سلام علیکم بخێربهێن بۆ باژێرێ دەوحایێ ئەز بەرپڕسم ژ ساخلەمیا خوارنا ئەڤی باژێری ئەڤە کارێ منە بۆ دوو سالێن بهێت ژی، کۆ ماستەر پلانەکێ دیزاین بکم، و دماوەی ١٠ ساڵێن بهێت دا ئەزئەوێ پلانێ جێبەجێ بکم- هەلبەت، دگەل گەلەک کەسێن دیتر. بەلێ لدەستپێکێ، من دڤێت ئەز بۆ وە بەحسی چيروکەکێ بکم، چیڕوکا من، چيڕوکا ئەڤی باژێڕی ئەڤێ نوکە هین لێ ئامادە. و هەلبەت، گەلەک ژ وە سێ دانەیێن خوارنێ ئەڤروکە خوارن. و دیارە دێ بەردەوام بن لسەر ئەڤێ چەندێ هەتا دوماهیا ئەڤێ بۆیەرێ. دا ئەم بچین دناڤ بابەتی دا، وەڵاتێ قەتەر چاوابی ل ساڵێن ١٩٤٠ دا؟ ئەم نێزیکی ١١ هزار کەسان دژیاین لڤێرێ. چ ئاڤ لوێرێ نەبی. چ کەهرەب نەبی، نە پەترۆل، نە سەیارە، نە تشتەک ژوان بەهراپتریا ئەو کەسێن لڤێری دژیاین یان لکەڤیا دەریای دژیان، ماسی دگرتن، یان ژی کوچەربین د ژینگەهێ دا دگەریان ب مەرەما گەریانێ لدویڤ ئاڤێ. چ ژ ئەڤێ بەرفرەهیا ژینێ نەبی. چ باژێر نەبین وەک یێن نوکە هین دبینن وەک دەوحە، دوبەی، ئەبوزەبی، کوێت، یان ژی ڕیاز. نە ژبەر وێ چەندێ بی کو نەدشیان وەڵاتێن خو پێشبێخن. سامان لبەر دەستێن وان نەبین دا پێشبکەڤن. و هەروەسا دیارە کو بەندەواریا ژیانێ کێمبی بەهراپتریا خەلکێ دژیێ ٥٠ سالیێ دا دمرن. کا دا ئەم بچینە بەشێ دووێ: چەرخێ پەترۆلێ. ل ساڵا ١٩٣٩، هینگێ مە پەترۆل دیت. بەلێ بمخابنیڤە، بتەمامی نە هاتبی بکارئینان ژلایێ بازرگانی ڤە هەتا پشتی شەڕێ جیهانیا دووێ. ئەوێ چ کر؟ ئەوێ ڕەنگێ ئەڤی وەڵاتی گوهوری، وەکی هین نوکە دبینن. هەروەسا وەل ئەوان کەسان کر یێن کو ل دوور ئەڤێ بیابانێ دزڤرین-- ب لێگەریانا لدویڤ ئاڤێ، ل دویڤ خوارنێ. هەول ددان گوهێ خو بدنە پەز و دەوارێن خو-- وەل وان کر ببنە باژێری. بەلکی هین ببینن کو ئەڤ چەندە غەریب بت، بەلێ لناڤ خێزانا من دا مە زاراڤێن جودا یێن هەین. دەیکا من زاراڤەک یێ هەی کو گەلەک جیاوازە ژ زاراڤێ بابێ من، و ڕێژا گەلێ مە نێزیکی ٣٠٠ هزار مروڤ بین د ئێک وەڵاتی دا. نێزیکی پێنج یان شەش زاراڤان هەنە د ئەڤی وەڵاتی دا نوکە. هندەک دێ بێژن،"چاوا؟ چاوا ئەڤ چەندە چێدبت" ژبەرکو ئەم بەلاڤبووی دژیاین. مە نەدشیا پێکڤە بژین ژبەر نەبینا سامانان. و لدەمێ سامان هاتین لبەردەستێن مە، بو نمونە پەترۆل، مە دەستپێکر ب دروستکرنا ئەڤان تەکنولوژیان و هەروەسا مە خەلک ئینان گەل ئێک ژبەر کو ئەم پێتڤی ب پیتەدانا وان بین. خەلکێ دەستپێکر ئێکودوو ناسکرن. و ئەم وەسا تێگەهشتین کو هندەک جیاوازی دناڤبەرا زاراڤاندا یێن هەین. ڤێجا ئەڤە بەشێ دووێ بی: چەرخێ پەترۆلێ. دا ئەم سەحکین ئەڤروکە. ئەڤە ئەو ئاستەیە ئەڤا بەهراپتریا وە ناسدکن ژ دەوحایێ. ئەرێ سەرژمێریا نوکە چەندە؟ ١.٧ ملیون کەسن. و ئەڤ چەندە هەمی کێمتر ژ ٦٠ سالا. ڕێژەیا گەشەکرنا دارایی نێزیکی ١٥٪ یە د ٥ سالێن بووری دا. بەندەواریا ژیانێ گەهشتە ٧٨ سالیێ. بکارئینانا ئاڤێ زێدەبی بۆ ٤٣٠ لێتران. و ئەڤە ئێکە ژ بلندترینان د ناڤ جیهانێ دا. ژ نەبینا ئاڤێ ب هیچ ڕەنگەکێ بۆ بکارئینانا ئاڤێ ب ڕێژەیەکێ کو، بلندترین ڕێژە بت بەراورد دگەل وەڵاتێن دی. ئەز نزانم ئایا ئەڤە بەرسڤا نەبینا ئاڤێ یە. بەلێ پا چ سەرنجڕاکێشە د چیروکا من دا یا من نوکە گوتی؟ ئەو پارچا سەرنجڕاکێش ئەوە کو ئەم بەردەوام د گەشەکرنێداینە ١٥ ٪ هەر سال د ماوێ ٥ سالێن بووری دا بێی ئاڤ. نوکە ئەڤە دیرووکیە، .چ جار چێنەبیە د مێژوویێدا گەلەک باژێر ب تەمامی هاتن ژێبرنێ ژبەر نەبینا ئاڤێ. ئەڤە مێژوویێ دنڤیست لئەڤێ دەڤەرێ. نەبتنێ ئەو باژێرێن ئەم ئاڤادکین، بەلکو باژێر دگەل خەون و ئەو کەسێن حەز هەین ببن زانا، دکتور. خانیەک جوان ئاڤا بکن، ئەندازیارا بینن، خانیێ من دیزاین بکن. ئەڤان کەسان ڕک دگرتن کو ئەڤ پارچە جهێ ژیانێ یە ل دەمێ ئەو نە. بەلێ هەلبەت، ب بکارئینانا تەکنولوژیایێ. بەرازیل د سالەکێ دا نێزیکی ١،٧٨٢ ملیمەترا ژ بارانێ دبارت. ل قەتەر ٧٤ مل، و مە ئەو یێ هەی. پرسیار لڤێرێ ئەوە، چاوا؟ ئەم چاوا دشێین دئەڤی بارودوخیدا بژین؟ مە ب هیچ ڕەنگەکێ ئاڤ نینە. بتنێ ژبەر هەبوونا ئەڤ ئامیرێ هە desalination یێ مەزن بناڤێ وزە کلیلا سەرەکییە دئەڤێ چەندێ دا. ئەوێ هەمی تشت گوهارتن. ئەو تشتەیە ئەوا مە ژبن عەردێ ئینایە دەر، و مە گەلەک ژێ سۆت. و چێدبت گەلەک ژوە بکارئیناینە هەتا هین گەهشتینە دەوحایێ. ڤێجا ئەڤە دەریاچا مەیە، هەکەر هین بشێن ببینن. ئەو ڕویبارێ مەیە. ئەو تشتەیە ئەوا وە بکارئینای و کەیفا وە پێ هاتی. ئەڤە باشترین تەکنولوژیایە کو ئەڤێ ناڤچێ بکارئینای: desalination. ڤێجا مەترسی چنە؟ ئەرێ تو خەمگین دبی؟ ئەگەر ئەم بهێین سەحکینە ڕاستیێن جیهانی، دێ وەسا دیاربت، کو هەلبەت دێ خەمگین بی. زێدەبینەک د گەشەکرنێ دا یێ هەی، زێدەبین د دانیشتویاندا یێ هەی. ئەم ژبەری چەند هەیڤەکا شنی یێت بووین ٧ ملیار ژبەرهندێ ئەو هژمارە پێتڤی ب خوارنێ یە. و پێشبینیەک هەیە کو دبێژت ئەم ببینە ٩ ملیار کەس حەتا ساڵا ٢٠٥٠. ڤێجا وەڵاتەک بێی ئاڤ دڤێت نیگەران بت دەربارەی ئەو تشتێن ل دەوروبەرێت سنورێ خو. هەروەسا گهورینا شێوازێ خوارنێ یێ هەی. و ب باشبینا بارێ ئابووری و کومەلایەتی، ئەوان شێوازێ خوارنا خو گهورین. ئەوان دەستپێکر ب خوارنا زێدەتر گوشتی. ل لایەک دی، هندەک پاشڤەچوون یێن هەین ژبەر ئەگەرێن گهورینا کەش و هەوای و هندەک فاکتەرێن دیتر. ڤێجا پیتڤیە ئێک بزانت کا دێ کەنگی قەیرانەک دروست بت. ئەڤە بارودۆخەکە ل قەتەر، بۆ ئەو کەسێن نەزانن. ئەم بتنێ دشێین بۆ دوو ڕۆژا ئاڤێ خەزن بکین. ئەم ٩٠٪ خوارنێ ژدەرڤە دئینین، و ئەم بتنێ ١٪ ژ زەڤیێ خو دچینین. ئەو ژمارا کێم یا جوتیارێن مە هەین یێن هاتین پالڤەدانێ ژ کارێ وان یێ جوتیاریێ ژبەر ئەگەرێ سیاسەتا سیکا ڤەکری .و هاتنا ڕکابەرێن مەزن دناڤ سیکێ دا وهتد ڤێجا دیارە ئەم بەرەنگاری مەترسیان دبین. ئەڤ مەترسیێن هە ڕاستەوخۆ کاریگەریێ لسەر مانا ئەڤی وەڵاتی و بەردەوامبوونا وێ دکت. پرسیار ئەوە، ئەرێ چارەسەریەک هەیە؟ ئەرێ چارەسەریەک هەتا هەتایی هەیە؟ هەلبەت یێ هەی. ئەڤ سلایدێن هە پۆختەیەکێ ژ هزارەهان لاپەرێن دۆکیومێنتێن تەکنیکی یێن کو مە کار بۆ ماوەی دوو سالان لسەر کری د ئەڤان سلایدان دا دیارکرینە. دا ئەم دەستپێبکین ژ ئاڤێ. هین باش دزانن - من ژبەری نوکە نیشا وەدا - کو ئەم گەلەک پێتڤی بئەڤێ وزێ نە. ڤێجا ئەگەر ئەم پێتڤی ب وزێی نە، چ جورە وزە؟ وزا بەردەوام؟ بەرهەمێن نەفتی؟ یان ئەم تشتەک دی بکاربینین؟ ئەرێ مە باشیێن بەراوردکەر هەنە کو ئەم هندەک جورێن دی یێن وزێ بکاربینین؟ ئەز دبێژم نوکە هین دزانن مە یێ هەی: ٣٠٠ ڕۆژێن تاڤێ. ڤێجا ئەم دێ ئەوێ وزا بەردەوام بکارئینین دا ئەو ئاڤا ئەم پێتڤی بەرهەم بینین. و وەسا دیارە کو ئەم دێ ١،٨٠٠ مێگا وات ژ سیستەمێ تاڤێ بکارئینین داکو ٣.٥ ملیون م٢ ژ ئاڤێ بەرهەم بینت. و ئەو ڕێژەک گەلەکە ژ ئاڤێ. ئەو ئاڤە پشتی هینگێ دێ بۆ جوتیاران چت، و جوتیار دێ شیان هەبن دارێن خو ئاڤ بدن، و هەروەسا دێ هینگێ شێن خوارنێ بۆ جڤاکێ خو بەرهەڤ بکن. بەلێ پا حەتا کو ئەم بشێین بەردەوامیێ بدینە هێلا ئاسۆیی - ژبەرکو ئەڤە ئەو پڕوژەنە، ئەو سیستەمە نە یێن کو ئەم دێ پێشکێش کین -- دڤێت هەردیسان ئەم هێلا ستوونى ژی پێشبێخین سیستەمەک کو ئاستەک بلند د پەروەردێ، ڤەکولینا و گەشەکرنێ دا دپارێزت، پێشەسازی، تەکنولوژیا بۆ بکارئینانێ و لدوماهیێ سیک(مارکێت). بەلی پا ئەو تشتێ ئەوان پێگڤە گرێددت و بدەستڤەدئێخت، یاسادانان و سیاسەتن بێی وان تو نەشێی هیچ تشتەکێ بکی. ڤێجا ئەوژی د پلانا مەدایە ئەم بکین. د ماوەی دوو ساڵاندا دڤێت ئەم ئەڤێ پلانێ بدوماهیک بینین و ئەڤێ پلانێ ببین بۆ جێبەجێکرنێ. مەرەما مە ئەوە ئەم ببینە باژیرەک چەرخی، وەکی گەلەک باژێرێن دەوروبەرێن مە: ئیستەنبول، ڕوما، لەندەن، پاریس، دیمەشق و قاهیرە. ژیێ مە بتنێ ٦٠ سالە، بەلێ مە دڤێت ئەم هەتا هەتایێ بژین. وەک باژێرەک، د ئاشتیێ دا بژین. زۆر سۆپاس بۆ وە. (دەست قوتان)