1
00:00:06,875 --> 00:00:10,737
Cep telefonlarınız çoğunlukla
plastik ve metallerden yapılmıştır.

2
00:00:10,737 --> 00:00:14,292
Bu ögelerin bu kadar 
yararlı ve eğlenceli bir şeye

3
00:00:14,292 --> 00:00:18,261
katkıda bulunmak için yapıldığı
yaratıcı süreci takdir etmek kolaydır.

4
00:00:18,261 --> 00:00:21,346
Ancak bunun arkasında
duymadığımız bir hikaye daha var.

5
00:00:21,346 --> 00:00:28,486
İlk etapta ham maddeleri doğadaki
kaotik karışıklıklardan nasıl elde ettik?

6
00:00:28,486 --> 00:00:33,246
Cevap, ayırma teknikleri olarak
bilinen bir dizi ayırma biçimidir.

7
00:00:33,246 --> 00:00:39,863
Maddeleri birbirinden ayırmak için
temel özelliklerinden yararlanırlar.

8
00:00:39,863 --> 00:00:44,084
Basit ayırma teknikleri
birçok fiziksel senaryoda geçerlidir:

9
00:00:44,084 --> 00:00:45,960
Kaymağı sütten ayırmak,

10
00:00:45,960 --> 00:00:48,118
topraktan su çıkarmak

11
00:00:48,118 --> 00:00:51,679
ya da nehir kumundan
altın tanelerini çıkarmak gibi.

12
00:00:51,679 --> 00:00:54,980
Fakat bazı karışımları ayrımak
o kadar da kolay değil.

13
00:00:54,980 --> 00:00:57,013
Bu gibi durumlarda,

14
00:00:57,013 --> 00:01:01,382
karışım içindeki fiziksel özellikler
arasındaki farkları kullanabiliriz.

15
00:01:01,382 --> 00:01:03,383
Mesela parçacık büyüklüğü,

16
00:01:03,383 --> 00:01:07,202
yoğunluk veya kaynama noktası gibi...

17
00:01:07,202 --> 00:01:08,762
Örneğin petrol,

18
00:01:08,762 --> 00:01:11,582
farklı türde hidrokarbonlardan
oluşan bir karışımdır.

19
00:01:11,582 --> 00:01:13,592
Bazıları yakıt olarak değerlidir,

20
00:01:13,592 --> 00:01:17,665
bazıları ise elektrik üretmek
için iyi maddelerdir.

21
00:01:17,665 --> 00:01:21,491
Onları ayırmak için uzmanlar
önemli bir özelliğe güvenirler:

22
00:01:21,491 --> 00:01:25,676
Hidrokarbonlar kendilerine özel
kaynama sıcaklıklarına sahiptir.

23
00:01:25,676 --> 00:01:29,724
Kaynatma işlemi sırasında, her madde
hassas bir noktada buharlaşır,

24
00:01:29,724 --> 00:01:33,058
sonra ayrı olarak bir
kap içine huniye alınır

25
00:01:33,058 --> 00:01:35,947
ve soğuyunca sıvı olarak toplanır.

26
00:01:35,947 --> 00:01:38,776
Ayrıca ayırma teknikleri
bizi denize götürür.

27
00:01:38,776 --> 00:01:40,804
Bazı kurak ülkelerde

28
00:01:40,804 --> 00:01:44,024
okyanus mevcut tek su kaynağıdır.

29
00:01:44,024 --> 00:01:46,883
Ancak elbette insanlar tuzlu su içemezler.

30
00:01:46,883 --> 00:01:48,658
Bu sorunu aşmanın tek yolu

31
00:01:48,658 --> 00:01:52,877
ters ozmos ile deniz suyundan
tuzu çıkarmaktır.

32
00:01:52,877 --> 00:01:56,869
Bu işlem suyun bileşenlerini
boyutlarına göre ayrıştırır.

33
00:01:56,869 --> 00:01:59,445
Su partiküllerinden daha büyük

34
00:01:59,445 --> 00:02:02,560
ancak tuz parçacıklarından daha küçük
gözeneklere sahip bir zar,

35
00:02:02,560 --> 00:02:05,430
sadece tatlı suyun geçmesine izin verir.

36
00:02:05,430 --> 00:02:09,263
İçilemeyen bir şeyi 
hayat kurtarıcı haline getirir.

37
00:02:09,263 --> 00:02:11,233
Aynı zamanda tıp dünyasında da,

38
00:02:11,233 --> 00:02:15,282
kan testleri kişinin sağlığını
değerlendirmek için hayati bir araçtır

39
00:02:15,282 --> 00:02:17,921
ancak doktorlar genellikle
çözünmüş sıvı plazmadan

40
00:02:17,921 --> 00:02:22,873
katı kan hücrelerini ayırmadan
kan örneklerini inceleyemezler.

41
00:02:22,873 --> 00:02:27,902
Bunu yapmak için test tüpüne
kuvvetli bir dönme kuvveti uygulanır

42
00:02:27,902 --> 00:02:31,777
ve kan hücreleri gibi
daha yoğun yoğun maddelerin

43
00:02:31,777 --> 00:02:35,236
dönme ekseninden uzaklaşmasına neden olur.

44
00:02:35,236 --> 00:02:41,390
Bu arada, plazma gibi düşük yoğunluklu
daha hafif maddeler merkeze taşınır.

45
00:02:41,390 --> 00:02:43,611
Tüpün içeriği net bir şekilde bölünür

46
00:02:43,611 --> 00:02:48,016
ve kan hücreleri ve sıvı plazma
bağımsız olarak test edilebilir.

47
00:02:48,016 --> 00:02:51,306
Ancak bazen yağ, deniz suyu
ve kandan farklı olarak,

48
00:02:51,306 --> 00:02:53,712
ayırmak istediğimiz karışımların parçaları

49
00:02:53,712 --> 00:02:56,287
aynı fiziksel özellikleri paylaşır.

50
00:02:56,287 --> 00:03:01,406
Bu durumlarda, 
bileşenleri izole etmenin tek yolu

51
00:03:01,406 --> 00:03:05,514
karışımdaki bileşenler arasındaki
benzersiz etkileşimlere dayanan,

52
00:03:05,514 --> 00:03:09,322
karmaşık bir süreç olan
kimyasal ayırmadır.

53
00:03:09,322 --> 00:03:11,995
Bu yöntemlerden biri kromatografidir.

54
00:03:11,995 --> 00:03:16,023
Adli bilim adamları suç mahallerini
incelemek için kullanırlar.

55
00:03:16,023 --> 00:03:18,566
Toplanan kanıtları bir gazda çözerler,

56
00:03:18,566 --> 00:03:21,334
benzersiz kimyasal özellikleri nedeniyle

57
00:03:21,334 --> 00:03:24,341
farklı hızlarda ayrılırken
ve hareket ederken

58
00:03:24,341 --> 00:03:26,930
bileşenleri izleyebilir
ve analiz edebilirler.

59
00:03:26,930 --> 00:03:31,630
Bu bilgi daha sonra bilim insanlarına olay
yerinde ne olduğunu tam olarak anlatır

60
00:03:31,630 --> 00:03:34,333
ve genellikle suçluyu
tanımlamaya yardımcı olur.

61
00:03:34,333 --> 00:03:37,298
Ayırma teknikleri sadece endüstri,

62
00:03:37,298 --> 00:03:38,257
altyapı,

63
00:03:38,257 --> 00:03:39,050
tıp

64
00:03:39,050 --> 00:03:40,518
ve adalet ile ilgili değildir.

65
00:03:40,518 --> 00:03:43,867
İnsanlık tarihinin teknik olarak
en iddialı projelerinden biri

66
00:03:43,867 --> 00:03:48,528
çok temel bir soruyu cevaplamayı
amaçlayan bir ayırma tekniğidir:

67
00:03:48,528 --> 00:03:51,237
"Evren neyden yapılmıştır?"

68
00:03:51,237 --> 00:03:54,158
Parçacıkları son derece
yüksek hızlara hızlandırarak

69
00:03:54,158 --> 00:03:56,188
ve onları birbirine çarpıştırarak

70
00:03:56,188 --> 00:04:00,443
onları yapı taşlarına ayırabiliriz.

71
00:04:00,443 --> 00:04:02,911
Bunu başarabilirsek, sıradaki nedir?

72
00:04:02,911 --> 00:04:05,427
En temel bir parçacık var mı?

73
00:04:05,427 --> 00:04:08,540
Eğer varsa neyden yapılmıştır?