WEBVTT

00:00:06.875 --> 00:00:11.097
Telefon składa się w większości
z plastików i metali.

00:00:11.097 --> 00:00:13.674
Łatwo docenić pomysłowy sposób,

00:00:13.674 --> 00:00:18.941
w jaki połączono te elementy, żeby uzyskać
coś pożytecznego i przyjemnego.

00:00:18.941 --> 00:00:21.746
Kryje się za tym historia,
o której się dużo nie mówi.

00:00:21.746 --> 00:00:24.933
Jak pozyskano surowce

00:00:24.933 --> 00:00:28.802
z mieszaniny materiałów,
jaką jest natura?

00:00:28.802 --> 00:00:33.431
Odpowiedź leży w kilku sprytnych
sztuczkach technik separacyjnych.

00:00:33.431 --> 00:00:37.489
Wykorzystują podstawowe
właściwości rzeczy,

00:00:37.489 --> 00:00:40.124
żeby je od siebie oddzielić.

00:00:40.124 --> 00:00:43.959
Proste techniki separacyjne
mają zastosowanie w wielu sytuacjach,

00:00:43.959 --> 00:00:45.791
jak oddzielanie śmietanki od mleka,

00:00:45.791 --> 00:00:47.920
wydobywanie wody z gleby,

00:00:47.920 --> 00:00:52.138
a nawet przesiewanie
drobinek złota z piasku rzecznego.

00:00:52.138 --> 00:00:55.420
Jednak nie wszystkie mieszanki
tak łatwo rozdzielić.

00:00:55.420 --> 00:00:58.769
W pewnych przypadkach
można wykorzystać różnice

00:00:58.769 --> 00:01:01.499
między fizycznymi
właściwościami mieszanki,

00:01:01.499 --> 00:01:03.176
jak rozmiar cząsteczek,

00:01:03.176 --> 00:01:04.112
gęstość,

00:01:04.112 --> 00:01:05.684
temperatura wrzenia,

00:01:05.684 --> 00:01:07.742
żeby uzyskać z niej to, co trzeba.

00:01:07.742 --> 00:01:08.876
Weźmy ropę naftową,

00:01:08.876 --> 00:01:11.581
czyli mieszankę różnych węglowodorów.

00:01:11.581 --> 00:01:13.448
Niektóre z nich są cennymi paliwami,

00:01:13.448 --> 00:01:17.665
a inne są dobrymi surowcami
używanymi do produkcji elektryczności.

00:01:17.665 --> 00:01:21.491
Żeby je rozdzielić, eksperci
polegają na jednej ważnej cesze:

00:01:21.491 --> 00:01:25.676
różne węglowodory
mają inne temperatury wrzenia.

00:01:25.676 --> 00:01:29.925
W trakcie wrzenia każdy składnik
paruje w innym momencie,

00:01:29.925 --> 00:01:34.504
oddziela się, chłodzi
i spływa lejkiem jako ciecz

00:01:34.504 --> 00:01:35.947
do konkretnego zbiornika.

00:01:35.947 --> 00:01:38.776
Techniki separacyjne
znajdziemy też nad morzem.

00:01:38.776 --> 00:01:40.804
W krajach dotkniętych suszą

00:01:40.804 --> 00:01:44.024
ocean to jedyne dostępne źródło wody.

00:01:44.024 --> 00:01:46.883
Oczywiście ludzie nie mogą
pić słonej wody.

00:01:46.883 --> 00:01:49.228
Jednym ze sposobów obejścia tego problemu

00:01:49.228 --> 00:01:52.877
jest usunięcie soli z wody
za pomocą odwróconej osmozy,

00:01:52.877 --> 00:01:56.869
czyli procesu rozdzielenia
roztworu wody o różnym stężeniu.

00:01:56.869 --> 00:02:00.405
Błona z dziurkami
większymi od cząsteczek wody,

00:02:00.405 --> 00:02:02.560
lecz mniejszymi od cząsteczek soli,

00:02:02.560 --> 00:02:05.430
przepuszcza jedynie słodką wodę

00:02:05.430 --> 00:02:09.263
zmieniając coś niezdatnego
do picia w wybawienie.

00:02:09.263 --> 00:02:11.093
W międzyczasie w medycynie

00:02:11.093 --> 00:02:15.282
badania krwi są istotnym narzędziem
oceny stanu zdrowia.

00:02:15.282 --> 00:02:17.921
Jednak doktorzy zazwyczaj
nie mogą zbadać próbek krwi

00:02:17.921 --> 00:02:20.527
zanim nie oddzieli się krwinek

00:02:20.527 --> 00:02:23.169
od osocza, w którym pływają.

00:02:23.169 --> 00:02:27.902
W tym celu probówkę poddaje się
działaniu siły odśrodkowej,

00:02:27.902 --> 00:02:30.861
przez co gęstsze i cięższe substancje

00:02:30.861 --> 00:02:32.244
jak krwinki

00:02:32.244 --> 00:02:35.236
odsuwają się od osi obrotu,

00:02:35.236 --> 00:02:38.267
a lżejsze i rzadsze substancje

00:02:38.267 --> 00:02:39.486
jak osocze

00:02:39.486 --> 00:02:41.545
zbierają się tuż przy osi.

00:02:41.545 --> 00:02:43.611
Zawartość probówki wyraźnie się oddziela

00:02:43.611 --> 00:02:48.016
i można osobno badać krwinki i osocze.

00:02:48.016 --> 00:02:51.306
Jednak czasem, w przeciwieństwie do oleju,
wody morskiej i krwi,

00:02:51.306 --> 00:02:53.712
cząsteczki substancji,
które chcemy rozdzielić,

00:02:53.712 --> 00:02:56.287
mają takie same właściwości fizyczne.

00:02:56.287 --> 00:02:59.626
Wtedy jedynym sposobem
na oddzielenie cząsteczek

00:02:59.626 --> 00:03:01.406
jest chemiczna separacja,

00:03:01.406 --> 00:03:05.074
czyli skomplikowany proces
polegający na unikalnych interakcjach

00:03:05.074 --> 00:03:09.322
między składnikami mikstury
i innym materiałem.

00:03:09.322 --> 00:03:11.995
Taką metodą jest chromatografia,

00:03:11.995 --> 00:03:16.023
z której korzystają śledczy 
na miejscach zbrodni.

00:03:16.023 --> 00:03:18.566
Rozpuszczają zebrane dowody w gazie,

00:03:18.566 --> 00:03:21.334
monitorują i analizują składniki,

00:03:21.334 --> 00:03:24.774
rozdzielane i poruszane z różną prędkością

00:03:24.774 --> 00:03:26.930
dzięki unikalnym właściwościom chemicznym.

00:03:26.930 --> 00:03:31.630
Ta informacja mówi naukowcom dokładnie,
co było obecne na miejscu zbrodni,

00:03:31.630 --> 00:03:34.333
często pomagając zidentyfikować sprawcę.

00:03:34.333 --> 00:03:37.298
Techniki separacyjne
występują nie tylko w przemyśle,

00:03:37.298 --> 00:03:38.257
infrastrukturze,

00:03:38.257 --> 00:03:39.195
medycynie

00:03:39.195 --> 00:03:40.518
i wymiarze sprawiedliwości.

00:03:40.518 --> 00:03:43.977
Jednym z najbardziej ambitnych technicznie
projektów w historii ludzkości

00:03:43.977 --> 00:03:48.528
jest technika separacyjna mająca
odpowiedzieć na podstawowe pytanie:

00:03:48.528 --> 00:03:51.237
"Z czego zbudowany jest wszechświat?”.

00:03:51.237 --> 00:03:54.158
Przyspieszając cząstki
do ekstremalnie dużych prędkości

00:03:54.158 --> 00:03:56.188
i zderzając je ze sobą,

00:03:56.188 --> 00:04:00.443
można bardzo szybko
rozbić je na części składowe.

00:04:00.443 --> 00:04:02.911
Jeśli to się uda, to co dalej?

00:04:02.911 --> 00:04:05.427
Czy jest jakaś elementarna cząstka?

00:04:05.427 --> 00:04:08.040
Jeśli tak, to z czego się składa?