1
00:00:00,663 --> 00:00:03,066
Do ju bëj

2
00:00:03,066 --> 00:00:04,391
tre pyetje me alternativa.

3
00:00:04,391 --> 00:00:08,122
Përdorni këtë pajisje për t’u përgjigjur.

4
00:00:08,122 --> 00:00:10,677
Pyetja e parë është:

5
00:00:10,677 --> 00:00:12,798
Si ka ndryshuar numri i vdekjeve

6
00:00:12,798 --> 00:00:14,090
nga shkaqet natyrore

7
00:00:14,090 --> 00:00:16,691
gjatë shekullit të fundit?

8
00:00:16,691 --> 00:00:18,070
A është dyfishuar,

9
00:00:18,070 --> 00:00:20,852
ka mbetur e njëjta shifër në botë

10
00:00:20,852 --> 00:00:23,226
apo ka rënë më pak se gjysma?

11
00:00:23,226 --> 00:00:25,630
Ju lutem, zgjidhni A, B, ose C.

12
00:00:25,630 --> 00:00:29,730
Po shoh shumë përgjigje.
Kjo po ecën më shpejt se në fakultete.

13
00:00:29,730 --> 00:00:32,887
Ata janë shumë të avashtë.
Rrinë tërë kohës duke vrarë mendjen.

14
00:00:32,887 --> 00:00:34,909
Shumë mirë!

15
00:00:34,909 --> 00:00:36,772
Kalojmë te pyetja e radhës.

16
00:00:36,772 --> 00:00:39,431
Për sa kohë femrat tridhjetë vjeçe

17
00:00:39,431 --> 00:00:41,527
kanë ndjekur shkollën:

18
00:00:41,527 --> 00:00:43,561
shtatë, pesë apo tre vjet?

19
00:00:43,561 --> 00:00:50,064
A, B, ose C? 
Zgjidhni, ju lutem.

20
00:00:50,064 --> 00:00:52,102
Kalojmë te pyetja tjetër.

21
00:00:52,102 --> 00:00:56,023
Gjatë njëzet viteve të fundit,
sa ka ndryshuar

22
00:00:56,023 --> 00:00:57,850
përqindja e njerëzve

23
00:00:57,850 --> 00:01:00,067
që jetojnë në varfëri ekstreme,

24
00:01:00,067 --> 00:01:02,628
që nuk kanë ushqim të mjaftueshëm?

25
00:01:02,628 --> 00:01:04,688
A është dyfishuar,

26
00:01:04,688 --> 00:01:06,238
ka mbetur pothuajse e njëjtë

27
00:01:06,238 --> 00:01:07,751
apo është përgjysmuar?

28
00:01:07,751 --> 00:01:11,771
A, B apo C?

29
00:01:11,771 --> 00:01:14,927
Tani, përgjigjet.

30
00:01:14,927 --> 00:01:16,021
Siç e shikoni,

31
00:01:16,021 --> 00:01:17,746
vdekjet në botë nga shkaqet natyrore

32
00:01:17,746 --> 00:01:19,668
në grafik

33
00:01:19,668 --> 00:01:22,448
nga vitet 1900-2000.

34
00:01:22,448 --> 00:01:25,703
Më 1990, rreth gjysmë millioni

35
00:01:25,703 --> 00:01:27,790
vdiqën në vit nga shkaqet natyrore:

36
00:01:27,790 --> 00:01:32,887
përmbytje, tërmete, vullkanet, thatësira.

37
00:01:32,887 --> 00:01:35,607
Si ndryshoi kjo?

38
00:01:35,607 --> 00:01:39,093
Fondacioni “Gapminder”

39
00:01:39,093 --> 00:01:40,952
i pyeti njerëzit në Suedi.

40
00:01:40,952 --> 00:01:42,881
Ja përgjigja e suedezëve:

41
00:01:42,881 --> 00:01:44,353
50% menduan se është dyfishuar,

42
00:01:44,353 --> 00:01:46,558
38 përqind thanë që nuk ka ndryshuar,

43
00:01:46,558 --> 00:01:48,656
12 përqind thanë që është përgjysmuar.

44
00:01:48,656 --> 00:01:51,308
Këto janë të dhënat
nga studiuesit e fatkeqësive,

45
00:01:51,308 --> 00:01:54,274
ka lëvizje në numër,

46
00:01:54,274 --> 00:01:56,826
përfshin dhe luftën e Dytë Botërore,

47
00:01:56,826 --> 00:02:00,226
pas luftës numri fillon të bjerë

48
00:02:00,226 --> 00:02:02,072
dhe shkon në më pak se gjysma.

49
00:02:02,072 --> 00:02:04,680
Përgjatë viteve,

50
00:02:04,680 --> 00:02:06,294
bota ka treguar

51
00:02:06,294 --> 00:02:08,685
se mundet t’i mbrojë njerëzit nga kjo.

52
00:02:08,685 --> 00:02:11,551
Vetëm 12 përqind e suedezëve e dinë këtë.

53
00:02:11,551 --> 00:02:14,042
Shkova te kopshti zoologjik
dhe i pyeta shimpazetë.

54
00:02:14,042 --> 00:02:23,888
(Të qeshura) (Duartrokitje)

55
00:02:27,458 --> 00:02:31,257
Ata nuk i ndjekin lajmet e mbrëmjes,

56
00:02:31,257 --> 00:02:32,715
dhanë përgjigje të rastit,

57
00:02:32,715 --> 00:02:36,147
suedezët dhanë përgjigje aspak të sakta.

58
00:02:36,147 --> 00:02:39,086
Si e dinit ju?

59
00:02:39,086 --> 00:02:42,048
Këto janë përgjigjet tuaja.

60
00:02:42,048 --> 00:02:44,273
Jua kanë kaluar shimpazetë!

61
00:02:44,273 --> 00:02:46,063
(Të qeshura)

62
00:02:46,063 --> 00:02:49,038
I ishit afruar përgjigjes.

63
00:02:49,038 --> 00:02:53,059
Ju ishit tre here më të saktë se suedezët,

64
00:02:53,059 --> 00:02:54,302
por nuk mjafton kjo.

65
00:02:54,302 --> 00:02:56,884
Nuk keni pse ta krahasoni
veten me suedezët.

66
00:02:56,884 --> 00:03:00,415
Duhet të synoni më lart në jetë.

67
00:03:00,415 --> 00:03:03,823
I hedhim një sy përgjigjes së radhës:
gratë në shkollë.

68
00:03:03,823 --> 00:03:05,839
Burrat kanë shkuar për tetë vjet.

69
00:03:05,839 --> 00:03:07,620
Po gratë?

70
00:03:07,620 --> 00:03:10,369
I pyetëm suedezët,

71
00:03:10,369 --> 00:03:12,586
kjo mënyrë ju tregon diçka, apo jo?

72
00:03:12,586 --> 00:03:14,948
Përgjigjja e saktë është e vetmja që

73
00:03:14,948 --> 00:03:17,683
shumë pak suedezë e kanë zgjedhur.

74
00:03:17,683 --> 00:03:19,186
(Të qeshura)

75
00:03:19,186 --> 00:03:21,624
I hedhim një sy. Ja ku është.

76
00:03:21,624 --> 00:03:26,025
Pothuajse edhe gratë kanë bërë aq vite shkollë

77
00:03:26,025 --> 00:03:29,438
Kjo është nga amerikanët.

78
00:03:29,438 --> 00:03:33,313
Përgjigjia juaj është kjo.

79
00:03:33,313 --> 00:03:37,325
Ja ku është!

80
00:03:37,325 --> 00:03:39,154
Urime, jeni të saktë aq sa suedezët,

81
00:03:39,154 --> 00:03:41,574
nuk keni nevojë për mua.

82
00:03:41,574 --> 00:03:46,388
Si ka mundësi?
Them se të gjithë janë të vetëdijshëm

83
00:03:46,388 --> 00:03:49,110
ku vajzat kanë shumë vështirësi.

84
00:03:49,110 --> 00:03:50,214
se ka shtete

85
00:03:50,214 --> 00:03:52,352
ku vajzat kanë shumë vështirësi.

86
00:03:52,352 --> 00:03:54,260
Që i kanë të penguar të shkojnë në shkollë

87
00:03:54,260 --> 00:03:56,325
dhe kjo është gjë e neveritshme.

88
00:03:56,325 --> 00:03:58,222
Në pjesën më të madhe të botës,

89
00:03:58,222 --> 00:03:59,909
ku jetojnë shumica e njerëzve,

90
00:03:59,909 --> 00:04:02,891
vajzat dhe djemtë shkojnë në shkollë,

91
00:04:02,891 --> 00:04:05,430
për të njëjtën kohë, pak a shumë.

92
00:04:05,430 --> 00:04:07,909
Kjo s'do thotë që është arritur
barazia gjinore,

93
00:04:07,909 --> 00:04:09,573
aspak.

94
00:04:09,573 --> 00:04:14,114
Akoma janë pre e
kushtëzimeve të tmerrshme

95
00:04:14,114 --> 00:04:16,346
por arsimimi mundësohet në ditët e sotme.

96
00:04:16,346 --> 00:04:20,440
Kemi lënë mënjanë pjesën më të madhe.

97
00:04:20,440 --> 00:04:23,764
Kur jepni përgjigje,
ndikoheni nga vendet më të këqija,

98
00:04:23,764 --> 00:04:26,620
keni të drejtë,
por nuk përfshini pjesën më të madhe.

99
00:04:26,620 --> 00:04:28,096
Po varfëria?

100
00:04:28,096 --> 00:04:30,999
Është e qartë që këtu varfëria

101
00:04:30,999 --> 00:04:32,774
ishte pothuajse përgjysmuar dhe

102
00:04:32,774 --> 00:04:34,453
kur pyetëm në Amerikë,

103
00:04:34,453 --> 00:04:38,437
vetëm pese përqind
dhanë përgjigje të saktë.

104
00:04:38,437 --> 00:04:41,306
Po ju?

105
00:04:41,306 --> 00:04:45,164
Për pak sa s'paskeni arritur shimpazetë.

106
00:04:45,164 --> 00:04:47,525
(Të qeshura) (Duartrokitje)

107
00:04:47,525 --> 00:04:53,142
Vetëm pak nga ju!

108
00:04:53,142 --> 00:04:56,821
Ka ide paragjykuese.

109
00:04:56,821 --> 00:04:58,615
Shumë njerëz në shtetet e pasura

110
00:04:58,615 --> 00:05:02,275
mendojnë se s'mund t’a
zhdukim varfërinë ekstreme.

111
00:05:02,275 --> 00:05:03,928
Sigurisht që mendojnë kështu,

112
00:05:03,928 --> 00:05:06,892
për aq kohë sa s'e dinë
se çfarë ka ndodhur.

113
00:05:06,892 --> 00:05:09,242
Gjëja e parë që duhet të dini
për të ardhmen

114
00:05:09,242 --> 00:05:11,263
është të dini të tashmen.

115
00:05:11,263 --> 00:05:14,315
Këto ishin disa nga pyetjet e para

116
00:05:14,315 --> 00:05:17,700
në fazën pilot të projektit “Injoranca”

117
00:05:17,700 --> 00:05:20,720
në fondacionin “Gapminder” që zhvilluam.

118
00:05:20,720 --> 00:05:23,516
Ky projekt filloi vjet

119
00:05:23,516 --> 00:05:27,922
nga shefi im, që është edhe im bir,

120
00:05:27,922 --> 00:05:29,504
Ola Rosling, themelues e drejtor.

121
00:05:29,504 --> 00:05:31,048
Më tha që duhet

122
00:05:31,048 --> 00:05:33,608
të tregohemi më sistematik

123
00:05:33,608 --> 00:05:35,481
kur luftojmë injorancën rrënuese.

124
00:05:35,481 --> 00:05:37,699
Modelet e para nxorën që shumë nga publiku

125
00:05:37,699 --> 00:05:40,909
përgjigjen më gabim
se sa ata që i takon rastësisht.

126
00:05:40,909 --> 00:05:42,992
Duhet të mendojmë
për idetë paragjykuese

127
00:05:42,992 --> 00:05:45,020
dhe një nga kryesoret prej tyre është

128
00:05:45,020 --> 00:05:46,889
shpërndarja e të ardhurave në botë.

129
00:05:46,889 --> 00:05:50,720
Shikoni këtë. Kështu ishte më 1975.

130
00:05:50,720 --> 00:05:53,939
Është numri i njerëzve me të ardhurat,

131
00:05:53,939 --> 00:05:56,830
nga një dollar në ditë.

132
00:05:56,830 --> 00:05:59,281
(Duartrokitje)

133
00:05:59,281 --> 00:06:01,356
Kemi një ngritje këtu

134
00:06:01,356 --> 00:06:03,254
një dollar në ditë

135
00:06:03,254 --> 00:06:04,710
dhe një ngritje këtu

136
00:06:04,710 --> 00:06:06,725
mes 10-100 dollarëve.

137
00:06:06,725 --> 00:06:08,471
Bota ishte e ndarë në dy grupe.

138
00:06:08,471 --> 00:06:12,081
Si deveja me dy gunga,

139
00:06:12,081 --> 00:06:14,093
gunga e të varfërve dhe ajo e të pasurve

140
00:06:14,093 --> 00:06:15,657
dhe kishte shumë pak mes tyre.

141
00:06:15,657 --> 00:06:17,826
Shikoni si ka ndryshuar.

142
00:06:17,826 --> 00:06:19,652
Numri i njerëzve

143
00:06:19,652 --> 00:06:21,308
në botë është rritur

144
00:06:21,308 --> 00:06:24,076
dhe gungat fillojnë të bashkohen.

145
00:06:24,076 --> 00:06:26,846
Gungat e vogla bashkohen me të madhen,
ikën deveja

146
00:06:26,846 --> 00:06:29,973
dhe kemi botën gamile

147
00:06:29,973 --> 00:06:32,228
me vetëm një gungë.

148
00:06:32,228 --> 00:06:34,152
Përqindja në varfëri ekstreme ka rënë.

149
00:06:34,152 --> 00:06:35,729
Është akoma i tmerrshëm fakti

150
00:06:35,729 --> 00:06:38,930
që kanë mbetur kaq shumë 
në varfëri ekstreme.

151
00:06:38,930 --> 00:06:41,953
Kemi këtë grupin, pothuajse një milliard,

152
00:06:41,953 --> 00:06:45,002
por kjo mund të përfundojë shpejt.

153
00:06:45,002 --> 00:06:47,305
Sfida tani është

154
00:06:47,305 --> 00:06:50,113
të largohemi nga kjo
të kuptojmë ku është pjesa më e madhe

155
00:06:50,113 --> 00:06:53,357
dhe kjo shfaqet shumë qartë te pyetja.

156
00:06:53,357 --> 00:06:55,590
Pyetëm sa është përqindja
e fëmijëve një vjeç

157
00:06:55,590 --> 00:06:57,244
në botë
që kanë bërë vaksinat

158
00:06:57,244 --> 00:06:59,854
kryesore kundër fruthit
dhe kundër të tjerave

159
00:06:59,854 --> 00:07:01,347
që kemi patur për kaq vite:

160
00:07:01,347 --> 00:07:03,369
20, 50 apo 80 përqind?

161
00:07:03,369 --> 00:07:07,442
Kjo është përgjigjia e amerikanëve
dhe e suedezëve.

162
00:07:07,442 --> 00:07:08,318
Ja suedezët.

163
00:07:08,318 --> 00:07:10,380
Ju e dini përgjigjen e saktë.

164
00:07:10,380 --> 00:07:14,053
(Të qeshura)

165
00:07:14,053 --> 00:07:17,556
Kush është ai profesori
i Shëndetit Botëror në atë vend?

166
00:07:17,556 --> 00:07:19,228
Qenkam unë!

167
00:07:19,228 --> 00:07:21,190
(Të qeshura)

168
00:07:21,190 --> 00:07:23,672
Kjo është shumë e vështirë.

169
00:07:23,672 --> 00:07:26,770
(Duartrokitje)

170
00:07:26,770 --> 00:07:30,484
Gjithësesi, rruga e Ola-s

171
00:07:30,484 --> 00:07:33,642
për të matur atë çfarë dimë bëri bujë

172
00:07:33,642 --> 00:07:36,705
dhe CNN-i i publikoi këto
rezultate në faqen e tyre,

173
00:07:36,705 --> 00:07:38,852
kishin shfaqur pyetjet,
miliona u përgjigjën.

174
00:07:38,852 --> 00:07:42,334
Ishin diku te 2000 komente,

175
00:07:42,334 --> 00:07:44,647
ky ishte njëri prej tyre.

176
00:07:44,647 --> 00:07:48,191
“Vë bast që asnjë anëtar i medias
s'e ka kaluar testin”.

177
00:07:48,191 --> 00:07:50,830
Ola më tha: “Merri këto pajisje.

178
00:07:50,830 --> 00:07:52,535
Je i ftuar në konferenca të medias.

179
00:07:52,535 --> 00:07:54,812
Jepja atyre dhe mat çfarë di media.”

180
00:07:54,812 --> 00:07:56,736
Zonja dhe zotërinj,

181
00:07:56,736 --> 00:07:59,413
ju paraqesim për herë të parë
rezultatet jozyrtare

182
00:07:59,413 --> 00:08:03,338
nga një konferencë me median amerikane.

183
00:08:03,338 --> 00:08:08,224
Më pas nga media europiane.

184
00:08:08,224 --> 00:08:09,492
(Të qeshura)

185
00:08:09,492 --> 00:08:11,697
Problemi s'qëndron te njerëzit

186
00:08:11,697 --> 00:08:13,645
që s'lexojnë dhe s'dëgjojnë median.

187
00:08:13,645 --> 00:08:17,864
Problemi është se media
nuk e njeh vetveten.

188
00:08:17,864 --> 00:08:19,445
Si t’ia bëjmë me këtë, Ola?

189
00:08:19,445 --> 00:08:20,943
Kemi ndonjë ide?

190
00:08:20,943 --> 00:08:32,037
(Duartrokitje)

191
00:08:32,037 --> 00:08:35,746
Po, kam një ide, por në fillim

192
00:08:35,746 --> 00:08:39,561
më vjen keq që ju mundën shimpazetë.

193
00:08:39,561 --> 00:08:42,193
Për fat, mundem t’ju ngushëlloj

194
00:08:42,193 --> 00:08:46,753
duke ju thënë se s'ishte faji juaj.

195
00:08:46,753 --> 00:08:48,775
Më pas, do ju pajis me ca marifete

196
00:08:48,775 --> 00:08:50,865
që t’i mundni shimpazetë në të ardhmen.

197
00:08:50,865 --> 00:08:53,079
Në parim, këtë do bëj.

198
00:08:53,079 --> 00:08:55,282
Të shikojmë arsyen pse jemi kaq injorantë,

199
00:08:55,282 --> 00:08:57,889
gjithçka fillon në këtë vend.

200
00:08:57,889 --> 00:09:01,579
Është Hudiksvall,
një qytet në veri të Suedisë.

201
00:09:01,579 --> 00:09:05,376
Ndodhet një lagje ku jam rritur

202
00:09:05,376 --> 00:09:08,977
dhe ka një problem goxha të madh.

203
00:09:08,977 --> 00:09:10,963
Në fakt, ka po të njëjtin problem

204
00:09:10,963 --> 00:09:13,572
që ka ekzistuar në të gjitha lagjet

205
00:09:13,572 --> 00:09:14,920
ku jeni rritur dhe ju.

206
00:09:14,920 --> 00:09:17,582
Nuk është shembull tipik, dakort?

207
00:09:17,582 --> 00:09:20,025
Më dha një ide shumë paragjykuese

208
00:09:20,025 --> 00:09:22,373
se si është jeta në këtë planet.

209
00:09:22,373 --> 00:09:25,365
Kjo është copëza e parë
e gjëegjëzës së injorancës.

210
00:09:25,365 --> 00:09:26,637
Kemi paragjykime.

211
00:09:26,637 --> 00:09:28,750
Të gjithë kemi përvoja të ndryshme

212
00:09:28,750 --> 00:09:30,390
me komunitete dhe njerëz që takojmë

213
00:09:30,390 --> 00:09:33,377
dhe në krye të kësaj, fillojmë shkollën

214
00:09:33,377 --> 00:09:35,298
dhe shtojmë problemin tjetër.

215
00:09:35,298 --> 00:09:36,442
Mua më pëlqen shkolla,

216
00:09:36,442 --> 00:09:41,529
por mësuesit kanë tendencën
të mësojnë pikëpamje antike

217
00:09:41,529 --> 00:09:44,130
sepse ata kanë mësuar diçka
kur ishin në shkollë

218
00:09:44,130 --> 00:09:46,683
dhe tani jua përshkruajnë botën studentëve

219
00:09:46,683 --> 00:09:48,889
pa një qëllim të keq

220
00:09:48,889 --> 00:09:51,118
dhe këta libra të publikuar

221
00:09:51,118 --> 00:09:54,049
kanë informacione të vjetra
në një botë ku vetëm ndryshon.

222
00:09:54,049 --> 00:09:55,296
Në fakt, nuk ka procedura

223
00:09:55,296 --> 00:09:58,545
për të përditësuar përmbajtjen
e mësimdhënies në shkolla.

224
00:09:58,545 --> 00:10:00,529
Këtu jemi përqëndruar.

225
00:10:00,529 --> 00:10:02,098
Kemi fakte të vjetruara

226
00:10:02,098 --> 00:10:05,032
bashkë me paragjykimet personale.

227
00:10:05,032 --> 00:10:07,508
Ajo çfarë vjen pas është lajm i ri, apo jo?

228
00:10:07,508 --> 00:10:10,025
Një gazetar i zoti di si të zgjedhë

229
00:10:10,025 --> 00:10:12,431
ngjarjen që do bëjë bujë

230
00:10:12,431 --> 00:10:15,030
dhe njerëzit do ta lexojnë 
sepse është sensacionale.

231
00:10:15,030 --> 00:10:18,995
Ndodhitë e pazakonta janë
më tërheqëse, apo jo?

232
00:10:18,995 --> 00:10:20,710
Janë të ekzagjeruara,

233
00:10:20,710 --> 00:10:24,139
sidomos ngjarjet nga të cilat kemi frikë.

234
00:10:24,139 --> 00:10:26,567
Një peshkaqen sulmon një suedez,

235
00:10:26,567 --> 00:10:30,282
kjo do bëjë bujë
për javë të tëra në Suedi.

236
00:10:30,282 --> 00:10:34,001
Ishte shumë e vështirë
t’u largoheshe këtyre tre burimeve

237
00:10:34,001 --> 00:10:37,276
të shtrembëruara të informacionit.

238
00:10:37,276 --> 00:10:38,907
Na pushtojnë

239
00:10:38,907 --> 00:10:42,713
dhe na e mbushin mendjen 
me shumë ide të çuditshme

240
00:10:42,713 --> 00:10:45,450
dhe, mbi të gjitha, nëse e fusim

241
00:10:45,450 --> 00:10:50,716
atë çfarë na bën njerëz,
është edhe intuita jonë njerëzore.

242
00:10:50,716 --> 00:10:52,892
Ishte gjë e mirë për zhvillimin.

243
00:10:52,892 --> 00:10:54,150
Na ndihmoi të përgjithësonim

244
00:10:54,150 --> 00:10:56,408
dhe të nxirrnim përfundime
shumë, shumë shpejt.

245
00:10:56,408 --> 00:11:00,376
Na ndihmoi të ekzagjeronim
atë nga e cila kishim frikë

246
00:11:00,376 --> 00:11:03,660
dhe kërkojmë viktima aty ku nuk ka fare

247
00:11:03,660 --> 00:11:08,597
dhe, pastaj, na krijohet
ai iluzioni i vetbesimit

248
00:11:08,597 --> 00:11:11,603
që ne jemi shoferët më të zotë,

249
00:11:11,603 --> 00:11:12,943
mbi mesataren.

250
00:11:12,943 --> 00:11:14,635
Të gjithë iu përgjigjën pyetjes:

251
00:11:14,635 --> 00:11:16,254
“Po, unë e ngas makinën më mirë”.

252
00:11:16,254 --> 00:11:18,271
Mirë, kjo ndikoi mirë te evolimi,

253
00:11:18,271 --> 00:11:20,434
por kur vjen puna
te pikëpamja e përgjithshme,

254
00:11:20,434 --> 00:11:22,966
për të njëjtën arsye është e përmbysur.

255
00:11:22,966 --> 00:11:25,889
Prirjet që po rriten,
në të vërtetë, po bien

256
00:11:25,889 --> 00:11:27,471
dhe anasjelltas,

257
00:11:27,471 --> 00:11:31,471
dhe në këtë rast, shmpazetë përdorin
intuitën tonë humane kundër nesh

258
00:11:31,471 --> 00:11:34,911
dhe kjo kthehet në dobësi për ne,
që duhet të jetë pika jonë e fortë.

259
00:11:34,911 --> 00:11:37,394
Supozohej të ishte pika jonë
e fortë, apo jo?

260
00:11:37,394 --> 00:11:39,766
Si t’i zgjidhim probleme të këtilla?

261
00:11:39,766 --> 00:11:41,441
Së pari, duhet të masim problemin,

262
00:11:41,441 --> 00:11:42,843
pastaj t’a shërojmë.

263
00:11:42,843 --> 00:11:45,375
Duke e matur, kuptojmë

264
00:11:45,375 --> 00:11:47,699
strukturën e injorancës.

265
00:11:47,699 --> 00:11:49,235
Vjet e filluam projektin

266
00:11:49,235 --> 00:11:51,704
dhe tani jemi mëse të sigurt
se do ndeshemi

267
00:11:51,704 --> 00:11:55,285
me shumë injorancë përreth botës.

268
00:11:55,285 --> 00:11:58,898
Ideja është t’a përshkallëzojmë

269
00:11:58,898 --> 00:12:00,875
atë te të gjitha fushat

270
00:12:00,875 --> 00:12:03,423
apo dimensionet e zhvillimit global,

271
00:12:03,423 --> 00:12:07,505
si klimën, speciet në zhdukje,
të drejtat e njeriut,

272
00:12:07,505 --> 00:12:10,625
barazia gjinore, energjia, ekonomia.

273
00:12:10,625 --> 00:12:12,688
Të gjithë sektorët e ndryshëm kanë fakte

274
00:12:12,688 --> 00:12:15,234
dhe janë organizatat
që po përpiqen të shpërndajnë

275
00:12:15,234 --> 00:12:16,970
ndërgjegjësimin për këto fakte.

276
00:12:16,970 --> 00:12:20,674
Kam kontaktuar disa prej tyre,

277
00:12:20,674 --> 00:12:24,015
WWF, Amnesty International, UNICEF.

278
00:12:24,015 --> 00:12:26,613
Cilat janë faktet tuaja të preferuara

279
00:12:26,613 --> 00:12:28,506
që ju mendoni se publiku nuk i di?

280
00:12:28,506 --> 00:12:30,084
I mblodha faktet.

281
00:12:30,084 --> 00:12:33,619
Përfytyroni një listë të gjatë 
prej 250 të dhënash.

282
00:12:33,619 --> 00:12:34,918
U bëmë sondazh njerëzve

283
00:12:34,918 --> 00:12:36,855
dhe nxorëm ku dolën më keq.

284
00:12:36,855 --> 00:12:38,201
Nxjerrim një listë më të shkurtër

285
00:12:38,201 --> 00:12:39,257
me rezultate të tmerrshme,

286
00:12:39,257 --> 00:12:41,806
si disa shembuj nga Hans

287
00:12:41,806 --> 00:12:43,723
nuk hasim asnjë problem në gjetjen

288
00:12:43,723 --> 00:12:44,938
e këtyre rezultateve.

289
00:12:44,938 --> 00:12:47,783
Çfarë do bëjmë me 
këtë listën e shkurtuar?

290
00:12:47,783 --> 00:12:51,909
E kthejmë në një çertifikatë

291
00:12:51,909 --> 00:12:53,771
dijesh globale,

292
00:12:53,771 --> 00:12:56,674
të cilën mund t’a përdorësh 
nëse je shoqatë e madhe,

293
00:12:56,674 --> 00:13:00,429
shkollë, universitet
apo edhe agjensi lajmesh

294
00:13:00,429 --> 00:13:04,057
që të çertifikosh 
veten me njohuri globale.

295
00:13:04,057 --> 00:13:07,020
Me pak fjalë, nuk punësojmë njerëz

296
00:13:07,020 --> 00:13:09,290
që mendojnë si shimpazetë.

297
00:13:09,290 --> 00:13:11,650
Sigurisht që nuk duhet.

298
00:13:11,650 --> 00:13:13,921
Mbase pas 10 vitesh,

299
00:13:13,921 --> 00:13:15,913
nëse ky projekt ka sukses,

300
00:13:15,913 --> 00:13:18,161
do e gjeni veten të ulur në një intervistë

301
00:13:18,161 --> 00:13:22,367
për të plotësuar
këtë njohuri të çmendur globale.

302
00:13:22,367 --> 00:13:25,730
Tani vijmë te marifetet praktike.

303
00:13:25,730 --> 00:13:27,634
Si do ia arrini?

304
00:13:27,634 --> 00:13:31,213
Ka një mënyrë

305
00:13:31,213 --> 00:13:32,950
ku ulesh mbrëmjeve vonë

306
00:13:32,950 --> 00:13:35,105
dhe i mëson të gjitha faktet përmendësh

307
00:13:35,105 --> 00:13:36,873
duke i lexuar të gjitha këto raporte.

308
00:13:36,873 --> 00:13:38,885
Në fakt, kjo s'do ndodhë kurrë.

309
00:13:38,885 --> 00:13:41,594
Edhe Hans kështu mendon.

310
00:13:41,594 --> 00:13:42,967
Njerëzit nuk kanë kohë.

311
00:13:42,967 --> 00:13:46,350
Ju pëlqen rruga e shkurtër
dhe ja ku është.

312
00:13:46,350 --> 00:13:49,124
Duhet t’a rikthejmë intuitën tonë 
në forcë përsëri.

313
00:13:49,124 --> 00:13:50,568
Duhet të përgjithësojmë.

314
00:13:50,568 --> 00:13:52,673
Tani do ju tregoj disa marifete

315
00:13:52,673 --> 00:13:55,223
ku idetë e gabuara kthehen

316
00:13:55,223 --> 00:13:58,431
në principe.

317
00:13:58,431 --> 00:14:00,445
Fillojmë me idenë e parë të gabuar.

318
00:14:00,445 --> 00:14:02,082
Kjo është e përhapur.

319
00:14:02,082 --> 00:14:03,948
Çdo gjë po përkeqësohet.

320
00:14:03,948 --> 00:14:07,218
E keni dëgjuar dhe ju.
E mendoni dhe ju vetë.

321
00:14:07,218 --> 00:14:10,247
Një tjetër mënyrë e të menduarit:
shumë gjëra përmirësohen.

322
00:14:10,247 --> 00:14:12,383
Ndodhesh përballë një pyetje

323
00:14:12,383 --> 00:14:15,616
dhe nuk je i sigurt.
Duhet të mendoni fjalën “përmirëso”.

324
00:14:15,616 --> 00:14:18,600
Mos mendo për më të keqen.

325
00:14:18,600 --> 00:14:20,963
Kjo ju ndihmon të dilni 
më mirë në testet tona.

326
00:14:20,963 --> 00:14:22,179
(Duartrokitje)

327
00:14:22,179 --> 00:14:26,405
Kjo është e para.

328
00:14:26,405 --> 00:14:28,164
Ka të pasur dhe të varfër

329
00:14:28,164 --> 00:14:29,630
dhe hendeku sa vjen e rritet.

330
00:14:29,630 --> 00:14:31,285
Është një pabarazi e padrejtë.

331
00:14:31,285 --> 00:14:33,486
Po, është botë jo e barabartë,

332
00:14:33,486 --> 00:14:35,811
është vetëm një gungë, mirë?

333
00:14:35,811 --> 00:14:37,665
Nëse nuk je i sigurt,

334
00:14:37,665 --> 00:14:40,418
mendo se shumica e njerëzve
ndodhen në mes.

335
00:14:40,418 --> 00:14:42,401
Ju ndihmon të jepni përgjigjen e saktë.

336
00:14:42,401 --> 00:14:46,108
Tani, ideja tjetër e gabuar

337
00:14:46,108 --> 00:14:49,733
është se në fillim vendet dhe njerëzit
duhet të jenë shumë të pasur

338
00:14:49,733 --> 00:14:52,059
që të arrijnë zhvillimin social,

339
00:14:52,059 --> 00:14:55,510
vajzat të shkojnë në shkollë,
të jemi gati për fatkeqësitë natyrore.

340
00:14:55,510 --> 00:14:57,196
Në asnjë mënyrë!
Është gabim,

341
00:14:57,196 --> 00:14:59,316
shikoni, ajo gunga e madhe në mes

342
00:14:59,316 --> 00:15:01,759
i dërgon tashmë vajzat në shkollë.

343
00:15:01,759 --> 00:15:04,087
Kur të jesh i pasigurt, mendo se shumica

344
00:15:04,087 --> 00:15:05,482
e kanë tashmë këtë,

345
00:15:05,482 --> 00:15:08,525
si energjinë apo vajzat
në shkolla, të tilla gjëra.

346
00:15:08,525 --> 00:15:10,741
Janë vetëm parime,

347
00:15:10,741 --> 00:15:13,131
sigurisht që nuk do zbatohen të gjitha,

348
00:15:13,131 --> 00:15:14,788
por kështu mund të përgjithësosh.

349
00:15:14,788 --> 00:15:16,753
I hedhim një sy të fundit.

350
00:15:16,753 --> 00:15:20,054
Ky është një shembull i mirë.

351
00:15:20,054 --> 00:15:22,227
Peshkaqenët janë të rrezikshëm.

352
00:15:22,227 --> 00:15:26,626
por nuk janë aq të rëndësishëm

353
00:15:26,626 --> 00:15:29,602
në statistikat globale.

354
00:15:29,602 --> 00:15:32,133
Unë i kam shumë frikë peshkaqenët.

355
00:15:32,133 --> 00:15:34,977
Sapo dëgjoj një pyetje 
për gjërat që i kam frikë,

356
00:15:34,977 --> 00:15:37,910
tërmetet, fe të tjera,

357
00:15:37,910 --> 00:15:40,948
terroristat, peshkaqenët,

358
00:15:40,948 --> 00:15:42,107
çdo gjë që më frikëson,

359
00:15:42,107 --> 00:15:44,608
pretendo se do e zmadhosh problemin.

360
00:15:44,608 --> 00:15:46,445
Ky është principi.

361
00:15:46,445 --> 00:15:48,604
Ka gjëra të rrezikshme 
që janë edhe të mëdha.

362
00:15:48,604 --> 00:15:52,189
Peshkaqenët vrasin shumë pak njerëz.
Këtë duhet të mendoni.

363
00:15:52,189 --> 00:15:55,927
Me këto tre parime,

364
00:15:55,927 --> 00:15:59,287
mund të përgjigjeni më mirë
se shimpazetë,

365
00:15:59,287 --> 00:16:01,241
sepse ata nuk e bëjnë dot këtë.

366
00:16:01,241 --> 00:16:03,844
Nuk mund t’i përgjithësojnë 
parime të këtilla.

367
00:16:03,844 --> 00:16:07,856
Me shpresën se
mund t’jua ndryshojmë botën,

368
00:16:07,856 --> 00:16:10,691
shimpazetë do i mundim.

369
00:16:10,691 --> 00:16:14,612
(Duartrokitje)

370
00:16:19,160 --> 00:16:21,248
Kjo është një teknikë sistematike.

371
00:16:21,248 --> 00:16:23,812
Lind pyetja, a është kjo e rëndësishme?

372
00:16:23,812 --> 00:16:26,538
Është e rëndësishme të kuptojmë

373
00:16:26,538 --> 00:16:29,785
varfërinë ekstreme dhe si t’a luftojmë

374
00:16:29,785 --> 00:16:31,830
dhe si t’i sjellim vajzat në shkollë.

375
00:16:31,830 --> 00:16:36,170
Kur bëhemi të vetëdijshëm se në të vërtetë
po arrin sukses, mund t’a kuptojmë.

376
00:16:36,170 --> 00:16:37,982
A është e rëndësishme për të tjerët

377
00:16:37,982 --> 00:16:40,436
që vrasin mendjen për të
pasurit e kësaj shkalle?

378
00:16:40,436 --> 00:16:42,480
Do thoja po, tmerrësisht e rëndësishme,

379
00:16:42,480 --> 00:16:43,989
për të njëjtën arsye.

380
00:16:43,989 --> 00:16:47,054
Nëse keni një pikëpamje 
të bazuar në fakte për të tashmen,

381
00:16:47,054 --> 00:16:48,672
keni mundësinë të kuptoni

382
00:16:48,672 --> 00:16:50,426
se ç’do sjellë e ardhmja.

383
00:16:50,426 --> 00:16:52,864
Do kthehemi te dy gungat më 1975.

384
00:16:52,864 --> 00:16:54,214
Atë vit kam lindur

385
00:16:54,214 --> 00:16:57,233
dhe zgjodha Perëndimin.

386
00:16:57,233 --> 00:17:01,416
Janë shtetet aktuale e BE-së 
dhe të Amerikës së Veriut.

387
00:17:01,416 --> 00:17:04,799
Të shikojmë si krahasohen 
pjesa tjetër me Perëndimin

388
00:17:04,799 --> 00:17:06,880
duke marrë parasysh sa të pasur jeni.

389
00:17:06,880 --> 00:17:09,131
Ka njerëz që mund t’a përballojnë

390
00:17:09,131 --> 00:17:12,709
fluturimin me avion për pushime.

391
00:17:12,709 --> 00:17:16,017
Më 1975, vetëm 30 përqind jetonin

392
00:17:16,017 --> 00:17:18,983
jashtë BE-së dhe Amerikës së Veriut.

393
00:17:18,983 --> 00:17:21,313
Por kjo ka ndryshuar, mirë?

394
00:17:21,313 --> 00:17:26,056
T’i hedhim një sy ndryshimit
deri më sot, 2014.

395
00:17:26,056 --> 00:17:27,444
Sot është 50 me 50.

396
00:17:27,444 --> 00:17:31,125
Në ditët e sotme, dominimi 
perëndimor ka marrë fund.

397
00:17:31,125 --> 00:17:33,324
Kjo është gjë e mirë.
Çfarë do ndodhë pastaj?

398
00:17:33,324 --> 00:17:36,567
E shikoni gungën e madhe?
E shikoni si zhvendos?

399
00:17:36,567 --> 00:17:42,598
Kam bërë një eksperiment të vogël.
Shkova te faqja e FMN-s.

400
00:17:42,598 --> 00:17:46,761
Kanë një parashikim të PB për frymë
për pesë vitet e ardhshme.

401
00:17:46,761 --> 00:17:49,778
Mund t’a përdor këto duke marrë parasysh

402
00:17:49,778 --> 00:17:53,113
që të ardhurat e pabarazisë
për çdo shtet mbeten të njëtja.

403
00:17:53,113 --> 00:17:55,040
Shkova përtej kësaj.

404
00:17:55,040 --> 00:17:58,218
I përdora këto pesë vite 
për njëzet vitet e ardhshme

405
00:17:58,218 --> 00:18:03,495
me të njëjtën shpejtësi, si
një eksperiment se çfarë mund të ndodhë.

406
00:18:03,495 --> 00:18:04,862
Shkojmë në të ardhmen.

407
00:18:04,862 --> 00:18:10,082
Më 2020, pjesa tjetër ka 57 përqind.

408
00:18:10,082 --> 00:18:13,118
Më 2025, 63 përqind.
Në 2030, 68 përqind.

409
00:18:13,118 --> 00:18:22,355
Në 2035, Perëndimi ka më shumë 
në tregun e pasur të konsumatorit.

410
00:18:22,355 --> 00:18:25,702
Këto janë thjesht projektime të PB
për frymë për të ardhmen.

411
00:18:25,702 --> 00:18:28,057
73 përqind konsumatorëve 
të pasur do jenë jashtë

412
00:18:28,057 --> 00:18:31,675
Amerikës së Veriut dhe Europës.

413
00:18:31,675 --> 00:18:35,873
Ndaj, them se është ide e mirë
për një kompani të përdorë çertifikatën

414
00:18:35,873 --> 00:18:39,280
të sigurohet për marrjen e vendimeve
të bazuara në faktë në të ardhmen.

415
00:18:39,280 --> 00:18:40,756
Shumë falemnderit.

416
00:18:40,756 --> 00:18:43,257
(Duartrokitje)

417
00:18:48,184 --> 00:18:50,236
Bruno Giussani: Hans and Ola Rosling!