Janine di Giovanni: Savaşta gördüklerim

Gazeteci Janine di Giovanni Bosna'dan, Sierra Leone'den ve son zamanlarda da Suriye'den hikayeler getirebilmek için dünyada en kötü şeylerin yaşandığı yerlerdeydi. Giovanni derin çatışmaların içinde bulunan insanların hikayelerini anlatıyor -- ve ünlü bir şehir sokağının bombalanmış bir savaş alanına sarsıcı dönüşümünü inceliyor.

Savaşlar böyle başlar.

Bir gün hayatınız sıradan akışındayken,

bir partiye gitmeyi planlıyorken,

çocuğunuzu okula bırakıyorken,

dişçinizden randevu alıyorken.

Birden telefonlar kesilir,

televizyonlar çekmez, sokakta silahlı insanlar vardır,

barikatlar vardır.

Hayatınız geçici ölüm durumuna geçer.

Ve durur.

Bir arkadaşımın başından geçen bir olayı anlatacağım,

çünkü bu Bosnalı arkadaşıma olanlar,

bu anlattıklarımın tam olarak nasıl hissettirdiğini size göstereceğini düşünüyorum.

Nisan 1992'de bir gün mini eteği ve yüksek topuklu ayakkabılarıyla

işe gitmek üzere yürüyordu. Bir bankada çalışıyordu.

Genç bir anneydi. Partileri severdi.

Harika bir insandı.

Ve aniden bir tank gördü

Saraybosna'nın ana caddesinde yavaşça ilerleyen bu tank

önüne çıkan her şeyi devirip geçiyordu.

Rüya gördüğünü zannetti, fakat rüya değildi.

Ve herkesin yapacağı gibi kaçtı,

bir çöp kutusunun arkasına gizlenerek siper aldı,

yüksek topukları ve mini eteğiyle.

Ve orada saklanırken olanlara anlam veremiyordu,

fakat tankın askerler eşliğinde geçtiğini

ve her yerde insanların kaos içinde olduğunu görmüştü

ve "Alice Harikalar Diyarında gibi hissettim

tavşan deliğinden düşerken

derine, derine kaosun en derinine

ve hayatım bir daha hiç bir zaman eskisi gibi olmayacak." diye düşündü.

Birkaç hafta sonra, arkadaşım bir insan kalabalığının içinde

kucağında küçük oğlu ile ilerlemeye çalışıyordu

oğlunu otobüsteki yabancıya verebilmek için.

Saraybosna'dan ayrılacak son otobüslerden biri olan

bu otobüsün çocuğunu güvende olacağı bir yere götürecekti.

Ve annesi ile birlikte önlere doğru çırpınışını hatırlıyor,

mahşeri insan kalabalığı arasında "Çocuğumu al! Çocuğumu al!"

ve oğlunu pencereden birisine verişini.

Ve onu yıllarca göremedi.

Kuşatma üç buçuk yıl sürdü

ve suyun olmadığı bir kuşatmaydı,

güç yoktu, elektrik yoktu, ısınma yoktu, yiyecek yoktu,

Avrupa'nın ortasında, 20. yüzyılın ortasında.

Ben bu kuşatmayı yaşan muhabirlerden

biri olma şerefine eriştim

ve orada olmanın ayrıcalığını yaşadım

çünkü bu bana her şeyi öğretti,

sadece bir muhabir olmayı değil, bir insan olmayı,

şefkati öğrendim.

Sıradan insanların kahraman olabildiklerini öğrendim.

Paylaşmayı öğrendim. Dostluğu öğrendim.

Hepsinden öte, sevgiyi öğrendim.

En korkunç yıkım ve ölüm ve kaosun ortasında dahi

sıradan insanların nasıl komşularına yardım edebildiklerini öğrendim

yiyeceklerini paylaştıklarını, çocuklarını büyüttüklerini,

yolun ortasında vurulmuş bir insanı çekip aldıklarını

kendi hayatlarını tehlikeye atma pahasına olsa bile,

yaralanmış insanların taksiye binmelerine yardım ettiklerini

onları hastaneye götürmeye çalıştıklarını.

Kendimle ilgili çok şey öğrendim.

Kahramanlarımdan biri olan Martha Gellhorn şöyle demişti,

"Sadece bir savaşı sevebilirsiniz. Gerisi sorumluluktur."

Bundan sonra çok, çok, çok savaşlar gördüm,

o kadar çok ki sayısını unuttum,

fakat hiç biri Saraybosna gibi değildi.

Geçen Nisan, oldukça tuhaf bir yere gittim.

delirmiş lise mezunlar toplantısı diye isimlendiriyorum.

Kuşatmanın 20. yıl dönümü idi,

Saraybosna kuşatmasının başlamasının

ve "yıl dönümü" kelimesini sevmiyorum çünkü kulağa bir parti gibi geliyor

ve bu bir parti değildi.

Bu, savaş boyunca orada çalışmış gazetecilerin

ve insani yardım çalışanlarının oldukça hüzünlü bir buluşması idi

ve tabii ki cesur ve korkusuz Saraybosna halkının kendisinin

Ve bunlar içerisinde beni en çok sarsan

ve kalbimi kıran,

Saraybosna'nın ana caddesinde yürümek oldu

20 yıl önce arkadaşım Aida'nın tankın geldiğini gördüğü

bu yolda 12.000 den fazla kırmızı sandalye vardı,

boş

ve bunların her biri

kuşatma esnasında ölen bir kişiyi temsil ediyordu

sadece Saraybosna'da, tüm Bosna'da değil

ve şehrin bir ucundan

büyük bir bölümüne kadar uzanıyordu

ve benim için en acısı çocuklar için koyulan

minik ufacık sandalyelerdi.

Şu sıralar Suriye'de muhabirlik yapıyorum

ve haber yapmaya başladım

çünkü yapılması gerektiğine inanıyorum.

Orada anlatılması gereken bir hikaye olduğuna inanıyorum.

Bosna'daki savaşın bir taslağını tekrar görüyorum.

Ve Şam'a ilk vardığımda,

İnsanların savaşın patlayacağına

hiç de inanıyor görünmedikleri o tuhaf anı farkettim.

Ve Bosna'da da aynen böyleydi

ve neredeyse savaşın geldiği bütün ülkelerde de.

İnsanlar savaşın geleceğine inanmak istemiyorlar,

bu yüzden terketmiyorlar, ayrılabilecekken ayrılmıyorlar.

Paralarını çekmiyorlar.

Kalıyorlar çünkü herkes evinde kalmak ister.

Ve ardından savaş ve kaos çöküyor.

Rwanda hiç aklımdan çıkmayan bir yer.

1994'de Rwanda'daki soykırımın haberini yapmak için kısa süreliğine Saraybosna'dan ayrıldım.

1994 Nisan ve Ağustos arasında,

bir milyon insan katledildi.

Eğer o 12.000 sandalye beni deliye döndürdüyse

ve delice sayısıyla,

sadece bir saniyeliğine bir milyon insanı düşünmenizi istiyorum.

Ve size bir örnek verebilmek için,

görebildiğim kadar uzaklara uzanan en az bir buçuk kilometrelik bir yolda durup,

boyumun iki katı kadar ölü bedenlerin yığıldığını

gördüğümü hatırlıyorum.

Ve bu ölenlerin sadece küçük bir kısmıydı.

Ve anneler vardı, kucaklarında

son anlarını yaşayan çocuklarını tutan anneler vardı.

Savaştan birçok şey öğrendik

ve Rwanda'yı anlattım

çünkü Güney Afrika gibi

yaklaşık 20 yıldır, iyileşme var.

Milletvekillerinin yüzde ellialtı'sı kadın,

ki bu olağanüstü

ve ayrıca ulusal anayasada

Hutu ya da Tutsi olduğunu belirtmek yasak.

Kişileri etnik kökeni ile tanımlamak yasak,

ki bu, soykırımı ilk olarak başlatan şeydi.

İnsani yardımda çalışan arkadaşlarımdan birinin anlattığı en güzel hikaye,

daha doğrusu güzel bulduğum.

Hutu ve Tutsilerin karışık olarak bulunduğu bir grup çocuk vardı

ve bir grup kadın onları evlatlık ediniyorlardı,

sıraya giriyorlar ve sıradakine bir çocuk veriliyordu.

Hiçbir şekilde ödün yok, Tutsisin,

Hutu'sun, annemi öldürmüş olabilirsin,

babamı öldürmüş olabilirsin.

Bu şekilde bir araya getirilip barıştırılıyorlar

ve bu oldukça dikkate değerdi.

İnsanlar bana nasıl savaş haberleri yapmaya devam ettiğimi

ve bunu yapmaya neden devam ettiğimi sorduklarında,

işte nedeni bu.

Önümüzdeki hafta Suriye'ye geri döndüğümde

gördüğüm inanılmaz kahraman insanlar,

bazıları demokrasi için savaşıyorlar,

her bir gün bizim garanti saydığımız şeyler için savaşıyorlar.

Ve bu aşağı yukarı bunu yapmamın nedenidir.

2004'de küçük bir oğlum oldu

ve ben ona mucize çocuk diyorum,

çünkü bu kadar fazla ölümü gördükten sonra

bu kadar yıkım ve kaos ve karanlığın ardından,

hayatımda bu umut ışığı doğdu.

Ve O'na "ışığı getiren" anlamına gelen Luca diyorum,

çünkü o benim hayatıma ışığı getirdi.

Onun hakkında konuşuyorum çünkü dört aylıkken

yurtdışı editörüm beni Bağdat'a geri dönmeye zorladı,

Saddam rejimi boyunca, düşerken ve sonrasında da

muhabirlik yaptığım Bağdat.

Gözyaşları içerisinde uçağa bindiğimi hatırlıyorum,

oğlumdan ayrılacağım için ağlıyordum

ve oradayken,

epey ünlü Irak'lı bir siyasetçi arkadaşım

"Burada ne yapıyorsun?..

Neden evde Luca ile birlikte değilsin?" diye sorduğunda

"Görmeliydim" dedim. Sene 2004'tü

Irak'ta akıl almaz derecede kanlı bir zamanın başlangıcıydı,

"Görmeliyim, orada neler olduğunu görmeliyim.

ve haberini yapmalıyım" dedim.

"Eve dön" dedi,

"Çünkü ilk dişini kaçırırsan,

ilk adımlarını kaçırırsan, kendini hiçbir zaman affetmezsin.

Fakat her zaman başka bir savaş olacaktır"

Ve ne yazık ki, her zaman başka bir savaş olacak.

Ve bir gazeteci olarak, bir muhabir,

bir yazar olarak, yaptıklarımın savaşı durdurabileceğini düşünürsem

kendimi kandırmış olurum. Durduramam.

Kofi Annan değilim. O da bir savaşı durduramaz.

Suriye ile müzakerede bulunmaya çalıştı fakat yapamadı.

Birleşmiş Milletler uyuşmazlık çözücüsü değilim.

Bir insani yardım doktoru bile değilim

ve kendimi çaresiz hissettiğim zamanları anlatamam

gözlerimin önünde can veren insanlara yardım edemediğim zamanları anlatamam.

Sedece bir şahidim.

Görevim sesi olmayan insanların sesi olmak.

Bir meslektaşım bunu dünyanın karanlık köşelerinde

bir ışık yakmak olarak nitelendirdi.

Ve bu tam olarak yapmaya çalıştığım şey.

Her zaman başarılı değilim

ve bazen inanılmaz hayal kırıcı olabiliyor,

çünkü boşluğa yazıyormuş hissine kapılıyorsunuz

veya hiç kimsenin umursamadığını düşünüyorsunuz.

Suriye kimin umurunda? Bosna kimin umurunda?

Kongo kimin umurunda,

Fildişi Sahilleri, Liberya, Sierra Leon,

tüm bu yerleri

hayatım boyunca hatırlayağım.

Fakat benim görevim şahitlik etmek

ve bu düğüm noktası, işin özü,

bizim gibi bunu yapan gazeteciler için.

Ve gerçekten tüm yapabildiğim umut etmek,

politikaya yön verenler ve siyasetcilere değil

çünkü her ne kadar inanmayı çok istesem de

beni okuyup, bir şeyler yapacaklarına inanmıyorum.

Kendimi kandırmıyorum.

Umut ettiğim, söylediğim herhangi bir şeyi hatırlarsanız

veya hikayelerimden herhangi birisini sabah kahvaltı sonrasında hatırlarsanız

eğer Saraybosna'nın hikayesini hatırlarsanız,

veya Rwanda'nın

işimi yapmışım demektir.

Çok teşekkür ederim.

(Alkışlar)