1
00:00:00,000 --> 00:00:09,000
Jambo, bonjour, zdrastwujtie, tayo. To kilka języków,

2
00:00:09,000 --> 00:00:13,000
w których trochę rozmawiałem w ciągu ostatnich sześciu tygodni.

3
00:00:13,000 --> 00:00:18,000
Odwiedzając 17 krajów w czasie mojej szalonej podróży,

4
00:00:18,000 --> 00:00:21,000
sprawdzałem rozmaite aspekty naszego projektu,

5
00:00:21,000 --> 00:00:23,000
o którym opowiem wam trochę później.

6
00:00:23,000 --> 00:00:26,000
Odwiedziłem kilka niesamowitych miejsc,

7
00:00:26,000 --> 00:00:32,000
jak Mongolia, Kambodża, Nowa Gwinea, RPA, dwukrotnie Tanzania.

8
00:00:32,000 --> 00:00:34,000
Byłem tu miesiąc temu.

9
00:00:34,000 --> 00:00:39,000
Możliwość odbycia takiej szybkiej podróży po świecie

10
00:00:39,000 --> 00:00:42,000
z wielu powodów jest absolutnie niesamowita.

11
00:00:42,000 --> 00:00:44,000
Można zobaczyć niewiarygodne rzeczy.

12
00:00:44,000 --> 00:00:46,000
Można również dokonać na miejscu

13
00:00:46,000 --> 00:00:48,000
porównania ludzi z całego świata.

14
00:00:48,000 --> 00:00:50,000
Wnioski, jakie można z tego wyciągnąć,

15
00:00:50,000 --> 00:00:53,000
wnioski nieco powierzchowne, są takie,

16
00:00:53,000 --> 00:00:57,000
że nie jesteśmy tacy sami - o tym jeszcze wam opowiem -

17
00:00:57,000 --> 00:00:59,000
a raczej odmienni.

18
00:00:59,000 --> 00:01:02,000
Na świecie jest tyle różnorodności.

19
00:01:02,000 --> 00:01:05,000
6000 odmiennych języków, w których rozmawia 6,5 miliarda ludzi,

20
00:01:05,000 --> 00:01:08,000
o różnych kolorach, sylwetkach, rozmiarach.

21
00:01:08,000 --> 00:01:11,000
Gdy spacerujesz ulicami wielkiego miasta, podróżujesz,

22
00:01:11,000 --> 00:01:15,000
jesteś zdumiony różnorodnością gatunku ludzkiego.

23
00:01:15,000 --> 00:01:18,000
Jak wyjaśnić to zróżnicowanie?

24
00:01:18,000 --> 00:01:20,000
O tym właśnie będę dziś mówił.

25
00:01:20,000 --> 00:01:22,000
O tym jak używamy narzędzi genetyki,

26
00:01:22,000 --> 00:01:28,000
a w szczególności genetyki populacyjnej, do opisu jak tworzyła się różnorodność

27
00:01:28,000 --> 00:01:30,000
i jak długo to trwało.

28
00:01:30,000 --> 00:01:32,000
Problem ze zróżnicowaniem ludzi,

29
00:01:32,000 --> 00:01:34,000
tak jak wszystkie wielkie pytania nauki,

30
00:01:34,000 --> 00:01:36,000
problem, jak to wyjaśnić,

31
00:01:36,000 --> 00:01:38,000
można rozszerzyć o dodatkowe pytania.

32
00:01:38,000 --> 00:01:41,000
Nietrudno ugrzęznąć na dobre w tych pytaniach pomocniczych.

33
00:01:41,000 --> 00:01:43,000
Pierwsze z pytań dotyczy naszego pochodzenia.

34
00:01:43,000 --> 00:01:45,000
Czy naprawdę mamy wspólnego przodka?

35
00:01:45,000 --> 00:01:48,000
Zakładając, że tak istotnie jest, myślę

36
00:01:48,000 --> 00:01:51,000
że wszyscy na tej sali zapytają: "od kiedy"?

37
00:01:51,000 --> 00:01:53,000
Kiedy nastąpiła geneza naszego gatunku?

38
00:01:53,000 --> 00:01:55,000
Od jak dawna jesteśmy od siebie odmienni?

39
00:01:55,000 --> 00:01:59,000
Drugie pytanie wiąże się z pierwszym, ale nieco się różnią.

40
00:01:59,000 --> 00:02:01,000
Jeśli wypłynęliśmy ze wspólnego źródła,

41
00:02:01,000 --> 00:02:03,000
jak udało nam się opanować każdy zakątek globu

42
00:02:03,000 --> 00:02:05,000
i w rezultacie wytworzyć całą tę różnorodność,

43
00:02:05,000 --> 00:02:08,000
odmienne style życia, wygląd zewnętrzny,

44
00:02:08,000 --> 00:02:10,000
różne języki na całym świecie.

45
00:02:10,000 --> 00:02:13,000
Na pytanie o pochodzenie, jak i na wiele innych z dziedziny biologii,

46
00:02:13,000 --> 00:02:15,000
odpowiedział Darwin ponad sto lat temu.

47
00:02:15,000 --> 00:02:17,000
w dziele "O pochodzeniu człowieka" napisał:

48
00:02:17,000 --> 00:02:19,000
"W każdym wielkim regionie świata żyjące ssaki

49
00:02:19,000 --> 00:02:22,000
są blisko spokrewnione z gatunkami wymarłymi w tym samym regionie.

50
00:02:22,000 --> 00:02:25,000
Jest zatem prawdopodobne, że Afryka była uprzednio zamieszkana

51
00:02:25,000 --> 00:02:28,000
przez wymarłe małpy, pokrewne gorylom i szympansom.

52
00:02:28,000 --> 00:02:31,000
Skoro te dwa gatunki są najbliższymi krewniakami człowieka,

53
00:02:31,000 --> 00:02:33,000
jest bardziej prawdopodobne, że nasi wcześni przodkowie

54
00:02:33,000 --> 00:02:35,000
żyli w Afryce, niż gdziekolwiek indziej".

55
00:02:35,000 --> 00:02:39,000
Wszystko jasne, możemy iść do domu z gotową odpowiedzią.

56
00:02:39,000 --> 00:02:43,000
Nie do końca, ponieważ Darwin mówił o naszym dalekim rodowodzie,

57
00:02:43,000 --> 00:02:45,000
wspólnym z małpami człekokształtnymi.

58
00:02:45,000 --> 00:02:49,000
Jest jasne, że pochodzą one z kontynentu afrykańskiego.

59
00:02:49,000 --> 00:02:52,000
Pojawiają się w zapisie kopalnym sprzed około 23 mln. lat.

60
00:02:52,000 --> 00:02:55,000
Afryka była w tamtym czasie oddzielona od innych lądów

61
00:02:55,000 --> 00:02:59,000
za sprawą kapryśnych płyt tektonicznych, unoszących się w okolicach Oceanu Indyjskiego.

62
00:02:59,000 --> 00:03:01,000
Afryka zderzyła się z Eurazją około 16 mln. lat temu

63
00:03:01,000 --> 00:03:04,000
i doszło do tzw. pierwszego afrykańskiego eksodusu.

64
00:03:04,000 --> 00:03:06,000
Małpy, które opuściły wtedy Afrykę trafiły do Południowej Azji

65
00:03:06,000 --> 00:03:08,000
i stały się gibonami i orangutanami.

66
00:03:08,000 --> 00:03:10,000
Te, które zostały

67
00:03:10,000 --> 00:03:12,000
wyewoluowały w goryle, szympansy i w nas.

68
00:03:12,000 --> 00:03:15,000
Więc tak, jeśli mówimy o wspólnym rodowodzie z małpami,

69
00:03:15,000 --> 00:03:19,000
patrząc na zapis kopalny staje się jasne, że właśnie tam zaczęliśmy.

70
00:03:19,000 --> 00:03:21,000
Nie całkiem takie pytanie chciałem zadać.

71
00:03:21,000 --> 00:03:23,000
Pytam o rodowód ludzi,

72
00:03:23,000 --> 00:03:26,000
stworzeń, w których rozpoznalibyśmy samych siebie,

73
00:03:26,000 --> 00:03:28,000
jeśli siedziałyby obok nas na tej sali.

74
00:03:28,000 --> 00:03:30,000
Gdyby jedno z nich wpatrywało się w was,

75
00:03:30,000 --> 00:03:33,000
nie wzdrygnęlibyście się jak ja teraz. Co z naszym rodowodem?

76
00:03:33,000 --> 00:03:35,000
Jeśli cofniemy się odpowiednio daleko,

77
00:03:35,000 --> 00:03:38,000
okaże się, że dzielimy go z każdym żywym stworzeniem.

78
00:03:38,000 --> 00:03:41,000
DNA nas łączy, mamy więc wspólnego przodka z barakudą,

79
00:03:41,000 --> 00:03:46,000
bakteriami i grzybami, jeśli cofniemy się w czasie o ponad miliard lat.

80
00:03:46,000 --> 00:03:48,000
Pytamy dziś jednak o pochodzenie człowieka.

81
00:03:48,000 --> 00:03:50,000
Jak możemy je zgłębiać?

82
00:03:50,000 --> 00:03:54,000
Dawniej badano je z pomocą paleoantropologii,

83
00:03:54,000 --> 00:03:56,000
wygrzebując kości z ziemi,

84
00:03:56,000 --> 00:03:58,000
oraz w dużej mierze dzięki morfologii,

85
00:03:58,000 --> 00:04:01,000
opisującej kształty, na przykład kości czaszki.

86
00:04:01,000 --> 00:04:05,000
"Ta wygląda całkiem jak nasza, więc to musi być nasz przodek.

87
00:04:05,000 --> 00:04:08,000
Na pewno od niego bezpośrednio się wywodzimy".

88
00:04:08,000 --> 00:04:11,000
Przyznam, że paleoantropologia

89
00:04:11,000 --> 00:04:14,000
podsuwa nam dużo fascynujących koncepcji naszego pochodzenia,

90
00:04:14,000 --> 00:04:17,000
ale nie daje prawdopodobnych rozwiązań, których tak pragną naukowcy.

91
00:04:17,000 --> 00:04:19,000
Co mam na myśli?

92
00:04:19,000 --> 00:04:21,000
Patrzycie na doskonały przykład.

93
00:04:21,000 --> 00:04:23,000
Oto trzy wymarłe gatunki hominidów,

94
00:04:23,000 --> 00:04:25,000
potencjalni przodkowie ludzi.

95
00:04:25,000 --> 00:04:28,000
Wszystkie zostały odnalezione w wąwozie Olduvai przez rodzinę Leakey`ów.

96
00:04:28,000 --> 00:04:30,000
Każdy z nich datowany jest na niemal ten sam czas.

97
00:04:30,000 --> 00:04:32,000
Od lewej: Homo erectus, Homo habilis,

98
00:04:32,000 --> 00:04:35,000
i Australopitek, teraz nazywany Paranthropus boisei,

99
00:04:35,000 --> 00:04:40,000
masywny australopitek. Trzy wymarłe gatunki, to samo miejsce, ten sam czas.

100
00:04:40,000 --> 00:04:43,000
Znaczy to, że wszystkie trzy nie mogą być moimi bezpośrednimi przodkami.

101
00:04:43,000 --> 00:04:46,000
Z którym z nich jestem spokrewniony?

102
00:04:46,000 --> 00:04:51,000
Szukamy tu poszlak, a nie dowodów dotyczących naszego rodowodu.

103
00:04:52,000 --> 00:04:56,000
Odmienne podejście oferuje nam morfologia.

104
00:04:56,000 --> 00:04:59,000
Analizuje dowody, które do niedawna były dostępne jako jedyne,

105
00:04:59,000 --> 00:05:01,000
głownie kształt czaszki.

106
00:05:01,000 --> 00:05:05,000
Pierwszą osobą, która to usystematyzowała był Linneusz.

107
00:05:05,000 --> 00:05:07,000
Carl von Linne, szwedzki botanik,

108
00:05:07,000 --> 00:05:09,000
który w XVIII wieku postanowił

109
00:05:09,000 --> 00:05:11,000
skategoryzować wszystkie żyjące na Ziemi organizmy.

110
00:05:11,000 --> 00:05:13,000
Myślicie, że wasza praca jest ciężka?

111
00:05:13,000 --> 00:05:15,000
On swoją wykonał całkiem nieźle.

112
00:05:15,000 --> 00:05:19,000
Sklasyfikował około 12.000 gatunków w dziele Systema Naturae.

113
00:05:19,000 --> 00:05:22,000
To on wymyślił nazwę Homo sapiens - po łacinie człowiek myślący.

114
00:05:22,000 --> 00:05:26,000
Jednak obserwując różnorodność ludzi na całym świecie, powiedział:

115
00:05:26,000 --> 00:05:30,000
"Wydaje się, że dzielimy się na różne podgatunki lub rodzaje".

116
00:05:30,000 --> 00:05:34,000
Mówił o Afrykanach, Amerykanach, Azjatach i Europejczykach,

117
00:05:34,000 --> 00:05:37,000
stworzył rażąco rasistowską kategorię - monstrosus -

118
00:05:37,000 --> 00:05:40,000
która obejmowała wszystkich ludzi, których nie lubił,

119
00:05:40,000 --> 00:05:43,000
włącznie z wyimaginowanymi rasami, jak elfy.

120
00:05:44,000 --> 00:05:49,000
Łatwo odrzucić te wypracowane w dobrej wierze,

121
00:05:49,000 --> 00:05:52,000
ale w rezultacie zacofane przemyślenia XVIII-wiecznego naukowca,

122
00:05:52,000 --> 00:05:54,000
działającego w erze przed Darwinem.

123
00:05:54,000 --> 00:05:56,000
Jednak jeśli przyjrzymy się antropologii fizycznej

124
00:05:56,000 --> 00:06:00,000
sprzed zaledwie 20 czy 30 lat, w wielu wypadkach zobaczymy

125
00:06:00,000 --> 00:06:02,000
w gruncie rzeczy takie same klasyfikacje ludzi.

126
00:06:02,000 --> 00:06:07,000
Drogi ras ludzkich według antropologów fizycznych sprzed 30-40 lat

127
00:06:07,000 --> 00:06:09,000
- Carlton Coon najlepszym przykładem -

128
00:06:09,000 --> 00:06:13,000
zaczęły się rozchodzić, a jest to pogląd z ery po Darwinie,

129
00:06:13,000 --> 00:06:16,000
od czasów Homo erectusa, przed ponad milionem lat.

130
00:06:16,000 --> 00:06:18,000
Ale jakie dane o tym świadczą?

131
00:06:18,000 --> 00:06:22,000
Jest ich bardzo mało. Morfologia i domysły.

132
00:06:22,000 --> 00:06:24,000
To, o czym chciałbym dziś powiedzieć,

133
00:06:24,000 --> 00:06:27,000
właśnie w tej chwili, to nowe podejście do tego problemu.

134
00:06:27,000 --> 00:06:30,000
Nie trzeba już snuć domysłów o naszym rodowodzie,

135
00:06:30,000 --> 00:06:32,000
wykopując z ziemi potencjalnych przodków,

136
00:06:32,000 --> 00:06:34,000
i analizować danych na bazie morfologii,

137
00:06:34,000 --> 00:06:36,000
której wciąż do końca nie rozumiemy.

138
00:06:36,000 --> 00:06:40,000
Nie znamy genetycznych przyczyn morfologicznej zmienności.

139
00:06:40,000 --> 00:06:42,000
Musimy podejść do problemu z całkiem innej strony.

140
00:06:42,000 --> 00:06:46,000
To, o co pytamy jest bowiem problemem genealogicznym.

141
00:06:46,000 --> 00:06:48,000
Jest kwestią z tej dziedziny.

142
00:06:48,000 --> 00:06:53,000
Chcemy stworzyć drzewo genealogiczne dla wszystkich dziś żyjących.

143
00:06:53,000 --> 00:06:55,000
Genealodzy potwierdzą,

144
00:06:55,000 --> 00:06:57,000
że każdy z nas próbował, lub ma kogoś w rodzinie,

145
00:06:57,000 --> 00:07:00,000
kto starał się stworzyć drzewo genealogiczne rodu?

146
00:07:00,000 --> 00:07:02,000
Zaczynasz od teraźniejszości i związków, których jesteś pewien.

147
00:07:02,000 --> 00:07:04,000
Ty i twoje rodzeństwo macie wspólnych rodziców.

148
00:07:04,000 --> 00:07:06,000
Razem z kuzynami macie wspólnych dziadków.

149
00:07:06,000 --> 00:07:09,000
Stopniowo cofasz się coraz dalej w przeszłość,

150
00:07:09,000 --> 00:07:11,000
dodając osoby coraz dalej spokrewnione.

151
00:07:11,000 --> 00:07:15,000
Ale w końcu, nie ważne jak dobry jesteś w przeszukiwaniu archiwów kościelnych,

152
00:07:15,000 --> 00:07:19,000
dochodzisz do miejsca, zwanego przez genealogów ścianą z cegieł.

153
00:07:19,000 --> 00:07:22,000
Do punktu, gdzie nie da się dowiedzieć więcej o twoich przodkach,

154
00:07:22,000 --> 00:07:26,000
wchodzisz do mrocznego i tajemniczego królestwa, zwanego historią,

155
00:07:26,000 --> 00:07:29,000
gdzie musisz kroczyć ostrożnie, licząc na przewodników.

156
00:07:29,000 --> 00:07:31,000
Kim byli ludzie, którzy żyli wcześniej?

157
00:07:31,000 --> 00:07:34,000
Nie istnieje żadna dokumentacja. W zasadzie to jednak mamy ją.

158
00:07:34,000 --> 00:07:37,000
Zapisana jest w naszym DNA, kodzie genetycznym.

159
00:07:37,000 --> 00:07:39,000
Dysponujemy historycznym zapisem, przenoszącym w przeszłość

160
00:07:39,000 --> 00:07:43,000
do samego początku naszego gatunku. To właśnie badamy.

161
00:07:43,000 --> 00:07:45,000
A teraz, elementarz DNA.

162
00:07:45,000 --> 00:07:48,000
Podejrzewam, że na sali nie siedzą sami genetycy.

163
00:07:48,000 --> 00:07:52,000
Jest to bardzo długa, podłużna molekuła, zakodowany plan

164
00:07:52,000 --> 00:07:55,000
dotyczący tego, jak wykonać kopię nas samych.

165
00:07:55,000 --> 00:07:58,000
Składa się z podjednostek: A, C, G i T.

166
00:07:58,000 --> 00:08:02,000
Sekwencja tych podjednostek tworzy nasz plan.

167
00:08:02,000 --> 00:08:05,000
Jak długa jest nić? Składa się z miliardów podjednostek.

168
00:08:05,000 --> 00:08:08,000
Genom haploidalny. Posiadamy dwie kopie wszystkich chromosomów.

169
00:08:08,000 --> 00:08:12,000
Genom haploidalny składa się z około 3,2 miliarda nukleotydów.

170
00:08:12,000 --> 00:08:14,000
Całość, jeśli dodamy wszystko do siebie,

171
00:08:14,000 --> 00:08:16,000
ma długość ponad sześciu miliardów nukleotydów.

172
00:08:16,000 --> 00:08:19,000
Jeśli rozwiniemy całe DNA z jednej komórki ciała

173
00:08:19,000 --> 00:08:23,000
będzie liczyć około dwóch metrów długości.

174
00:08:23,000 --> 00:08:25,000
Jeśli rozciągniemy całe DNA ze wszystkich komórek,

175
00:08:25,000 --> 00:08:29,000
osiągnie długość równą drodze na Księżyc i z powrotem,

176
00:08:29,000 --> 00:08:32,000
pomnożoną tysiące razy. To bardzo dużo informacji.

177
00:08:32,000 --> 00:08:38,000
Jeśli chcielibyśmy skopiować molekułę DNA, czeka nas ciężka praca.

178
00:08:38,000 --> 00:08:42,000
Wyobraźcie sobie najdłuższą powieść, jak "Wojna i pokój".

179
00:08:42,000 --> 00:08:44,000
Teraz pomnóżcie ją stukrotnie.

180
00:08:44,000 --> 00:08:46,000
I wyobraźcie sobie jej ręczne kopiowanie.

181
00:08:46,000 --> 00:08:48,000
Pracujesz do późna w nocy,

182
00:08:48,000 --> 00:08:50,000
będąc niezwykle skrupulatnym, pijesz kawę,

183
00:08:50,000 --> 00:08:52,000
uważasz, ale od czasu do czasu,

184
00:08:52,000 --> 00:08:54,000
gdy kopiujesz ręcznie,

185
00:08:54,000 --> 00:08:56,000
wkrada się mała literówka.

186
00:08:56,000 --> 00:09:00,000
Zamieniasz I na E czy C na T.

187
00:09:00,000 --> 00:09:04,000
To samo dzieje się z naszym DNA, gdy przekazywane jest przez pokolenia.

188
00:09:04,000 --> 00:09:07,000
Nie zdarza się to zbyt często. Mamy wbudowany mechanizm korygujący.

189
00:09:07,000 --> 00:09:09,000
Ale jeśli się już zdarzy, zmiany zostają przekazane

190
00:09:09,000 --> 00:09:12,000
kolejnym generacjom, stając się markerami pochodzenia.

191
00:09:12,000 --> 00:09:14,000
Jeśli dzielisz z kimś taki znacznik,

192
00:09:14,000 --> 00:09:17,000
to znaczy, że w którymś momencie historii mieliście wspólnego przodka.

193
00:09:17,000 --> 00:09:19,000
Osobę, u której pierwszy raz wystąpiła taka zmiana w DNA.

194
00:09:19,000 --> 00:09:22,000
Obserwując wzór genetycznego zróżnicowania,

195
00:09:22,000 --> 00:09:25,000
wzór jaki tworzą markery u wszystkich ludzi na świecie,

196
00:09:25,000 --> 00:09:29,000
szacując względny czas ich pojawienia się w dziejach ludzkości,

197
00:09:29,000 --> 00:09:32,000
możemy stworzyć drzewo genealogiczne dla wszystkich żyjących dziś.

198
00:09:32,000 --> 00:09:35,000
W naszej pracy używamy często dwóch rodzajów DNA.

199
00:09:35,000 --> 00:09:38,000
Dzięki DNA mitochondrialnemu śledzimy matczyną linię pochodzenia.

200
00:09:38,000 --> 00:09:41,000
mtDNA otrzymujesz od matki i babci ze strony matki.

201
00:09:41,000 --> 00:09:43,000
Cofamy się aż do pierwszej kobiety.

202
00:09:43,000 --> 00:09:46,000
Chromosom Y, część DNA, która określa mężczyzn,

203
00:09:46,000 --> 00:09:49,000
pozwala na śledzenie linii rodowej ojca.

204
00:09:49,000 --> 00:09:53,000
Wszyscy na tej sali i wszyscy na świecie

205
00:09:53,000 --> 00:09:57,000
należą do któregoś z rodów na tych drzewach.

206
00:09:57,000 --> 00:10:00,000
Jeśli nawet są to uproszczone wersje prawdziwych drzew,

207
00:10:00,000 --> 00:10:02,000
wciąż są zbyt skomplikowane, uprośćmy je jeszcze.

208
00:10:02,000 --> 00:10:04,000
Obróćmy je na bok i połączmy, teraz wygląda to jak drzewo,

209
00:10:04,000 --> 00:10:07,000
z korzeniami u dołu i pnącymi się do góry gałęziami.

210
00:10:07,000 --> 00:10:09,000
Co musimy z tego zapamiętać?

211
00:10:09,000 --> 00:10:11,000
To, co uderza nas na samym początku,

212
00:10:11,000 --> 00:10:14,000
to fakt, że najdalej sięgające rodowody

213
00:10:14,000 --> 00:10:19,000
odnajdujemy u Afrykanów.

214
00:10:19,000 --> 00:10:22,000
To oznacza, że Afrykanie akumulowali

215
00:10:22,000 --> 00:10:25,000
mutacje przez dłuższy czas.

216
00:10:25,000 --> 00:10:29,000
Oznacza to też, że pochodzimy z Afryki. Jest to zapisane w naszym DNA.

217
00:10:29,000 --> 00:10:34,000
Każda próbka DNA, którą badaliśmy, jest bogatsza u Afrykanów niż u innych.

218
00:10:34,000 --> 00:10:37,000
Swego czasu w przeszłości podgrupa mieszkańców Afryki

219
00:10:37,000 --> 00:10:41,000
opuściła kontynent, aby zasiedlić resztę świata.

220
00:10:41,000 --> 00:10:43,000
Od jak dawna dzielimy wspólny rodowód?

221
00:10:43,000 --> 00:10:47,000
Czy było to miliony lat temu, co możemy podejrzewać,

222
00:10:47,000 --> 00:10:50,000
obserwując tę niesamowitą różnorodność na Ziemi?

223
00:10:50,000 --> 00:10:53,000
Nie, DNA wyraźnie mówi co innego.

224
00:10:53,000 --> 00:10:58,000
Od 200 tysięcy lat wszyscy dzielimy przodka, jedną osobę,

225
00:10:58,000 --> 00:11:02,000
Mitochondrialną Ewę - być może słyszeliście o niej - z Afryki.

226
00:11:02,000 --> 00:11:05,000
Afrykańska kobieta, od której zaczęła się cała mitochondrialna różnorodność na świecie.

227
00:11:05,000 --> 00:11:07,000
Co bardziej niezwykłe,

228
00:11:07,000 --> 00:11:09,000
jeśli spojrzymy na chromosom Y,

229
00:11:09,000 --> 00:11:13,000
męską część tej historii, okaże się, że

230
00:11:13,000 --> 00:11:15,000
Y-chromosomalny Adam żył zaledwie 60 tys. lat temu.

231
00:11:15,000 --> 00:11:18,000
To jedynie 2000 pokoleń.

232
00:11:18,000 --> 00:11:21,000
W skali ewolucji to mrugnięcie okiem.

233
00:11:22,000 --> 00:11:25,000
To świadczy, że w tamtym czasie wszyscy żyliśmy w Afryce.

234
00:11:25,000 --> 00:11:27,000
Afrykański mężczyzna zapoczątkował

235
00:11:27,000 --> 00:11:29,000
światową różnorodność w kontekście chromosomu Y.

236
00:11:29,000 --> 00:11:31,000
Ledwie 60 tysięcy lat temu

237
00:11:31,000 --> 00:11:35,000
rozpoczął się proces tworzenia niewiarygodnej różnorodności na Ziemi.

238
00:11:35,000 --> 00:11:37,000
To niezwykła historia.

239
00:11:37,000 --> 00:11:40,000
Wszyscy jesteśmy członkami rozszerzonej afrykańskiej rodziny.

240
00:11:41,000 --> 00:11:44,000
Nastąpiło to tak niedawno. Dlaczego nie wyszliśmy wcześniej?

241
00:11:44,000 --> 00:11:48,000
Dlaczego Homo erectus nie wyewoluował w inne gatunki,

242
00:11:48,000 --> 00:11:50,000
a w zasadzie podgatunki, człowiekowatych?

243
00:11:50,000 --> 00:11:54,000
Dlaczego wychodzi na to, że tak niedawno opuściliśmy Afrykę?

244
00:11:54,000 --> 00:11:56,000
To ważna kwestia. Pytania z gatunku "dlaczego",

245
00:11:56,000 --> 00:12:01,000
zwłaszcza w genetyce i badaniach historii, są zawsze doniosłe.

246
00:12:01,000 --> 00:12:03,000
Trudno na nie odpowiedzieć.

247
00:12:03,000 --> 00:12:06,000
Jeśli wszystko inne nas zawodzi, pogadajmy o pogodzie.

248
00:12:06,000 --> 00:12:09,000
Co działo się z globalną pogodą 60 tysięcy lat temu?

249
00:12:09,000 --> 00:12:12,000
Wkraczaliśmy w najgorszy okres ostatniej epoki lodowcowej.

250
00:12:12,000 --> 00:12:15,000
Zaczęła się ona mniej więcej 120 tysięcy lat temu.

251
00:12:15,000 --> 00:12:19,000
Warunki się zmieniały, ale przyspieszenie zaczęło się jakieś 70 tysięcy lat temu.

252
00:12:19,000 --> 00:12:21,000
Mamy dużo dowodów - rdzenie z osadów,

253
00:12:21,000 --> 00:12:24,000
pyłki, izotopy tlenu i tak dalej.

254
00:12:24,000 --> 00:12:27,000
Ostatnie maksimum zlodowacenia miało miejsce 16 tysięcy lat temu,

255
00:12:27,000 --> 00:12:31,000
jednak w zasadzie już 70 tysięcy lat wstecz, zaczęło robić się niewesoło.

256
00:12:31,000 --> 00:12:36,000
Było bardzo zimno. Północną półkulę pokrywały masywne lodowce.

257
00:12:36,000 --> 00:12:40,000
Nowy Jork, Chicago i Seattle znajdowały się pod lodem.

258
00:12:40,000 --> 00:12:45,000
Większość Wielkiej Brytanii i Skandynawii pokrywała kilkukilometrowa warstwa.

259
00:12:45,000 --> 00:12:48,000
Afryka jest najbardziej tropikalnym kontynentem na Ziemi.

260
00:12:48,000 --> 00:12:52,000
Około 85 % jej powierzchni leży między zwrotnikami.

261
00:12:52,000 --> 00:12:54,000
Nie było tu zbyt wielu lodowców,

262
00:12:54,000 --> 00:12:56,000
nie licząc wysokich gór we Wschodniej Afryce.

263
00:12:56,000 --> 00:12:59,000
Zatem, co się tu działo? Afryka nie była pokryta lodem.

264
00:12:59,000 --> 00:13:02,000
Kontynent raczej wysychał.

265
00:13:02,000 --> 00:13:04,000
Oto mapa paleoklimatyczna,

266
00:13:04,000 --> 00:13:07,000
pokazująca Afrykę między 60 a 70 tysięcy lat temu,

267
00:13:07,000 --> 00:13:11,000
stworzona na podstawie dowodów, o których wspomniałem wcześniej.

268
00:13:11,000 --> 00:13:15,000
Przyczyną suszy było wysysanie wilgoci z atmosfery przez lód.

269
00:13:15,000 --> 00:13:19,000
Weźmy Antarktydę, która jest pustynią, otrzymuje tak niewiele opadów.

270
00:13:19,000 --> 00:13:21,000
Cały świat wysychał.

271
00:13:21,000 --> 00:13:25,000
Poziom mórz opadał. Afryka zamieniała się w pustynię.

272
00:13:25,000 --> 00:13:28,000
Sahara była znacznie większa niż jest teraz.

273
00:13:28,000 --> 00:13:31,000
Liczebność siedlisk ludzi zmalała do zaledwie kilku przyczółków,

274
00:13:31,000 --> 00:13:33,000
w porównaniu do tego, co mamy dziś.

275
00:13:33,000 --> 00:13:35,000
Dowody z danych genetycznych

276
00:13:35,000 --> 00:13:38,000
wskazują, że ludzka populacja około 70 tysięcy lat temu,

277
00:13:38,000 --> 00:13:41,000
skurczyła się do co najwyżej 2 tysięcy.

278
00:13:41,000 --> 00:13:45,000
Prawie wymarliśmy. Trzymaliśmy się krawędzi paznokciami.

279
00:13:45,000 --> 00:13:48,000
I wtedy coś się wydarzyło. To świetna ilustracja.

280
00:13:48,000 --> 00:13:50,000
Popatrzcie na te kamienne narzędzia.

281
00:13:50,000 --> 00:13:54,000
Te po lewej są z Afryki, sprzed około miliona lat.

282
00:13:54,000 --> 00:13:57,000
Te po prawej wykonane przez Neandertalczyków, naszych odległych kuzynów,

283
00:13:57,000 --> 00:13:59,000
niebezpośrednich przodków, żyjących w Europie.

284
00:13:59,000 --> 00:14:03,000
Pochodzą sprzed 50-60 tysięcy lat.

285
00:14:03,000 --> 00:14:06,000
Ryzykując obrazę paleoantropologa,

286
00:14:06,000 --> 00:14:09,000
czy antropologa fizycznego na tej sali,

287
00:14:09,000 --> 00:14:14,000
powiem, że w zasadzie nie ma różnic między tymi dwiema grupami narzędzi.

288
00:14:14,000 --> 00:14:17,000
Te po lewej są niemal jednakowe, jak te po prawej.

289
00:14:17,000 --> 00:14:21,000
Od czasów odległych o milion lat mieliśmy do czynienia z kulturowym zastojem,

290
00:14:21,000 --> 00:14:23,000
który skończył się 60-70 tysięcy lat temu.

291
00:14:23,000 --> 00:14:25,000
Styl wykonywania narzędzi bardzo się nie zmienił.

292
00:14:25,000 --> 00:14:27,000
Dowodzi to, że sposób życia ludzi

293
00:14:27,000 --> 00:14:29,000
również nie uległ zmianie w tym czasie.

294
00:14:29,000 --> 00:14:34,000
Jednak między 70 a 50 tysięcy la temu, gdzieś w tym rejonie,

295
00:14:34,000 --> 00:14:37,000
nastąpiła gwałtowna zmiana. Powstała sztuka.

296
00:14:37,000 --> 00:14:40,000
Kamienne narzędzia stały się lepsze.

297
00:14:40,000 --> 00:14:42,000
Dowiedziono, że ludzie zaczęli polować na daną zwierzynę,

298
00:14:43,000 --> 00:14:45,000
w zależności od pory roku.

299
00:14:45,000 --> 00:14:48,000
Liczebność populacji zwiększała się.

300
00:14:48,000 --> 00:14:50,000
Prawdopodobnie, jak uważa wielu lingwistów,

301
00:14:50,000 --> 00:14:54,000
pojawił się wtedy nowoczesny język ze składnią - podmiotem, czasownikiem i dopełnieniem -

302
00:14:54,000 --> 00:14:58,000
umożliwiającą tworzenie złożonych konstrukcji, jak robię to teraz.

303
00:14:58,000 --> 00:15:02,000
Więzi społeczne umocniły się i rozszerzyły.

304
00:15:02,000 --> 00:15:07,000
Ta zmiana zachowań pozwoliła nam przetrwać pogarszające się warunki w Afryce

305
00:15:07,000 --> 00:15:11,000
i umożliwiła rozpoczęcie ekspansji na cały świat.

306
00:15:12,000 --> 00:15:15,000
Na tej konferencji mówiliśmy o afrykańskich sukcesach.

307
00:15:15,000 --> 00:15:18,000
Chcecie poznań ten największy?

308
00:15:18,000 --> 00:15:21,000
Spójrzcie w lustro. Wy nim jesteście. Jesteście tu dziś

309
00:15:21,000 --> 00:15:25,000
z powodu zmian, jakie zaszły w naszych mózgach w Afryce,

310
00:15:25,000 --> 00:15:28,000
zapewne w okolicy, w której teraz przebywamy,

311
00:15:28,000 --> 00:15:31,000
około 60 - 70 tysięcy lat temu.

312
00:15:31,000 --> 00:15:34,000
Pozwoliło nam to nie tylko przetrwać w Afryce, ale opuścić ją.

313
00:15:34,000 --> 00:15:37,000
Wczesna migracja wzdłuż południowych wybrzeży Azji,

314
00:15:37,000 --> 00:15:39,000
która zaczęła się w Afryce 60 tysięcy lat temu,

315
00:15:39,000 --> 00:15:43,000
dotarła bardzo szybko do Australii, 50 tysięcy lat wstecz.

316
00:15:43,000 --> 00:15:45,000
Nieco później miała miejsce wędrówka na Bliski Wschód.

317
00:15:45,000 --> 00:15:47,000
Zapewne brali w niej udział myśliwi z sawanny.

318
00:15:47,000 --> 00:15:49,000
Ci z was, którzy wyruszą po tej konferencji na jedną z wycieczek,

319
00:15:49,000 --> 00:15:51,000
zobaczą jak naprawdę wygląda sawanna.

320
00:15:51,000 --> 00:15:53,000
Jest to swego rodzaju lodówka z mięsem.

321
00:15:53,000 --> 00:15:56,000
Ludzie, którzy specjalizowali się w zabijaniu zwierząt,

322
00:15:56,000 --> 00:15:59,000
polowali na nie na tych obfitych w mięso sawannach. Wyruszyli,

323
00:15:59,000 --> 00:16:03,000
kierując się przez równiny na Bliski Wschód, jakieś 45 tys. lat temu,

324
00:16:03,000 --> 00:16:05,000
podczas nietypowego okresu, gdy Sahara była wilgotna.

325
00:16:05,000 --> 00:16:08,000
Wędrowali na wschód, przez zielone równiny,

326
00:16:08,000 --> 00:16:10,000
ponieważ byli nawykli do życia na nich.

327
00:16:10,000 --> 00:16:12,000
Gdy dotarli do Azji Środkowej,

328
00:16:12,000 --> 00:16:15,000
natrafili na autostradę, którą tworzył step.

329
00:16:15,000 --> 00:16:17,000
Autostradę łąk i pastwisk.

330
00:16:17,000 --> 00:16:19,000
Tereny tego typu, podczas ostatniej epoki lodowcowej,

331
00:16:19,000 --> 00:16:22,000
rozciągały się od dzisiejszych Niemiec po Koreę.

332
00:16:22,000 --> 00:16:24,000
Cały kontynent stanął przed ludźmi otworem.

333
00:16:24,000 --> 00:16:26,000
Do Europy trafiliśmy około 35 tys.lat temu,

334
00:16:26,000 --> 00:16:28,000
w końcu mała grupa wędrująca

335
00:16:28,000 --> 00:16:32,000
przez Syberię z niewyobrażalnie trudnym klimatem,

336
00:16:32,000 --> 00:16:34,000
potem przez Krąg Polarny, gdzie w czasie epoki lodowcowej

337
00:16:34,000 --> 00:16:38,000
temperatury osiągały minus 55-65, a nawet może 75 st. C,

338
00:16:38,000 --> 00:16:42,000
wreszcie dotarła do Ameryki, osiągając kres podróży.

339
00:16:42,000 --> 00:16:46,000
Niesłychana historia, a wszystko zaczęło się w Afryce.

340
00:16:46,000 --> 00:16:48,000
Zmiany, które pozwoliły nam to osiągnąć,

341
00:16:48,000 --> 00:16:51,000
jak ewolucja mózgu o wielkiej zdolności adaptacji,

342
00:16:51,000 --> 00:16:53,000
zapoczątkowały nowe kultury.

343
00:16:53,000 --> 00:16:56,000
Za nimi przyszła różnorodność,

344
00:16:56,000 --> 00:16:59,000
którą zaobserwowałem podczas mojej podróży.

345
00:17:00,000 --> 00:17:04,000
Dzisiejsza opowieść to właśnie taka błyskawiczna podróż

346
00:17:04,000 --> 00:17:09,000
razem z ludźmi, którzy zasiedlili Ziemię podczas wielkiej paleolitycznej wędrówki.

347
00:17:09,000 --> 00:17:11,000
Jest to opowieść, którą przedstawiłem parę lat temu

348
00:17:11,000 --> 00:17:15,000
w mojej książce "Wędrówka człowieka" i w filmie pod tym samym tytułem.

349
00:17:15,000 --> 00:17:18,000
Gdy kończyliśmy ten film,

350
00:17:18,000 --> 00:17:20,000
współtworzony przez National Geographic,

351
00:17:20,000 --> 00:17:23,000
zacząłem rozmawiać o nim z ludźmi z tej stacji.

352
00:17:23,000 --> 00:17:27,000
Byli nim podekscytowani, podobał im się, ale powiedzieli:

353
00:17:27,000 --> 00:17:29,000
"Widać, że jest to swego rodzaju

354
00:17:29,000 --> 00:17:33,000
kolejny etap w badaniach początków ludzi, skąd pochodzimy.

355
00:17:33,000 --> 00:17:38,000
Używamy DNA do śledzenia migracji na całym świecie.

356
00:17:38,000 --> 00:17:40,000
Zgłębianie ludzkich korzeni tkwi w naszym DNA,

357
00:17:40,000 --> 00:17:42,000
chcemy osiągnąć kolejny poziom w tej dziedzinie.

358
00:17:42,000 --> 00:17:44,000
Co byś chciał teraz robić"?

359
00:17:44,000 --> 00:17:46,000
To świetne pytanie od National Geographic.

360
00:17:46,000 --> 00:17:50,000
Odpowiedziałem im, że to, co pokazałem, to tylko szkic.

361
00:17:50,000 --> 00:17:54,000
Bardzo prosta ilustracja naszych migracji po świecie.

362
00:17:54,000 --> 00:17:57,000
Jej podstawą były próbki pobrane od kilku tysięcy ludzi,

363
00:17:57,000 --> 00:17:59,000
niewielkiego odsetka światowej populacji.

364
00:17:59,000 --> 00:18:03,000
Przebadaliśmy niewiele genetycznych markerów, na mapie jest wiele pustych miejsc.

365
00:18:03,000 --> 00:18:05,000
Połączyliśmy jedynie punkty.

366
00:18:05,000 --> 00:18:09,000
Musimy zwiększyć próbę o rząd wielkości lub więcej.

367
00:18:09,000 --> 00:18:13,000
Pobrać setki tysięcy próbek DNA od ludzi z całego świata.

368
00:18:13,000 --> 00:18:16,000
Taka była geneza Projektu Genograficznego.

369
00:18:16,000 --> 00:18:19,000
Wystartował on w kwietniu 2005 roku.

370
00:18:19,000 --> 00:18:23,000
Ma trzy kluczowe składniki. Oczywiście nauka jest w nim bardzo ważna.

371
00:18:23,000 --> 00:18:26,000
Na całym świecie prowadzimy badania terenowe nad tubylczą ludnością.

372
00:18:26,000 --> 00:18:29,000
Nad ludźmi, którzy żyli w tym samym miejscu przez długi czas.

373
00:18:29,000 --> 00:18:31,000
Zachowują więź z miejscem, w którym żyją,

374
00:18:31,000 --> 00:18:33,000
którą to więź wielu z nas utraciło.

375
00:18:34,000 --> 00:18:36,000
Moi przodkowie przybyli z całej Północnej Europy.

376
00:18:36,000 --> 00:18:39,000
Gdy nie podróżuję, mieszkam na wschodnim wybrzeżu Ameryki Północnej.

377
00:18:39,000 --> 00:18:42,000
Czy gdzieś jestem autochtonem? Nie za bardzo. Moje geny są pomieszane.

378
00:18:42,000 --> 00:18:45,000
Ale istnieją ludzie, którzy zachowali tę więź z przodkami,

379
00:18:45,000 --> 00:18:48,000
co pozwala umieścić badania DNA w pewnym kontekście.

380
00:18:48,000 --> 00:18:50,000
Takie jest zadanie badań terenowych,

381
00:18:50,000 --> 00:18:52,000
na potrzeby których stworzyliśmy ośrodki na całym świecie.

382
00:18:52,000 --> 00:18:55,000
W 10 z nich działają najlepsi genetycy populacyjni.

383
00:18:55,000 --> 00:18:58,000
Dodatkowo chcieliśmy udostępnić nasze badania każdemu na świecie.

384
00:18:58,000 --> 00:19:02,000
Jak często macie okazję uczestniczyć w wielkim projekcie naukowym?

385
00:19:02,000 --> 00:19:04,000
Jak projekt poznania ludzkiego genomu, czy misja Mars Rover.

386
00:19:04,000 --> 00:19:06,000
Z nami macie taką możliwość.

387
00:19:06,000 --> 00:19:10,000
Możecie wejść na naszą stronę, nationalgeographic.com/genographic

388
00:19:10,000 --> 00:19:13,000
i zamówić tam zestaw do przetestowania swojego DNA.

389
00:19:13,000 --> 00:19:16,000
Możecie też umieścić wyniki w naszej bazie danych,

390
00:19:16,000 --> 00:19:18,000
opowiedzieć nam o swojej genealogii,

391
00:19:18,000 --> 00:19:22,000
a my naukowo przeanalizujemy dane.

392
00:19:22,000 --> 00:19:26,000
Jest to przedsięwzięcie non-profit, więc pieniądze które zbierzemy

393
00:19:26,000 --> 00:19:29,000
i opłacimy koszty wykonania badań i wykonania zestawów testowych,

394
00:19:29,000 --> 00:19:31,000
są przeznaczane na potrzeby projektu.

395
00:19:31,000 --> 00:19:33,000
Większość z nich idzie na nasz fundusz.

396
00:19:33,000 --> 00:19:37,000
Jest to podmiot charytatywny, przyznający granty

397
00:19:37,000 --> 00:19:39,000
dla rdzennych mieszkańców różnych części świata

398
00:19:39,000 --> 00:19:43,000
na cele edukacyjne, związane z kulturą, a inicjowane przez nich.

399
00:19:43,000 --> 00:19:45,000
Aplikują o dotacje, aby realizować rozmaite projekty,

400
00:19:45,000 --> 00:19:47,000
pokażę wam kilka przykładów.

401
00:19:47,000 --> 00:19:50,000
Jak nam idzie z projektem? Mamy około 25 tysięcy próbek

402
00:19:50,000 --> 00:19:52,000
zebranych od rdzennych mieszkańców z całego świata.

403
00:19:52,000 --> 00:19:55,000
Najbardziej niezwykłą rzeczą jest zainteresowanie ze strony ludzi.

404
00:19:55,000 --> 00:19:58,000
210 tysięcy zamówiło zestawy testowe,

405
00:19:58,000 --> 00:20:00,000
od czasu gdy wystartowaliśmy, dwa lata temu.

406
00:20:00,000 --> 00:20:03,000
Zebraliśmy dzięki temu 5 milionów dolarów,

407
00:20:03,000 --> 00:20:06,000
z których większość, co najmniej połowa, wróciła do funduszu.

408
00:20:06,000 --> 00:20:10,000
Przyznaliśmy właśnie pierwsze granty na kwotę około pół miliona dolarów.

409
00:20:10,000 --> 00:20:13,000
Projekty z całego świata, jak zapis poezji przekazywanej ustnie w Sierra Leone,

410
00:20:13,000 --> 00:20:16,000
zachowanie tradycyjnego tkactwa w Gazie,

411
00:20:16,000 --> 00:20:19,000
rewitalizację języka w Tadżykistanie, i tym podobne.

412
00:20:19,000 --> 00:20:22,000
Projekt ma się bardzo dobrze,

413
00:20:22,000 --> 00:20:26,000
zachęcam was do wejścia na naszą stronę i śledzenia go.

414
00:20:26,000 --> 00:20:28,000
Dziękuję bardzo.

415
00:20:28,000 --> 00:20:30,000
(oklaski)