De betoverende muziek van de gebarentaal

Kunstenares Sun Kim werd doof geboren en leerde geloven dat geluid geen deel uitmaakte van haar leven, dat het iets voor horenden was. Door haar kunst ontdekte ze gelijkenissen tussen Amerikaanse gebarentaal en muziek en besefte ze dat je geluid niet alleen langs je oren kan verkennen -- je kan het voelen, zien en ervaren als een idee. In deze charmante talk nodigt ze ons uit om onze ogen en oren te openen en om deel te nemen aan de rijke schat van de visuele taal.

Tolk: Piano, 'p', is
mijn favoriete muzieksymbool.

Het betekent zacht spelen.

Als je een muziekinstrument speelt
en je ziet een 'p' in de partituur,

moet je zachter spelen.

Twee p's -- nog zachter.

Vier p's -- superzacht.

Zo teken ik een p-boom,

die aantoont

dat, ook al zijn er duizenden
en duizenden p's,

je nooit volledige stilte bereikt.

Dat is mijn huidige definitie van stilte:

een heel vaag geluid.

Ik deel graag een stukje geschiedenis

van de Amerikaanse gebarentaal

en een stukje van mijn eigen achtergrond.

Franse gebarentaal bereikte Amerika
in het begin van de jaren 1800.

Met de jaren werd ze
gemengd met plaatselijke gebaren

en evolueerde tot de taal
die we vandaag kennen als ASL.

Ze heeft dus een geschiedenis
van ongeveer 200 jaar.

Ik ben doof geboren

en ik leerde te geloven dat geluid
geen deel uitmaakte van mijn leven.

Ik geloofde dat dat waar was.

Maar ik besef nu
dat dat helemaal niet zo was.

Geluid was belangrijk in mijn leven,

echt, ik dacht er aldoor aan.

Als dove in een wereld van horenden

leefde ik als het ware in een vreemd land.

Ik volgde regels, gebruiken,
gedrag en normen blindelings

zonder ze ooit in vraag te stellen.

Hoe komt het dat ik geluid begrijp?

Ik bekijk hoe mensen zich gedragen
en reageren op geluid.

Jullie zijn mijn luidsprekers,
die geluid versterken.

Ik leer en spiegel dat gedrag.

Tegelijk heb ik geleerd dat ik geluid maak

en heb ik mensen op mij zien reageren.

Zo leerde ik bijvoorbeeld…

"Niet met de deuren slaan!"

"Niet teveel geluid maken
als je chips uit het zakje eet!"

(Gelach)

"Niet boeren!

En als je eet,

niet met je bestek op je bord schrapen!"

Dit alles noem ik 'geluidsetiquette'.

Misschien denk ik meer na
over geluidsetiquette

dan de doorsnee horende persoon.

Ik pas erg op voor geluid.

Ik kijk altijd nerveus en reikhalzend uit

naar geluid, naar wat er komt.

Vandaar deze tekening.

TBD, to be decided
(te beslissen).

TBC, to be continued
(wordt vervolgd).

TBA, to be announced
(mededeling volgt).

Let op de notenbalk:

er staan geen noten op de lijnen.

Dat komt doordat de lijnen
al geluid bevatten

door de subtiele vlekjes en foutjes.

In de dovencultuur
is beweging gelijk aan geluid.

Dit is een teken
voor 'notenbalk' in gebarentaal.

Een notenbalk heeft meestal vijf lijnen.

Maar ik vind het onnatuurlijk
om het te gebaren met mijn duim omhoog.

Daarom hou ik het in mijn tekeningen
bij vier lijnen, op papier.

In 2008 kreeg ik de kans om naar Berlijn,
in Duitsland, te reizen,

als kunstenaar in residentie.

Daarvoor had ik als schilder gewerkt.

Die zomer bezocht ik
verschillende musea en galerijen.

Op mijn tocht merkte ik

dat er geen visuele kunst was.

Toentertijd was geluid de trend,
en dat viel me op ...

er was geen visuele kunst,

alles was auditief.

Nu is geluid doorgedrongen
tot mijn kunstteritorium.

Zal ik daardoor vervreemden van de kunst?

Ik besefte dat dat helemaal niet hoeft.

Want ik ken geluid.

Ik ken het zo goed

dat het niet zomaar iets hoeft te zijn
dat je via je oren ervaart.

Je kan het tastbaar voelen,

of visueel ervaren,

of zelfs als idee.

Ik besloot om geluid op te eisen

en een plaats te geven in mijn kunst.

Ik besliste om alles
wat ik geleerd had over geluid,

overboord te gooien en af te leren.

Ik begon aan de creatie
van een nieuw oeuvre.

Toen ik dit voorstelde
aan de kunstgemeenschap,

was ik overweldigd door de steun
en aandacht die ik kreeg.

Ik besefte:

geluid is als geld,

macht, controle --

sociale valuta.

Diep vanbinnen heb ik altijd geweten
dat geluid jouw ding was,

iets voor horenden.

En geluid is zo machtig

dat het mij en mijn kunst
ofwel machteloos maakt,

ofwel juist macht geeft.

Ik koos voor het laatste.

Er bestaat een gigantische cultuur
rond gesproken taal.

Louter omdat ik mijn letterlijke stem
niet gebruik om te communiceren,

vindt de maatschappij
dat ik helemaal geen stem heb.

Dus moet ik samenwerken met mensen
die me als gelijke ondersteunen

en die mijn stemmen worden.

Zo kan ik relevant blijven
in de maatschappij van vandaag.

Ik werk op school, op het werk
en in instellingen

met vele verschillende gebarentaaltolken.

Hun stem wordt mijn stem
en mijn identiteit.

Ze helpen me om gehoord te worden.

Hun stemmen zijn van waarde.

Ironisch genoeg kan ik
door hun stemmen te lenen,

een soort tijdelijke munt aanhouden,

alsof ik een lening aanga
tegen een heel hoge rente.

Als ik daarmee zou stoppen,

zou ik voor mijn gevoel
in vergetelheid wegdeemsteren

en geen enkele sociale waarde meer hebben.

Met geluid als mijn nieuwe kunstmedium

dook ik in de wereld van de muziek.

Ik was verrast over de gelijkenissen
tussen muziek en gebarentaal.

Bijvoorbeeld:

een muzieknoot

kan je niet helemaal bevatten
en uitdrukken op papier.

Hetzelfde geldt voor een begrip
in gebarentaal.

Ze zijn beide erg ruimtelijk
en erg verbogen --

subtiele wijzigingen

kunnen de hele betekenis wijzigen

van gebaren en geluiden.

Ik deel graag een pianometafoor met jullie

om te verduidelijken
hoe gebarentaal werkt.

Beeld je een piano in.

Gebarentaal is opgedeeld
in vele grammaticale parameters.

Verbind nu elke parameter
met een vinger als je piano speelt --

gelaatsuitdrukking, lichaamsbeweging,

snelheid, vorm van de hand en zo,

terwijl je piano speelt --

Engels is een lineaire taal,

alsof je telkens
één toets tegelijk indrukt.

Gebarentaal is meer een akkoord --

je moet je 10 vingers tegelijk indrukken

om een begrip of een idee
duidelijk uit te drukken in gebarentaal.

Als één van die toetsen zou wijzigen,

zou het akkoord een volstrekt
andere betekenis krijgen.

Hetzelfde geldt voor muziek
wat betreft hoogte, toon en volume.

In gebarentaal kan je, door met deze
grammaticale parameters te spelen,

verschillende ideeën uitdrukken.

Neem het gebaar voor KIJKEN-NAAR.

Dit is het gebaar voor KIJKEN-NAAR.

Ik kijk naar jou.

Ik staar naar jou.

(Gelach)

(Gelach)

Oh - betrapt.

(Gelach)

Oh.

Waar kijk je naar?

Ach, stop.

(Gelach)

Toen begon ik te denken:

als ik nu eens naar gebarentaal keek
door een muzikale lens?

Als ik een gebaar zou creëren
en telkens weer herhalen,

zou het een soort
visueel muziekstuk worden.

Dit is bijvoorbeeld het gebaar voor 'dag':

de zon gaat op en gaat onder.

Dit is 'de hele dag'.

Als ik dat zou herhalen en vertragen,

zou het visueel op een muziekstuk lijken.

De hele... dag.

Volgens mij geldt dat ook
voor de hele nacht.

'De hele nacht'.

Deze tekening stelt DE-HELE-NACHT voor.

Dat zette me aan het denken
over drie soorten nachten:

'vorige nacht',

'in één nacht tijd',

(Zingt) 'de hele nacht'.

(Gelach)

Volgens mij is de derde
veel muzikaler dan de andere twee.

(Gelach)

Dit geeft weer hoe tijd
wordt uitgedrukt in gebarentaal

en hoe de afstand van je lichaam
tijdsveranderingen kan weergeven.

Bijvoorbeeld:

1H is één hand, 2H zijn twee handen,

de tegenwoordige tijd zit dichtbij
en aan de voorkant van je lichaam,

de toekomst zit vooraan
en het verleden achteraan.

Het eerste voorbeeld is 'lang geleden'.

Dan 'verleden',

'placht te',

en de laatste, mijn favoriet,

met een heel romantische
en dramatische insteek,

'er was eens'.

(Gelach)

'Common time' (gewone maat)

is een muziekterm

met een specifieke aanduiding
van vier tellen per maat.

Maar als ik 'common time' zie,

denk ik automatisch
aan 'op hetzelfde moment'.

Merk op: RH rechterhand,
LH linkerhand.

De notenbalk loopt
over het hoofd en de borst.

[Hoofd: RH, 'Flitsklauw']

[Common time]

[Borst: RH, 'Flitsklauw']

Ik demonstreer nu een handgebaar
dat 'flitsklauw' heet.

Doen jullie mee?

Iedereen handen omhoog.

We doen het in hoofd en borst,

een soort 'common time', tegelijk.

Goed zo.

Dat betekent 'verliefd worden'
in internationale gebarentaal.

(Gelach)

Internationale gebarentaal, trouwens,

is een visuele tool om te communiceren

tussen culturen en gebarentalen
over de hele wereld.

Het tweede dat ik wil
demonstreren is dit --

opnieuw meedoen alsjeblieft.

En nu dit.

Dit is 'kolonisatie' in gebarentaal.

(Gelach)

Nu het derde --

meedoen alsjeblieft.

En nog eens.

Dit is 'verlichting' in gebarentaal.

Laten we ze alle drie doen.

'Verliefd worden',

'kolonisatie'

en 'verlichting'.

Goed zo, iedereen.

(Gelach)

Merk op hoezeer de drie gebaren
op elkaar lijken,

ze zitten allemaal bij hoofd en borst,

maar ze hebben verschillende betekenissen.

Het is verbluffend om te zien
hoe gebarentaal leeft en gedijt,

net als muziek.

Maar heden ten dage

leven we in een erg
audiocentrische wereld.

Dat gebarentaal geen geluid kent,

betekent nog niet
dat het geen sociale waarde heeft.

We moeten samen harder nadenken
over wat sociale waarde uitmaakt

en gebarentaal haar eigen
waarde laten ontwikkelen --

zonder geluid.

Dat zou een stap kunnen zijn
richting een inclusievere samenleving.

Misschien gaan mensen begrijpen

dat je niet doof hoeft te zijn
om gebarentaal te leren,

net zoals je niet hoeft te horen
om muziek te leren.

Gebarentaal is zo'n rijke schat

dat ik jullie dezelfde ervaring gun.

Ik nodig jullie graag uit
om jullie oren te openen,

jullie ogen te openen,

deel te nemen aan onze cultuur

en onze visuele taal te ervaren.

Je weet nooit,

misschien word je wel verliefd op ons.

(Applaus)

Dankjewel!

Denise Kahler-Braaten: Hey, dat ben ik.

(Applaus)