WEBVTT

00:00:00.760 --> 00:00:03.456
26 stycznia 2013 roku

00:00:03.480 --> 00:00:06.976
bojownicy Al-Kaidy weszli
do starożytnego miasta Timbuktu

00:00:07.000 --> 00:00:09.000
na południowym skraju Sahary.

00:00:09.640 --> 00:00:14.256
Podpalili tam średniowieczną
bibliotekę z 30 tysiącami manuskryptów

00:00:14.280 --> 00:00:17.056
napisanymi po arabsku
i w kilku językach afrykańskich,

00:00:17.080 --> 00:00:22.690
o szerokiej tematyce: od astronomii 
do geografii, od historii po medycynę,

00:00:22.690 --> 00:00:24.686
w tym książkę, która wspominała

00:00:24.686 --> 00:00:28.480
o prawdopodobnie pierwszym
lekarstwie na męską niedyspozycję.

00:00:29.550 --> 00:00:31.126
Nieznana na Zachodzie biblioteka

00:00:31.126 --> 00:00:34.496
stanowiła zbiór wiedzy całego kontynentu.

00:00:34.520 --> 00:00:38.600
Była głosem Afryki w czasie, 
kiedy zdawało się go nie być.

00:00:39.420 --> 00:00:41.976
Burmistrz Bamako, świadek tego zdarzenia,

00:00:42.000 --> 00:00:43.936
nazwał palenie manuskryptów

00:00:43.940 --> 00:00:46.650
"zbrodnią przeciwko światowemu 
dziedzictwu kulturalnemu".

00:00:46.880 --> 00:00:48.416
I miał rację.

00:00:48.440 --> 00:00:51.880
A raczej miałby,
gdyby nie fakt, że kłamał.

NOTE Paragraph

00:00:52.560 --> 00:00:54.270
W rzeczywistości

00:00:54.270 --> 00:00:59.456
afrykańscy uczeni zebrali
przypadkowe stare książki

00:00:59.480 --> 00:01:01.976
i zostawili je terrorystom do podpalenia.

00:01:02.000 --> 00:01:04.936
Obecnie kolekcja leży schowana w Bamako,

00:01:04.959 --> 00:01:06.336
stolicy Mali,

00:01:06.360 --> 00:01:08.456
i niszczeje z powodu wysokiej wilgotności.

00:01:08.480 --> 00:01:10.336
To, co ocalono dzięki podstępowi,

00:01:10.360 --> 00:01:12.096
znów jest w niebezpieczeństwie.

00:01:12.120 --> 00:01:13.360
Tym razem przez klimat.

NOTE Paragraph

00:01:14.200 --> 00:01:16.610
Ale Afryka i dalekie krańce świata

00:01:16.610 --> 00:01:18.966
to nie jedyne miejsca,

00:01:18.966 --> 00:01:23.256
gdzie manuskrypty, które mogłyby
zmienić historię światowej kultury,

00:01:23.280 --> 00:01:24.800
są w niebezpieczeństwie.

00:01:25.920 --> 00:01:30.656
Kilka lat temu przeprowadziłem ankietę
wśród europejskich bibliotek naukowych

00:01:30.680 --> 00:01:32.936
i odkryłem, że jest co najmniej

00:01:32.960 --> 00:01:36.176
60 tysięcy manuskryptów

00:01:36.200 --> 00:01:37.816
sprzed 1500 roku,


00:01:37.840 --> 00:01:40.776
których nie można odczytać
z powodu zalania,

00:01:40.800 --> 00:01:44.776
blaknięcia, pleśni
i odczynników chemicznych.

00:01:44.800 --> 00:01:47.776
Prawdziwa liczba jest
pewnie dwa razy większa

00:01:47.800 --> 00:01:49.976
i nie wlicza

00:01:50.000 --> 00:01:52.616
renesansowych
i współczesnych manuskryptów

00:01:52.640 --> 00:01:55.760
oraz przedmiotów światowego
dziedzictwa jak mapy.

NOTE Paragraph

00:01:57.960 --> 00:02:00.416
A gdyby istniała technologia,

00:02:00.440 --> 00:02:05.776
która pomogłaby odzyskać
te stracone i nieznane dzieła?

00:02:05.800 --> 00:02:08.746
Wyobraźmy sobie, że skarb,

00:02:08.780 --> 00:02:13.176
jakim są tysiące
nieznanych wcześniej tekstów,

00:02:13.200 --> 00:02:16.240
mógłby radykalnie zmienić
naszą wiedzę o przeszłości.

00:02:18.280 --> 00:02:22.296
Nieznane, odnalezione przez nas klasyki

00:02:22.320 --> 00:02:25.656
mogłyby zmienić kanony
literatury, historii,

00:02:25.680 --> 00:02:27.120
filozofii, muzyki,

00:02:27.840 --> 00:02:31.376
a nawet naszą tożsamość kulturową

00:02:31.400 --> 00:02:34.760
i zbudować nowy most
między ludźmi i kulturami.

00:02:35.520 --> 00:02:38.056
To pytania, które spowodowały,
że przestałem być

00:02:38.080 --> 00:02:40.896
mediewistą, czytelnikiem tekstów,

00:02:40.920 --> 00:02:42.720
a stałem się badaczem tekstów.

NOTE Paragraph

00:02:44.120 --> 00:02:46.416
"Czytelnik" to takie niedoskonałe słowo.

00:02:46.440 --> 00:02:49.016
Przywołuje obraz bierności,

00:02:49.040 --> 00:02:51.456
kogoś siedzącego bezczynnie w fotelu,

00:02:51.480 --> 00:02:53.600
czekającego, aż wiedza zagości

00:02:53.660 --> 00:02:55.566
w jego schludnym mieszkanku.

00:02:55.566 --> 00:02:58.536
Lepiej być aktywnym
uczestnikiem przeszłości,

00:02:58.560 --> 00:03:01.736
poszukiwaczem przygód w niezbadanym kraju,

00:03:01.760 --> 00:03:04.160
szukającym ukrytych manuskryptów.

00:03:05.360 --> 00:03:07.800
Jako naukowiec byłem tylko czytelnikiem.

00:03:08.560 --> 00:03:10.976
Czytałem i wykładałem te same klasyki,


00:03:11.000 --> 00:03:14.136
które ludzie czytali
i wykładali przez setki lat.

00:03:14.160 --> 00:03:17.176
Wergiliusz, Owidiusz, Chaucer, Petrarca.

00:03:17.200 --> 00:03:19.536
Każdym artykułem naukowym

00:03:19.560 --> 00:03:22.760
wzbogacałem ludzkość
o coraz mniej znaczące treści.

00:03:24.760 --> 00:03:26.336
Chciałem być

00:03:26.360 --> 00:03:28.456
archeologiem,

00:03:28.480 --> 00:03:30.056
literaturoznawcą,

00:03:30.080 --> 00:03:31.976
Indianą Jonesem bez bicza,

00:03:32.000 --> 00:03:33.496
a właściwie z biczem.

NOTE Paragraph

00:03:33.520 --> 00:03:34.736
(Śmiech)

00:03:34.760 --> 00:03:38.456
Chciałem tego ze względu na moich uczniów.

NOTE Paragraph

00:03:38.480 --> 00:03:42.376
Sześć lat temu zmieniłem kierunek kariery.

00:03:42.400 --> 00:03:45.416
Pracowałem wtedy nad "Szachami miłości",

00:03:45.440 --> 00:03:48.296
ostatnim ważnym wierszem
europejskiego średniowiecza,

00:03:48.320 --> 00:03:49.936
nigdy wcześniej nieopracowywanym.

00:03:49.960 --> 00:03:52.976
Nie opracowano go,
bo istniał tylko jeden manuskrypt,

00:03:53.000 --> 00:03:56.150
tak bardzo zniszczony
podczas bombardowania Drezna

00:03:56.150 --> 00:03:57.496
w czasie II wojny światowej,

00:03:57.520 --> 00:04:00.400
że naukowcy uznali go za stracony.

00:04:01.400 --> 00:04:04.856
Pięć lat próbowałem
za pomocą lampy ultrafioletowej

00:04:04.880 --> 00:04:06.776
odczytać śladowe ilości pisma.

00:04:06.800 --> 00:04:10.246
Zrobiłem tyle, na ile pozwoliła
ówczesna technologia.

NOTE Paragraph

00:04:10.640 --> 00:04:12.736
Zrobiłem to, co zrobiłoby wielu ludzi.

00:04:12.760 --> 00:04:14.776
Poszperałem w Internecie

00:04:14.800 --> 00:04:16.536
i dowiedziałem się,

00:04:16.560 --> 00:04:21.136
jak obrazowanie spektralne pomogło
odzyskać dwa utracone traktaty

00:04:21.160 --> 00:04:24.056
słynnego greckiego matematyka Archimedesa

00:04:24.080 --> 00:04:25.616
z XIII-wiecznego palimpsestu,

00:04:25.640 --> 00:04:30.120
czyli manuskryptu,
z którego usunięto tekst i go nadpisano.

00:04:30.250 --> 00:04:34.244
Napisałem do czołowego naukowca

00:04:34.244 --> 00:04:36.572
zajmującego się palimpsestem Archimedesa,

00:04:36.572 --> 00:04:38.378
profesora Rogera Eastona,

00:04:38.378 --> 00:04:40.144
z propozycją i prośbą.

00:04:40.824 --> 00:04:42.640
Ku mojemu zdziwieniu, odpisał.

00:04:44.306 --> 00:04:47.406
Z jego pomocą zdobyłem grant rządowy USA

00:04:47.406 --> 00:04:51.236
na budowę mobilnego laboratorium
obrazowania spektralnego.

00:04:52.246 --> 00:04:56.390
Dzięki temu zmieniłem
osmolone, płowiejące resztki

00:04:56.390 --> 00:04:58.574
w nowy średniowieczny klasyk.

00:04:59.474 --> 00:05:01.814
Jak działa obrazowanie spektralne?

NOTE Paragraph

00:05:02.454 --> 00:05:04.780
W obrazowaniu spektralnym

00:05:04.780 --> 00:05:08.676
jest coś, co entuzjaści
podczerwonych gogli noktowizyjnych

00:05:08.676 --> 00:05:10.506
zdecydowanie docenią.

00:05:10.506 --> 00:05:12.864
To, co widzimy w zwykłym świetle,

00:05:12.864 --> 00:05:15.880
to tylko mała część.

00:05:15.880 --> 00:05:18.190
To samo tyczy się niewidzialnego pisma.

00:05:19.480 --> 00:05:22.630
System wykorzystuje
dwanaście długości fal światła

00:05:22.630 --> 00:05:26.046
od ultrafioletu do podczerwieni,

00:05:26.080 --> 00:05:28.806
którymi oświetla manuskrypt z góry

00:05:28.806 --> 00:05:30.901
z wiszącej lampy LED

00:05:30.901 --> 00:05:32.887
i innego spektralnego źródła światła,

00:05:32.887 --> 00:05:35.413
które przenika kartki manuskryptu.

00:05:35.413 --> 00:05:38.767
W ramach jednej sekwencji
tworzy się do 35 ujęć kartki

00:05:39.057 --> 00:05:44.066
z użyciem aparatu cyfrowego o dużej mocy,
wyposażonego w soczewki z kwarcu.

00:05:44.162 --> 00:05:46.304
Na świecie jest ich może pięć.

00:05:47.734 --> 00:05:48.932
Po zrobieniu zdjęć

00:05:48.932 --> 00:05:51.438
przepuszczamy je przez bazę
statystycznych algorytmów

00:05:51.438 --> 00:05:53.734
w celu dopracowania i poprawienia jakości,

00:05:53.734 --> 00:05:56.710
używając oprogramowania
dla obrazów satelitarnych,

00:05:56.950 --> 00:06:00.016
używanego też przez speców
od analizy geoprzestrzennej

00:06:00.196 --> 00:06:01.766
i CIA.

00:06:02.140 --> 00:06:04.014
Wyniki są imponujące.

NOTE Paragraph

00:06:04.014 --> 00:06:06.260
Może słyszeliście, co zrobiono

00:06:06.260 --> 00:06:08.464
z Rękopisami z Qumran,

00:06:08.464 --> 00:06:10.510
które powoli zamieniają się w żel.

00:06:10.510 --> 00:06:14.300
Dzięki podczerwieni mogliśmy
przeczytać najciemniejsze fragmenty

00:06:14.304 --> 00:06:16.200
Rękopisów z Qumran.

00:06:16.984 --> 00:06:18.564
Ale pewnie nie wiecie

00:06:18.564 --> 00:06:21.130
o innych biblijnych tekstach
w niebezpieczeństwie.

00:06:21.140 --> 00:06:24.336
To kartka z manuskryptu,

NOTE Paragraph

00:06:24.350 --> 00:06:26.894
który zobrazowaliśmy.

00:06:26.894 --> 00:06:30.150
To prawdopodobnie najważniejsza
chrześcijańska Biblia na świecie.

00:06:31.180 --> 00:06:36.530
Kodeks Vercellensis to najstarsze
tłumaczenie Ewangelii na łacinę,

00:06:36.530 --> 00:06:39.640
datowane na pierwszą połowę IV wieku.

00:06:40.520 --> 00:06:42.768
To najlepszy sposób, żeby zbliżyć się

00:06:42.768 --> 00:06:46.744
do Biblii z początków chrześcijaństwa,

00:06:46.744 --> 00:06:48.624
czasów cesarza Konstantyna,

00:06:48.624 --> 00:06:50.990
i Soboru nicejskiego,

00:06:50.990 --> 00:06:54.016
kiedy tworzyła się wiara chrześcijańska.

00:06:54.726 --> 00:06:57.962
Niestety, ten manuskrypt
jest bardzo zniszczony,

00:06:57.972 --> 00:07:00.028
bo przez wieki

00:07:00.028 --> 00:07:02.324
był przekazywany z rąk do rąk

00:07:02.324 --> 00:07:04.770
podczas ceremonii 
zaprzysiężenia w kościele.

00:07:05.210 --> 00:07:09.186
Ta fioletowa plama, którą widzicie 
w lewym górnym rogu,

00:07:09.716 --> 00:07:12.620
to grzyb Aspergillus,

00:07:12.620 --> 00:07:17.686
powstający na nieumytych dłoniach

00:07:17.686 --> 00:07:19.860
osoby chorej na gruźlicę.

00:07:20.734 --> 00:07:23.984
Obrazowanie umożliwiło
pierwszą transkrypcję

00:07:23.984 --> 00:07:26.230
tego manuskryptu od 250 lat.

00:07:27.750 --> 00:07:31.374
Ale mobilne laboratorium

NOTE Paragraph

00:07:31.374 --> 00:07:33.230
to tylko połowa sukcesu.

00:07:33.580 --> 00:07:36.240
Ta technologia jest droga i rzadka,

00:07:36.240 --> 00:07:39.246
a obrazowanie i obróbka obrazów
nie są powszechnie znane.

00:07:39.656 --> 00:07:41.804
Rekonstrukcja pozostaje więc

00:07:41.804 --> 00:07:45.820
poza zasięgiem większości badaczy
i mniej zamożnych instytucji.

00:07:46.090 --> 00:07:49.000
Dlatego założyłem Lazarus Project,

00:07:49.020 --> 00:07:50.810
inicjatywę non-profit,

00:07:50.810 --> 00:07:54.446
żeby przybliżyć projektowanie spektralne
indywidualnym badaczom

00:07:54.446 --> 00:07:58.606
i mniejszym instytucjom
za niewielką opłatą albo za darmo.

00:07:59.630 --> 00:08:01.344
Przez ostatnie pięć lat

00:08:01.344 --> 00:08:04.770
zespół specjalistów,
stypendystów i studentów

00:08:04.770 --> 00:08:07.264
był w siedmiu państwach

00:08:07.264 --> 00:08:10.710
i odzyskał niektóre z najcenniejszych
zniszczonych manuskryptów,

00:08:11.010 --> 00:08:13.926
jak Vercelli Book,
najstarszą księgę Anglii,

00:08:13.926 --> 00:08:16.454
Czarną Księgę z Carmarthen,
najstarszą księgę Walii,

00:08:16.454 --> 00:08:20.070
i kilka najcenniejszych
wczesnych Ewangelii

00:08:20.414 --> 00:08:23.416
znalezionych w dzisiejszej Gruzji.

00:08:24.786 --> 00:08:27.930
Obrazowanie spektralne
odzyskuje utracone teksty.

NOTE Paragraph

00:08:28.510 --> 00:08:33.400
Ale może też odzyskać
ukrytą historię każdego przedmiotu,

00:08:33.400 --> 00:08:37.836
kto, jak i kiedy stworzył tekst,

00:08:38.090 --> 00:08:41.776
a czasami, co autor myślał, tworząc tekst.

00:08:42.420 --> 00:08:45.380
Weźmy szkic Deklaracji Niepodległości

00:08:45.514 --> 00:08:47.790
napisany przez Thomasa Jeffersona,

00:08:47.990 --> 00:08:50.516
który moi koledzy
zobrazowali kilka lat temu

00:08:50.516 --> 00:08:51.683
w Bibliotece Kongresu.

00:08:52.313 --> 00:08:55.564
Kustosze zauważyli, że jedno słowo 
powtarzające się w tekście

00:08:55.564 --> 00:08:57.490
zostało zdrapane i nadpisane.

00:08:57.490 --> 00:09:00.170
Nadpisane słowo to "obywatele".

00:09:00.170 --> 00:09:02.770
Może domyślacie się, jakie słowo zdrapano.

00:09:03.870 --> 00:09:04.940
"Poddani".

00:09:05.408 --> 00:09:08.104
Oto amerykańska demokracja

00:09:08.104 --> 00:09:10.690
rozwijająca się pod piórem
Thomasa Jeffersona.

00:09:11.410 --> 00:09:15.050
A to mapa Martellusa z 1491 roku,

NOTE Paragraph

00:09:15.064 --> 00:09:17.530
którą zobrazowaliśmy 
w Bibliotece Beinecke w Yale.

00:09:17.740 --> 00:09:20.358
To mapa, którą czytał Kolumb

00:09:20.358 --> 00:09:21.874
przed podróżą do Nowego Świata

00:09:21.874 --> 00:09:24.680
i która dała mu wyobrażenie Azji

00:09:24.680 --> 00:09:26.750
i miejsca, w którym dziś leży Japonia.

00:09:27.520 --> 00:09:30.294
Problem w tym, że atrament i pigment

00:09:30.294 --> 00:09:32.490
uległy takiemu zniszczeniu,

00:09:32.490 --> 00:09:34.326
że ta dwumetrowa mapa

00:09:34.326 --> 00:09:37.010
pokazuje świat jako ogromną pustynię.

00:09:37.580 --> 00:09:40.910
Dotąd mieliśmy małe pojęcie o tym,

00:09:41.194 --> 00:09:43.004
co Kolumb wiedział o świecie

00:09:43.004 --> 00:09:45.460
i jak ukazywano światowe kultury.

00:09:45.460 --> 00:09:49.100
Legenda mapy w normalnym świetle
była całkowicie nieczytelna.

00:09:49.420 --> 00:09:51.356
Ultrafiolet zdziałał niewiele.

00:09:51.384 --> 00:09:53.750
Wszystko zmieniło obrazowanie spektralne.

00:09:54.610 --> 00:09:58.060
Dowiedzieliśmy się
o potworach w Azji z tak długimi uszami,

00:09:58.060 --> 00:10:00.396
że mogły zakryć nimi całe swoje ciało.

00:10:01.090 --> 00:10:05.370
W Afryce był wąż,
przez którego dymiła ziemia.

00:10:06.660 --> 00:10:09.470
Jak światło gwiazd może przekazywać obrazy

00:10:09.470 --> 00:10:11.790
o wyglądzie Wszechświata 
w dalekiej przeszłości,

00:10:11.790 --> 00:10:15.096
tak światło spektralne zabiera
do pierwszych chwil

00:10:15.510 --> 00:10:17.470
tworzenia tekstu.

00:10:17.470 --> 00:10:21.020
Przez te soczewki
widzimy błędy, zmiany zdania,

00:10:21.480 --> 00:10:24.086
naiwność, nieocenzurowane myśli,

00:10:24.384 --> 00:10:26.350
niedoskonałości ludzkiej wyobraźni,

00:10:26.380 --> 00:10:29.566
które pozwalają
tym obiektom i ich autorom

00:10:29.566 --> 00:10:31.114
stać się bardziej rzeczywistymi.

00:10:31.114 --> 00:10:33.520
To przybliża nam historię.

00:10:34.800 --> 00:10:36.380
A co z przyszłością?

NOTE Paragraph

00:10:36.570 --> 00:10:38.614
Jest tak wiele skarbów przeszłości

00:10:38.614 --> 00:10:41.770
i tak niewielu, którzy mogą je uratować,

00:10:41.770 --> 00:10:46.026
zanim znikną na zawsze.

00:10:46.520 --> 00:10:49.930
Dlatego zacząłem nauczać
synkretycznej dyscypliny,

00:10:49.930 --> 00:10:51.796
którą nazywam "nauką o tekście".

00:10:51.804 --> 00:10:53.390
Nauka o tekście to połączenie

00:10:53.390 --> 00:10:55.478
tradycyjnych umiejętności
literaturoznawcy,

00:10:55.478 --> 00:10:58.328
znajomości starych języków
i umiejętności czytania pisma,

00:10:58.328 --> 00:10:59.754
wiedzy o tworzeniu tekstów

00:10:59.754 --> 00:11:02.248
umożliwiającej umiejscowienie
w czasie i przestrzeni

00:11:02.248 --> 00:11:05.194
oraz nowoczesnych technologii,
jak obrazowanie spektralne,

00:11:05.194 --> 00:11:07.100
chemia tuszów i pigmentów

NOTE Paragraph

00:11:07.100 --> 00:11:10.116
czy wspomagane komputerowo 
optyczne rozpoznawanie znaków.

00:11:11.180 --> 00:11:13.490
W zeszłym roku mój student,

NOTE Paragraph

00:11:13.490 --> 00:11:14.850
pierwszoroczniak

00:11:14.850 --> 00:11:16.890
ze znajomością łaciny i greki,

00:11:16.890 --> 00:11:18.916
pracował nad palimpsestem,

00:11:18.916 --> 00:11:22.180
który sfotografowaliśmy
w słynnej bibliotece w Rzymie.

00:11:22.180 --> 00:11:26.740
W miarę upływu czasu zaczęło
pojawiać się małe greckie pismo.

00:11:28.000 --> 00:11:29.730
Wszyscy zebrali się wokół,

00:11:29.764 --> 00:11:32.600
a on odczytał linijkę utraconego tekstu

00:11:32.600 --> 00:11:34.816
greckiego dramaturga Menandera.

00:11:35.880 --> 00:11:38.774
Po raz pierwszy od ponad tysiąca lat

00:11:38.774 --> 00:11:40.910
wypowiedziano te słowa na głos.

00:11:41.750 --> 00:11:44.310
To wtedy został badaczem.

00:11:45.240 --> 00:11:48.630
Panie i panowie,
oto przyszłość przeszłości.

NOTE Paragraph

00:11:48.740 --> 00:11:50.080
Dziękuję bardzo.

NOTE Paragraph

00:11:50.080 --> 00:11:53.080
(Brawa)