1
00:00:00,436 --> 00:00:03,569
Para se te fillojme udhetimin tone ne boten e ekonomise,

2
00:00:03,569 --> 00:00:08,902
mendova te filloj me nje citim te nje prej ekonomisteve me te famshem te te gjitha koherave,

3
00:00:08,902 --> 00:00:11,514
filozofi skocez Adam Smith.

4
00:00:11,514 --> 00:00:15,035
Ai eshte pak a shume i pari ekonomist

5
00:00:15,035 --> 00:00:17,037
qe shihte ekonomine sic e shohim ne ditet e sotme.

6
00:00:17,037 --> 00:00:19,309
Kjo eshte nga libri i tij "Pasuria e Kombeve",

7
00:00:19,309 --> 00:00:24,369
publikuar ne 1776, rastesisht, i njejti vit me

8
00:00:24,369 --> 00:00:28,594
Deklaraten Amerikane te Pavaresise, dhe eshte nje nga pjeset me te famshme.

9
00:00:28,594 --> 00:00:34,104
Cdo person, duke qene aktor ekonomik, nuk ka per qellim te promovoje interesin publik,

10
00:00:34,104 --> 00:00:36,263
por edhe nuk e di se sa po e promovon ne te njejten kohe.

11
00:00:36,263 --> 00:00:39,769
Duke marre pjese ne ate industri, ne menyre qe industria

12
00:00:39,769 --> 00:00:44,042
te kete prodhimtarine me te madhe,

13
00:00:44,042 --> 00:00:46,260
ai ka per qellim perfitimin e tij personal

14
00:00:46,260 --> 00:00:49,102
"Ai ka per qellim perfitimin e tij personal".

15
00:00:49,102 --> 00:00:53,770
Dhe ai drejtohet ne kete gje, si ne shume raste te tjera, nga nje dore e padukshme

16
00:00:53,770 --> 00:00:56,770
qe te promovoje dicka te cilen nuk e kishte si qellim.

17
00:00:56,770 --> 00:00:59,435
Ky term "dora e padukshme" eshte i famshem

18
00:00:59,435 --> 00:01:04,932
I drejtuar nga nje dore e padukshme qe te promovoje dicka te cilen nuk e kishte si qellim.

19
00:01:04,932 --> 00:01:08,180
Ai thote, shiko, kur pjesemarresit individual ekonomik marrin vendime ne interesin personal te tyre,

20
00:01:08,180 --> 00:01:12,300
ajo gje shpesh ne agregat, sjell gjera qe secili person nuk e kishte marre parasysh.

21
00:01:12,300 --> 00:01:15,641
Me poshte thote: Po ashtu nuk eshte gjeja me e keqe per shoqerine

22
00:01:15,641 --> 00:01:17,175
qe nuk ishte e perfshire ne kete gje.

23
00:01:17,175 --> 00:01:18,929
Keshtu qe nuk eshte detyrimisht dicka e keqe.

24
00:01:18,929 --> 00:01:23,436
Duke ndjekur qellimet vetjake, cdo person shpesh promovon

25
00:01:23,436 --> 00:01:28,702
interesat e shoqerise ne menyre me efektive se sa kur ai e ka per qelllim kete gje.

26
00:01:28,702 --> 00:01:30,590
Keshtu qe kjo eshte me te vertete nje thenie e rendesishme.

27
00:01:30,590 --> 00:01:32,597
Eshte ne qender te kapitalizmit.

28
00:01:32,597 --> 00:01:35,179
Prandaj e theksoj qe eshte publikuar

29
00:01:35,179 --> 00:01:36,970
ne te njejtin vit me Deklaraten Amerikane te Pavaresise,

30
00:01:36,970 --> 00:01:39,905
sepse Amerika, baballaret e shtetit amerikan,

31
00:01:41,043 --> 00:01:42,182
shkruajten Deklaraten e Pavaresise, Kushtetuten

32
00:01:42,182 --> 00:01:45,176
qe pershkruan tamam c'do te thote te jesh nje shtet demokratik,

33
00:01:45,176 --> 00:01:46,775
cilat jane te drejtat e qytetareve.

34
00:01:46,775 --> 00:01:52,041
Por Shtetet e Bashkuara,

35
00:01:52,041 --> 00:01:54,967
jane influencuar nga punimet e Adam Smith,

36
00:01:54,967 --> 00:01:58,569
nga keto ide qendrore te kapitalizmit

37
00:01:58,569 --> 00:02:02,265
Dhe te dyja qelluan rreth te njejtes kohe.

38
00:02:02,265 --> 00:02:08,102
Por kjo ide nuk eshte gjithmone kaq intuitive. Aktoret individual, duke ndjekur

39
00:02:08,102 --> 00:02:12,836
qellimet e tyre personale, mund te jene duke bere me shume per shoqerine

40
00:02:12,836 --> 00:02:18,104
sesa po te kishin provuar te promovonin mireqenien e shoqerise.

41
00:02:18,104 --> 00:02:22,907
Nuk besoj qe Adam Smith do te thoshte qe kjo eshte gjithmone gje e mire

42
00:02:22,907 --> 00:02:24,843
per dike te veproje ne menyre egoiste, ose qe nuk eshte asnjehere mire qe njerezit

43
00:02:24,843 --> 00:02:29,900
te mendojne per pasojat e veprimeve te tyre per shoqerine si e tere,

44
00:02:29,900 --> 00:02:34,514
por ai thote qe shpesh... shpesh, ky veprim egoist

45
00:02:34,514 --> 00:02:38,436
<i>mund</i> te sjelle te miren e pergjitshme. Mund te sjelle me shume inovacion.

46
00:02:38,436 --> 00:02:44,309
Mund te sjelle me shume investime. Mund te sjelle produktivitet me te mire. Mund te sjelle me shume pasuri,

47
00:02:44,309 --> 00:02:47,438
me shume per gjithsecilin.

48
00:02:47,438 --> 00:02:53,435
Ne ditet e sotme ne Ekonomi shpesh... kur behen deklarata te ndryshme, ato jane

49
00:02:53,435 --> 00:02:56,101
nje perzierje theniesh mikroekonomie dhe makroekonomie.

50
00:02:56,101 --> 00:03:00,102
MIkro eshte rreth njerezve, aktoreve individual marrin vendime ne interesin personal te tyre

51
00:03:00,102 --> 00:03:04,262
Makro eshte cfare mund te ishte mire per ekonomine ose kombin ne teresi.

52
00:03:04,262 --> 00:03:08,767
Sot ekonomistet ndahen ne dy shkolla te ndryshme,

53
00:03:08,767 --> 00:03:16,233
ose ne dy nen-ndarje: Mikroekonomia, qe studion aktoret individual.

54
00:03:16,233 --> 00:03:21,565
Mikroekonomia... dhe ato aktore mund te jene firma, persona ose familje.

55
00:03:21,565 --> 00:03:25,840
Me pas vjen dhe Makroekonomia, qe studion ekonomine ne agregat.

56
00:03:25,840 --> 00:03:30,107
Makroekonomia. Kuptohet nga vete fjala.

57
00:03:30,107 --> 00:03:34,929
Mikro -- prefixi do te thote gjera te vogla. Makro i referohet gjerave madhore.

58
00:03:34,929 --> 00:03:36,347
Figures madhore.

59
00:03:36,347 --> 00:03:42,588
Keshtu qe, mikroekonomia tregon se si aktoret marrin vendime

60
00:03:42,588 --> 00:03:49,310
ose mund te thuash 'alokimet', alokimet.. vendimet ose alokimet.

61
00:03:49,310 --> 00:03:52,102
Alokimi...

62
00:03:52,102 --> 00:03:55,636
i resurveve te pakta. Dhe shume shpesh degjohen termat resurset e pakta

63
00:03:55,636 --> 00:03:57,969
kur njerezit flasin per ekonomi.

64
00:03:57,969 --> 00:04:01,304
Nje burim i paket eshte ai qe nuk eshte i pafund.

65
00:04:01,304 --> 00:04:06,377
Per shembull, dashuria mund te mos jete burim i paket. Mund te kesh nje dashuri te pafundme.

66
00:04:06,377 --> 00:04:13,925
Por nje burim qe eshte i paket si ushqimi, uji, parate, koha ose puna.

67
00:04:13,925 --> 00:04:19,682
Te gjitha keto jane burime te pakta. Keshtu mikroekonomia tregon si njerezit marrin vendime

68
00:04:19,682 --> 00:04:23,703
si ti shperndajne keto burime te pakta.

69
00:04:23,703 --> 00:04:27,775
Dhe se si ajo ndikon ne cmimet e produkteve dhe ne tregje.

70
00:04:27,775 --> 00:04:32,708
Makroekonomia merret me studimin e asaj qe ndodh ne ekonomine si e tere.

71
00:04:32,708 --> 00:04:38,601
Keshtu qe, ne 'agregat, cfare ndodh ne agregat ne ekonomi, nga miliona persona individual.

72
00:04:38,601 --> 00:04:45,770
Ekonomia agregate. Ne tani kemi miliona persona.

73
00:04:45,770 --> 00:04:49,900
Ajo fokusohet ne pyetje qe kane te bejne me politika te ndryshme.

74
00:04:49,900 --> 00:04:54,701
Si per shembul, duhen rritur apo ulur taksat. Cfare do te ndodhe kur rriten ose ulen taksat.

75
00:04:54,701 --> 00:05:00,036
Duhet te nderhysh me shume ne ekonomi apo me pak. Dhe si ndikon ajo ne produktivitet

76
00:05:00,036 --> 00:05:06,926
kur ben kete gje. Keto jane politika, politika nga lart-poshte.

77
00:05:06,926 --> 00:05:12,434
Ne makro dhe mikro ne kohet moderne,

78
00:05:12,434 --> 00:05:16,236
ka nje tendence qe te shnderrohen ne shkenca rigoroze matematikore.

79
00:05:16,236 --> 00:05:20,845
Por sidoqofte mund te fillohet me disa ide, disa ide filozofike,

80
00:05:20,845 --> 00:05:24,569
per te thene dicka si Adam Smith.

81
00:05:24,569 --> 00:05:31,596
Keshtu ekzistojne disa ide bazike,se si njerezit mendojne, si marrin vendime.

82
00:05:31,596 --> 00:05:38,102
Filozofi, 'filozofi' njerezish ne vendimmarrje,

83
00:05:38,102 --> 00:05:42,569
ne sensin e mikroekonomise --'vendim-marrja'.

84
00:05:42,569 --> 00:05:45,634
Me pas behen disa supozime mbi kete gje.

85
00:05:45,634 --> 00:05:49,593
Ose mund ta thjeshtezosh.

86
00:05:49,593 --> 00:05:53,846
Thjeshtezimi eshte ne sensin kur thuhet "te gjithe njerezit jane racional",

87
00:05:53,846 --> 00:05:57,570
"te gjithe njerezit veprojne ne interesin e tyre persona, ose njerezit maksimizojne perfitimet e tyre personale",

88
00:05:57,570 --> 00:06:01,601
qe nuk eshte e vertete - njerezit motivohen nga shume gjera.

89
00:06:01,601 --> 00:06:06,272
Gjerat thjeshtezohen, qe te mundesohet studimi matematik i ekonomise.

90
00:06:06,272 --> 00:06:11,368
Simplifikohen qe te zgjidhen matematikisht.

91
00:06:11,368 --> 00:06:14,930
Kjo ka vlere per te qartesuar menyren e mendimit.

92
00:06:14,930 --> 00:06:17,513
Keshtu mund te vertetohen gjerat bazuar ne supozime.

93
00:06:17,513 --> 00:06:21,522
Keshtu mund te fillosh te vizualizosh gjerat me tabela dhe grafike

94
00:06:21,522 --> 00:06:23,841
dhe te mendosh cfare ndodh ne te vertete ne tregje.

95
00:06:23,841 --> 00:06:27,436
Keshtu qe ka shume vlere te kesh kete menyre te menduari matematikore.

96
00:06:27,436 --> 00:06:32,677
Por ne te njejten kohe eshte e rrezikshme sepse behen.

97
00:06:32,677 --> 00:06:37,702
keto thjeshtezime te medha, dhe disa here matematika mund te sjelle konkluzione te forta.

98
00:06:37,702 --> 00:06:43,341
Konkluzione, qe mund te ndihesh shume i sigurt sepse duket sikur e ke vertetuar

99
00:06:43,341 --> 00:06:46,977
ne te njejten menyre sic mund te vertetohet relativiteti, por ai bazohej

100
00:06:46,977 --> 00:06:50,430
ne disa supozime, qe ose ishin gabim, ose e thjeshtezonin problemin me shume sec duhet,

101
00:06:50,430 --> 00:06:55,511
ose mund te jene te rendesishme per kontekstin ne te cilin je.

102
00:06:55,511 --> 00:06:59,036
Keshtu qe eshte shume e rendesishme qe gjithcka te merret me nje sens mosbesimi,

103
00:06:59,036 --> 00:07:02,369
per te kujtuar qe gjithcka bazohet ne supozime thjeshtezuese.

104
00:07:02,369 --> 00:07:05,675
Dhe markoekonomia ndoshta vuan me shume nga kjo gje.

105
00:07:05,675 --> 00:07:09,367
Ne mikroekonomi merren disa gjera te komplikuara

106
00:07:09,367 --> 00:07:11,926
si mendja njerezore, si njerezit veprojne dhe reagojne ndaj njeri tjetrit dhe me pas

107
00:07:11,926 --> 00:07:17,511
agregohen keto vendime per miliona njerez, keshtu qe eshte shume e komplikuar.

108
00:07:17,511 --> 00:07:21,509
Ekzistojne miliona njerez te komplikuar qe bashkeveprojne me njeri tjeterin.

109
00:07:21,509 --> 00:07:25,512
Keshtu qe, eshte shume e komplikuar. Shume miliona bashkveprime

110
00:07:25,512 --> 00:07:31,186
ne esence bashkeveprime te paparashikueshem, dhe me vone behen supozime,

111
00:07:31,186 --> 00:07:37,369
behen supozime dhe me ndihmen e matematikes

112
00:07:37,369 --> 00:07:41,570
mund te behen disa konkluzione qe ndihmojne per disa parashikime.

113
00:07:41,570 --> 00:07:47,702
Perseri, kjo eshte shume e rendesishme. Eshte shume e vlefshme te besh keto modele matematikore,

114
00:07:47,702 --> 00:07:50,969
me keto supozime matematikore per keto konkluzione matematikore,

115
00:07:50,969 --> 00:07:53,260
por gjithmone duhet te merren me nje sens dyshimi.

116
00:07:53,260 --> 00:07:58,256
Me kete sens dyshimi duhet gjithmone te jesh i fokusuar ne intuiten e gjerave.

117
00:07:58,256 --> 00:08:02,641
Dhe kjo eshte pikerisht gjeja me e rendesishme per te marre nga nje kurs ekonomie.

118
00:08:02,641 --> 00:08:05,338
Ne menyre qe te arsyetosh se cfare ka mundesi te ndodhe,

119
00:08:05,338 --> 00:08:06,969
ndoshta dhe pa matematike.

120
00:08:06,969 --> 00:08:11,103
Do e mbyll me dy citime. Dhe keto citime jane paksa me humor.

121
00:08:11,103 --> 00:08:15,268
por jane gjera te rendesishme per te pasur parasysh,

122
00:08:15,268 --> 00:08:17,842
ne menyre te vecante kur i futesh thelle anes matematikore te ekonomise.

123
00:08:17,842 --> 00:08:24,680
Ky eshte nje citima nga Alfred Knopf, qe ishte editor ne vitet 1900.

124
00:08:24,680 --> 00:08:28,847
"Nje ekonomist eshte nje njeri qe thote gjerat e dukshme ne terma te pakuptueshme".

125
00:08:28,847 --> 00:08:34,238
Dhe besoj qe kur flet per gjerat e pakuptueshme e ka fjalen per pjesen matematike

126
00:08:34,238 --> 00:08:37,767
qe shihet ne ekonomi, dhe shpresoj qe kete pjese ta bejme

127
00:08:37,767 --> 00:08:39,507
sa me te kuptueshme

128
00:08:39,507 --> 00:08:41,172
Do te shihni qe kjo gje ka vlere.

129
00:08:41,172 --> 00:08:43,256
Por kjo eshte nje thenie shume e rendesishme per tu bere.

130
00:08:43,256 --> 00:08:45,436
Shpesh here, flitet per gjera te thjeshta

131
00:08:45,436 --> 00:08:49,103
Gjera qe jane evidente..

132
00:08:49,103 --> 00:08:53,181
Dhe eshte shume e rendesishme qe gjithmone te kihet parasysh kjo gje, gjithmone

133
00:08:53,181 --> 00:08:56,301
te keni intuiten per ate qe po ndodh ne matematike,

134
00:08:56,301 --> 00:08:59,176
ose ta dini nese matematika po ju con ne nje rruge te habitshme

135
00:08:59,176 --> 00:09:02,370
bazuar ne supozime.

136
00:09:02,370 --> 00:09:05,644
E dyta eshte thenia nga Lawrence J. Peter,

137
00:09:05,644 --> 00:09:08,569
i famshem per Parimet e Peterit, profesor ne USC.

138
00:09:08,569 --> 00:09:12,436
"Nje ekonomist eshte nje ekspert qe do dije neser pse gjerat

139
00:09:12,436 --> 00:09:14,597
qe parashikoi dje nuk ndodhen sot."

140
00:09:14,597 --> 00:09:17,436
Edhe njehere, e rendesishme te kihet parasysh,

141
00:09:17,436 --> 00:09:21,436
sidomos ne makro, sepse ne makro

142
00:09:21,436 --> 00:09:26,108
gjithmone ka parashikime per gjendjen e ekonomise:

143
00:09:26,108 --> 00:09:30,847
per ate qe duhet bere, sa do zgjase recesioni, sa do jete rritja ekonomike vitin e ardhshem,

144
00:09:30,847 --> 00:09:34,264
sa do jete inflacioni ... dhe shpesh behen gabime.

145
00:09:34,264 --> 00:09:38,036
Ne fakt, pak ekonomiste jane dakord ne shumicen e gjerave.

146
00:09:38,036 --> 00:09:42,037
Dhe eshte shume e rendesishme te dihet kjo sepse kur futesh thelle

147
00:09:42,037 --> 00:09:46,436
ne matematike, ekonomia mund te duket si shkence si fizika,

148
00:09:46,436 --> 00:09:50,768
por nuk eshte tamam si fizika. Eshte e hapur... eshte subjektive,

149
00:09:50,768 --> 00:09:54,768
dhe shume nga pjesa subjektive varet nga cilat supozime behen.