0:00:00.000,0:00:02.096
Hilerokoa.

0:00:02.120,0:00:03.496
Odola.

0:00:03.520,0:00:04.720
Menstruazioa.

0:00:05.440,0:00:07.016
Nazka.

0:00:07.040,0:00:08.656
Sekretua.

0:00:08.680,0:00:09.880
Ezkutua.

0:00:10.400,0:00:11.600
Zergatik?

0:00:12.760,0:00:14.656
Prozesu biologiko naturala

0:00:14.680,0:00:18.496
neska eta emakume guztiek[br]hilero jasaten dutena

0:00:18.520,0:00:20.696
beren bizitzaren erdian zehar.

0:00:20.720,0:00:23.416
Biziki garrantzitsua den fenomenoa,

0:00:23.440,0:00:27.640
horren menpe baitaude[br]gure espeziearen biziraupena eta ugalketa.

0:00:28.480,0:00:30.320
Baina tabutzat jotzen dugu.

0:00:31.160,0:00:34.500
Ezeroso eta lotsatuta sentitzen gara[br]horretaz jarduterakoan.

0:00:35.840,0:00:37.686
Lehenengo hilekoa izan nuenean,

0:00:37.686,0:00:40.040
besteengandik ezkutatzeko[br]esan zidaten --

0:00:40.760,0:00:42.710
baita nire aita eta nebarengandik ere.

0:00:43.640,0:00:46.256
Geroago, atal hori[br]testuliburuetan agertu zenean,

0:00:46.280,0:00:48.616
biologia irakasleak[br]hurrengo gaira egin zuen salto.

0:00:48.640,0:00:51.320
(Barreak)

0:00:52.000,0:00:53.680
Badakizue zer ikasi nuen?

0:00:54.360,0:00:57.520
Horretaz mintzatzea lotsagarria dela.

0:00:58.080,0:01:00.736
Nire gorputzaz lotsatzea ikasi nuen.

0:01:00.760,0:01:03.816
Hilerokoa alde batera uzten ikasi nuen

0:01:03.840,0:01:05.800
neska zintzoa izan nedin.

0:01:06.440,0:01:08.256
Indian egindako hainbat ikerketak

0:01:08.280,0:01:13.016
erakusten dute hamar neskatik hiruk[br]ez daukatela hilekoaren berri

0:01:13.040,0:01:14.800
hilekoa lehenengo aldiz dutenean.

0:01:15.400,0:01:17.516
Eta Rajastaneko toki batzuetan

0:01:17.516,0:01:21.880
zifrak altuagoak dira:[br]hamar neskatik bederatzi.

0:01:22.800,0:01:26.746
Harrituko zinatekete jakinda[br]ezagutu ditudan neska gehienek

0:01:26.746,0:01:30.536
hilekoari buruz ezer ere ez zekitela[br]lehenengo aldiz hilekoa izan zutenean.

0:01:30.560,0:01:32.936
Odol minbizia zeukatela uste zuten

0:01:32.960,0:01:34.560
eta handik gutxira hilko zirela.

0:01:36.760,0:01:39.696
Higienea arrisku-faktore garrantzitsua da

0:01:39.720,0:01:42.280
ugal-aparatu infekzioei dagokienez.

0:01:43.040,0:01:46.216
Baina, Indian, neska eta emakumeen[br]%12k soilik dauzka

0:01:46.240,0:01:50.000
menstruazio egunetan[br]behar dituen higiene baliabideak.

0:01:50.840,0:01:52.336
Kalkuluak egiten badituzue,

0:01:52.360,0:01:57.456
%88k bide ez-higienikoak erabiltzen ditu[br]hilerokoa daukanean.

0:01:57.480,0:01:58.680
Ni haietako bat nintzen.

0:01:59.880,0:02:02.816
Garhwa izeneko hiri txiki batean[br]hazi nintzen, Jharkhand-en,

0:02:02.840,0:02:05.960
non konpresa bat erostea ere[br]lotsagarritzat jotzen den.

0:02:06.840,0:02:08.895
Hortaz, hilerokoa izaten hasi nintzenean,

0:02:08.919,0:02:10.680
trapuak erabiltzen hasi nintzen.

0:02:12.560,0:02:15.216
Garbitu eta berrerabili egiten nituen[br]erabili ostean.

0:02:15.240,0:02:16.496
Baina gordetzeko,

0:02:16.520,0:02:19.136
toki ilun eta heze batean[br]ezkutatzen nituen

0:02:19.160,0:02:21.760
inork ere ez jakiteko[br]hilerokoa neukala.

0:02:22.520,0:02:25.136
Askotan garbitzearen ondorioz,[br]trapuak laztu egiten ziren,

0:02:25.160,0:02:28.160
eta negalak eta infekzioak izaten nituen[br]erabiltzerakoan.

0:02:28.880,0:02:33.160
Bost urtez erabili nituen[br]hiri hartatik joan nintzen arte.

0:02:35.640,0:02:37.976
Hilekoak nire bizitzan sortu zuen[br]beste arazo bat

0:02:38.000,0:02:40.296
murriztapen sozialak izan ziren,

0:02:40.320,0:02:44.656
hilerokoa daukaten neska eta emakumeei[br]inposatzen zaizkienak.

0:02:44.680,0:02:46.976
Uste dut guztiok ezagutzen dituzuela.

0:02:47.000,0:02:49.960
Hala ere, zerrendatu egingo ditut[br]ezagutzen ez dituzuenontzat.

0:02:50.720,0:02:53.200
Ezin nituen ozpinetako pepinoak[br]ukitu edo jan.

0:02:53.840,0:02:58.696
Sofan edo familiakoen oheetan esertzea[br]debekatuta neukan.

0:02:58.720,0:03:01.176
Hileko bakoitzaren ostean[br]izarak garbitu behar nituen,

0:03:01.200,0:03:03.136
nahiz eta garbi egon.

0:03:03.160,0:03:04.976
Pertsona zikintzat jotzen ninduten

0:03:05.000,0:03:09.800
eta ez zidaten uzten objektu erlijiosoak[br]gurtzen edo ukitzen.

0:03:10.880,0:03:13.096
Tenpluen kanpoaldean kartelak daude

0:03:13.120,0:03:15.560
hilekoa daukatenei[br]sartzen uzten ez dietenak.

0:03:17.080,0:03:18.456
Modu ironikoan,

0:03:18.480,0:03:21.296
gehienetan emakume edadetuena da

0:03:21.320,0:03:25.760
murriztapen horiek inposatzen dizkiena[br]familiako neska gazteenei.

0:03:26.360,0:03:30.536
Azken finean, murriztapen horiek[br]onartzen hazi dira haiek.

0:03:30.560,0:03:33.576
Eta ez denez inolako esku-hartzerik egon,

0:03:33.600,0:03:35.616
mitoak eta ideia okerrak dira

0:03:35.640,0:03:38.240
belaunaldiz belaunaldi[br]zabaldu direnak.

0:03:39.240,0:03:41.096
Arlo horretan lanean[br]ibili naizen urteetan,

0:03:41.120,0:03:42.616
istorioak ezagutu ditut

0:03:42.640,0:03:46.256
non neskek besteengandik banatuta jan[br]eta beren platerak bereizita garbitu behar zituzten.

0:03:46.280,0:03:48.616
Ez diete bainatzen uzten[br]hilekoa dutenean,

0:03:48.640,0:03:52.720
eta, etxe batzuetan,[br]familiako kideengandik isolatzen dituzte.

0:03:53.720,0:03:57.256
Indiako neska eta emakumeen %85 inguruk

0:03:57.280,0:04:02.600
ohitura murriztatzaile bat edo gehiago[br]jasaten zuen hilero.

0:04:03.320,0:04:04.856
Imagina dezakezue[br]zer eragin daukan

0:04:04.880,0:04:07.840
neska gazte baten[br]autoestimuan eta konfiantzan?

0:04:08.720,0:04:11.456
Horrek sortzen duen trauma psikologikoa,

0:04:11.480,0:04:14.056
bere izaerari eragiten diona,

0:04:14.080,0:04:15.816
jarduera akademikoari,

0:04:15.840,0:04:20.480
eta haztearen alderdi guztiei[br]lehenengo heziketa-urteetan?

0:04:21.760,0:04:25.800
Erlijioari jarraituz bete nituen[br]ohitura murriztatzaileak 13 urtez,

0:04:26.400,0:04:28.776
nire bikote Tuhinekin[br]izandako eztabaida batek

0:04:28.800,0:04:31.360
hilekoarekiko nuen jarrera[br]betirako aldatu zuen arte.

0:04:32.280,0:04:37.736
2009an, Tuhin eta biok[br]graduondoko diseinu ikasketetan ari ginen.

0:04:37.760,0:04:39.416
Maitemindu ginen

0:04:39.440,0:04:41.880
eta gustora hitz egiten nuen[br]hilekoari buruz berarekin.

0:04:42.640,0:04:44.560
Tuhinek ezer gutxi zekien.

0:04:45.520,0:04:47.800
(Barreak)

0:04:51.800,0:04:55.416
Harritu egin zen jakitean[br]neskek karranpa mingarriak jasaten ditugula

0:04:55.440,0:04:56.856
eta hilero odola izaten dugula.

0:04:56.880,0:04:58.976
(Barreak)

0:04:59.000,0:05:00.496
Bai.

0:05:00.520,0:05:02.296
Aho zabalik geratu zen jakitean

0:05:02.320,0:05:07.120
zer nolako arauak inposatzen dizkieten[br]hilekoa duten neska eta emakumeei

0:05:07.120,0:05:10.120
beren familiek eta gizarteek.

0:05:10.120,0:05:12.176
Karranpen mina baretzen laguntzeko,

0:05:12.200,0:05:16.000
Interneten bilatu eta hilekoaren inguruko[br]gauza gehiago ikasten zituen.

0:05:16.600,0:05:18.336
Aurkitutakoa kontatzen zidanean,

0:05:18.360,0:05:21.360
neuk ere ezer gutxi nekiela[br]konturatzen nintzen.

0:05:21.960,0:05:25.080
Eta nituen uste asko[br]mitoak besterik ez zirela.

0:05:26.360,0:05:27.896
Orduan nire buruari galdetu nion:

0:05:27.920,0:05:30.256
guk, hezkuntza ona jasota

0:05:30.280,0:05:32.376
horren informazio kaskarra badugu,

0:05:32.400,0:05:36.400
informazio okerra daukaten[br]milioika neska egongo dira.

0:05:37.760,0:05:38.976
Aztertzeko --

0:05:39.000,0:05:42.756
arazoa hobe ulertzeko,[br]urtebeteko ikerketari ekin nion

0:05:42.756,0:05:47.950
hilekoarekiko kontzientzia eza[br]eta arazoaren jatorria aztertzeko.

0:05:47.960,0:05:52.720
Hilekoaren informazio eza eta uste okerrak

0:05:52.720,0:05:55.710
landa eremuko fenomenoa direla uste ohi den arren,

0:05:55.710,0:05:59.936
hirietako fenomenoa ere badela[br]ikusi nuen ikertzerakoan.

0:05:59.960,0:06:04.320
Eta baita ondo hezitako[br]hiriko jendearena ere.

0:06:05.280,0:06:07.776
Hainbat guraso eta irakaslerekin[br]hitz egiterakoan,

0:06:07.800,0:06:13.096
konturatu nintzen haietako askok[br]hilekoen berri eman nahi zietela neskei

0:06:13.120,0:06:15.760
hilekoaren zikloa hasi aurretik.

0:06:16.840,0:06:18.056
Eta --

0:06:18.080,0:06:21.616
baina haiek ere[br]ez zeukaten baliabide egokirik.

0:06:21.640,0:06:22.896
Eta tabu bat denez gero,

0:06:22.920,0:06:25.960
inhibituta eta lotsatuta sentitzen dira[br]horri buruz mintzatzerakoan.

0:06:26.840,0:06:31.456
Neskek hamaika urte ingururekin[br]izaten dute hilekoa lehen aldiz,

0:06:31.480,0:06:33.096
baina gure hezkuntza curriculumean

0:06:33.120,0:06:36.920
hamahiru edo hamalau urte dituztenean[br]ikasten dute hilerokoen inguruan.

0:06:37.800,0:06:39.360
Eta tabu bat denez gero,

0:06:40.000,0:06:43.440
irakasleek gaia atzean utzi[br]eta hurrengoari ekiten diote.

0:06:44.840,0:06:49.096
Hortaz, eskolan ez dute[br]hilekoaren inguruan ikasten,

0:06:49.120,0:06:51.256
gurasoek ez dute horri buruz hitz egiten.

0:06:51.280,0:06:52.680
Nora jotzen dute neskek?

0:06:53.680,0:06:56.520
Duela bi hamarkada[br]eta gaur egun --

0:06:57.120,0:06:58.400
ez da deus aldatu.

0:07:00.120,0:07:02.940
Aurkitutakoa Tuhini erakutsi nion[br]eta zera pentsatu genuen:

0:07:02.960,0:07:04.576
zerbait sortuko bagenu

0:07:04.600,0:07:09.176
neskek beren kabuz[br]menstruazioa zer den ulertzeko --

0:07:09.200,0:07:13.416
eta guraso eta irakasleei lagunduko dien zerbait

0:07:13.440,0:07:16.360
gazteekin hilekoaz eroso jardun dezaten?

0:07:17.840,0:07:19.456
Ikerketan

0:07:19.480,0:07:21.456
istorio asko bildu nituen.

0:07:21.480,0:07:26.160
Neskek hilekoa zutenean izandako[br]esperientzien istorioak ziren.

0:07:26.800,0:07:30.056
Istorio horiek kuriositatea eta interesa[br]piztuko zituzten neskengan

0:07:30.080,0:07:34.016
menstruazioari buruz hitz egin zezaten[br]beren ingurukoekin.

0:07:34.040,0:07:35.496
Hori zen nahi genuena.

0:07:35.520,0:07:38.856
Neskengan kuriositatea piztuko zuen[br]zeozer nahi genuen

0:07:38.880,0:07:41.056
eta horren inguruan ikastera[br]bideratuko ziutena.

0:07:41.080,0:07:44.240
Hilerokoen inguruan irakasteko[br]erabili nahi genituen.

0:07:45.360,0:07:48.456
Beraz, komiki bat sortzea erabaki genuen,

0:07:48.480,0:07:51.736
non pertsonaiek istorio horiek[br]antzezten dituzten

0:07:51.760,0:07:55.640
eta, hala, neskek hilekoari buruz[br]era entretenigarrian ikasten dute.

0:07:56.360,0:07:59.376
Neskak pubertaroaren faseetan irudikatzeko,

0:07:59.400,0:08:01.040
hiru pertsonaia ditugu:

0:08:01.560,0:08:04.736
Pinki, oraindik hilekorik izan ez duena;

0:08:04.760,0:08:08.256
Jiya, narrazioan hilekoarekin hasten dena;

0:08:08.280,0:08:11.536
eta Mira, jada hilekoa izan duena.

0:08:11.560,0:08:13.976
Laugarren pertsonaia bat dago, Priya Didi.

0:08:14.000,0:08:17.536
Berari esker, haztearen hainbat aspektu

0:08:17.560,0:08:19.360
eta hileko higienea[br]ikasten dute neskek.

0:08:20.455,0:08:26.368
Liburua egiterakoan, kontuan izan genuen[br]irudiak ezin zirela iraingarriak

0:08:26.380,0:08:28.360
edota kulturarentzat kaltegarriak izan.

0:08:29.200,0:08:33.056
Prototipoa ateratzerakoan, neskek[br]liburua izugarri gogoko zutela ikusi genuen.

0:08:33.080,0:08:34.456
Irakurtzeko gogoa zuten

0:08:34.480,0:08:37.240
eta haien kabuz geroz eta gehiago[br]jakin nahi zuten hilekoaz.

0:08:38.039,0:08:39.510
Guraso eta irakasleek

0:08:39.510,0:08:42.775
eroso hitz egiten zieten gaiaz[br]neska gazteei liburua baliatuz,

0:08:42.799,0:08:45.776
eta batzuetan mutilek ere[br]irakurtzeko interesa erakutsi zuten.

0:08:45.800,0:08:47.936
(Barreak)

0:08:47.960,0:08:49.720
(Txaloak)

0:08:51.840,0:08:55.656
Komikiak ingurune bat sortzen lagundu zuen

0:08:55.680,0:08:58.120
non menstruazioa jada ez zen tabua.

0:08:58.720,0:09:02.776
Boluntarioetako askok[br]prototipoa hartu zuten neskei erakusteko

0:09:02.800,0:09:06.736
eta hilekoarekiko kontzientzia tailerrak[br]egin zituzten Indiako bost eskualdetan.

0:09:06.760,0:09:10.136
Boluntarioetako batek[br]monje gazteei erakusteko hartu zuen

0:09:10.160,0:09:12.376
eta Ladakheko monasterio honetara[br]eraman zuen.

0:09:12.400,0:09:15.736
Liburuaren azken bertsioa egin genuen,[br]"Menstrupedia Comic" izenekoa

0:09:15.760,0:09:18.520
eta aurreko urteko irailean plazaratu genuen.

0:09:19.120,0:09:20.496
Eta oraingoz,

0:09:20.520,0:09:24.856
4.000 neska baino gehiagok[br]liburu honekin ikasi du Indian eta --

0:09:24.880,0:09:27.536
(Txaloak)

0:09:27.560,0:09:28.776
Eskerrik asko.

0:09:28.800,0:09:31.120
(Txaloak)

0:09:34.240,0:09:36.040
Eta baita 10 herrialde gehiagotan ere.

0:09:37.160,0:09:40.176
Etengabe ari gara[br]liburua beste hizkuntzetara itzultzen

0:09:40.200,0:09:42.936
eta tokiko erakundeekin elkarlanean

0:09:42.960,0:09:45.616
liburua hainbat herrialdetan[br]eskuragarri izateko.

0:09:45.640,0:09:48.576
Indiako 15 eskolak

0:09:48.600,0:09:52.016
hezkuntza curriculumean sartu dute liburua

0:09:52.040,0:09:53.816
neskei hilekoaren inguruan irakasteko.

0:09:53.840,0:09:56.240
(Txaloak)

0:10:00.440,0:10:03.500
Txundituta nago ikusita nola

0:10:03.500,0:10:09.936
boluntarioak, banakoak, gurasoak,[br]irakasleak, eskola zuzendariak,

0:10:09.960,0:10:11.456
batu diren

0:10:11.480,0:10:15.736
eta nola zabaldu duten[br]hilekoarekiko kontzientzia beren komunitateetan,

0:10:15.760,0:10:19.456
ziurtatu dute neskek adin egokian[br]izatea hilekoaren berri

0:10:19.480,0:10:21.640
eta tabua hausten lagundu dute.

0:10:23.040,0:10:27.336
Amets egiten dudan etorkizunean[br]hilekoa ez da madarikazio bat,

0:10:27.360,0:10:28.896
ezta gaixotasun bat ere,

0:10:28.920,0:10:31.360
neska baten bizitzako[br]aldaketa pozgarria baizik.

0:10:32.120,0:10:33.336
Eta --

0:10:33.360,0:10:35.480
(Txaloak)

0:10:37.960,0:10:39.336
Gustatuko litzaidake

0:10:39.360,0:10:43.256
hemen dauden guraso guztiei[br]mesede txiki bat eskatuz bukatzea.

0:10:43.280,0:10:44.480
Guraso maiteok,

0:10:45.240,0:10:47.456
hilerokoaz lotsatzen bazarete,

0:10:47.480,0:10:49.696
zuen alabak ere lotsatuko dira.

0:10:49.720,0:10:52.176
Izan zaitezte "hilerokoaren aldekoak", mesedez.

0:10:52.237,0:10:53.416
(Barreak)

0:10:53.440,0:10:54.656
Eskerrik asko.

0:10:54.680,0:10:57.403
(Txaloak)