WEBVTT 00:00:00.000 --> 00:00:09.000 Jambo, bonjour, zdrastwujtie, tayo. To kilka języków, 00:00:09.000 --> 00:00:13.000 w których trochę rozmawiałem w ciągu ostatnich sześciu tygodni. 00:00:13.000 --> 00:00:18.000 Odwiedzając 17 krajów w czasie mojej szalonej podróży, 00:00:18.000 --> 00:00:21.000 sprawdzałem rozmaite aspekty naszego projektu, 00:00:21.000 --> 00:00:23.000 o którym opowiem wam trochę później. 00:00:23.000 --> 00:00:26.000 Odwiedziłem kilka niesamowitych miejsc, 00:00:26.000 --> 00:00:32.000 jak Mongolia, Kambodża, Nowa Gwinea, RPA, dwukrotnie Tanzania. 00:00:32.000 --> 00:00:34.000 Byłem tu miesiąc temu. NOTE Paragraph 00:00:34.000 --> 00:00:39.000 Możliwość odbycia takiej szybkiej podróży po świecie 00:00:39.000 --> 00:00:42.000 z wielu powodów jest absolutnie niesamowita. 00:00:42.000 --> 00:00:44.000 Można zobaczyć niewiarygodne rzeczy. 00:00:44.000 --> 00:00:46.000 Można również dokonać na miejscu 00:00:46.000 --> 00:00:48.000 porównania ludzi z całego świata. 00:00:48.000 --> 00:00:50.000 Wnioski, jakie można z tego wyciągnąć, 00:00:50.000 --> 00:00:53.000 wnioski nieco powierzchowne, są takie, 00:00:53.000 --> 00:00:57.000 że nie jesteśmy tacy sami - o tym jeszcze wam opowiem - 00:00:57.000 --> 00:00:59.000 a raczej odmienni. 00:00:59.000 --> 00:01:02.000 Na świecie jest tyle różnorodności. 00:01:02.000 --> 00:01:05.000 6000 odmiennych języków, w których rozmawia 6,5 miliarda ludzi, 00:01:05.000 --> 00:01:08.000 o różnych kolorach, sylwetkach, rozmiarach. 00:01:08.000 --> 00:01:11.000 Gdy spacerujesz ulicami wielkiego miasta, podróżujesz, 00:01:11.000 --> 00:01:15.000 jesteś zdumiony różnorodnością gatunku ludzkiego. NOTE Paragraph 00:01:15.000 --> 00:01:18.000 Jak wyjaśnić to zróżnicowanie? 00:01:18.000 --> 00:01:20.000 O tym właśnie będę dziś mówił. 00:01:20.000 --> 00:01:22.000 O tym jak używamy narzędzi genetyki, 00:01:22.000 --> 00:01:28.000 a w szczególności genetyki populacyjnej, do opisu jak tworzyła się różnorodność 00:01:28.000 --> 00:01:30.000 i jak długo to trwało. 00:01:30.000 --> 00:01:32.000 Problem ze zróżnicowaniem ludzi, 00:01:32.000 --> 00:01:34.000 tak jak wszystkie wielkie pytania nauki, 00:01:34.000 --> 00:01:36.000 problem, jak to wyjaśnić, 00:01:36.000 --> 00:01:38.000 można rozszerzyć o dodatkowe pytania. 00:01:38.000 --> 00:01:41.000 Nietrudno ugrzęznąć na dobre w tych pytaniach pomocniczych. NOTE Paragraph 00:01:41.000 --> 00:01:43.000 Pierwsze z pytań dotyczy naszego pochodzenia. 00:01:43.000 --> 00:01:45.000 Czy naprawdę mamy wspólnego przodka? 00:01:45.000 --> 00:01:48.000 Zakładając, że tak istotnie jest, myślę 00:01:48.000 --> 00:01:51.000 że wszyscy na tej sali zapytają: "od kiedy"? 00:01:51.000 --> 00:01:53.000 Kiedy nastąpiła geneza naszego gatunku? 00:01:53.000 --> 00:01:55.000 Od jak dawna jesteśmy od siebie odmienni? NOTE Paragraph 00:01:55.000 --> 00:01:59.000 Drugie pytanie wiąże się z pierwszym, ale nieco się różnią. 00:01:59.000 --> 00:02:01.000 Jeśli wypłynęliśmy ze wspólnego źródła, 00:02:01.000 --> 00:02:03.000 jak udało nam się opanować każdy zakątek globu 00:02:03.000 --> 00:02:05.000 i w rezultacie wytworzyć całą tę różnorodność, 00:02:05.000 --> 00:02:08.000 odmienne style życia, wygląd zewnętrzny, 00:02:08.000 --> 00:02:10.000 różne języki na całym świecie. NOTE Paragraph 00:02:10.000 --> 00:02:13.000 Na pytanie o pochodzenie, jak i na wiele innych z dziedziny biologii, 00:02:13.000 --> 00:02:15.000 odpowiedział Darwin ponad sto lat temu. 00:02:15.000 --> 00:02:17.000 w dziele "O pochodzeniu człowieka" napisał: 00:02:17.000 --> 00:02:19.000 "W każdym wielkim regionie świata żyjące ssaki 00:02:19.000 --> 00:02:22.000 są blisko spokrewnione z gatunkami wymarłymi w tym samym regionie. 00:02:22.000 --> 00:02:25.000 Jest zatem prawdopodobne, że Afryka była uprzednio zamieszkana 00:02:25.000 --> 00:02:28.000 przez wymarłe małpy, pokrewne gorylom i szympansom. 00:02:28.000 --> 00:02:31.000 Skoro te dwa gatunki są najbliższymi krewniakami człowieka, 00:02:31.000 --> 00:02:33.000 jest bardziej prawdopodobne, że nasi wcześni przodkowie 00:02:33.000 --> 00:02:35.000 żyli w Afryce, niż gdziekolwiek indziej". NOTE Paragraph 00:02:35.000 --> 00:02:39.000 Wszystko jasne, możemy iść do domu z gotową odpowiedzią. 00:02:39.000 --> 00:02:43.000 Nie do końca, ponieważ Darwin mówił o naszym dalekim rodowodzie, 00:02:43.000 --> 00:02:45.000 wspólnym z małpami człekokształtnymi. 00:02:45.000 --> 00:02:49.000 Jest jasne, że pochodzą one z kontynentu afrykańskiego. 00:02:49.000 --> 00:02:52.000 Pojawiają się w zapisie kopalnym sprzed około 23 mln. lat. 00:02:52.000 --> 00:02:55.000 Afryka była w tamtym czasie oddzielona od innych lądów 00:02:55.000 --> 00:02:59.000 za sprawą kapryśnych płyt tektonicznych, unoszących się w okolicach Oceanu Indyjskiego. 00:02:59.000 --> 00:03:01.000 Afryka zderzyła się z Eurazją około 16 mln. lat temu 00:03:01.000 --> 00:03:04.000 i doszło do tzw. pierwszego afrykańskiego eksodusu. 00:03:04.000 --> 00:03:06.000 Małpy, które opuściły wtedy Afrykę trafiły do Południowej Azji 00:03:06.000 --> 00:03:08.000 i stały się gibonami i orangutanami. 00:03:08.000 --> 00:03:10.000 Te, które zostały 00:03:10.000 --> 00:03:12.000 wyewoluowały w goryle, szympansy i w nas. 00:03:12.000 --> 00:03:15.000 Więc tak, jeśli mówimy o wspólnym rodowodzie z małpami, 00:03:15.000 --> 00:03:19.000 patrząc na zapis kopalny staje się jasne, że właśnie tam zaczęliśmy. NOTE Paragraph 00:03:19.000 --> 00:03:21.000 Nie całkiem takie pytanie chciałem zadać. 00:03:21.000 --> 00:03:23.000 Pytam o rodowód ludzi, 00:03:23.000 --> 00:03:26.000 stworzeń, w których rozpoznalibyśmy samych siebie, 00:03:26.000 --> 00:03:28.000 jeśli siedziałyby obok nas na tej sali. 00:03:28.000 --> 00:03:30.000 Gdyby jedno z nich wpatrywało się w was, 00:03:30.000 --> 00:03:33.000 nie wzdrygnęlibyście się jak ja teraz. Co z naszym rodowodem? 00:03:33.000 --> 00:03:35.000 Jeśli cofniemy się odpowiednio daleko, 00:03:35.000 --> 00:03:38.000 okaże się, że dzielimy go z każdym żywym stworzeniem. 00:03:38.000 --> 00:03:41.000 DNA nas łączy, mamy więc wspólnego przodka z barakudą, 00:03:41.000 --> 00:03:46.000 bakteriami i grzybami, jeśli cofniemy się w czasie o ponad miliard lat. 00:03:46.000 --> 00:03:48.000 Pytamy dziś jednak o pochodzenie człowieka. 00:03:48.000 --> 00:03:50.000 Jak możemy je zgłębiać? NOTE Paragraph 00:03:50.000 --> 00:03:54.000 Dawniej badano je z pomocą paleoantropologii, 00:03:54.000 --> 00:03:56.000 wygrzebując kości z ziemi, 00:03:56.000 --> 00:03:58.000 oraz w dużej mierze dzięki morfologii, 00:03:58.000 --> 00:04:01.000 opisującej kształty, na przykład kości czaszki. 00:04:01.000 --> 00:04:05.000 "Ta wygląda całkiem jak nasza, więc to musi być nasz przodek. 00:04:05.000 --> 00:04:08.000 Na pewno od niego bezpośrednio się wywodzimy". NOTE Paragraph 00:04:08.000 --> 00:04:11.000 Przyznam, że paleoantropologia 00:04:11.000 --> 00:04:14.000 podsuwa nam dużo fascynujących koncepcji naszego pochodzenia, 00:04:14.000 --> 00:04:17.000 ale nie daje prawdopodobnych rozwiązań, których tak pragną naukowcy. 00:04:17.000 --> 00:04:19.000 Co mam na myśli? 00:04:19.000 --> 00:04:21.000 Patrzycie na doskonały przykład. 00:04:21.000 --> 00:04:23.000 Oto trzy wymarłe gatunki hominidów, 00:04:23.000 --> 00:04:25.000 potencjalni przodkowie ludzi. 00:04:25.000 --> 00:04:28.000 Wszystkie zostały odnalezione w wąwozie Olduvai przez rodzinę Leakey`ów. 00:04:28.000 --> 00:04:30.000 Każdy z nich datowany jest na niemal ten sam czas. 00:04:30.000 --> 00:04:32.000 Od lewej: Homo erectus, Homo habilis, 00:04:32.000 --> 00:04:35.000 i Australopitek, teraz nazywany Paranthropus boisei, 00:04:35.000 --> 00:04:40.000 masywny australopitek. Trzy wymarłe gatunki, to samo miejsce, ten sam czas. 00:04:40.000 --> 00:04:43.000 Znaczy to, że wszystkie trzy nie mogą być moimi bezpośrednimi przodkami. 00:04:43.000 --> 00:04:46.000 Z którym z nich jestem spokrewniony? 00:04:46.000 --> 00:04:51.000 Szukamy tu poszlak, a nie dowodów dotyczących naszego rodowodu. NOTE Paragraph 00:04:52.000 --> 00:04:56.000 Odmienne podejście oferuje nam morfologia. 00:04:56.000 --> 00:04:59.000 Analizuje dowody, które do niedawna były dostępne jako jedyne, 00:04:59.000 --> 00:05:01.000 głownie kształt czaszki. 00:05:01.000 --> 00:05:05.000 Pierwszą osobą, która to usystematyzowała był Linneusz. 00:05:05.000 --> 00:05:07.000 Carl von Linne, szwedzki botanik, 00:05:07.000 --> 00:05:09.000 który w XVIII wieku postanowił 00:05:09.000 --> 00:05:11.000 skategoryzować wszystkie żyjące na Ziemi organizmy. 00:05:11.000 --> 00:05:13.000 Myślicie, że wasza praca jest ciężka? 00:05:13.000 --> 00:05:15.000 On swoją wykonał całkiem nieźle. 00:05:15.000 --> 00:05:19.000 Sklasyfikował około 12.000 gatunków w dziele Systema Naturae. 00:05:19.000 --> 00:05:22.000 To on wymyślił nazwę Homo sapiens - po łacinie człowiek myślący. 00:05:22.000 --> 00:05:26.000 Jednak obserwując różnorodność ludzi na całym świecie, powiedział: 00:05:26.000 --> 00:05:30.000 "Wydaje się, że dzielimy się na różne podgatunki lub rodzaje". 00:05:30.000 --> 00:05:34.000 Mówił o Afrykanach, Amerykanach, Azjatach i Europejczykach, 00:05:34.000 --> 00:05:37.000 stworzył rażąco rasistowską kategorię - monstrosus - 00:05:37.000 --> 00:05:40.000 która obejmowała wszystkich ludzi, których nie lubił, 00:05:40.000 --> 00:05:43.000 włącznie z wyimaginowanymi rasami, jak elfy. NOTE Paragraph 00:05:44.000 --> 00:05:49.000 Łatwo odrzucić te wypracowane w dobrej wierze, 00:05:49.000 --> 00:05:52.000 ale w rezultacie zacofane przemyślenia XVIII-wiecznego naukowca, 00:05:52.000 --> 00:05:54.000 działającego w erze przed Darwinem. 00:05:54.000 --> 00:05:56.000 Jednak jeśli przyjrzymy się antropologii fizycznej 00:05:56.000 --> 00:06:00.000 sprzed zaledwie 20 czy 30 lat, w wielu wypadkach zobaczymy 00:06:00.000 --> 00:06:02.000 w gruncie rzeczy takie same klasyfikacje ludzi. 00:06:02.000 --> 00:06:07.000 Drogi ras ludzkich według antropologów fizycznych sprzed 30-40 lat 00:06:07.000 --> 00:06:09.000 - Carlton Coon najlepszym przykładem - 00:06:09.000 --> 00:06:13.000 zaczęły się rozchodzić, a jest to pogląd z ery po Darwinie, 00:06:13.000 --> 00:06:16.000 od czasów Homo erectusa, przed ponad milionem lat. 00:06:16.000 --> 00:06:18.000 Ale jakie dane o tym świadczą? 00:06:18.000 --> 00:06:22.000 Jest ich bardzo mało. Morfologia i domysły. NOTE Paragraph 00:06:22.000 --> 00:06:24.000 To, o czym chciałbym dziś powiedzieć, 00:06:24.000 --> 00:06:27.000 właśnie w tej chwili, to nowe podejście do tego problemu. 00:06:27.000 --> 00:06:30.000 Nie trzeba już snuć domysłów o naszym rodowodzie, 00:06:30.000 --> 00:06:32.000 wykopując z ziemi potencjalnych przodków, 00:06:32.000 --> 00:06:34.000 i analizować danych na bazie morfologii, 00:06:34.000 --> 00:06:36.000 której wciąż do końca nie rozumiemy. 00:06:36.000 --> 00:06:40.000 Nie znamy genetycznych przyczyn morfologicznej zmienności. NOTE Paragraph 00:06:40.000 --> 00:06:42.000 Musimy podejść do problemu z całkiem innej strony. 00:06:42.000 --> 00:06:46.000 To, o co pytamy jest bowiem problemem genealogicznym. 00:06:46.000 --> 00:06:48.000 Jest kwestią z tej dziedziny. 00:06:48.000 --> 00:06:53.000 Chcemy stworzyć drzewo genealogiczne dla wszystkich dziś żyjących. 00:06:53.000 --> 00:06:55.000 Genealodzy potwierdzą, 00:06:55.000 --> 00:06:57.000 że każdy z nas próbował, lub ma kogoś w rodzinie, 00:06:57.000 --> 00:07:00.000 kto starał się stworzyć drzewo genealogiczne rodu? 00:07:00.000 --> 00:07:02.000 Zaczynasz od teraźniejszości i związków, których jesteś pewien. 00:07:02.000 --> 00:07:04.000 Ty i twoje rodzeństwo macie wspólnych rodziców. 00:07:04.000 --> 00:07:06.000 Razem z kuzynami macie wspólnych dziadków. 00:07:06.000 --> 00:07:09.000 Stopniowo cofasz się coraz dalej w przeszłość, 00:07:09.000 --> 00:07:11.000 dodając osoby coraz dalej spokrewnione. 00:07:11.000 --> 00:07:15.000 Ale w końcu, nie ważne jak dobry jesteś w przeszukiwaniu archiwów kościelnych, 00:07:15.000 --> 00:07:19.000 dochodzisz do miejsca, zwanego przez genealogów ścianą z cegieł. 00:07:19.000 --> 00:07:22.000 Do punktu, gdzie nie da się dowiedzieć więcej o twoich przodkach, 00:07:22.000 --> 00:07:26.000 wchodzisz do mrocznego i tajemniczego królestwa, zwanego historią, 00:07:26.000 --> 00:07:29.000 gdzie musisz kroczyć ostrożnie, licząc na przewodników. NOTE Paragraph 00:07:29.000 --> 00:07:31.000 Kim byli ludzie, którzy żyli wcześniej? 00:07:31.000 --> 00:07:34.000 Nie istnieje żadna dokumentacja. W zasadzie to jednak mamy ją. 00:07:34.000 --> 00:07:37.000 Zapisana jest w naszym DNA, kodzie genetycznym. 00:07:37.000 --> 00:07:39.000 Dysponujemy historycznym zapisem, przenoszącym w przeszłość 00:07:39.000 --> 00:07:43.000 do samego początku naszego gatunku. To właśnie badamy. NOTE Paragraph 00:07:43.000 --> 00:07:45.000 A teraz, elementarz DNA. 00:07:45.000 --> 00:07:48.000 Podejrzewam, że na sali nie siedzą sami genetycy. 00:07:48.000 --> 00:07:52.000 Jest to bardzo długa, podłużna molekuła, zakodowany plan 00:07:52.000 --> 00:07:55.000 dotyczący tego, jak wykonać kopię nas samych. 00:07:55.000 --> 00:07:58.000 Składa się z podjednostek: A, C, G i T. 00:07:58.000 --> 00:08:02.000 Sekwencja tych podjednostek tworzy nasz plan. 00:08:02.000 --> 00:08:05.000 Jak długa jest nić? Składa się z miliardów podjednostek. 00:08:05.000 --> 00:08:08.000 Genom haploidalny. Posiadamy dwie kopie wszystkich chromosomów. 00:08:08.000 --> 00:08:12.000 Genom haploidalny składa się z około 3,2 miliarda nukleotydów. 00:08:12.000 --> 00:08:14.000 Całość, jeśli dodamy wszystko do siebie, 00:08:14.000 --> 00:08:16.000 ma długość ponad sześciu miliardów nukleotydów. 00:08:16.000 --> 00:08:19.000 Jeśli rozwiniemy całe DNA z jednej komórki ciała 00:08:19.000 --> 00:08:23.000 będzie liczyć około dwóch metrów długości. 00:08:23.000 --> 00:08:25.000 Jeśli rozciągniemy całe DNA ze wszystkich komórek, 00:08:25.000 --> 00:08:29.000 osiągnie długość równą drodze na Księżyc i z powrotem, 00:08:29.000 --> 00:08:32.000 pomnożoną tysiące razy. To bardzo dużo informacji. NOTE Paragraph 00:08:32.000 --> 00:08:38.000 Jeśli chcielibyśmy skopiować molekułę DNA, czeka nas ciężka praca. 00:08:38.000 --> 00:08:42.000 Wyobraźcie sobie najdłuższą powieść, jak "Wojna i pokój". 00:08:42.000 --> 00:08:44.000 Teraz pomnóżcie ją stukrotnie. 00:08:44.000 --> 00:08:46.000 I wyobraźcie sobie jej ręczne kopiowanie. 00:08:46.000 --> 00:08:48.000 Pracujesz do późna w nocy, 00:08:48.000 --> 00:08:50.000 będąc niezwykle skrupulatnym, pijesz kawę, 00:08:50.000 --> 00:08:52.000 uważasz, ale od czasu do czasu, 00:08:52.000 --> 00:08:54.000 gdy kopiujesz ręcznie, 00:08:54.000 --> 00:08:56.000 wkrada się mała literówka. 00:08:56.000 --> 00:09:00.000 Zamieniasz I na E czy C na T. NOTE Paragraph 00:09:00.000 --> 00:09:04.000 To samo dzieje się z naszym DNA, gdy przekazywane jest przez pokolenia. 00:09:04.000 --> 00:09:07.000 Nie zdarza się to zbyt często. Mamy wbudowany mechanizm korygujący. 00:09:07.000 --> 00:09:09.000 Ale jeśli się już zdarzy, zmiany zostają przekazane 00:09:09.000 --> 00:09:12.000 kolejnym generacjom, stając się markerami pochodzenia. 00:09:12.000 --> 00:09:14.000 Jeśli dzielisz z kimś taki znacznik, 00:09:14.000 --> 00:09:17.000 to znaczy, że w którymś momencie historii mieliście wspólnego przodka. 00:09:17.000 --> 00:09:19.000 Osobę, u której pierwszy raz wystąpiła taka zmiana w DNA. 00:09:19.000 --> 00:09:22.000 Obserwując wzór genetycznego zróżnicowania, 00:09:22.000 --> 00:09:25.000 wzór jaki tworzą markery u wszystkich ludzi na świecie, 00:09:25.000 --> 00:09:29.000 szacując względny czas ich pojawienia się w dziejach ludzkości, 00:09:29.000 --> 00:09:32.000 możemy stworzyć drzewo genealogiczne dla wszystkich żyjących dziś. NOTE Paragraph 00:09:32.000 --> 00:09:35.000 W naszej pracy używamy często dwóch rodzajów DNA. 00:09:35.000 --> 00:09:38.000 Dzięki DNA mitochondrialnemu śledzimy matczyną linię pochodzenia. 00:09:38.000 --> 00:09:41.000 mtDNA otrzymujesz od matki i babci ze strony matki. 00:09:41.000 --> 00:09:43.000 Cofamy się aż do pierwszej kobiety. 00:09:43.000 --> 00:09:46.000 Chromosom Y, część DNA, która określa mężczyzn, 00:09:46.000 --> 00:09:49.000 pozwala na śledzenie linii rodowej ojca. 00:09:49.000 --> 00:09:53.000 Wszyscy na tej sali i wszyscy na świecie 00:09:53.000 --> 00:09:57.000 należą do któregoś z rodów na tych drzewach. 00:09:57.000 --> 00:10:00.000 Jeśli nawet są to uproszczone wersje prawdziwych drzew, 00:10:00.000 --> 00:10:02.000 wciąż są zbyt skomplikowane, uprośćmy je jeszcze. 00:10:02.000 --> 00:10:04.000 Obróćmy je na bok i połączmy, teraz wygląda to jak drzewo, 00:10:04.000 --> 00:10:07.000 z korzeniami u dołu i pnącymi się do góry gałęziami. 00:10:07.000 --> 00:10:09.000 Co musimy z tego zapamiętać? NOTE Paragraph 00:10:09.000 --> 00:10:11.000 To, co uderza nas na samym początku, 00:10:11.000 --> 00:10:14.000 to fakt, że najdalej sięgające rodowody 00:10:14.000 --> 00:10:19.000 odnajdujemy u Afrykanów. 00:10:19.000 --> 00:10:22.000 To oznacza, że Afrykanie akumulowali 00:10:22.000 --> 00:10:25.000 mutacje przez dłuższy czas. 00:10:25.000 --> 00:10:29.000 Oznacza to też, że pochodzimy z Afryki. Jest to zapisane w naszym DNA. 00:10:29.000 --> 00:10:34.000 Każda próbka DNA, którą badaliśmy, jest bogatsza u Afrykanów niż u innych. 00:10:34.000 --> 00:10:37.000 Swego czasu w przeszłości podgrupa mieszkańców Afryki 00:10:37.000 --> 00:10:41.000 opuściła kontynent, aby zasiedlić resztę świata. NOTE Paragraph 00:10:41.000 --> 00:10:43.000 Od jak dawna dzielimy wspólny rodowód? 00:10:43.000 --> 00:10:47.000 Czy było to miliony lat temu, co możemy podejrzewać, 00:10:47.000 --> 00:10:50.000 obserwując tę niesamowitą różnorodność na Ziemi? 00:10:50.000 --> 00:10:53.000 Nie, DNA wyraźnie mówi co innego. 00:10:53.000 --> 00:10:58.000 Od 200 tysięcy lat wszyscy dzielimy przodka, jedną osobę, 00:10:58.000 --> 00:11:02.000 Mitochondrialną Ewę - być może słyszeliście o niej - z Afryki. 00:11:02.000 --> 00:11:05.000 Afrykańska kobieta, od której zaczęła się cała mitochondrialna różnorodność na świecie. NOTE Paragraph 00:11:05.000 --> 00:11:07.000 Co bardziej niezwykłe, 00:11:07.000 --> 00:11:09.000 jeśli spojrzymy na chromosom Y, 00:11:09.000 --> 00:11:13.000 męską część tej historii, okaże się, że 00:11:13.000 --> 00:11:15.000 Y-chromosomalny Adam żył zaledwie 60 tys. lat temu. 00:11:15.000 --> 00:11:18.000 To jedynie 2000 pokoleń. 00:11:18.000 --> 00:11:21.000 W skali ewolucji to mrugnięcie okiem. 00:11:22.000 --> 00:11:25.000 To świadczy, że w tamtym czasie wszyscy żyliśmy w Afryce. 00:11:25.000 --> 00:11:27.000 Afrykański mężczyzna zapoczątkował 00:11:27.000 --> 00:11:29.000 światową różnorodność w kontekście chromosomu Y. 00:11:29.000 --> 00:11:31.000 Ledwie 60 tysięcy lat temu 00:11:31.000 --> 00:11:35.000 rozpoczął się proces tworzenia niewiarygodnej różnorodności na Ziemi. 00:11:35.000 --> 00:11:37.000 To niezwykła historia. 00:11:37.000 --> 00:11:40.000 Wszyscy jesteśmy członkami rozszerzonej afrykańskiej rodziny. NOTE Paragraph 00:11:41.000 --> 00:11:44.000 Nastąpiło to tak niedawno. Dlaczego nie wyszliśmy wcześniej? 00:11:44.000 --> 00:11:48.000 Dlaczego Homo erectus nie wyewoluował w inne gatunki, 00:11:48.000 --> 00:11:50.000 a w zasadzie podgatunki, człowiekowatych? 00:11:50.000 --> 00:11:54.000 Dlaczego wychodzi na to, że tak niedawno opuściliśmy Afrykę? 00:11:54.000 --> 00:11:56.000 To ważna kwestia. Pytania z gatunku "dlaczego", 00:11:56.000 --> 00:12:01.000 zwłaszcza w genetyce i badaniach historii, są zawsze doniosłe. 00:12:01.000 --> 00:12:03.000 Trudno na nie odpowiedzieć. NOTE Paragraph 00:12:03.000 --> 00:12:06.000 Jeśli wszystko inne nas zawodzi, pogadajmy o pogodzie. 00:12:06.000 --> 00:12:09.000 Co działo się z globalną pogodą 60 tysięcy lat temu? 00:12:09.000 --> 00:12:12.000 Wkraczaliśmy w najgorszy okres ostatniej epoki lodowcowej. 00:12:12.000 --> 00:12:15.000 Zaczęła się ona mniej więcej 120 tysięcy lat temu. 00:12:15.000 --> 00:12:19.000 Warunki się zmieniały, ale przyspieszenie zaczęło się jakieś 70 tysięcy lat temu. 00:12:19.000 --> 00:12:21.000 Mamy dużo dowodów - rdzenie z osadów, 00:12:21.000 --> 00:12:24.000 pyłki, izotopy tlenu i tak dalej. 00:12:24.000 --> 00:12:27.000 Ostatnie maksimum zlodowacenia miało miejsce 16 tysięcy lat temu, 00:12:27.000 --> 00:12:31.000 jednak w zasadzie już 70 tysięcy lat wstecz, zaczęło robić się niewesoło. 00:12:31.000 --> 00:12:36.000 Było bardzo zimno. Północną półkulę pokrywały masywne lodowce. 00:12:36.000 --> 00:12:40.000 Nowy Jork, Chicago i Seattle znajdowały się pod lodem. 00:12:40.000 --> 00:12:45.000 Większość Wielkiej Brytanii i Skandynawii pokrywała kilkukilometrowa warstwa. NOTE Paragraph 00:12:45.000 --> 00:12:48.000 Afryka jest najbardziej tropikalnym kontynentem na Ziemi. 00:12:48.000 --> 00:12:52.000 Około 85 % jej powierzchni leży między zwrotnikami. 00:12:52.000 --> 00:12:54.000 Nie było tu zbyt wielu lodowców, 00:12:54.000 --> 00:12:56.000 nie licząc wysokich gór we Wschodniej Afryce. 00:12:56.000 --> 00:12:59.000 Zatem, co się tu działo? Afryka nie była pokryta lodem. 00:12:59.000 --> 00:13:02.000 Kontynent raczej wysychał. 00:13:02.000 --> 00:13:04.000 Oto mapa paleoklimatyczna, 00:13:04.000 --> 00:13:07.000 pokazująca Afrykę między 60 a 70 tysięcy lat temu, 00:13:07.000 --> 00:13:11.000 stworzona na podstawie dowodów, o których wspomniałem wcześniej. 00:13:11.000 --> 00:13:15.000 Przyczyną suszy było wysysanie wilgoci z atmosfery przez lód. 00:13:15.000 --> 00:13:19.000 Weźmy Antarktydę, która jest pustynią, otrzymuje tak niewiele opadów. NOTE Paragraph 00:13:19.000 --> 00:13:21.000 Cały świat wysychał. 00:13:21.000 --> 00:13:25.000 Poziom mórz opadał. Afryka zamieniała się w pustynię. 00:13:25.000 --> 00:13:28.000 Sahara była znacznie większa niż jest teraz. 00:13:28.000 --> 00:13:31.000 Liczebność siedlisk ludzi zmalała do zaledwie kilku przyczółków, 00:13:31.000 --> 00:13:33.000 w porównaniu do tego, co mamy dziś. 00:13:33.000 --> 00:13:35.000 Dowody z danych genetycznych 00:13:35.000 --> 00:13:38.000 wskazują, że ludzka populacja około 70 tysięcy lat temu, 00:13:38.000 --> 00:13:41.000 skurczyła się do co najwyżej 2 tysięcy. 00:13:41.000 --> 00:13:45.000 Prawie wymarliśmy. Trzymaliśmy się krawędzi paznokciami. NOTE Paragraph 00:13:45.000 --> 00:13:48.000 I wtedy coś się wydarzyło. To świetna ilustracja. 00:13:48.000 --> 00:13:50.000 Popatrzcie na te kamienne narzędzia. 00:13:50.000 --> 00:13:54.000 Te po lewej są z Afryki, sprzed około miliona lat. 00:13:54.000 --> 00:13:57.000 Te po prawej wykonane przez Neandertalczyków, naszych odległych kuzynów, 00:13:57.000 --> 00:13:59.000 niebezpośrednich przodków, żyjących w Europie. 00:13:59.000 --> 00:14:03.000 Pochodzą sprzed 50-60 tysięcy lat. 00:14:03.000 --> 00:14:06.000 Ryzykując obrazę paleoantropologa, 00:14:06.000 --> 00:14:09.000 czy antropologa fizycznego na tej sali, 00:14:09.000 --> 00:14:14.000 powiem, że w zasadzie nie ma różnic między tymi dwiema grupami narzędzi. 00:14:14.000 --> 00:14:17.000 Te po lewej są niemal jednakowe, jak te po prawej. 00:14:17.000 --> 00:14:21.000 Od czasów odległych o milion lat mieliśmy do czynienia z kulturowym zastojem, 00:14:21.000 --> 00:14:23.000 który skończył się 60-70 tysięcy lat temu. 00:14:23.000 --> 00:14:25.000 Styl wykonywania narzędzi bardzo się nie zmienił. 00:14:25.000 --> 00:14:27.000 Dowodzi to, że sposób życia ludzi 00:14:27.000 --> 00:14:29.000 również nie uległ zmianie w tym czasie. NOTE Paragraph 00:14:29.000 --> 00:14:34.000 Jednak między 70 a 50 tysięcy la temu, gdzieś w tym rejonie, 00:14:34.000 --> 00:14:37.000 nastąpiła gwałtowna zmiana. Powstała sztuka. 00:14:37.000 --> 00:14:40.000 Kamienne narzędzia stały się lepsze. 00:14:40.000 --> 00:14:42.000 Dowiedziono, że ludzie zaczęli polować na daną zwierzynę, 00:14:43.000 --> 00:14:45.000 w zależności od pory roku. 00:14:45.000 --> 00:14:48.000 Liczebność populacji zwiększała się. 00:14:48.000 --> 00:14:50.000 Prawdopodobnie, jak uważa wielu lingwistów, 00:14:50.000 --> 00:14:54.000 pojawił się wtedy nowoczesny język ze składnią - podmiotem, czasownikiem i dopełnieniem - 00:14:54.000 --> 00:14:58.000 umożliwiającą tworzenie złożonych konstrukcji, jak robię to teraz. 00:14:58.000 --> 00:15:02.000 Więzi społeczne umocniły się i rozszerzyły. NOTE Paragraph 00:15:02.000 --> 00:15:07.000 Ta zmiana zachowań pozwoliła nam przetrwać pogarszające się warunki w Afryce 00:15:07.000 --> 00:15:11.000 i umożliwiła rozpoczęcie ekspansji na cały świat. 00:15:12.000 --> 00:15:15.000 Na tej konferencji mówiliśmy o afrykańskich sukcesach. 00:15:15.000 --> 00:15:18.000 Chcecie poznań ten największy? 00:15:18.000 --> 00:15:21.000 Spójrzcie w lustro. Wy nim jesteście. Jesteście tu dziś 00:15:21.000 --> 00:15:25.000 z powodu zmian, jakie zaszły w naszych mózgach w Afryce, 00:15:25.000 --> 00:15:28.000 zapewne w okolicy, w której teraz przebywamy, 00:15:28.000 --> 00:15:31.000 około 60 - 70 tysięcy lat temu. 00:15:31.000 --> 00:15:34.000 Pozwoliło nam to nie tylko przetrwać w Afryce, ale opuścić ją. 00:15:34.000 --> 00:15:37.000 Wczesna migracja wzdłuż południowych wybrzeży Azji, 00:15:37.000 --> 00:15:39.000 która zaczęła się w Afryce 60 tysięcy lat temu, 00:15:39.000 --> 00:15:43.000 dotarła bardzo szybko do Australii, 50 tysięcy lat wstecz. 00:15:43.000 --> 00:15:45.000 Nieco później miała miejsce wędrówka na Bliski Wschód. 00:15:45.000 --> 00:15:47.000 Zapewne brali w niej udział myśliwi z sawanny. NOTE Paragraph 00:15:47.000 --> 00:15:49.000 Ci z was, którzy wyruszą po tej konferencji na jedną z wycieczek, 00:15:49.000 --> 00:15:51.000 zobaczą jak naprawdę wygląda sawanna. 00:15:51.000 --> 00:15:53.000 Jest to swego rodzaju lodówka z mięsem. 00:15:53.000 --> 00:15:56.000 Ludzie, którzy specjalizowali się w zabijaniu zwierząt, 00:15:56.000 --> 00:15:59.000 polowali na nie na tych obfitych w mięso sawannach. Wyruszyli, 00:15:59.000 --> 00:16:03.000 kierując się przez równiny na Bliski Wschód, jakieś 45 tys. lat temu, 00:16:03.000 --> 00:16:05.000 podczas nietypowego okresu, gdy Sahara była wilgotna. 00:16:05.000 --> 00:16:08.000 Wędrowali na wschód, przez zielone równiny, 00:16:08.000 --> 00:16:10.000 ponieważ byli nawykli do życia na nich. NOTE Paragraph 00:16:10.000 --> 00:16:12.000 Gdy dotarli do Azji Środkowej, 00:16:12.000 --> 00:16:15.000 natrafili na autostradę, którą tworzył step. 00:16:15.000 --> 00:16:17.000 Autostradę łąk i pastwisk. 00:16:17.000 --> 00:16:19.000 Tereny tego typu, podczas ostatniej epoki lodowcowej, 00:16:19.000 --> 00:16:22.000 rozciągały się od dzisiejszych Niemiec po Koreę. 00:16:22.000 --> 00:16:24.000 Cały kontynent stanął przed ludźmi otworem. 00:16:24.000 --> 00:16:26.000 Do Europy trafiliśmy około 35 tys.lat temu, 00:16:26.000 --> 00:16:28.000 w końcu mała grupa wędrująca 00:16:28.000 --> 00:16:32.000 przez Syberię z niewyobrażalnie trudnym klimatem, 00:16:32.000 --> 00:16:34.000 potem przez Krąg Polarny, gdzie w czasie epoki lodowcowej 00:16:34.000 --> 00:16:38.000 temperatury osiągały minus 55-65, a nawet może 75 st. C, 00:16:38.000 --> 00:16:42.000 wreszcie dotarła do Ameryki, osiągając kres podróży. NOTE Paragraph 00:16:42.000 --> 00:16:46.000 Niesłychana historia, a wszystko zaczęło się w Afryce. 00:16:46.000 --> 00:16:48.000 Zmiany, które pozwoliły nam to osiągnąć, 00:16:48.000 --> 00:16:51.000 jak ewolucja mózgu o wielkiej zdolności adaptacji, 00:16:51.000 --> 00:16:53.000 zapoczątkowały nowe kultury. 00:16:53.000 --> 00:16:56.000 Za nimi przyszła różnorodność, 00:16:56.000 --> 00:16:59.000 którą zaobserwowałem podczas mojej podróży. NOTE Paragraph 00:17:00.000 --> 00:17:04.000 Dzisiejsza opowieść to właśnie taka błyskawiczna podróż 00:17:04.000 --> 00:17:09.000 razem z ludźmi, którzy zasiedlili Ziemię podczas wielkiej paleolitycznej wędrówki. 00:17:09.000 --> 00:17:11.000 Jest to opowieść, którą przedstawiłem parę lat temu 00:17:11.000 --> 00:17:15.000 w mojej książce "Wędrówka człowieka" i w filmie pod tym samym tytułem. 00:17:15.000 --> 00:17:18.000 Gdy kończyliśmy ten film, 00:17:18.000 --> 00:17:20.000 współtworzony przez National Geographic, 00:17:20.000 --> 00:17:23.000 zacząłem rozmawiać o nim z ludźmi z tej stacji. 00:17:23.000 --> 00:17:27.000 Byli nim podekscytowani, podobał im się, ale powiedzieli: 00:17:27.000 --> 00:17:29.000 "Widać, że jest to swego rodzaju 00:17:29.000 --> 00:17:33.000 kolejny etap w badaniach początków ludzi, skąd pochodzimy. 00:17:33.000 --> 00:17:38.000 Używamy DNA do śledzenia migracji na całym świecie. 00:17:38.000 --> 00:17:40.000 Zgłębianie ludzkich korzeni tkwi w naszym DNA, 00:17:40.000 --> 00:17:42.000 chcemy osiągnąć kolejny poziom w tej dziedzinie. 00:17:42.000 --> 00:17:44.000 Co byś chciał teraz robić"? 00:17:44.000 --> 00:17:46.000 To świetne pytanie od National Geographic. NOTE Paragraph 00:17:46.000 --> 00:17:50.000 Odpowiedziałem im, że to, co pokazałem, to tylko szkic. 00:17:50.000 --> 00:17:54.000 Bardzo prosta ilustracja naszych migracji po świecie. 00:17:54.000 --> 00:17:57.000 Jej podstawą były próbki pobrane od kilku tysięcy ludzi, 00:17:57.000 --> 00:17:59.000 niewielkiego odsetka światowej populacji. 00:17:59.000 --> 00:18:03.000 Przebadaliśmy niewiele genetycznych markerów, na mapie jest wiele pustych miejsc. 00:18:03.000 --> 00:18:05.000 Połączyliśmy jedynie punkty. 00:18:05.000 --> 00:18:09.000 Musimy zwiększyć próbę o rząd wielkości lub więcej. 00:18:09.000 --> 00:18:13.000 Pobrać setki tysięcy próbek DNA od ludzi z całego świata. NOTE Paragraph 00:18:13.000 --> 00:18:16.000 Taka była geneza Projektu Genograficznego. 00:18:16.000 --> 00:18:19.000 Wystartował on w kwietniu 2005 roku. 00:18:19.000 --> 00:18:23.000 Ma trzy kluczowe składniki. Oczywiście nauka jest w nim bardzo ważna. 00:18:23.000 --> 00:18:26.000 Na całym świecie prowadzimy badania terenowe nad tubylczą ludnością. 00:18:26.000 --> 00:18:29.000 Nad ludźmi, którzy żyli w tym samym miejscu przez długi czas. 00:18:29.000 --> 00:18:31.000 Zachowują więź z miejscem, w którym żyją, 00:18:31.000 --> 00:18:33.000 którą to więź wielu z nas utraciło. 00:18:34.000 --> 00:18:36.000 Moi przodkowie przybyli z całej Północnej Europy. 00:18:36.000 --> 00:18:39.000 Gdy nie podróżuję, mieszkam na wschodnim wybrzeżu Ameryki Północnej. 00:18:39.000 --> 00:18:42.000 Czy gdzieś jestem autochtonem? Nie za bardzo. Moje geny są pomieszane. 00:18:42.000 --> 00:18:45.000 Ale istnieją ludzie, którzy zachowali tę więź z przodkami, 00:18:45.000 --> 00:18:48.000 co pozwala umieścić badania DNA w pewnym kontekście. NOTE Paragraph 00:18:48.000 --> 00:18:50.000 Takie jest zadanie badań terenowych, 00:18:50.000 --> 00:18:52.000 na potrzeby których stworzyliśmy ośrodki na całym świecie. 00:18:52.000 --> 00:18:55.000 W 10 z nich działają najlepsi genetycy populacyjni. 00:18:55.000 --> 00:18:58.000 Dodatkowo chcieliśmy udostępnić nasze badania każdemu na świecie. 00:18:58.000 --> 00:19:02.000 Jak często macie okazję uczestniczyć w wielkim projekcie naukowym? 00:19:02.000 --> 00:19:04.000 Jak projekt poznania ludzkiego genomu, czy misja Mars Rover. NOTE Paragraph 00:19:04.000 --> 00:19:06.000 Z nami macie taką możliwość. 00:19:06.000 --> 00:19:10.000 Możecie wejść na naszą stronę, nationalgeographic.com/genographic 00:19:10.000 --> 00:19:13.000 i zamówić tam zestaw do przetestowania swojego DNA. 00:19:13.000 --> 00:19:16.000 Możecie też umieścić wyniki w naszej bazie danych, 00:19:16.000 --> 00:19:18.000 opowiedzieć nam o swojej genealogii, 00:19:18.000 --> 00:19:22.000 a my naukowo przeanalizujemy dane. NOTE Paragraph 00:19:22.000 --> 00:19:26.000 Jest to przedsięwzięcie non-profit, więc pieniądze które zbierzemy 00:19:26.000 --> 00:19:29.000 i opłacimy koszty wykonania badań i wykonania zestawów testowych, 00:19:29.000 --> 00:19:31.000 są przeznaczane na potrzeby projektu. 00:19:31.000 --> 00:19:33.000 Większość z nich idzie na nasz fundusz. 00:19:33.000 --> 00:19:37.000 Jest to podmiot charytatywny, przyznający granty 00:19:37.000 --> 00:19:39.000 dla rdzennych mieszkańców różnych części świata 00:19:39.000 --> 00:19:43.000 na cele edukacyjne, związane z kulturą, a inicjowane przez nich. 00:19:43.000 --> 00:19:45.000 Aplikują o dotacje, aby realizować rozmaite projekty, 00:19:45.000 --> 00:19:47.000 pokażę wam kilka przykładów. NOTE Paragraph 00:19:47.000 --> 00:19:50.000 Jak nam idzie z projektem? Mamy około 25 tysięcy próbek 00:19:50.000 --> 00:19:52.000 zebranych od rdzennych mieszkańców z całego świata. 00:19:52.000 --> 00:19:55.000 Najbardziej niezwykłą rzeczą jest zainteresowanie ze strony ludzi. 00:19:55.000 --> 00:19:58.000 210 tysięcy zamówiło zestawy testowe, 00:19:58.000 --> 00:20:00.000 od czasu gdy wystartowaliśmy, dwa lata temu. 00:20:00.000 --> 00:20:03.000 Zebraliśmy dzięki temu 5 milionów dolarów, 00:20:03.000 --> 00:20:06.000 z których większość, co najmniej połowa, wróciła do funduszu. NOTE Paragraph 00:20:06.000 --> 00:20:10.000 Przyznaliśmy właśnie pierwsze granty na kwotę około pół miliona dolarów. 00:20:10.000 --> 00:20:13.000 Projekty z całego świata, jak zapis poezji przekazywanej ustnie w Sierra Leone, 00:20:13.000 --> 00:20:16.000 zachowanie tradycyjnego tkactwa w Gazie, 00:20:16.000 --> 00:20:19.000 rewitalizację języka w Tadżykistanie, i tym podobne. 00:20:19.000 --> 00:20:22.000 Projekt ma się bardzo dobrze, 00:20:22.000 --> 00:20:26.000 zachęcam was do wejścia na naszą stronę i śledzenia go. NOTE Paragraph 00:20:26.000 --> 00:20:28.000 Dziękuję bardzo. 00:20:28.000 --> 00:20:30.000 (oklaski)