0:00:07.618,0:00:09.747
Nese dikush do t'ju therriste, "felliqesire",

0:00:09.747,0:00:11.451
me shume gjasa do te ofendoheshit,

0:00:11.451,0:00:12.868
por shkencerisht,

0:00:12.868,0:00:14.451
edhe ato mund te mos jene shume larg te njejtes gje.

0:00:14.451,0:00:15.503
A keni menduar ndonjehere se

0:00:15.503,0:00:17.367
prej nga vjen ushqimi qe konsumoni?

0:00:17.367,0:00:18.721
Mund te thoni se ai vjen nga

0:00:18.721,0:00:20.404
bimet, kafshet ose edhe kerpurdhat,

0:00:20.404,0:00:21.960
por perpiqeni te mos mendoni

0:00:21.960,0:00:23.720
se jane organizmat e dekompozuar dhe jashteqitja

0:00:23.720,0:00:26.867
ato qe ushqejne keto bime, kafshe dhe kepurdha.

0:00:26.867,0:00:29.352
Pra, ne te vertete, ju dhe pjesa me e madhe [br]e mases ne trupin tuaj

0:00:29.352,0:00:31.935
jane vetem dy ose tre perqind larg

0:00:31.935,0:00:34.772
te qenurit llum pellgu.

0:00:34.772,0:00:36.564
Te gjitha speciet ne nje ekosistem,

0:00:36.564,0:00:38.109
duke filluar me krijesat e gunave koralore

0:00:38.109,0:00:39.485
tek peshqit ne liqen

0:00:39.485,0:00:40.821
luaneve ne savane,

0:00:40.821,0:00:42.362
jane te ushqyer, ne menyre te drejtperdrejte

0:00:42.362,0:00:44.325
ose jo te drejtperdrejte, nga gjera te vdekura.

0:00:44.325,0:00:46.826
Pjesa me e madhe e perberesve organike ne trupat tone,

0:00:46.826,0:00:48.617
nese e ndjekim aq larg sa duhet,

0:00:48.617,0:00:50.413
vjen si rezultat i CO2 (dioksid karboni) dhe ujit

0:00:50.413,0:00:52.249
nepermjet fotosintezes.

0:00:52.249,0:00:54.070
Bimet e perdorin energjine nga drita e diellit

0:00:54.070,0:00:57.178
per te transfromuar dioksidin e karbonit dhe ujin nga ambjenti

0:00:57.178,0:00:59.587
ne glukoze dhe oksigjen

0:00:59.587,0:01:01.283
Kjo glukoze, me pas transformohet

0:01:01.283,0:01:02.701
ne molekula organike me komplekse

0:01:02.701,0:01:06.845
per te krijuar gjethe, dege, rrenje, fruta e keshtu me rradhe.

0:01:06.845,0:01:08.764
Energjia e ruajtur ne keto molekula organike

0:01:08.764,0:01:11.557
mbeshtet zinxhiret ushqimor te cilet te gjithe i njohim.

0:01:11.557,0:01:13.950
Ndofta keni pare ilustrime si ketu

0:01:13.950,0:01:15.537
ose ketu.

0:01:15.537,0:01:16.981
Keto zinxhire te gjelbert ushqimore

0:01:16.981,0:01:19.241
fillojne me bimet e gjalla ne bazamentin e tyre.

0:01:19.241,0:01:22.034
Por, ne jeten e vertete te ekosistemeve ne toke,

0:01:22.034,0:01:23.989
me pak se 10% e bimesise

0:01:23.989,0:01:26.002
konsumohet sa eshte ende e gjalle.

0:01:26.002,0:01:27.701
Po me 90% tjeter cfare ndodh?

0:01:27.701,0:01:29.159
Mjafton te shihni token

0:01:29.159,0:01:30.326
ne nje dite te zakonshme vjeshte.

0:01:30.326,0:01:32.079
Pemet e gjalla, lene tu bien pjeset e vdekura:

0:01:32.079,0:01:33.748
gjethe te rena, dege te thyera,

0:01:33.748,0:01:35.501
madje dhe rrenje nentokesore.

0:01:35.501,0:01:36.919
Shume bime jane me fat

0:01:36.919,0:01:38.617
sepse jetojne pa u ngrene,

0:01:38.617,0:01:41.254
dhe shuhen natyrisht duke lene pas mbetje.

0:01:41.254,0:01:44.540
Te gjitha keto pjese te pa ngrena, te patretura dhe te vdekura pjese bimesh,

0:01:44.540,0:01:47.200
ai 90% i bimeve ne toke?

0:01:47.200,0:01:48.846
Ajo behet detrit,

0:01:48.846,0:01:51.700
ajo qe ne e quajme zinxhiri i kafenjte i ushqimit,

0:01:51.700,0:01:54.034
qe ngjason me teper me kete.

0:01:54.034,0:01:55.475
Cfare u ndodh bimeve

0:01:55.475,0:01:58.064
i ndodh te gjithe organizmave ne zinxhirin ushqimor:

0:01:58.064,0:01:59.398
disa i hane te gjalle,

0:01:59.398,0:02:00.818
por pjesa me e madhe hahet

0:02:00.818,0:02:02.609
pasi ato kane vdekur dhe dekompozohen.

0:02:02.609,0:02:04.142
Dhe pergjate gjithe ketij zinxhiri ushqimor,

0:02:04.142,0:02:06.031
gjallesat leshojne mase organike

0:02:06.031,0:02:07.655
dhe nxjerrin jashte mbetje te tretshme

0:02:07.655,0:02:10.699
para se te vdesin dhe te kalben.

0:02:10.699,0:02:13.246
Gjithe kjo e folur per vdekje ngjason e zymte apo jo?

0:02:13.246,0:02:14.581
Po ja qe nuk eshte keshtu.

0:02:14.581,0:02:16.584
Te gjitha mbetjet ne fund konsumohen

0:02:16.584,0:02:18.533
nga mikrobe dhe kafshe qe ushqehen me kerma,

0:02:18.533,0:02:21.169
duke krijuar keshtu bazen e zinxirit te kafenjte ushqimor

0:02:21.169,0:02:23.452
qe mbeshtet shume organizma te tjere,

0:02:23.452,0:02:25.368
perfshire dhe ne.

0:02:25.368,0:02:26.701
Shkencetaret po mesojne

0:02:26.701,0:02:27.469
qe keto mbetje

0:02:27.469,0:02:29.712
jane nje burim papritshmerisht i madh energjie,

0:02:29.712,0:02:31.885
duke ushqyer keshtu pjesen me te madhe te ekosistemit natyror.

0:02:31.885,0:02:34.182
Por nderveprimet ne nje ekosistem

0:02:34.182,0:02:36.476
jane edhe me komplekse se kaq.

0:02:36.476,0:02:38.118
Ajo qe nje zinxhir ushqimor perfaqeson

0:02:38.118,0:02:40.651
eshte nje rruge e shtruar ku buron energji.

0:02:40.651,0:02:42.694
Dhe brenda cdo ekosistemi,

0:02:42.694,0:02:43.859
shume prej ketyre burimeve

0:02:43.859,0:02:44.987
jane te nderlidhur

0:02:44.987,0:02:46.363
dhe krijojne nje rrjet te pasur nderveprimesh,

0:02:46.363,0:02:48.739
ose me mire thene nje rrjet ushqimor,

0:02:48.739,0:02:52.243
ku masa e vdekur e mbeshtet ate rrjet ne cdo hap.

0:02:52.243,0:02:53.538
Rrjeti ushqimor qe del nga kjo

0:02:53.538,0:02:54.617
eshte kaq i lidhur

0:02:54.617,0:02:55.829
sa pothuajse cdo specie

0:02:55.829,0:02:58.032
nuk eshte vec disa hapa distance nga mbetjet,

0:02:58.032,0:03:00.002
madje edhe ne humanet.

0:03:00.002,0:03:01.616
Ju ndoshta nuk ushqeheni me gjera te kalbura,

0:03:01.616,0:03:03.783
jashteqitje, llum ujrash ne menyre te drejteperdrejte,

0:03:03.783,0:03:06.091
por burimet e juaja te te ushqyerit ndoshta e bejne kete.

0:03:06.091,0:03:07.841
Shume kafshe qe ne hame

0:03:07.841,0:03:09.927
ose ushqehen drejtperdrejte me mbetje,

0:03:09.927,0:03:11.851
si derri, pula, kerpurdha, butaket,

0:03:11.851,0:03:15.475
mustaket ose ushqyes te tjere fundesh,

0:03:15.475,0:03:16.891
ose te ushqyer me nenprodhime kafshesh.

0:03:16.891,0:03:19.686
Pra, nese mendoni se natyra eshte e mbushur me mbetje,

0:03:19.686,0:03:20.945
keni te drejte.

0:03:20.945,0:03:23.566
Por plehrat e nje organzmi, jane floriri i nje tjetri,

0:03:23.566,0:03:25.025
dhe i gjithe ai material i kalbur

0:03:25.025,0:03:27.152
sherben si burim energjie qe na ushqen ne

0:03:27.152,0:03:29.070
dhe pjesen me te madhe te jetes ne toke,

0:03:29.070,0:03:30.992
teksa kalon permes rrjetes se ushqyerit.

0:03:30.992,0:03:35.175
Kjo po qe ishte ushqim per te menduarin.