1
00:00:00,000 --> 00:00:02,096
Hilerokoa.

2
00:00:02,120 --> 00:00:03,496
Odola.

3
00:00:03,520 --> 00:00:04,720
Menstruazioa.

4
00:00:05,440 --> 00:00:07,016
Nazka.

5
00:00:07,040 --> 00:00:08,656
Sekretua.

6
00:00:08,680 --> 00:00:09,880
Ezkutua.

7
00:00:10,400 --> 00:00:11,600
Zergatik?

8
00:00:12,760 --> 00:00:14,656
Prozesu biologiko naturala

9
00:00:14,680 --> 00:00:18,496
neska eta emakume guztiek
hilero jasaten dutena

10
00:00:18,520 --> 00:00:20,696
beren bizitzaren erdian zehar.

11
00:00:20,720 --> 00:00:23,416
Biziki garrantzitsua den fenomenoa,

12
00:00:23,440 --> 00:00:27,640
horren menpe baitaude
gure espeziearen biziraupena eta ugalketa.

13
00:00:28,480 --> 00:00:30,320
Baina tabutzat jotzen dugu.

14
00:00:31,160 --> 00:00:34,500
Ezeroso eta lotsatuta sentitzen gara
horretaz jarduterakoan.

15
00:00:35,840 --> 00:00:37,686
Lehenengo hilekoa izan nuenean,

16
00:00:37,686 --> 00:00:40,040
besteengandik ezkutatzeko
esan zidaten --

17
00:00:40,760 --> 00:00:42,710
baita nire aita eta nebarengandik ere.

18
00:00:43,640 --> 00:00:46,256
Geroago, atal hori
testuliburuetan agertu zenean,

19
00:00:46,280 --> 00:00:48,616
biologia irakasleak
hurrengo gaira egin zuen salto.

20
00:00:48,640 --> 00:00:51,320
(Barreak)

21
00:00:52,000 --> 00:00:53,680
Badakizue zer ikasi nuen?

22
00:00:54,360 --> 00:00:57,520
Horretaz mintzatzea lotsagarria dela.

23
00:00:58,080 --> 00:01:00,736
Nire gorputzaz lotsatzea ikasi nuen.

24
00:01:00,760 --> 00:01:03,816
Hilerokoa alde batera uzten ikasi nuen

25
00:01:03,840 --> 00:01:05,800
neska zintzoa izan nedin.

26
00:01:06,440 --> 00:01:08,256
Indian egindako hainbat ikerketak

27
00:01:08,280 --> 00:01:13,016
erakusten dute hamar neskatik hiruk
ez daukatela hilekoaren berri

28
00:01:13,040 --> 00:01:14,800
hilekoa lehenengo aldiz dutenean.

29
00:01:15,400 --> 00:01:17,516
Eta Rajastaneko toki batzuetan

30
00:01:17,516 --> 00:01:21,880
zifrak altuagoak dira:
hamar neskatik bederatzi.

31
00:01:22,800 --> 00:01:26,746
Harrituko zinatekete jakinda
ezagutu ditudan neska gehienek

32
00:01:26,746 --> 00:01:30,536
hilekoari buruz ezer ere ez zekitela
lehenengo aldiz hilekoa izan zutenean.

33
00:01:30,560 --> 00:01:32,936
Odol minbizia zeukatela uste zuten

34
00:01:32,960 --> 00:01:34,560
eta handik gutxira hilko zirela.

35
00:01:36,760 --> 00:01:39,696
Higienea arrisku-faktore garrantzitsua da

36
00:01:39,720 --> 00:01:42,280
ugal-aparatu infekzioei dagokienez.

37
00:01:43,040 --> 00:01:46,216
Baina, Indian, neska eta emakumeen
%12k soilik dauzka

38
00:01:46,240 --> 00:01:50,000
menstruazio egunetan
behar dituen higiene baliabideak.

39
00:01:50,840 --> 00:01:52,336
Kalkuluak egiten badituzue,

40
00:01:52,360 --> 00:01:57,456
%88k bide ez-higienikoak erabiltzen ditu
hilerokoa daukanean.

41
00:01:57,480 --> 00:01:58,680
Ni haietako bat nintzen.

42
00:01:59,880 --> 00:02:02,816
Garhwa izeneko hiri txiki batean
hazi nintzen, Jharkhand-en,

43
00:02:02,840 --> 00:02:05,960
non konpresa bat erostea ere
lotsagarritzat jotzen den.

44
00:02:06,840 --> 00:02:08,895
Hortaz, hilerokoa izaten hasi nintzenean,

45
00:02:08,919 --> 00:02:10,680
trapuak erabiltzen hasi nintzen.

46
00:02:12,560 --> 00:02:15,216
Garbitu eta berrerabili egiten nituen
erabili ostean.

47
00:02:15,240 --> 00:02:16,496
Baina gordetzeko,

48
00:02:16,520 --> 00:02:19,136
toki ilun eta heze batean
ezkutatzen nituen

49
00:02:19,160 --> 00:02:21,760
inork ere ez jakiteko
hilerokoa neukala.

50
00:02:22,520 --> 00:02:25,136
Askotan garbitzearen ondorioz,
trapuak laztu egiten ziren,

51
00:02:25,160 --> 00:02:28,160
eta negalak eta infekzioak izaten nituen
erabiltzerakoan.

52
00:02:28,880 --> 00:02:33,160
Bost urtez erabili nituen
hiri hartatik joan nintzen arte.

53
00:02:35,640 --> 00:02:37,976
Hilekoak nire bizitzan sortu zuen
beste arazo bat

54
00:02:38,000 --> 00:02:40,296
murriztapen sozialak izan ziren,

55
00:02:40,320 --> 00:02:44,656
hilerokoa daukaten neska eta emakumeei
inposatzen zaizkienak.

56
00:02:44,680 --> 00:02:46,976
Uste dut guztiok ezagutzen dituzuela.

57
00:02:47,000 --> 00:02:49,960
Hala ere, zerrendatu egingo ditut
ezagutzen ez dituzuenontzat.

58
00:02:50,720 --> 00:02:53,200
Ezin nituen ozpinetako pepinoak
ukitu edo jan.

59
00:02:53,840 --> 00:02:58,696
Sofan edo familiakoen oheetan esertzea
debekatuta neukan.

60
00:02:58,720 --> 00:03:01,176
Hileko bakoitzaren ostean
izarak garbitu behar nituen,

61
00:03:01,200 --> 00:03:03,136
nahiz eta garbi egon.

62
00:03:03,160 --> 00:03:04,976
Pertsona zikintzat jotzen ninduten

63
00:03:05,000 --> 00:03:09,800
eta ez zidaten uzten objektu erlijiosoak
gurtzen edo ukitzen.

64
00:03:10,880 --> 00:03:13,096
Tenpluen kanpoaldean kartelak daude

65
00:03:13,120 --> 00:03:15,560
hilekoa daukatenei
sartzen uzten ez dietenak.

66
00:03:17,080 --> 00:03:18,456
Modu ironikoan,

67
00:03:18,480 --> 00:03:21,296
gehienetan emakume edadetuena da

68
00:03:21,320 --> 00:03:25,760
murriztapen horiek inposatzen dizkiena
familiako neska gazteenei.

69
00:03:26,360 --> 00:03:30,536
Azken finean, murriztapen horiek
onartzen hazi dira haiek.

70
00:03:30,560 --> 00:03:33,576
Eta ez denez inolako esku-hartzerik egon,

71
00:03:33,600 --> 00:03:35,616
mitoak eta ideia okerrak dira

72
00:03:35,640 --> 00:03:38,240
belaunaldiz belaunaldi
zabaldu direnak.

73
00:03:39,240 --> 00:03:41,096
Arlo horretan lanean
ibili naizen urteetan,

74
00:03:41,120 --> 00:03:42,616
istorioak ezagutu ditut

75
00:03:42,640 --> 00:03:46,256
non neskek besteengandik banatuta jan
eta beren platerak bereizita garbitu behar zituzten.

76
00:03:46,280 --> 00:03:48,616
Ez diete bainatzen uzten
hilekoa dutenean,

77
00:03:48,640 --> 00:03:52,720
eta, etxe batzuetan,
familiako kideengandik isolatzen dituzte.

78
00:03:53,720 --> 00:03:57,256
Indiako neska eta emakumeen %85 inguruk

79
00:03:57,280 --> 00:04:02,600
ohitura murriztatzaile bat edo gehiago
jasaten zuen hilero.

80
00:04:03,320 --> 00:04:04,856
Imagina dezakezue
zer eragin daukan

81
00:04:04,880 --> 00:04:07,840
neska gazte baten
autoestimuan eta konfiantzan?

82
00:04:08,720 --> 00:04:11,456
Horrek sortzen duen trauma psikologikoa,

83
00:04:11,480 --> 00:04:14,056
bere izaerari eragiten diona,

84
00:04:14,080 --> 00:04:15,816
jarduera akademikoari,

85
00:04:15,840 --> 00:04:20,480
eta haztearen alderdi guztiei
lehenengo heziketa-urteetan?

86
00:04:21,760 --> 00:04:25,800
Erlijioari jarraituz bete nituen
ohitura murriztatzaileak 13 urtez,

87
00:04:26,400 --> 00:04:28,776
nire bikote Tuhinekin
izandako eztabaida batek

88
00:04:28,800 --> 00:04:31,360
hilekoarekiko nuen jarrera
betirako aldatu zuen arte.

89
00:04:32,280 --> 00:04:37,736
2009an, Tuhin eta biok
graduondoko diseinu ikasketetan ari ginen.

90
00:04:37,760 --> 00:04:39,416
Maitemindu ginen

91
00:04:39,440 --> 00:04:41,880
eta gustora hitz egiten nuen
hilekoari buruz berarekin.

92
00:04:42,640 --> 00:04:44,560
Tuhinek ezer gutxi zekien.

93
00:04:45,520 --> 00:04:47,800
(Barreak)

94
00:04:51,800 --> 00:04:55,416
Harritu egin zen jakitean
neskek karranpa mingarriak jasaten ditugula

95
00:04:55,440 --> 00:04:56,856
eta hilero odola izaten dugula.

96
00:04:56,880 --> 00:04:58,976
(Barreak)

97
00:04:59,000 --> 00:05:00,496
Bai.

98
00:05:00,520 --> 00:05:02,296
Aho zabalik geratu zen jakitean

99
00:05:02,320 --> 00:05:07,120
zer nolako arauak inposatzen dizkieten
hilekoa duten neska eta emakumeei

100
00:05:07,120 --> 00:05:10,120
beren familiek eta gizarteek.

101
00:05:10,120 --> 00:05:12,176
Karranpen mina baretzen laguntzeko,

102
00:05:12,200 --> 00:05:16,000
Interneten bilatu eta hilekoaren inguruko
gauza gehiago ikasten zituen.

103
00:05:16,600 --> 00:05:18,336
Aurkitutakoa kontatzen zidanean,

104
00:05:18,360 --> 00:05:21,360
neuk ere ezer gutxi nekiela
konturatzen nintzen.

105
00:05:21,960 --> 00:05:25,080
Eta nituen uste asko
mitoak besterik ez zirela.

106
00:05:26,360 --> 00:05:27,896
Orduan nire buruari galdetu nion:

107
00:05:27,920 --> 00:05:30,256
guk, hezkuntza ona jasota

108
00:05:30,280 --> 00:05:32,376
horren informazio kaskarra badugu,

109
00:05:32,400 --> 00:05:36,400
informazio okerra daukaten
milioika neska egongo dira.

110
00:05:37,760 --> 00:05:38,976
Aztertzeko --

111
00:05:39,000 --> 00:05:42,756
arazoa hobe ulertzeko,
urtebeteko ikerketari ekin nion

112
00:05:42,756 --> 00:05:47,950
hilekoarekiko kontzientzia eza
eta arazoaren jatorria aztertzeko.

113
00:05:47,960 --> 00:05:52,720
Hilekoaren informazio eza eta uste okerrak

114
00:05:52,720 --> 00:05:55,710
landa eremuko fenomenoa direla uste ohi den arren,

115
00:05:55,710 --> 00:05:59,936
hirietako fenomenoa ere badela
ikusi nuen ikertzerakoan.

116
00:05:59,960 --> 00:06:04,320
Eta baita ondo hezitako
hiriko jendearena ere.

117
00:06:05,280 --> 00:06:07,776
Hainbat guraso eta irakaslerekin
hitz egiterakoan,

118
00:06:07,800 --> 00:06:13,096
konturatu nintzen haietako askok
hilekoen berri eman nahi zietela neskei

119
00:06:13,120 --> 00:06:15,760
hilekoaren zikloa hasi aurretik.

120
00:06:16,840 --> 00:06:18,056
Eta --

121
00:06:18,080 --> 00:06:21,616
baina haiek ere
ez zeukaten baliabide egokirik.

122
00:06:21,640 --> 00:06:22,896
Eta tabu bat denez gero,

123
00:06:22,920 --> 00:06:25,960
inhibituta eta lotsatuta sentitzen dira
horri buruz mintzatzerakoan.

124
00:06:26,840 --> 00:06:31,456
Neskek hamaika urte ingururekin
izaten dute hilekoa lehen aldiz,

125
00:06:31,480 --> 00:06:33,096
baina gure hezkuntza curriculumean

126
00:06:33,120 --> 00:06:36,920
hamahiru edo hamalau urte dituztenean
ikasten dute hilerokoen inguruan.

127
00:06:37,800 --> 00:06:39,360
Eta tabu bat denez gero,

128
00:06:40,000 --> 00:06:43,440
irakasleek gaia atzean utzi
eta hurrengoari ekiten diote.

129
00:06:44,840 --> 00:06:49,096
Hortaz, eskolan ez dute
hilekoaren inguruan ikasten,

130
00:06:49,120 --> 00:06:51,256
gurasoek ez dute horri buruz hitz egiten.

131
00:06:51,280 --> 00:06:52,680
Nora jotzen dute neskek?

132
00:06:53,680 --> 00:06:56,520
Duela bi hamarkada
eta gaur egun --

133
00:06:57,120 --> 00:06:58,400
ez da deus aldatu.

134
00:07:00,120 --> 00:07:02,940
Aurkitutakoa Tuhini erakutsi nion
eta zera pentsatu genuen:

135
00:07:02,960 --> 00:07:04,576
zerbait sortuko bagenu

136
00:07:04,600 --> 00:07:09,176
neskek beren kabuz
menstruazioa zer den ulertzeko --

137
00:07:09,200 --> 00:07:13,416
eta guraso eta irakasleei lagunduko dien zerbait

138
00:07:13,440 --> 00:07:16,360
gazteekin hilekoaz eroso jardun dezaten?

139
00:07:17,840 --> 00:07:19,456
Ikerketan

140
00:07:19,480 --> 00:07:21,456
istorio asko bildu nituen.

141
00:07:21,480 --> 00:07:26,160
Neskek hilekoa zutenean izandako
esperientzien istorioak ziren.

142
00:07:26,800 --> 00:07:30,056
Istorio horiek kuriositatea eta interesa
piztuko zituzten neskengan

143
00:07:30,080 --> 00:07:34,016
menstruazioari buruz hitz egin zezaten
beren ingurukoekin.

144
00:07:34,040 --> 00:07:35,496
Hori zen nahi genuena.

145
00:07:35,520 --> 00:07:38,856
Neskengan kuriositatea piztuko zuen
zeozer nahi genuen

146
00:07:38,880 --> 00:07:41,056
eta horren inguruan ikastera
bideratuko ziutena.

147
00:07:41,080 --> 00:07:44,240
Hilerokoen inguruan irakasteko
erabili nahi genituen.

148
00:07:45,360 --> 00:07:48,456
Beraz, komiki bat sortzea erabaki genuen,

149
00:07:48,480 --> 00:07:51,736
non pertsonaiek istorio horiek
antzezten dituzten

150
00:07:51,760 --> 00:07:55,640
eta, hala, neskek hilekoari buruz
era entretenigarrian ikasten dute.

151
00:07:56,360 --> 00:07:59,376
Neskak pubertaroaren faseetan irudikatzeko,

152
00:07:59,400 --> 00:08:01,040
hiru pertsonaia ditugu:

153
00:08:01,560 --> 00:08:04,736
Pinki, oraindik hilekorik izan ez duena;

154
00:08:04,760 --> 00:08:08,256
Jiya, narrazioan hilekoarekin hasten dena;

155
00:08:08,280 --> 00:08:11,536
eta Mira, jada hilekoa izan duena.

156
00:08:11,560 --> 00:08:13,976
Laugarren pertsonaia bat dago, Priya Didi.

157
00:08:14,000 --> 00:08:17,536
Berari esker, haztearen hainbat aspektu

158
00:08:17,560 --> 00:08:19,360
eta hileko higienea
ikasten dute neskek.

159
00:08:20,455 --> 00:08:26,368
Liburua egiterakoan, kontuan izan genuen
irudiak ezin zirela iraingarriak

160
00:08:26,380 --> 00:08:28,360
edota kulturarentzat kaltegarriak izan.

161
00:08:29,200 --> 00:08:33,056
Prototipoa ateratzerakoan, neskek
liburua izugarri gogoko zutela ikusi genuen.

162
00:08:33,080 --> 00:08:34,456
Irakurtzeko gogoa zuten

163
00:08:34,480 --> 00:08:37,240
eta haien kabuz geroz eta gehiago
jakin nahi zuten hilekoaz.

164
00:08:38,039 --> 00:08:39,510
Guraso eta irakasleek

165
00:08:39,510 --> 00:08:42,775
eroso hitz egiten zieten gaiaz
neska gazteei liburua baliatuz,

166
00:08:42,799 --> 00:08:45,776
eta batzuetan mutilek ere
irakurtzeko interesa erakutsi zuten.

167
00:08:45,800 --> 00:08:47,936
(Barreak)

168
00:08:47,960 --> 00:08:49,720
(Txaloak)

169
00:08:51,840 --> 00:08:55,656
Komikiak ingurune bat sortzen lagundu zuen

170
00:08:55,680 --> 00:08:58,120
non menstruazioa jada ez zen tabua.

171
00:08:58,720 --> 00:09:02,776
Boluntarioetako askok
prototipoa hartu zuten neskei erakusteko

172
00:09:02,800 --> 00:09:06,736
eta hilekoarekiko kontzientzia tailerrak
egin zituzten Indiako bost eskualdetan.

173
00:09:06,760 --> 00:09:10,136
Boluntarioetako batek
monje gazteei erakusteko hartu zuen

174
00:09:10,160 --> 00:09:12,376
eta Ladakheko monasterio honetara
eraman zuen.

175
00:09:12,400 --> 00:09:15,736
Liburuaren azken bertsioa egin genuen,
"Menstrupedia Comic" izenekoa

176
00:09:15,760 --> 00:09:18,520
eta aurreko urteko irailean plazaratu genuen.

177
00:09:19,120 --> 00:09:20,496
Eta oraingoz,

178
00:09:20,520 --> 00:09:24,856
4.000 neska baino gehiagok
liburu honekin ikasi du Indian eta --

179
00:09:24,880 --> 00:09:27,536
(Txaloak)

180
00:09:27,560 --> 00:09:28,776
Eskerrik asko.

181
00:09:28,800 --> 00:09:31,120
(Txaloak)

182
00:09:34,240 --> 00:09:36,040
Eta baita 10 herrialde gehiagotan ere.

183
00:09:37,160 --> 00:09:40,176
Etengabe ari gara
liburua beste hizkuntzetara itzultzen

184
00:09:40,200 --> 00:09:42,936
eta tokiko erakundeekin elkarlanean

185
00:09:42,960 --> 00:09:45,616
liburua hainbat herrialdetan
eskuragarri izateko.

186
00:09:45,640 --> 00:09:48,576
Indiako 15 eskolak

187
00:09:48,600 --> 00:09:52,016
hezkuntza curriculumean sartu dute liburua

188
00:09:52,040 --> 00:09:53,816
neskei hilekoaren inguruan irakasteko.

189
00:09:53,840 --> 00:09:56,240
(Txaloak)

190
00:10:00,440 --> 00:10:03,500
Txundituta nago ikusita nola

191
00:10:03,500 --> 00:10:09,936
boluntarioak, banakoak, gurasoak,
irakasleak, eskola zuzendariak,

192
00:10:09,960 --> 00:10:11,456
batu diren

193
00:10:11,480 --> 00:10:15,736
eta nola zabaldu duten
hilekoarekiko kontzientzia beren komunitateetan,

194
00:10:15,760 --> 00:10:19,456
ziurtatu dute neskek adin egokian
izatea hilekoaren berri

195
00:10:19,480 --> 00:10:21,640
eta tabua hausten lagundu dute.

196
00:10:23,040 --> 00:10:27,336
Amets egiten dudan etorkizunean
hilekoa ez da madarikazio bat,

197
00:10:27,360 --> 00:10:28,896
ezta gaixotasun bat ere,

198
00:10:28,920 --> 00:10:31,360
neska baten bizitzako
aldaketa pozgarria baizik.

199
00:10:32,120 --> 00:10:33,336
Eta --

200
00:10:33,360 --> 00:10:35,480
(Txaloak)

201
00:10:37,960 --> 00:10:39,336
Gustatuko litzaidake

202
00:10:39,360 --> 00:10:43,256
hemen dauden guraso guztiei
mesede txiki bat eskatuz bukatzea.

203
00:10:43,280 --> 00:10:44,480
Guraso maiteok,

204
00:10:45,240 --> 00:10:47,456
hilerokoaz lotsatzen bazarete,

205
00:10:47,480 --> 00:10:49,696
zuen alabak ere lotsatuko dira.

206
00:10:49,720 --> 00:10:52,176
Izan zaitezte "hilerokoaren aldekoak", mesedez.

207
00:10:52,237 --> 00:10:53,416
(Barreak)

208
00:10:53,440 --> 00:10:54,656
Eskerrik asko.

209
00:10:54,680 --> 00:10:57,403
(Txaloak)