbeten të njëtja.

00:17:53.113 --> 00:17:55.040
Shkova përtej kësaj.

00:17:55.040 --> 00:17:58.218
I përdora këto pesë vite 
për njëzet vitet e ardhshme

00:17:58.218 --> 00:18:03.495
me të njëjtën shpejtësi, si
një eksperiment se çfarë mund të ndodhë.

00:18:03.495 --> 00:18:04.862
Shkojmë në të ardhmen.

00:18:04.862 --> 00:18:10.082
Më 2020, pjesa tjetër ka 57 përqind.

00:18:10.082 --> 00:18:13.118
Më 2025, 63 përqind.
Në 2030, 68 përqind.

00:18:13.118 --> 00:18:22.355
Në 2035, Perëndimi ka më shumë 
në tregun e pasur të konsumatorit.

00:18:22.355 --> 00:18:25.702
Këto janë thjesht projektime të PB
për frymë për të ardhmen.

00:18:25.702 --> 00:18:28.057
73 përqind konsumatorëve 
të pasur do jenë jashtë

00:18:28.057 --> 00:18:31.675
Amerikës së Veriut dhe Europës.

00:18:31.675 --> 00:18:35.873
Ndaj, them se është ide e mirë
për një kompani të përdorë çertifikatën

00:18:35.873 --> 00:18:39.280
të sigurohet për marrjen e vendimeve
të bazuara në faktë në të ardhmen.

00:18:39.280 --> 00:18:40.756
Shumë falemnderit.

00:18:40.756 --> 00:18:43.257
(Duartrokitje)

00:18:48.184 --> 00:18:50.236
Bruno Giussani: Hans and Ola Rosling!