1
00:00:06,800 --> 00:00:09,222
Çfarë kanë të përbashkët një
filozof i vjetër Grek

2
00:00:09,270 --> 00:00:12,413
dhe një Kuaker i shekullit të 19-të

3
00:00:12,427 --> 00:00:14,847
me shkencëtarë fitues të çmimit Nobel?

4
00:00:16,916 --> 00:00:20,940
Edhe pse ata janë të ndarë nga 
më shumë se 2,400 vite histori

5
00:00:20,940 --> 00:00:25,045
secili prej tyre ka kontribuar në
përgjigjjen e pyetjes së përjetshme:

6
00:00:25,045 --> 00:00:26,764
nga çfarë përbëhen gjërat?

7
00:00:26,764 --> 00:00:31,254
Ishte rreth vitit 440 Para Erës Sonë
kur Demokriti së pari propozoi

8
00:00:31,254 --> 00:00:35,104
se gjithçka në botë përbëhej
nga grimca të vogla

9
00:00:35,114 --> 00:00:37,804
të rrethuara me hapësirë boshe.

10
00:00:37,804 --> 00:00:41,494
Dhe ai madje spekuloi se ato 
dallojnë në madhësi dhe formë

11
00:00:41,494 --> 00:00:44,153
varësisht nga substanca që kompozojnë.

12
00:00:44,153 --> 00:00:49,507
Ai i quajti këto grimca "atomos",
Greqisht për "të pandashme"

13
00:00:49,507 --> 00:00:53,810
Idetë e tij u kundërshtuan nga
filozofët më të njohur të kohës së tij.

14
00:00:53,810 --> 00:00:56,877
Aristoteli, për shembull, 
kundërshtoi plotësisht

15
00:00:56,877 --> 00:01:00,257
duke deklaruar se materia 
përbëhej nga 4 elemente:

16
00:01:00,257 --> 00:01:03,170
toka, era, uji dhe zjarri,

17
00:01:03,170 --> 00:01:06,762
dhe shumica e shkencëtarëve të
mëvonshëm ndoqën mendimin e tij.

18
00:01:07,452 --> 00:01:12,198
Atomet do të qëndronin të
harruara deri në 1808,

19
00:01:12,198 --> 00:01:17,797
kur një mësues Kuaker i quajtur Xhon Dalton
u përpoq të sfidonte teorinë Aristoteliane.

20
00:01:17,797 --> 00:01:21,587
Përderisa atomizmi i Demokritit
ishte plotësisht teorik,

21
00:01:21,587 --> 00:01:26,450
Daltoni tregoi se substancat e zakonshme
gjithmonë ndaheshin në të njëjtat elemente

22
00:01:26,450 --> 00:01:28,264
me të njëjtat proporcione,

23
00:01:28,264 --> 00:01:30,666
Ai konkludoi se përzierjet e ndryshme

24
00:01:30,666 --> 00:01:33,807
ishin kombinime të atomeve
të elementeve të ndryshme,

25
00:01:33,807 --> 00:01:36,333
secila e një mase dhe madhësie të veçantë

26
00:01:36,333 --> 00:01:39,437
që as nuk mund të krijohej,
e as të shkatërrohej.

27
00:01:39,437 --> 00:01:41,636
Edhe pse ai morri shumë nderime
për punën e tij,

28
00:01:41,636 --> 00:01:45,970
si Kuaker, Daltoni jetoi në mënyrë 
modeste deri në vdekje.

29
00:01:45,970 --> 00:01:49,309
Teoria atomike tani ishte e pranuar
nga komuniteti shkencor,

30
00:01:49,309 --> 00:01:50,979
por zhvillimi tjetër i madh

31
00:01:50,979 --> 00:01:53,710
nuk do të vinte deri 
gati një shekull më vonë

32
00:01:53,710 --> 00:01:59,806
me zbulimin e elektronit në 1897
nga fizikanti J.J. Tomson.

33
00:01:59,806 --> 00:02:03,409
Në atë që ne mund ta quajmë
modeli "biskotë me çokollatë" i atomit,

34
00:02:03,409 --> 00:02:07,631
ai tregoi atomet si sfera të paketuara
identike të materies pozitive

35
00:02:07,631 --> 00:02:10,767
të mbushura me elektrone të
ngarkuara negativisht.

36
00:02:10,767 --> 00:02:15,326
Tomsoni fitoi çmimin Nobel në
1906 për zbulimin e tij të elektronit,

37
00:02:15,326 --> 00:02:18,614
por modeli i tij i atomit
nuk qëndroi rrotull gjatë.

38
00:02:18,614 --> 00:02:23,603
Kjo sepse ai ndodhi të kishte
disa studentë mjaft të mençur,

39
00:02:24,943 --> 00:02:27,176
duke përfshirë njëfarë Ernest Rutherford,

40
00:02:27,176 --> 00:02:31,048
që do të bëhej i njohur si
babai i epokës nukleare.

41
00:02:31,048 --> 00:02:34,042
Gjatë studimit të efekteve të 
rrezeve-X në gazra,

42
00:02:34,042 --> 00:02:37,188
Rutherford-i vendosi të hulumtonte
atomet më afër

43
00:02:37,188 --> 00:02:43,019
duke qëlluar grimca alfa të vogla,
pozitivisht të ngarkuara në një fletë ari.

44
00:02:43,019 --> 00:02:44,486
Nën modelin e Thompson-it,

45
00:02:44,486 --> 00:02:47,282
ngarkesa hollësisht 
e shpërndarë e atomit

46
00:02:47,282 --> 00:02:50,923
nuk do të ishte e mjaftueshme për
shmangien e grimcave në çfarëdo vendi.

47
00:02:50,923 --> 00:02:53,199
Efekti do të kishte qenë
si një grumbull topash tenisi

48
00:02:53,199 --> 00:02:55,737
duke goditur nëpër një
ekran të hollë letre.

49
00:02:55,737 --> 00:02:58,400
Por ndërsa shumica e grimcave
kaluan përtej,

50
00:02:58,400 --> 00:03:00,689
disa kërcyen mbrapsht,

51
00:03:00,689 --> 00:03:05,718
duke sugjeruar që fleta ishte më shumë si
një rrjetë e trashë me vrima të mëdha.

52
00:03:05,718 --> 00:03:09,791
Rutherford-i konkludoi që atomet përbëheshin
nga hapësira të mëdha boshe

53
00:03:09,791 --> 00:03:11,791
me vetëm disa elektrone,

54
00:03:11,791 --> 00:03:14,940
ndërsa shumica e masës ishte 
e koncentruar në qendër,

55
00:03:14,940 --> 00:03:16,881
të cilës ia la emrin bërthamë.

56
00:03:16,881 --> 00:03:19,282
Grimcat alfa kaluan përmes vrimave

57
00:03:19,282 --> 00:03:24,116
por kërcyen mbrapsht nga bërthama,
e dendur, pozitivisht e ngarkuar.

58
00:03:24,116 --> 00:03:27,129
Por teoria atomike nuk ishte
ende e plotësuar.

59
00:03:27,129 --> 00:03:31,706
Në vitin 1913, një tjetër student 
i Thompson-it me emrin Niles Bohr

60
00:03:31,706 --> 00:03:34,421
zgjeroi modelin nuklear të Rutherford-it.

61
00:03:34,421 --> 00:03:38,297
Duke vazhduar mbi punën e mëhershme nga
Max Planck dhe Albert Ajnshtajn

62
00:03:38,297 --> 00:03:41,315
ai përcaktoi se elektronet 
orbitojnë bërthamën

63
00:03:41,315 --> 00:03:44,166
në distanca dhe energji fikse,

64
00:03:44,166 --> 00:03:48,086
të afta për të kërcyer nga një nivel 
në tjetrin, por jo për të ekzistuar në

65
00:03:48,086 --> 00:03:49,341
hapësirën ndërmjet.

66
00:03:49,341 --> 00:03:52,730
Modeli planetar i Borit mori vëmendje
qendrore,

67
00:03:52,730 --> 00:03:55,929
por së shpejti, edhe ai hasi
disa komplikime.

68
00:03:55,929 --> 00:04:00,016
Eksperimentet kishin treguar se në
vend të së qenurit grimca të veçanta,

69
00:04:00,016 --> 00:04:03,844
elektronet njëkohësisht silleshin si valë,

70
00:04:03,844 --> 00:04:07,448
duke mos u kufizuar në një 
pikë të caktuar në hapësirë.

71
00:04:07,448 --> 00:04:10,776
Dhe në formulimin e principit
të tij të famshëm të pasigurisë,

72
00:04:10,776 --> 00:04:13,830
Werner Heisenberg tregoi se ishte
e pamundur të përcaktosh

73
00:04:13,830 --> 00:04:17,726
të dyja shpejtësinë dhe pozicionin
ekzakt të elektroneve

74
00:04:17,726 --> 00:04:20,380
ndërsa lëvizin rreth një atomi.

75
00:04:20,380 --> 00:04:22,991
Ideja që elektronet nuk mund
të lokalizohen saktë

76
00:04:22,991 --> 00:04:26,261
por ekzistojnë përbrenda një
shtrirje lokacionesh të mundshme

77
00:04:26,261 --> 00:04:29,657
i dha ngritje modelit aktual 
kuantik të atomit,

78
00:04:29,657 --> 00:04:33,027
një teori mahnitëse me një seri
të re të kompleksiteteve,


79
00:04:33,027 --> 00:04:36,477
implikimet e të cilave ende 
nuk janë kuptuar plotësisht.

80
00:04:36,477 --> 00:04:39,453
Edhe pse kuptimi jonë për atomet
vazhdon të ndryshojë,

81
00:04:39,453 --> 00:04:42,026
fakti bazik i atomeve qëndron,

82
00:04:42,026 --> 00:04:44,916
pra le të festojmë triumfin
e teorisë atomike

83
00:04:44,916 --> 00:04:46,583
me disa fishekzjarre.

84
00:04:46,583 --> 00:04:50,193
Përderisa elektronet që orbitojnë një atom
ndërrojnë nivelet energjetike,

85
00:04:50,193 --> 00:04:54,872
ato absorbojnë ose lirojnë energji në
formë të gjatësive valore të dritës,

86
00:04:54,872 --> 00:04:58,032
duke rezultuar në të gjitha ngjyrat 
mahnitëse që i shohim.

87
00:04:58,032 --> 00:05:00,875
Dhe mund ta imagjinojmë Demokritin
duke shikuar nga ndokund,

88
00:05:00,875 --> 00:05:03,652
i kënaqur që më shumë se 2 mileniume
më vonë

89
00:05:03,652 --> 00:05:06,731
doli që ai kishte pasur të drejtë
gjatë gjithë kësaj kohe.