0:00:00.000,0:00:02.856 Qaylardadir aktyor Idris Elbaga 0:00:02.880,0:00:05.856 biroz o’xshab ketuvchi bir inson [br]bor yoki 20 yil ilgari 0:00:05.856,0:00:08.232 shunday qiyofada bo'lgandir. 0:00:08.280,0:00:10.096 U o'z hayotini xatarga qo'yib, 0:00:10.120,0:00:12.016 hayotimni asrab[br]qolganidan boshqa 0:00:12.040,0:00:13.680 u haqida hech narsa bilmayman. 0:00:14.600,0:00:19.976 Mudhish avtohalokatdan so'ng bu inson 0:00:20.000,0:00:21.776 meni xavfsiz joyga eltish uchun 0:00:21.800,0:00:24.576 to’rt tirband trassa yo’l [br]yoqasidan yugurdi. 0:00:24.600,0:00:27.256 Bularning bari meni chuqur [br]sarosimaga soldi, 0:00:27.280,0:00:31.256 biroq o'sha daqiqada uning harakatlari 0:00:31.280,0:00:32.920 mazmunini anglash istagi uyg’ondi, 0:00:33.760,0:00:36.536 hayotim bilan qarzdor bo’lgan,[br]o’z hayotini xatarga 0:00:36.560,0:00:38.416 qo’yib o'zga kishining hayotin qutqardi 0:00:38.440,0:00:42.056 undagi qanday ichki kuch bu tanlovni 0:00:42.080,0:00:47.120 berdi. Boshqacha aytganda,[br]u yoki har kimning altruistik xulqni 0:00:47.840,0:00:49.856 namoyon etishiga nima[br]turtki bo’ladi? Ammo 0:00:49.880,0:00:51.336 undan oldin nima bo'lganini 0:00:51.360,0:00:53.736 aytib berishga ijozat bering. [br]19 yoshda edim, 0:00:53.760,0:00:55.576 Takomadagi uyimizga mashinada 0:00:55.600,0:00:58.136 qaytayotgan edim.[br]To’satdan mashinam qarshisidan 0:00:58.160,0:01:00.496 kuchukcha chiqib qoldi va men[br]qilmasligimiz kerak 0:01:00.520,0:01:01.880 bo’lgan bir ishni qildim 0:01:02.480,0:01:04.920 ya’ni undan qochish uchun rulni burdim. 0:01:05.319,0:01:07.056 Va bu noto'g'riligini angladim. 0:01:07.080,0:01:09.696 Itni baribir urib yubordim. [br]bu mashinani sirpanib, 0:01:09.720,0:01:12.296 trassa bo’ylab aylanishiga va oqibatda 0:01:12.320,0:01:15.896 tirband mashinalar shiddat [br]bilan qatnaydigan 0:01:15.920,0:01:18.856 yo’l yoqasiga og’darib tushirdi 0:01:18.880,0:01:20.240 va motor ishdan chiqdi. 0:01:21.480,0:01:25.040 O’shanda hayotim ham yakunlanganiga 0:01:25.880,0:01:27.096 amin edim, ammo 0:01:27.120,0:01:29.856 ag’darilgan mashinamni ko’riboq [br]undan chiqarish, 0:01:29.880,0:01:31.376 hayotimni asrab qolish uchun 0:01:31.400,0:01:34.416 zulmatda tirband trassa yo’l yoqasi [br]bo’ylab yugurishga 0:01:34.440,0:01:38.696 bir ondayoq jasorat topgan insonning 0:01:38.720,0:01:40.656 sa’y-harakatlari tufayli 0:01:40.680,0:01:42.656 bu voqea yuz bermadi. 0:01:42.680,0:01:45.576 So’ngra mashinamni qayta [br]ishga tushirib, o'zimni 0:01:45.600,0:01:49.216 xavfsiz joyga eltdi va sog’ayib [br]ketishimga ko’zi yetib 0:01:49.240,0:01:50.776 mashinasida tark etdi. 0:01:50.800,0:01:53.136 U menga hatto o’z ismini [br]aytishga ulgurmadi va 0:01:53.160,0:01:55.320 unga rahmat aytish[br]yodimdan ko’tarilgani aniq. 0:01:56.440,0:01:58.376 Shu bois so’zlashda davom[br]etishdan oldin, 0:01:58.400,0:01:59.856 sizlardan bir daqiqa olishni 0:01:59.880,0:02:02.680 va shu notanish insonga rahmat [br]aytishni juda istardim. 0:02:03.280,0:02:05.000 (Qarsaklar) 0:02:10.919,0:02:12.136 Bularni so'zlab berdim 0:02:12.160,0:02:16.376 chunki o’sha tungi voqealar hayotimni 0:02:16.400,0:02:18.016 o’zgartirib yubordi. Tadqiqotchi 0:02:18.040,0:02:22.816 psixolog faoliyatimni g'amxo'rlik qilish 0:02:22.840,0:02:25.176 qobiliyatini o'rganishga bag’ishladim. 0:02:25.200,0:02:27.440 Uning negizi va hayratli jihati nimada? 0:02:28.120,0:02:31.296 Bu savollar shaxs ijtimoiy tabiatining tub 0:02:31.320,0:02:32.560 mohiyatini anglashga 0:02:33.320,0:02:35.416 ko’maklashuvchi savollardir. Ko’pchilik 0:02:35.440,0:02:38.336 bularga filosof, iqtisodchilardan to oddiy 0:02:38.360,0:02:41.616 aholi shaxs tabiatining egoistligiga, 0:02:41.640,0:02:45.816 ya'ni o’z manfaatimizdan ortmaymiz, deydi 0:02:45.840,0:02:50.136 Agar bu rost bo’lsa, meni qutqargan inson 0:02:50.160,0:02:52.656 o'xshash ba'zi insonlar xavfga qaramay 0:02:52.680,0:02:55.120 yordami uchun jabrlansa ham yordam beradi? 0:02:55.880,0:02:57.176 Bu savolga javob berish 0:02:57.200,0:03:01.296 altruizmning g’ayrioddiy xulqi ildizlarini 0:03:01.320,0:03:03.696 va bunday insonlarning farqli hislatlarini 0:03:03.720,0:03:05.576 tahlil qilishni talab etadi. 0:03:05.600,0:03:08.680 Biroq bu ishlarning salmog'i yetarlimas. 0:03:09.920,0:03:11.736 Meni qutqargan shaxsning harakatlari 0:03:11.760,0:03:14.736 altruizm tushunchasini yaxshi izohlaydi, 0:03:14.760,0:03:17.376 ya’ni asosida hech qanday manfaatsiz, 0:03:17.400,0:03:19.840 jabr ko'rsa ham o'zgalarga yordamga 0:03:20.640,0:03:23.760 oshiqish. O'zgalar manfaatini [br]ko'zlovchi fidokorona harakat. 0:03:24.560,0:03:27.120 Bunday xulqni qanday izohlash mumkin? 0:03:28.120,0:03:30.056 Bulardan biri, shubhasiz, odamiylikdir. 0:03:30.080,0:03:31.880 u altruizmning asosi. 0:03:32.520,0:03:34.136 Biroq shunda savol o’zgaradi, 0:03:34.160,0:03:36.920 bu xislat nega ba’zilarda ko’proq? 0:03:38.120,0:03:42.016 Sababi altruist insonning miyasi [br]boshqalarnikidan 0:03:42.040,0:03:44.240 tubdan farqlanishida deyish mumkin. 0:03:45.120,0:03:47.016 Bunga oydinlik kiritish maqsadida, 0:03:47.040,0:03:49.160 aslida ishni teskari, psixopatlarni 0:03:50.160,0:03:51.360 o'rganishdan boshladim. 0:03:52.680,0:03:55.776 Birovlarga yordam berish xislatini 0:03:55.800,0:03:57.816 tushunishda qo’l keluvchi sodda yondashuv 0:03:57.840,0:04:00.976 bunday istakdan mahrum [br]shaxslarni o'rganish 0:04:01.000,0:04:03.120 psixopatlar ayni shu toifa shaxslaridir. 0:04:04.200,0:04:06.576 Psixopatiya nasldan-naslga o’tuvchi, 0:04:06.600,0:04:08.696 rivojlanishdagi nuqson bo’lib, 0:04:08.720,0:04:11.616 sovuqqon va bag'ritosh shaxsiyat, 0:04:11.640,0:04:15.164 ba'zida o'ta tajovuzkorlikka moyillikdir. 0:04:16.040,0:04:19.296 Ruhiy salomatlik institutida [br]hamkasblarim bilan psixopat 0:04:19.320,0:04:21.935 o’smirlarda miya skanerlari [br]tadqiqotini olib bordik 0:04:21.959,0:04:24.096 va bizning xulosalarimiz 0:04:24.120,0:04:26.976 va bu boradagi boshqa tadqiqotlar xulosasi 0:04:27.000,0:04:29.296 psixopatlarda ayni uch xususiyatning 0:04:29.320,0:04:32.240 mavjudligiga ishora qilmoqda. 0:04:33.160,0:04:37.776 Ular o'zgalarning tuyg'ulariga loqaydmas, 0:04:37.800,0:04:41.576 balki iztirobli holatiga sovuqqonlik [br]bilan qarashadi 0:04:41.600,0:04:42.816 Va ayniqsa, ular yuzdagi 0:04:42.840,0:04:46.736 bunday qo’rquv ifodalarini [br]ajratishda qiynalishadi 0:04:46.760,0:04:50.456 qo’rquv ifodalari esa hissiy [br]iztirobni yetkazadi 0:04:50.480,0:04:53.096 hamda buni ko’rgan kishilarda odamiylik va 0:04:53.120,0:04:54.376 ko'mak istagini uyg’otadi, 0:04:54.400,0:04:57.096 odamiyligi zaif kishilarning bunday 0:04:57.120,0:04:59.240 alomatga beparvo bo'lish moyilligi ham bor 0:05:00.520,0:05:01.736 Yuzdagi qo’rquvni 0:05:01.760,0:05:04.656 tanishda muhim vazifa o'tovchi miya sohasi 0:05:04.680,0:05:05.936 amigdala deb ataladi. 0:05:05.960,0:05:09.376 Amigdaladan butkul mahrum bemorlar juda oz 0:05:09.400,0:05:13.256 ular qo'rquvni butkul aniqlay olishmaydi. 0:05:13.280,0:05:15.656 Sog’lom bolalar va katta yoshlilar 0:05:15.680,0:05:18.296 qo’rquv aks etgan yuzga boqqanlarida 0:05:18.320,0:05:20.456 ularning amigdalasi yuqori darajada faol 0:05:20.480,0:05:23.616 psixopatlar amigdalasining faolligi zaif 0:05:23.640,0:05:25.296 Ba’zida bu faoliyat umuman yo'q 0:05:25.320,0:05:27.940 ehtimol shu sabab bu alomatlarni ilg'amas. 0:05:29.240,0:05:32.376 psixopatlarning amigdalasi 18-20 foiz 0:05:32.400,0:05:34.000 o’rtacha amigdaladan kichikroq. 0:05:34.920,0:05:38.736 Bu topilmalarning bari ishonchli 0:05:38.760,0:05:40.216 va ular juda qiziqarli. 0:05:40.240,0:05:41.896 Asosiy maqsadim kishilar nega 0:05:41.920,0:05:45.456 boshqalar haqida qayg’urmasligini [br]emas buning aksi 0:05:45.480,0:05:47.040 qayg'urishini tushunish edi 0:05:47.880,0:05:50.176 Muhim savol esa shunday, 0:05:50.200,0:05:52.456 psixopatiyadan tubdan farq qiluvchi, 0:05:52.480,0:05:54.696 odamiylik va birovlarga yordam qo’lini 0:05:54.720,0:05:58.136 cho’zishni ko’zlovchi altruizm 0:05:58.160,0:06:02.176 psixopatiyadan o'zgacha miya ta’sirida [br]yuz berishi mumkinmi? 0:06:02.200,0:06:04.440 Psixopatiyaga qaysidir jihatdan teskari 0:06:05.880,0:06:08.976 miya, yuz ifodasiga ta’sirchan amigdala va 0:06:09.000,0:06:11.416 ehtimol o’rtacha miyadan [br]yirikroq miya o'zgalar 0:06:11.440,0:06:13.280 qo’rquvini yaxshiroq[br]ilg'ashi mumkinmi? 0:06:13.920,0:06:15.936 Tadqiqotlarim natijasi bularning barchasi 0:06:15.960,0:06:17.416 haqiqat ekanligini ko’rsatdi. 0:06:17.440,0:06:18.696 Biz bu natijaga chinakam 0:06:18.720,0:06:21.736 altruist insonlarni sinovdan o'tkazib 0:06:21.760,0:06:24.416 erishdik. Ular o’z buyraklaridan [br]birini butkul 0:06:24.440,0:06:25.640 notanishga berishgan. 0:06:26.600,0:06:29.696 Buyraklaridan birining jarrohlik bilan 0:06:29.720,0:06:32.336 olinib, ehtimol qachon ko'rishmaydigan 0:06:32.360,0:06:34.416 notanish xasta bir kishiga o’tkazilishiga 0:06:34.440,0:06:36.480 o'z ixtiyori bilan rozilik bildirgan. 0:06:37.040,0:06:39.840 “Nega bunday qilishadi?” degan savol 0:06:40.520,0:06:41.896 tabiiy. Javob g'ayritabiiy 0:06:41.920,0:06:44.176 altruistlarning tafakkurlari noodatiy 0:06:44.200,0:06:46.000 xislatga egaligida bo’lishi mumkin. 0:06:47.040,0:06:50.256 O'zgalarning qo’rquvini yaxshiroq ilg'aydi 0:06:50.280,0:06:53.696 o'zgalar iztrobini yaxshiroq ilg’ashadi. 0:06:53.720,0:06:58.376 Bu qisman bunday yuz ifodasiga [br]amigdala ta’sirchanligi 0:06:58.400,0:07:01.336 bilan izohlanadi. Miyaning shu sohasi 0:07:01.360,0:07:03.696 passivligi psixopatlarda kuzatilgan edi. 0:07:03.720,0:07:06.616 va ularning amigdalasi hajmi o’rtachadan 0:07:06.640,0:07:07.856 sakkiz foiz yirikroq. 0:07:07.880,0:07:09.616 Ushbu ma’lumotlardan ko'rinadiki, 0:07:09.640,0:07:13.256 dunyoda bir uchi psixopatlar va boshqasida 0:07:13.280,0:07:16.816 odamiylik va altruizmga oshiqqan 0:07:16.840,0:07:19.336 insonlarni o’lchovchi g’amxo’rlik shkalasi 0:07:19.360,0:07:21.280 borligiga ishora qilmoqda. 0:07:22.760,0:07:26.696 Yana shuni ham aytishim kerakki, odamiylik 0:07:26.720,0:07:29.416 fidokor altruistni boshqalardan ajratuvchi 0:07:29.440,0:07:30.656 yakka xislat emas. 0:07:30.680,0:07:32.576 yanada hayratlanarli jihati shundaki, 0:07:32.600,0:07:34.696 ulardagi odamiylik va altruistik xislat 0:07:34.720,0:07:37.656 do’st va birodarlari doirasidagi yaqinlari 0:07:37.680,0:07:39.656 bilangina cheklanmaydi. Chunki 0:07:39.680,0:07:42.936 siz sevgan va sizga dilbandlarga odamiylik 0:07:42.960,0:07:45.160 ko'rsatish noodatiy hol emas. 0:07:46.040,0:07:50.216 Chin altruistning odamiylik chegarasi bu 0:07:50.240,0:07:52.456 doiradan chetga, hatto tanishlari doirasi 0:07:52.480,0:07:55.416 qolib, ijtimoiy guruhdan chetdagi butkul 0:07:55.440,0:07:56.976 notanish kishilargacha, meni 0:07:57.000,0:07:58.600 asrab qolgan inson bunga misol. 0:07:59.960,0:08:03.456 Endilikda o’z buyragini bergan ko’plab 0:08:03.480,0:08:07.856 altruistlardan o’zgalarga shu darajadagi 0:08:07.880,0:08:11.216 odamiylik ko'rsatish sababini bila olaman. 0:08:11.240,0:08:14.736 Ularning javob qaytarishi mushkulligiga 0:08:14.760,0:08:18.816 amin bo'ldim." Hech kim buni xayoliga ham 0:08:18.840,0:08:20.816 keltirmaganda, siz qanday oshiqasiz? 0:08:20.840,0:08:23.256 Siz notanish kishiga buyrak bergan 0:08:23.280,0:08:25.896 2000 amerikalikdan birisiz. 0:08:25.920,0:08:27.760 Sizni farqlovchi jihat nimada? " 0:08:28.400,0:08:29.680 Va ular nima deydilar? 0:08:31.400,0:08:33.320 Ular shunday deydi “hech qanday 0:08:34.200,0:08:35.976 Boshqalardan farq qilmayman. 0:08:36.000,0:08:37.799 Hamma qanday bo’lsa, shundayman." 0:08:39.200,0:08:42.296 O’ylashimcha, savolga javob aynan shunda, 0:08:42.320,0:08:46.160 chunki altruistlarning doirasi bunday emas 0:08:47.240,0:08:49.216 aksincha bundayligiga ishora qilyapti. 0:08:49.240,0:08:50.480 Ularda umuman markaz yo’q. 0:08:51.320,0:08:53.736 Bunday altruistlar tom ma’noda o’zlarini 0:08:53.760,0:08:56.016 biror nimaning markazi, o'zgalardan 0:08:56.040,0:08:59.000 yaxshi va ahamiyatliroq deb bilishmaydi. 0:09:00.000,0:09:03.216 Bir altruistdan buyragini berish sababini 0:09:03.240,0:09:05.960 so'radim. U esa “Gap men haqimda emas.” 0:09:07.040,0:09:08.776 Boshqa biri esa, 0:09:08.800,0:09:11.056 “Boshqalardan farqim yo'q. Noyob emasman" 0:09:11.080,0:09:14.416 Izlanishingiz siz bilan [br]o'xshashligimizni isbotlaydi. 0:09:14.440,0:09:18.536 O’zgalar manfaatini o’zinikidan ustun [br]qo'yish xislatiga 0:09:18.560,0:09:20.416 eng yaxshi 0:09:20.440,0:09:23.536 ta'rif avliyo Avgustin so’zi bilan [br]aytganda insonni farishta 0:09:23.560,0:09:25.080 qiluvchi fazilat, bu kamtarlik. 0:09:26.120,0:09:27.816 Nega deysizmi? 0:09:27.840,0:09:30.616 Negaki doirada hech qanday markaz bo'lmasa 0:09:30.640,0:09:33.176 uning ichki yoki tashqi xalqasi yo’q, 0:09:33.200,0:09:36.096 boshqalardan ko’proq yo kamroq [br]mehrga arziydigan 0:09:36.120,0:09:37.320 hech kim bo’lmaydi. 0:09:37.920,0:09:41.416 Bu g’ayritabiiy altruistni oddiy 0:09:41.440,0:09:42.680 insondan ajratib turadi. 0:09:43.400,0:09:46.976 Bu ko’pchilik, balki aksariyat insonlar 0:09:47.000,0:09:48.976 erishsa bo'ladigan dunyo manzarasidir. 0:09:49.000,0:09:51.256 Chunki altruizm va odamiylik [br]xislati jamiyat 0:09:51.280,0:09:55.000 doirasida allaqchon har yerda [br]yuz bermoqda. 0:09:55.920,0:09:58.376 Psixolog Stiven Pinker va [br]boshqalar fikricha 0:09:58.400,0:10:01.656 sayyoramiz aholisi o’zlarining [br]hamisha kengayuvchi doirasidagi 0:10:01.680,0:10:04.136 insonlarning aziyat chekishlga [br]yo’l qo’ymayapti, 0:10:04.160,0:10:07.216 bu hayvon tahqirlanishidan tortib oilaviy[br]tahqirlanish, o'lim 0:10:07.240,0:10:10.760 jazosidek barcha turdagi qabohat,[br]yovuzliklarning kamayishiga olib kelgan. 0:10:11.480,0:10:14.296 Bu altruizmning o’sishiga sharoit yaratdi. 0:10:14.320,0:10:17.416 O'tgan asr insonlar hozirgi odamlarning 0:10:17.440,0:10:18.936 qon berishi, suyak iligi 0:10:18.960,0:10:22.256 transplantatsiyasi odatiy hol ekanligini 0:10:22.280,0:10:23.920 ahmoqlik deb o’ylagan bo’lardi. 0:10:24.720,0:10:26.816 Insonlar bundan yuz yil keyin 0:10:26.840,0:10:29.416 notanish kishiga buyrak berish xuddi 0:10:29.440,0:10:30.896 hozir qon berish kabi normal 0:10:30.920,0:10:33.936 va odatiy hol deb o’ylashlari mumkinmi? 0:10:33.960,0:10:35.160 Ehtimol. 0:10:35.800,0:10:38.696 Bu ajoyib o’zgarishlarning mohiyati nima? 0:10:38.720,0:10:40.496 Bu qisman farovonlik 0:10:40.520,0:10:43.720 va yashash sharoitining yaxshilanishidan. 0:10:44.600,0:10:47.336 Jumhuriyatlar farovonlashib borgani sayin, 0:10:47.360,0:10:49.976 odamlar ham voqelikka befarq emasdek. 0:10:50.000,0:10:53.856 va natijada xayriya va buyrak berish kabi 0:10:53.880,0:10:58.600 altruizmning turli ko’rinishlari ortmoqda. 0:10:59.440,0:11:02.416 Biroq, bu o’zgarishlarning bari 0:11:02.440,0:11:05.656 paradoksli xulosaga ham sabab bo'ladi. 0:11:05.680,0:11:09.216 ya’ni dunyo yanada insonparvarlashyapti 0:11:09.240,0:11:10.456 va bu ayni haqiqat 0:11:10.480,0:11:13.176 biroq u yanada qabohatlashyapti degan 0:11:13.200,0:11:15.240 noto'gri tushuncha ham yo’q emas. 0:11:16.080,0:11:17.896 Buning boisini aniq bilmayman, 0:11:17.920,0:11:21.496 ammo fikrimcha, hozir biz yiroqdagilarning 0:11:21.520,0:11:24.696 aziyatlari haqida juda ko’p narsa bilamiz, 0:11:24.720,0:11:27.136 va shu sababli o'zgalarning 0:11:27.160,0:11:29.360 g'am-tashvishlariga chuqurroq qayg'uramiz. 0:11:30.240,0:11:33.936 Guvohi bo’layotgan o’zgarishlardan aniqki, 0:11:33.960,0:11:36.416 inson tabiatida qancha yovuzlik bo'lmasin, 0:11:36.440,0:11:39.456 ehtimol undan ham ko’proq odamiylik va 0:11:39.480,0:11:41.176 altruizm ildizlari mujassam 0:11:41.200,0:11:45.256 Ba’zilar o'zgalar iztiroblariga ko’proq 0:11:45.280,0:11:47.376 qayg'uruvchi tabiiy qobiliyati bo'lsa-da, 0:11:47.400,0:11:50.176 Markazidan o'z "men"ini chetlatish 0:11:50.200,0:11:51.976 va hatto begonalarni kiritgan 0:11:52.000,0:11:56.056 odamiylik doirasini kengaytirishga 0:11:56.080,0:11:58.880 hammaning qurbi yetishiga ishonaman. 0:12:00.080,0:12:01.296 Rahmat. 0:12:01.320,0:12:08.898 (Qarsaklar)